Dissertatio academica, de primis fundamentis felicitatis civilis. Quam, cum consensu & approbatione amplissimæ facultatis philosophicæ, sub præsidio ... Martini Brunneri ... pro consvetis in philosophia honoribus consequendis, placido eruditorum examini s

Q.

F.

F.

S.

DISSERTATIO A C AD Ε Μ IC _A, Ds

PRIMIS

FUNDAMENTIS

FELIC1TATIS CIVILIS.

Quam,

Cum confeniu &

_{approbatione Ampliifimae}

Facultacis

_{Philofophic#,}

SUB PR&SXDIO

V. Cl.

M.

MARTINI

_BRUNNERI,

Grxcse

_Lingvas

_Profeiloris

_ord:

Pro confvctisin_{philofophia honoribus confequcndis,} PlacidoEruditorumexamini_fubmittit,

ANDREAS A.

_©tili*

_Bothn.

In auditorio Guftaviano _{Majori,ad dicm 3.Dfcembri} horij matutinis, Anno Μ DC LX IV.

UPS ALU,

Excudit Henkicus Curio S. R. M. 8c Academi# Upfalienfis

_Bibliop.

1K

Adfis,

Gubernes,

_Adjutor

_foitis!

Prsfatio.

__

-Ν

^^Wß^iM^mcivitasomnium

focietatum

ul-fäjr

timaatqueperfeclifsimaft,utpote

"C<

\wmi

m

m&.

hn quamomncs,niji_{quorumfors,vei}

\_infra _{velfupra kumanam}

dignita-(iemβ/,naturah

impetuferimur,te- ^ϊ.t,p0iit.

yle

Arifiotehcl\

quifit,quodfinefuo i.&a.capp.

\totiesexcidai; _{civtsquefuos,quos}

1

beatos reddere_{deberet, mijera&}

i-pfa, inqmvis_{malapracipitestrethat?Pbilofopbos confulen»}

tibusnon una_ndditur

caufa, Aln orbem, cui terrena

o-mnia_{fubjeciafunt.veram}

converfonurn _{rerumpubl, caufam}

^ ^ ^

aäferuniySedridet hane_{Arißoteles£. in Platone,utcaufam}

c3pi/u^i*

mmü_remotam.

'QuamvisenimcunAis rebuimundanisin

orbty_{infitquidam orbis, civitatesque}

utcäteraomniahuma¬ na_,feniumfuum

tandem_{fentire neetjfe habeant,huictamen}

erunt_{ßute caußz,}

eaqueproximee,quarumratiopolitico

maxi-mehabendeerit. Fatorum_{inevitabilem vim}

pratendunt

a-Iii,ceuad_quorumleges,

ortus

_intentusque

_{omnium rerum}

fiuat;

_Sedimpiaefl

_{korum fententia, omnia ineludentium}

necefsitatis_{legibus; Ν}am_{Providentia divinee, quam hie}

manifeflam agnoßcimtiSyratio_{longl·diverfa eß.}

Aßrologo-rum_nonnulli

* expofitußellarum mutationes

rerumpubl.de-rivare conantur; _(cdnechorum_{fententiaßbi}

_{conßarspoteß,}

tumtotaex incertis

pendeat. Omnium _{optima eorum eß}

fententia,_{qui adinteriöracivitatis}

ρenetranda, Cives _ejus

eandem_{ßbi felicem vel}

fecus 5fuis vel virtutibus vel vitiis

reddere_{docent, Sic}

Polybius y,poßquam vitia _fingularum yl.i.cap-7· formar_{um,femutuoinfequi}

(olitalongoordineenumcraffet,

m-tandemcondudit; HicOrbis eftqüo in

fefe

rcfpubl.

rcvolvunturj Hicnatura:ordoperquemrcrumpubl.

flatusmutatur,transformatur,& rurfuseodcmredit.

c.24*_InterpreteCafaubono. Et

Dionys.ηahcarnaß.

_{λ, ci}

vitas

inquit,quseconftatcx

multis

domibus,

tantiiper

frui-turtranquillitatc,

dum privati hommes

vivendi

ratio-nemexadamtcncnt;édiverfoconfli&anturcum

va-riis calamitacibus,ii ejusiingulinonbene

fe

habeant.

iin B»Cat. Ethoc_eßquoäSnluß. Qait,

fortuna

iimul

cum

monbus

5* immutatur. Confirmatidomniumtemporum

bifloria. Quod

cumitaβ_t,fatt_urummeopera pretium

exiftimavi ,fi,

cum

*

publicum

aliquedfpecimen

profettus mei

dandum eßet,

vir-tutesillas, quibus_ceu

fundamento,felicitas

civitatis

inniti-tur,_{defcriberem,& in} difputationem _{vocaremj argumen¬}

tumcum utiletumnecejjarium, Jnhibuit

nonnibilfcriben-di_impetum,

_{materia gravitas}

_{; tum}

_quod

_{baud nefciam,}

quampericuhplena

resfit, in

publicum edere,

qnodplurimo-rumJudiciumfubire

debeat; Uli

prafertim,

cujus,

angußiis

quoque

temporispreßt

.vires

ingenii

argumenti

fublimitati

vix_{rejpondent: Sed}

_{reddidit hunc}

_mihi

meliorfpes

de bono¬

rumaquiorijudicio _concepta. IS!am

de

_cieterorum

maligno

dente, minus_{fumfolicitus.quibusut}

_fatisfaciam

.frufira

fim

fifperavero. De

ordine

pauca

die

am.

Quia

feheitatir

rerumpubl,

duopotijfimumfundamentaßatuipoße

videntur.

virtus_{atqueprudentia,}

_{de lila}

_primumagere

animus

efl>

tumdebac.Sedcumaliafitvirtus,quainDeiCognitionem&

eultum_{fertur,aliaquaanimum&mores}

noßros

informat,ll-lamut_primumrerp

.fundamentunijmie

pramittendäm

duxi.

■y Syncf. de luxtailludSynefjeratoris,

ivttßtict åt

rrpum

ι&πζζβλη-cegno.

κ^ττις

drCpstÅr/f/tp' ΐς

tTvfyifo

ζμπίάδ'βης

£Λ-<rtÅdctf. Hacmihi_{dijputationismateria,}

_{hic ordo}

_er

_it.

A-defioDeus, captaque

moderare propitius

!

em-!Λ

MEMBRUM Ι.'

De Pietate &

_Religione.

5.1. Tnter fundamenta illa,_{quibus Felicitas}

ciyita-•*tisinnicicur, _{primumllbi locum itierito}

ven-dieat Pietas. Namcumcactefa*virtutes, nos in lis,

qua:magis humanamfapicntiam ipedant3infbrmene, hxcdivina _{prorfus,omnisboni fontem Sc originem}

Deum, _{cogoofccndum colcndumq; nobis proponit.} Cujus quidemquantuiitmomencum3ad felicitate

rc-rumpubl. docent hiftoria:;iVullam vidz.unquam

cx-titiiTc,bcne conftituta_{rempub.inqua non aliquis}

ien-fus_{cultusq,· divinusiit obfervatus, ctiam inter}

barba-ras nationes. _{Quod fané,quac nunceft natura}

ho-minum,futurumnonfuiflet, nÜi eis reda ratio

di-ditaifet, Deumefte,_{qui &condidit omnia,}

condi-taque,cadeftia atque terrena,virtute iummå

modere-tur; _{adcoque illi fummum pictatis reverentiatquc}

cultumdcberi, _{quem vcrademumFelicitas fcquatur.}

Tumcorruptarumrerumpubl. nonaliud certius eft indicium,contemptureligionis &pietatis,·qua

fubla-ta,perturbatiovitxfequiturξ§magnacanfußoutCic.etlo-«l.i.'denat.

quitur. Fidesetiam&focietashumani generü, £? um DcorUm

exceüentifsimavirtusjuftitia^um bactolütur, eodé teile,

utveriffimü iit illud Plutarcbi:# ττόλις_{ανμοιΛχ«}

μαλ-λβι/iSα,φϋς_{XPpif>V πολιτπατηςΖΰβι 9~Zcoi> άοΡης ctvaipi%tfjj$}

mcvTpimcriσνςκ<τινλαβαν, η Xetßxcra,_{τηρησ-αι,} eile feilicet

pictatem,utidem docet, <rvi/εαΖκοναπάσηςκ$ινωνίας,κλι νομοβτίαςζοζίτμΛ. Hinclegiflatoribus_omnibus

fem-perprimacurafuit,inimbuendoanimos civium,

ve-rå_{pietatcreligionequejuxta illudArißotelis}

γ-,π-ρωτονη yi,j.p0!.s. && Quωνεπιμέλεια. Quod_{etiamCicero monet,} Et^l·3·^1!.

prudentcr å Romulo fuo obfervatum , tradit

licar-*iib.υiS. licarnaileus afeliciinflituto,cum hocfuipoßeri _tam

C i ib. χ: i. fändecolerenc. NamutVal, MaxC. teitatur,

nun-quam remotosoculos, abexaplijfimoCcrtmomarumculiu

ha-buerunt_{Romani, noluerunt}enimquiäquam in civitate fua

aJJervari,quoammibominumaDeorum culiu avocarentur. Hoc illud cft, dequofibi vehementer_gratulatur paf-sOcAmfp. lim Cicero, Sc ubi aity; vici/ieRomanos,omnesgentes atque nationes,ffuigenens puta)pietate(3religionen ut

quibus fan&ioraquoque iacra ilbi vifi funtcolerc,

bene(3_{prceclarédeDnsJentiendo (3loquendo,nihiltis}

affin-gi

pafft, quoå

beatee

Uli

naturceparum

ejfet

confentancum.

iL. a. it. vcrbafuntDion.HalicarnaJfA vertéteGelcnio.Sanda veroilla Hebrxorum gens quantointcrvallo _Si hos

poAiereliquerit,ηοη ignorat,qui iapientiam

illam

infinitam, undc hxc iua incorrupta haufit, cogi»

taverit.

§, X. Religionis_{curam pietatisque exercitiums}

quia nccciTariumeffecivitatividimus, ftolidi foret,

iinonextreme _{impii, in hac} Evangclii luce,

qua-lem hane_{eile oportcat quzrcrc. Namquis noftrurn,}

qui ChriAianiaudirevolumus, ncicit, debcrc illam

conformcm efTe CadcAi doÄrinar, nobis in _{Script. S.}

pergratiamdivinam, revelatar?

quippcquxiola,cum

civili,ieternam_quoq;falutcmnobis

procurat,iempcr

ilbi conftans_{cadcmquc, dequa inT heologia plenius}

informamur._Quoniamvero minimahominum _pars,

hane_{amplexifunt,vcl ampleduntur; quid csrtsris}

fict,vcldeftitutis iacra_{fcriptura»yel}

ejusdivinamau-doritatcm _{reijcicntibus?quorumreligiones iniiniris} modisab.hac vcrå aberrant, faliis _impiisquc

dog-matibus,qua plcraqucconfutre.An crcdcndum,inhit

vcrascivitatcsinAitutatefTe? cum fundameoto tam

aecef-/1

ncccßario, ver a_{rcligione, qua!firmam demum}

foli-damque felicicatem adfert ,careant? Non facile

vi-deturconcedj _{pofFe. Verum enimvero , quamvis}

Iiianimarumfuarumjeterns_{ialuti, minus bené}

con-iulucrinc,eatarnen, quaecivilem iocietatem maximé

fpeåant,utplurimdm obfervaiFc,negari vix poteft.

Et_{quid vetat easCivitates diccrc,qua!adhonefti} le-ges, naturaduccdnfdtutxfunt;_{quales plerxque}

gen-tiiium.· _{prxfertimcum Sc in hisvirtutes,ad quas fux}

leges ducerent,non minus floruiiFc legantur, quam

innoilris? _{Quid fi dixerimus, ncnnullas barum in}

quarundamvirtutumcultu, nofiris civitatibus

mul-to_{iuperiores fuiilc ? Quot enim virtutes hodie in} Ciirißianis defideramus ,quxapudillas, fartas te#as

iervatas _{eile, noflro}cum pudorc doccmur.

rias _{diligentius evolveti, excmpla non}

dccrunt.Reli-gioncs vero eorumquodattinet, quamvis in plerisq;

corruptaefint, quxdamtarnenab iis de Deoveré

erc-duntur, Dcum vidclicct ciic,_eundemquexternum,

immutabilcm, purum atque juftum. Ncc melior

eorum_{pars,unum eumcfieignorabant,utLe^«jf?«j& «i.i.e.s.de}

multis _{probat, addu&ispoetarum philofophorumq;}

_fa]f·

_reii£·

antiquoruteflimoniis.Et Cicero β fatisclaré, unitatem C inSomn.

Dciinnucrc_{vidctur,&yubi caufasintroduåx ab ho-}

_^ip'd^

niinibf? multitudinis dcoru,a!cius_{rcpetit.vid.Morn.c}

_fu^Deom.

Atquehxc crcdidifTcnon minimumillis profuit, ad ic.j.de

ve-bené_agendum

,fciicitcrquc vivendum, Prxfertim mai*

rellS*

cum nonlevcm_{aliquam, fimulatamvc pietatem}

prx fe_{ferrent;NamCicero £}

ikjnfpeciefiüafimulationisfßc~

ς j χ deNa_

utrcliqtuevirtutes, ita pittasinejjenonpoteß: fed mente taraDeor.

caftå,pioque,utapud

illos,corde Dcu venerantesjtan-to faniorcs iis,

quorumimpiaeft Scvox &fententia,

A $

religioncmrem per

fc

Ievem,

ideo

cantum

confi&am

cflc.ut fubditos in officio contmeat. Olim inccr

Genciles,quosdamhujus impietatis invencoseiTe

do-ä_{iJi.-depla cctPlutarchusλ.Atqueutinam intragentilium}

lcho-foph

ph l°"

impictas

fubftitiiTct..Scd

vercor ne quos

in-ter Chriftianosblandi_{hujus erroris venenum}

infece-rit,iftorum_{numerumlongeluperet, Qui quoniam}

Scripturam S. contemnunt,Ciceronem audiant lo¬

ci.2deinv. _quentem £. Natura _-juseß, quoä_nonopiniogenuit,fed

Rh«.

qucedä innatavis inferutt,utrehgiones&ptetatemcolamus.

§t 3. Sedqvumprxtcrhos gentilium crrores,

e-tiaminterChriftianos diverfa: feite_ftnt,quat fingtt-lx fuas_{religionesfibi cudunt, å veråilla,unicéverbo} Dei nixå,inmultis_{difcrepantcs; quxrihic å}

Poli-ticisfolct, anplures unä,in qualibet Civitate

focie-tateque,cumutilitatcejusdcm tolerari qucant?Negat

major potiorque pars,maximé fiparipaflu ambuient.

Namcumreligio,_ut fupra vifum_{, omnis} focietatis

vinculumiit, _{hoc rupto,unitatem quoqueanimorura} tolli»_{difcordiasque oriri,certumeft; quasdcinde}

fe-quunturconjurationcs, confpirationes in mutuum cxitium, faÜiones_{atquefeditiones,res civitati}

no-Centifiimai. Vidithocinfenilffimus

illcChriftiano-rumhoftisJulianus Apoftata, _{igitur,difsidentes}

Chri-ßianorumAntißitescumplebe di(cißa,in palatium

intromif-fos monebat,utcivilibusdi(cordiisconfopitis,quisque nullo

vetante,_{religiom fuaferviretintrepidus. Quod}

agebati-dto_{obßinAÜ, utdijfenfionesaugente licentia non timeret} unanimantem_{poßea plebem , ut loquitur}

, Ammi-y1.22, an. Marceil.y. Et haud fcio , an ha:c animorum

diflentiocirca_{religionem,tantos fucceftus,} tantas-qucvi<ftorias,TurciscontraCbriftianos dederit,cum

/ g : ~ ·πν ά

hxcmaximé faciat,u£armainmutuaviiccra_impigrc

ftringamus,quxTurcarum

viatquecrudclitati,meli¬

us_oppoiita fuiilent. Sed _pmer hac mala,

remif-fiores quoq,· & langvidiores lnbditos reddic in hoc pietatis ncgotio,religioms licentia, qui längvor de-indé,in apertum ejuscontemptumprorumpit, quo

fané aliudin civitate_{magis noxium non eft. Νam}

utLaäantius veré_{Siit;uJ^eligione[ublatajiecfapientiate-«lib.dcira}

neripoteß, necjußitia;quia ηιβ cupiditates noflrasDeus, c*Iz*

quifalltnon

poteß,

cqereuerit,fcelerate, impieque

vivere-mus. Praftat proindé _unamreligionem _{in civitate}

fartam redarn _{iervare: nifi urgens necellitas aliud}

ivadcat.Nam_{exemplorum,qua contrarium,fvadere}

videntur, _{ionge aliaratioeft,cumin his civitatibus}

unaut_{plurimum dominans fit,cui catera, dignitatis} faices fubmittere_{eoguntur,certislegibus}

circumfcri-pta, ne latius ierpant. Quamvis öcillas non raro,in multa mala _{trahat,iftareligionis diveriitas,qusalias} cvitare_potuiiTent,

§.4. De varictate

_religionum

_{in civitatecavenda} vidimus,_{fupcreft ,ut de ejusdem mutatione pauca}

proferantur,cum & hiccautosciTc oporteat, ne mu¬

tationefaciliusadmiila,civitasin

perniciemtrahatur,-nam maxima malahane _{quoqué iequi folcnt. Et}

ccrté,nonalia_{promprioreftmateria feditionum}

bcl-iorumque, quåmhxc rcligionis prifca?y ufu

diutur-noconfirmatx_{immutatio;pra:fertim fi violcnta fit,}

Exemplis id confirmantibus rcfcrta eft omnis

hifto-ria. Etutalia_{taceam,quid Judctos rebelles toties}

contraRomanos armavit,_{nifi quediisliberum rcli¬}

gionisexercitium_{ademptum eilet}? Cumnemo in

«aconditionc,_{cujus cum parnitet, diutius}

quam ncccft

ncccfTccft, permancrecupiat. QuidMacedones ?de

quoruamorc crgaRcgcm fuum_{Alex.Magn.ita}

Cur-*1,3. 6. tiusct\ haudfacile dicl11eß,prater ingenitå _Uli

genti,adver-ftisregesfuosveneratiznemtquantumhujus quoque Regis, veladmirationiåediti_{frierint, velcharitatc}

ftagravcrint-,

At

qui huic,rciigionc moribusque abcolevitermutatis,

nondubitaverut,alii_{poftalias,infidiasmortisftruerc,}

CDiod.sk.

tandcmquceum, ucquidamfcriptorü β reliqucrunt,

10.4.Juft." vcncno nccare.

Cujus

mortem mox infinita mala 12.13. icqucbantur;

Aäehgraviseßinveteratimorisexternamu-^ iatio, uc idcmCurtiusγait. Diligenter proindé

ca-vcndum _crit, ab_{intempcftivareligionismutationc in}

republ.omniquc innovationi in cademcxortse,caute

prudentcrque obviam cundum; cumhoc velmaximc pcrtincat,ad tranquilHtatem falutemquc flatus

publi-ci. Tumflmutatioérevifa_{fuerit,neceiTariaque3ue}

absquc vi flat, cummagis conveniensiit,religionem

fvaderiquam cogi.

MEMBRÜM II,

De Probitate.

§. ϊ. Hä&cnusdc_{primailla principcque} virtu-tum,_{Pietate, quxin inreligionis facrorumquc}

cura confiftit, _{primum civitatis fundamentumj Alterum}

nunc_{fcquitnr, Virtus,qux nos potiiFimum ipe&at»}

mutuiiqucjungit officiis,acvulgo probitas dici fö¬

let. Hsec eacft, _{quaeplerasquc,vita: noftrx mclioris}

adiones

_{continet,boneftcquc}

_{vivcrcdocct,vera}

pic-tatis _{foboles,imo fine qua}

pictasvanaatque nullaeft.

Nc_{φ enimiuiücithaneore}

cultuq; fatcri, nifieandé

moribus_{actionibusquc prodiderimüs}

, mutuo nos

•

Quodcumfkcivitatinonpo-teilnonbenéefle; ut hanevirtntemnon fine caufa

quis,animamcivitatis

dixcric,quä

ipirante,civitas

flo-rcat,eademveroceliantc,quaiiemortuum &

exian-gvccadavcrjaccat.

Et

cum civitas

ad beatiflimam

vitamducat,quxinάυταςκιΐΛ coniiftit,hancprofeäo nullaresdabit,praeter _unam virtutem;nam,_utCicero

▼eré aitet, Quanquamomnia ahaincertaßnttcaduca mobi- _{* 4·}

ha, virtusefi unaaltißimis defixa radieibus, quanunquam

uüavtlabefaÜaripoteß,_nunquamdimoveri loco. Et Sa-

at*1'1'

luilius. _{Divitiarumformaquegfcria, fluxaatquefragtIit}

eß,virtusclaraaternaque

habetur:

quamqui

habet

o-mnes fortunximpetus immoto

inconcuiloque

pede, piailt.iB feeuirusfuftinebit. Virtus enim, sc Plaut, y ioqui- Amph.aft,

tur, omnia infehabet, omnia ajfunt bona,quampenesvir- 2:ic·a* tusffi. Quaeomniacumcaeterarum,

tumvelmaxi-tnehujus,quam_nuncloquimur,virtutis

excellentiam

docent. Haccenim temperantiam&juiliciam,per quasfit,utminus

ieälxdant

mutu6 cives, magis

con-fentiant,feiieitatemnon_{turpivoluptate, fedhone«}

ilatcmctiantur;hxc fortitudinemmilitarcm,cujusο¬ ρέ cxtcrac quoque virtutes

fua commoda

exerunt»

compleditur.

§. ι. Atquccivitatemhis fundariconfervariqoe,

quisnefeit?Nequeenim

rempubl.

ullam

vidimus

le-gimusvc unquam,quam

non,authx

virtutes

feliccm,

authiscontraria,infelicemacmiferam reddiderunt.

Etutaliamittam,quid _quatvorillis fummisiraperiis,

qnasMonarchiasdicimus,tantasmutationesinduxiti>

Virtuslanc velvitium,_{deprimente hoc}, quacilla

ex-tuliiTet. _{Quid AfTyriorum Mcdorumquc moribus}

fub ultimis illis_{Regibus corruptius hincregnüil-}

_^ld'j

lud,quo nullümajusprimis

illis temporibus,nec

tam cwt.l.>.*.

lon-iongélatéquc

diffufum fuit,

voluptatei temcritate»

faftu & _{ignaviacorruptum,Perfis mclioribus}

cedc-re_{coadi iunt,} SedÖl hivirtutum iftarum, _quibus

imperium partum,coniervatumquealiquamdiu fuit,

»Hcrod, i. _{negligentes, luxuiöl libidinidediti,uthiftoriaea}

do-7Tcmtaj'

ccntlnGrxcorum poteftatcm traniierunt. At quam

3, ' ' citohornm fclicitas decrevic t Nam AIcxandri

mo-Ci. 8,m ribus in pejus mutatis,_quo,teftcLivio ß,nemo _verum

fecunUavum intolerabihorfuit, imperiummoxdeclinare

csepitj quodDuces cjusatque praifedi, co intcr fe

divifo,mutuis bellis _{diflidiisquepenitus attriverunt,}

ylib.io.9. utCurtius_{docetyRomanismoxprsda: fadi. Qui&}

ipii, cxparvis initiisadroburiuum,paulacim virtuci-bus_{egregiis enixiiunt;quodcumacquiiiviifent,tan¬} demmolefua_ccciderunt,avaritia_{atque luxu,per}

äivi-iinProam. tias_{voluptaUsque, inveclis,utLivius$ queritur.}

«1.7,.Po],$· 5- Venfiimum

proindé,

illud Ariilotelis 6.

cf-fatum. αλλ& _{τηνιυααιμονίανίυττξαγίαν Qtncv}

. και κάνη

ΦΆσ-ηςτβ-ολιωςcivΙιη καικα$~'ίκα<τον, αξΐς·(& βί&βπρα¬

κτικός. Utfalfafit, minimeque probanda _eorum

fententia,quinimis fimpliciter bonum civem a

vi-ro bono divulfum _{feparatumque volunt}

, cum

hicin bené conilitutå_{repub: idemcumbonocive}

ef-ic_debeat, Namutvirtutesboni Civis öc boni viri,

p

J* p°-

abftrade.quod

in

Ariftotele <ffaftum videmus

confi-deratÄ}diilingvanturi

Cum illarcivitatemejusque

fe-licitatcmin communi _{rcipiciant, hac} vero

uniuscu-jusquevitaminprivatoinforment: idtarnenjurene¬

mo_{adfirmaverit,, inrcöis Rcbuspubh}

fubjeÖis

fepa-rari

_{iejungiquedebcrc,quin}

_{femutuo ponant}

tollant-que. _{Nequejuvabitiimulataravirfutem,} ad fpeci-€iemac

/ κ

rnrnmm

folida_{requiritur,cumillamnon}

_{nifi Iubrica & fallax}

felicitas _{fequatur,hsecvcro firmam perfe&amquo,ut}

interhomincs, _{prüftet. Quis hicMachiavelli}

dog-manonimpium videt, & civitati noceritiftimum?

quoPriacipemfuum iuformando, cidem fimulatam, ncfcio quamvirtutem, & icens fcrvicntem inducit, utLipfius loquitur. Cujuscum

Se&atoribus

fuis,

tanto _{turpius crimeneft,quo magis vel Gentiles hoc}

averfaeifunt,feedumque duxerunc,cui tarnenifti, in eodem ilbimiré_{gratulantes, turpitcr blandiuntur.}

MEMßRÜ Μ III.

De Prudentia Qvvili.

§. i. Scquitur _nunc ratione

ordinis

_{, quem}

iubinitiumdifputationis,falvo tarnen

aliorumjudi-cio,_potitlimum

_fervandum

_{duxi, tertium}

ultimum-que felicis civitatis

fundamentum

,

Prudentia;

quac

virtutiindividuacomesdata, Ducisinftar,_{qua: agen¬}

da omittendave funt,tum_{publicetumprivatim}

prx-' fcribit, honefta & utilia intelligit

atque proponit.

Magna hujus incivilivitavif

eft;

utpoté

finc

qua» ejusultimumfinem

haud confcqucmur.

iVam

cum

virtutisaäio,ut_{lingulorum,itacivitatis quoqué}

fc-licitatem conftituat,eavcro fit,honeftaiequi

turpia-quefugere,qua:ha:c

fint fola

prudentia

difeernet.

Sedinfignis eft

prudentia,

non

utihtatcmagis

quam diilicultate, uthxccum illacertarevideatur. Quae

difficultas cum_pauciorcs

ad

intimiora

prudentia:

ad-mittat,neid cacteris fraudi eflet ipfa _mature cavit;

leges fan <ftas honeftasque

iisdem

ianciendo,

confi-liisqucfalubribus, in rebus

dubiis

prxeundo

:

qui-bus deftituti, inmalaquarvis,praeeipiti

gradu

1S^

«ι.4.ann. tur;_{atqueverafuntillaTåciti; Pauciprudentid, ho*}

- J'

nejtaådeterioribns, utilia å noxiisdifctrnunt. J

$. 2. Quas_cumitafint, _{tantoqué in}receiTu,

lati-tctveraprudentia, quid infica illa,_quam tantopcré

jaéhtamtis, diicretio honefliatqucturpis? & apertc

C_{l.i.deleg. fatctur Cicerosßnon}

folumjus&injuriam ånatura

diju-dicari_{,fedomninoomniahoneflaturpiaque,cum&commu¬}

nis_{intelligentianobisres notas ejfecent, easque in animis}

noftris incboaverit: uthoneflainvirtuteponantur,in

viti-is_{turpia,eaautemin opimoneexiflimarenonin naturå}

po-yi.+,debc.

dementiseße. IdcmdocctSenecay, & alii multi.

At fihocverumeilet,qui fit quod adeo_inhoc difcri-minc diiTcntiant_homines, ncc omnibus cadcm fint

turpia & honefta; noninmediis tantum rebus, fed

ctiam in verarationcofficii? Ciceroinlococitato

e-gregiéadha;crelpondct: Senfusnaturacertosputamus, namfenfusnoflrosnonparens,nonnutrix.nonmagifler,ηοη

fcena depravaty non miltitudinis confenjus abducitj at ve-roanimisomnestendunturinfidi(cy velab bis _quosmodo enu-mer_{avi,quitenerosΪ3rudesqvumacceperunty inficiunt&}

fleilunt, utvolunt: velabea_{quapemtusin omni}

fenjuim-plicata infldet,imitatrixbonivoluptasymalorumautemmä¬ ter_{omnium,cujusblanditiis corruptiquanatura bonafunt,}

quiadulcedine bac&Scabiecarentnoncermmus fatis. §. 9. Hsec Cicero3caufasjudicii noftri

deprava-ti _{corruptiquebaud falfas adferens, quibus tamen il}

ex hiftoria_{corruptionis humanar, quam gentilis}

i-gnorabat, naturalem in plerisquc

intcllcÖus

noftri

imbecillitatem,_{voluntatisquc in}

_eligendo

deprava-tionem, addidiflet, mukainhis_{qua:defiderares non}

haberes. TVarn cducationem , confvetudinemquc

pravamplurimumhicvalere^quis adeorernm impe-ritus

/ κ

rituscd,_{quinciciat? H^c intellcdui tantas}

tcnc-brasoffundit,_{judiciumquementis adco corrunipic,} utqua:naturalis pudor illicita ac mhonefta cianiat, prolicids honeftisque avidé arripiat 5 hinc inccfta

matrimonia, furta , latrocinia aliaquc id gcnus

fia-gitia, apud nonnujlosautconccfla, aucctiamlegibus

munita_{legimus. Quid fcriptores pravi ? & hinon}

raro honcftatis _{fpeciem rebus parum honeftis}

indu-cunt^iricautis,iisquenontantumincruditis, &

quo-ruminteneraadhucxtate_{Judicium imbecille eftjied} & ,qoodmirarilicet, magnishepeviris imponcntes.

Nam utGentilium _{fcripta, multa prieclara nobis}

re-liquerint, quznovifie,nonrninimam Sapientia: par-tem_{abiolvit; quzdamtamen his. interfpcrfa funt,} qusenc decipiant iedulo cavendum. Et certé non

eujusvis cft hos cum Judicio legere, Cato, ledo

Phxdone Piatonis ad vim vitz fux

inferen-dam , impetumcarpit,utAppianus ct. teftatur

, ÖC «lib* *· z·

Florus /3, Scd hoc in _{gentili& Stoico, minus mi- 4>}

rum videri _{poteft, Chriftianos veroabhis feduci,}

quis feret l quid dic3m å Chriftianis ? a.

qui-bus tanto _{diligentius eil eavendum}

,quå tedius

infi-diantur, virtutis ailimulatz fpecic _{, impictatem &}

nequitiam fuamtcgcntes$ quamvisnec deiint, qui

has merces nudas & detedas _proftituant. Quid

fcenac &comcedix1_{quamvis & harumiuus ilt ufus,}

dumredeie habcant, bona tamen earum _pars

tan-tumabeft utadvirtutcsducantjUtad vitia illa, qua:

proponuntvitanda, magisincitent, At illa boni

i-mitatrix_{voluptas, quantumnobisfueum facit1quos}

nonfuzbonitatis, _{quam mentitur fpecic, deeipit?}

vcré_{igxturladantius}yait;qui*virtutisamaritud9per·> y1H».i.e.r.

mißa_{eß, vitia verbvoluptate condttafuntdllaoffen/ι hae de*}

linitiferuntur in pneceps, ac bonorum fpecie falfi, mala

probonü ampleftuntur.

§. 4. PraetercaufasjamdidasJmpcditnon rar6

hoc diicrimen honcfti & _{turpis, error}

prarcon-ceptus,autpropofitiimvitioium fundamenti loco po-iitum. Coniirmanthoc _{egregiePontificiorum, ( ut}

exemplum cxmateria minus domcftica, capere

li-ceat, ) falfa:_{hypotheies, quibus Papamfupra,extra}

& contraomne_juse(Tc,omniaque_{po(Te, docent.Itcm}

harreticisnonefle fervandamfidem_{&c, quibus}

poil-tis, _{quid fam inhac dodrina rclinqui poteft ? quin} nccelTeeilomnedifcrimen_{honeilorum&turpiü hoc}

modopcrverti atque corrumpi. Ultimo tandem»

peftilens hujus dodrina & nimisfolennemalumeft*

prava illa perverfaque, non nullorum opinio, qua: honeftumab_{utili, fejungi fepararique poiTe}

autu-mant, _{quo crrore alius in civitatcvixgravior}

noccn-*1.1.de lL _{tlorque eil. De}

quoilc Cicero a. Si emolumentis, non_{fuaptenaturavirtus expetitur, una erit virtus,}

qua malitia_{reefcjfime dicetur.utenim}

qmsquemaxime adJuum commodum_{refert, quacunqueagityita mtniméeßvirbonus*.}

ut,_{quivirt utempremiometiuntur nullamvirtutemnifi}

ma* litiam_{putent.Platonis Ariftorelisquc,ut aliostaceam,} eadem_{qöse Ciccronis,mens fuit,quodeorumfcripta} apertedemonftrant. Quo_{magis mirari}licet, _inter

Chriftianosinveniri,_{quifea*c talia proponant atque}

propugnent. Sed hxc didafufficiant,quae hic ad-ducere volui,cum_{utobjedionidata: fatisficrct,tum} etiam _{uthisvifis, manifeftum reddcretur}

quam uti- '

le, quamquenecciTariumίϊεcivitati, _prudentiam

ve-ramcolerc_fedariquc,

cum illaunahatcmala

/ κ

tiiat_{tollatque,ne civitatinoceäntj NamutPlato} «in M«iö-veré ait; _{y<ppmricμονονηγΰττη% ίξ&ωςπράτ^ιιν}idque nc'}

tum _{publice tumprivatim jjuxtaillud Ariil: β <jtyew-}

Cl.6.Eth:j-μχςοκϊμί%ίfivAt,·; rit αυτοιςåycttyd, kcu ττατοις α,ν&ρωποις

$υναν-Λΐ_{Jtupfiv. utvcrédicimcreaturPerfeffum bonum}

mentishumana _{y. ySeneca,}

§. 5". SedvidifTePrudcntiseufuminiignemnon

fu-

p'

9*

iicit, niiietiam _{quomodoritepoiTideatur,fciamuS; er¬} go quibus mediis adeam pcrvenire datum ilt paucis difpiriamus. Omniumprimo de impedimentis iftis

tollcndis,ncnoceant,maxime foiicitosciTe_oportet, quibus remotis,naturalisprudentiaicu pradicum Ju¬ dicium ,ηοηminimum hae_{in parte}profuerit. Ccrni-tur_{hujus vispotiiiimum, injudicando rediflime de}

pradentibus, callidé conijcicndo de futuris,perité tr¬

ügendo maximeaccommodata, qualem fuiiTc

Thc-miftoclemmemorat cx Tliucydide _Cornelius Νε-τ/ιη.νίί

«

,τ , t · . * ncmiftocl

pos/. Hane.naturalempruacntiam äuget acuitque

Ηιβοήα, qua;,luxveritatis, magißraquevita,ut Cic. ε -1*

de:

ait.nosin_{exemplis rcrumprscteritarucandidéinfor-}

1

mat. _{in quarum cognitione, Hocilludpracipul·falubre}

ac_{frugiferum, omniste}CKempli documenta_{in illußri pefita}

monumento_{iqtueri, indé tibituceque reipubl. quidimitere}

CApias, inåefoeduminctptu,fadumexituquod vites ζ. atqj

^'^us

m

hinc,_{venffma difciphna,exercitatioqueadresciviles}

di-citurHiftoria_{Tolybio tj. Hane excipiatPhiioiophia, *lib·«ί}

feucruditio &dodrina,nonqua;umbram iedatur,&

invanis_{occupataeftjfed folida, cordata atquc}

gene-roia, _{qua;plurimum facitadveramprudentiam. Li¬}

nusnobis, inftar_{multorum,bujus rei teftis ilt Cice¬} ro: quit?._{hocin Platonc, ingcnii&}

_dodrina;,

ute-

q^·'

l'

Λά~

«m _{vocat,Principe,vehementer}

ßatis&fapientU

cönjunBiotwn

faluticenfueritcivitdtibus

eße; idquc proprioexemplo confirm.itCicero, cum

paffim fateatur,ie maximarerum gcrendarum fubii-dia,exbonarum artium cultuadeptum _{ehe. Hacc}

Julianum Apoilatammoverunt,adclaudendas Scho¬

las_{Chriilianorum,}ucau&or eil Arnmianus

MarccI-linus λ, qui_{ut in}aliis,ctiam in_{hoctyrannorum}

ex-empla imitatus eil; interquorum areana refert

A-• rift: _ta

{xvπ(χολλτ άλλας σνλλαγϋς cJrkirpimtv.

ν-χ,ολας-ικχς. Ne fcilicet_{generofi Spiritus civibusin- "}

generenturfidesque, qua:duoadverfiiftma

Tyranni-di,utiliilimacontra libcrae civitati funt. His adde

Experientiamatqueujum, hicenim, utFliniusγ

loqui-tur,rerum_{ommumefficacijfimus magifter efl; qui, teile}

-Cicerone, $ommum

_{mapißrorumprceceptafuperat,}

_Sc

A-riil: f. ait, το"ΐς iψΐζ^νοις srβι_{πολιτικής} itlivat,

νρος-£ζ'ν ioiKtv ίμπείξίας» Sed _{ncc Ύbeologia hic}

ο-mittenda, _{quam ut in omnibus aliisdifeiplinis„}

ita in hac utiiiflimam dixerim, qux partim ex

Dei verbo, _{partim cx magnorum Theologorum} Scriptishauila,Judicij aciemmirum in modum

a-cuit& confirmat.Harcfuntilla_{prjefidia^quat} pruden-tiameivilem_{gignunt, quibus inftruäus,civitati fuae}

quinmaximo ufuiatque commodo futurus fit, ncm5

dubitaverit. _{Atque hstc de fundamentis civitatis}

felicis,pro temporisinilitutiquerationediéfct

fuffici-ant. Quibus _{fi civitas iufifulea fuerit, haud dubie}

bcnefelicitcrquequeagct. Cum& ipfc Deus his

profperos iucccffus largiri foleat juxta illud

Foctx_{ζnullumnumen}

_{abeßβfitprudentia.}

/ κ

Μ eximium Qf

Utter

aüfsimum

Dominum

AN DRE.A Μ GRUBB,

Pro

_fupremo

_in

_{Philoiophia grada}

_publice

diiputantem.

I ··' " " ·· · :■ r,'* .. - ·. ·. ·

Εβ

_quod

augußum ζ^9 amabile

_{colendumnemo non[ermono}

felicitatis

_atque

publica

nomen

>

ore

profi-tetur.

Atβ animum cujus

_que,

Qf

conßlia,

&'

o-pera

infpicias, quis

efl

ex

tot

mtuibus,

qui

id

objer-<vet ?

_Noflris

commodis ßudemus,

Qf

_eaienus

Jpe-Bamus

_publica^

_quatenus

_{nofinetipfos.}

_Idquisque

cenfct

cvvitati

dignum, quod

ßbi

putat

fruBuofum.

T$ißforte

Mos credas

publicum

augererem,

qui

popi-tias'vinis, tubernas

mercibns

peregrinis,

_per

luxum

hclluationesque

reddunt

vacuas,

ut

mox

carius

in-firuantur,

Quaß

tanto

ßt

beatior

refpubtica^

quan-to

_exßagitiis

illorumplus

_argenti

colligit,

_ac

pccunia-rum. Nonin

copia

peregrina

_mer

eis,

_non

in

rcrario

inßruBo

ea

efifelicitas,

quavere

floret

^erum

bonis

c'wium moribus , quos

qui

quoquo

tandem

corrumpit

titulo,aut

_corrumpi

finit

> eum

certum

eß

non amare

publicum ,Jcd

odio

habere.

Νerum

hoc

Tu

reBius,

prafiantifsime

Utteratifsimeque

Domine

Candidate,

quando

quid

ßt

illud, cui,

ceu

fundamentofaluspu¬

blica

_innititur,

_demonfiras.

_{Gratulor ingenio}

_ac

ar-duaquc

cniknti.

Dcumdeniquc

oro

fri

quos

nunc appe*

tishonoris,&mox

cenfequeris,

non

ornamcnto

magis

tibi,quam

Eccleßa

Reive

publica

adjumento

efje

ju-leat,

quo

&

tu

j

quantum

in

tc

cß,

falutem

com-muncm omnium_promovcas,

cxcmplo

tuo

promo-'vercalios_quam

_plurimos

_{adhorteris. Z7*JV.}

f7p/i-a!. zz.Novemb. &Δηηο

MDCLXIP.

JOANNES

SCHEFFERUS

Ar^cntoratcnfis Eloq. & Pol. Prof. P. Skytt.1