Meletēma philosophicum de subordinatione veritatum; quod cum suffragio ampliss. senat. philos. Upsal. sub præsidio ... Matthiæ Asp ... publice ventilandum sistit, pro gradu, alumnus regius, Mauritius Seven, Norcopia O-Gothus. In audit. Gust. maj. d. 18 D

Hh.

A. D.

ΜΕΛΕΤΗΜΑ PH1L0S0PHICUM Do

SUBORDINATIONE

VERITATUM;

Quod

Cum fuffravio Amphff. Senat.

Thilof. UpfaL

sub

PRiESIDIO

CELEBERRIMI VIRIy

Mag. MATTHIiE

§§e$/

Eloquenf. Profess. Reg. & Ord.

Publice ventilandum iiftic>

PRO GRADU,

Alumnus Regius,

MAURITIUS SEYEN,

norcobia o-gothus.

In Audit. Guft. Maj. d. ißDecemb,

ANNI Μ DCC XXXIII.

Horis ante meridiem confvctU.

UPS ALI

Literis WERNERIANIS.

gS.ÄÄÄ.MÄ3S

D. D.

CAPUT PRI US·

dare, cum ea nos deducatiri divi-

Harum humanarumqua ^rerum,

proutfana rationecognofci poitunü,

iibi invicem fubordinararum,cogni-

fionem _, & fimul neceilitatem reve-

lationis inculcet. Scilicet tit con- nafac noftrce pravitati, qua in hoc deplorato ftatu laboramus, (uccuf-

$- t.

Onftaü omni-

no Philofophi«

am, infe con*

iideracam,mul- -riplici ufu no- bisfecommen-

A _reree

ι «Ι O §81

reret fupremus & benignifiimus

Pater & Conditor, viarn nobis pan- dere voluit ad eas veritates ccele- lies , quae iupra rationis fphaeram pofita? funt, quo ex his miieriiselu-

<ftari, & priftinam integritatem ex parte recuperare poiTemus» Hinc

manfteftum eft , neminem folide phiioiophari, qui noticia revelatio-

nis fit deftitutus. Philofophia qui-

dem finem ultimum intendit, eum tarnen ob imbeciliicatem humanam, per lapium inrrodu<ftam ,nunquam

afiequitur. En ftultos igirur vete-

res philofophos ^, qui rigido virtu«

tis ftudio fe Diis probafos, immo fimiles, reddere pofie opinati funt,

haud gnari, virtutes, ex prava &

corrupta mente profe&as ^, & ad

oftentationem potiffimum ^compo·

Titas, coram Deo efie fplendida pec- cata. Eft & aliud _genus hominum, qui vel rationem iupra modum ex- tollentes revelationetn iupprimunf,

aut hancprocul faceflere jubent; vel

rationem

4§ o §8* J

rationem revelacioni repugnare,

adeoque plane elirninandam eiTe pu-

tant: fedhorum ucrumque falfiili-

rnum eft. Optime itaque fe expe- diunt _, qui mediam ingrediuntur

viatn

dum reveiationem & ratio¬

nem _, ceu verirates , Tibi invicem fubordinatas,conciliare annituntur.

Qui fic philoiophte operantur , ut

femper altero oculo intueantur ra¬

tionem

altero reveiationem, tili Chriftiane _, adeoque vere, philo- fophantur.

Sed ut propius ad ipfam tra- öationem accedamus , conftitui primum veritatum naturalium ^ne-

xum hac ratione demonftrare, ut,

quemadmodurn varia? diiciplinaj

pro diverfitate obje&orum inter fe differunt, iuasque determinatas

habent veritates, qua? tarnen com- muni veritati funt iubordinatse; ita

earum rerum _, qua? in fmgulis di- iciplinis occurrunt ^, fubordinatio quaedarn & nexus deprehenditur,

A 2 cujus

4 «β © $*

cujus pro tenuitate ingenii mei le¬

vern,Tibi B. L. conipedum obocu-

los ponam.

5. IL

Quid per lubordinationem inteL

ledum volumus, ex Metaphyficis

notumeft: nempe illa dicunturfub-

ordinara, _quae mutuo & neceflario

nexu _, live in producendo, live in argumentando ^, five in agendo a fe

invicem dependenr, Sic caufe di-

cuntur fubordinats, qusidemcau-

iatum, cum dependentia unius ab

altera, producunt: fic principia di-

cuncur fubordinata , ex quibus le¬

gitima? derivari poflunt conclufio-*

nes. Ornnia itaque illa, five lupe-

riora five inferiora, qua? continent

rationem legitims inter fe conve- nientis, veritatum fubordinatarum

nomine veniunt. Ariftoteles , qui primum philofophiam in certam methodum digefiit, fundamentum

divifionis fumfit ex diverfitate fub-

itentiarum, _{quas pro} duplici facul-

tate

«ι o s* y

täte noflra, intelle&u & voluntate, confideravit, vel ut neceiTarias, vel contingentes. Haec divifio phiio- fophiae, qua? plurimis fatis proba-

tur , Γι fecundum regulas divifioni^

examinetur, an provera agnofcen-

da _, eruditorum cenfurae fubjicio.

Nobis , pro dignitate & praeftan..

tia Metaphyfices , quam prae relL

quis diiciplinis habet, ejus verita¬

tes primo in cenfum veniunt.

§. III.

Offerunt ie nobis in hoc univerfo innumerae res , qua? figillatim fpe-

öatae nihil pneter nudam fui exi-

ftentiam fenfibus repraeientant. Sed

cum per illam repraeientationem

fenfualem ad intimos earum receG lus non pertingamus ; hinc cogni-

tionem illam intuitivam philofopho, cujus eil rerum rationes ηοίΓβ,ηοη

fufficere judico. Haec enim illis pro-

pria eil , qui in cortice haerentes

nihil praeter vulgaria iapiunt.Hanc

etiam ex parte cum brutis animan-

A ₅ tibus

ά 48 ' Ο g*

tibus communem habemiis. Sed

Ht diilin&am rerum notitiam nobis comparemus , abftraåio in tubfu dium eft vocanda, _quam docet me»

taphyfica , latiflimos rerum conce-

ptus tradendo, earumque definitio.

nes in coneinnam feriem diiponen.

do. Iniis _, qqas fenfus noftros af- ficiutic, deprehendirnus cognatio·

nem quandam _atq; fimilitudinerr^vel remotiifimam,vel ^remotam, vel _pro- ximam.Exhac iormatur,abgraben- do ab omni materiali & immateriell, conceptus primo generaliifimus,cu¬

jus nulla ratio a priori affignari pot*

eft,quiq; de omnibus inferioribusfu-

is femper & neceflario eil prasdicabi-

lis. Huic continua lerie iubfternun·

tur alii minus univerfales, don,ec perventum fuerit ad ultimum con-

ceptum , qui Scholafticis dicitur ponceptus primus, & fundamentum

conftituitur reliquorura conceptu- um, qui ex hoc deduci , atque in

eum viciffim inftar principii refolvi

poflunt.

<88 o K· 7

poiTunt- Aliis dicitur difterentia ipecifica, qua? certam & derermi-

natam dicit fpeciem ^ex difconveni-

(entia illa , qua res una ab altera di- ilinguitur. Si ha?c difterentia ^noa daretur, unum eiTet idem alterum, nullaque alia racione difterrent,

quam numero. Ex hac indu&ione

jrerum nexusaliquis & dependentia

neceflaria _manifefto concluditur.

Quippe univerfalia hasc funt aeter¬

no veritatis, & principia illa com-

plexa, quχ ex ideis fimplicibus con- flancur

asterna funt. Hinc eriam in abftra&o dicuntur veritates.Prin¬

cipia dicuntur, non ratione inven- itonis, quia ipia pnefupponunt ideas

illas fimplices ^{, ex} quibus genelin

fuam habent , & compoiita (unt;

(ed ratione probationis ^; quippe ra- tionem omnium conclufionuminfe continent, quasexillisprobari pof-

funt. Haec funt velformalia velma·

terialia, Formalia, qu^adformam Teäe argumentandi fpe$ant,&Lo-

A ₄ gica?

5 / «ι O B»

gica? propria funt; e. g. ex püris par-

ticularibus nihil fequitur : a parti-

culari ad univerfale non valet con- cludere. Materialia varia funt,pro

diveriitate materias & fcientiarum:

ut in Phyfica ; ex nihilo nihil fit.

In metaphyfica, impoifibile, aliquid

fimul erfe & non eile. Ratione con-

Jiderat'tonis hoc proprium eft meta- phyficas, ratione ujus commune, quia ad hoc, tanquam ad aiylum,

omnes fcientias, maxime in contro- verfiis de rebus neceflariis deciden-

dis , ultimum refugium quasrunt.

Horum principiorum & mediatum

6 immediatum nexum & feriem a

primo & indemonftrabili illo jam

modo nominato, adcurate plurimi hujus asvi philoiophi demonftra-

runt. Quapropter eorum trada·

tionem heic miilam facimus.

Dixi ideas illas univerfales fun-

damentum habere in re , ideoque,

quatenus res vere tales per illas re- pr$fentantur, reales merito dicun-

tur-

<8 o I* 9 tur. Reales, quod rebus fingulari-

bus, quibus initium fuum debent,

conformes fint: intellefiuales , qua-

tenus funt rerum repraeientamina

In mente. Hse abfolute confidera-

tas _, neque verae funt ^, neque falfa?.

Ratio itaqueformalis, exquaverae

& reales denorninantur , erit con- venientia earum cum obje&is.

Quemadroodum jam idea noflrain-

telle6fcualis refertimaginem rei exi-

flentis _; ita totius hujus univerii machina in intelleéfu divino reprae- fentata fuit, & fecundum ideam ejus archetypam, abceterno conceptam,

exprefla. Quid ? quod ordo ille

concinnus , quo omnia fe invicem reipiciunt, &quaiimutuasad finem

communem porrigunt ^manus, prs·

viam ejus ab aeterno confultationem arguat. Ens itaque latitudine iua

omnes res comple&itur ^, ut nihil

a&u exiftens deprehendatur ^, five

iubftantiale , five accidentale, quod

non fit _ens, licet ^cum differentia

qua da ⁱⁿ

ίο # o

quadam analogica. Enti _competunt

realia prsedicata. Si illi competunt realia praedicata ^, eft veritas aliqua.

Pnedicata illa etiam funt veritates, quia pofito ente ponuntur ejus at- tributa, quod _{nempe lit} unum, ve¬

rum, bonum &c, Si quid horum deeft, nonampliuseft ens, fed ni·

hil negativum : ideoque neceiTum eft, utha?comnia, quχ cum ente fine oppofitorum disjun&ione reci- procari polfunt, adfint. En veri-

tatem metaphyficam, quae omniutn

vericatum regula & baiis eft.

δ. IV.

Huicveritati fubordinantur veri-

tåtes Logica & moralis. Illa con?

(ideratur in a<ftu dire&ivo , prout dirigit operationes intelleäus ^no?

ftri, ne circa veri inveftigationem

hallucinetur , 6c dicitur veritas in

cognofcendo: Ηxc refpicit conformi-

tarem cogitationis & oris, & dicitur

veritas in dicendo. Hae veritates, licet pro diverfitate obje&orum,

circa

m o g* 11 circa qua? verfantur, varias fortian-

tur denominationes , inter fe invi-

cem tarnen amice confpirant.Nam

ubi intelledus , ignorantia? & prae-

judiciorum tenebrisnon obfufcatus, redo , quo decet, tramite, proce- dit

resque ^, prout adualiter fefe habent, cognofcit, veritas Iogica

in propatulo eft. Menfura iraque

intelledus noftri eft res _, quemad-

modum menfura rerum eft intelie- dus divinus. Ille eft fons omnium veritatum , & quando ^{ens ,} cum omnibus fuis requifitis confidera-

tum, eftentiam realem habet, ideaii

in intelledu divino refpondentem,

veritatis hujus in eilendo ratio for- malis confiftit in conformitate rei

cum cognitione Dei. Cognicio ita·

que Dei cum fit infallibilis ^, res per eflentiam iuam aliter ie habere ne«

quit,& ubi intelledus noftri cum re¬

bus omnimoda eft conformitas, ve¬

ritas ha?c, _qua? alioqvin conformatt-

va dici fuevic* rede veritati in ef-

fend?

11 <8 0 ffc

fendo ihbordinatur. Jam _conceptus

illos _, quos de rebus nobis forma¬

mus, nonpoiTumus, fine certisfi- gnis, qua? iilos reprsfentant, ex-

primere. Hsc loglcis dicuntur ter- mini: iuntque vel iubjicibiles, vel prasdicabiles. Prsdicatio iila eil vel neceflaria, vel contingens. Idcirco

antequam conne&untur dus idea?, iubje<ftum & prsdicatum, confide- randum,qua ratione poflinc conne- öi. Ha? vero five conjungan-

tur _, five dividantur ^, veritas ta¬

rnen falva manet in ipfa enun- ciatione _, quamdiu compofitio illa

atque feparatio fundamentum & ne-

cefiuatem habet in re. Rem exem-

plo illuilrabo. Deus exiftit: In hoc

enunciato attributum neceiTario continetur in fubje&o Quippe cum

Deus,quieft independens,exiftat,

neceiTario exiftit: qui hoc denega-

re conatur, impingitin principium

contradiélionis

quia impoflibile

eft _, concipere Deum independen-

v, tem

< 0 O $$» I?

fem & vere exiftentem , qui fimul

nön exifteret , vel exiftere poiTer.

Mundus contingenter exiftit, quia

rationem iuftkientem exiftentia?

i iux in fe ipfo non habet. Si quid

in illo daretur, quod ejus rationem fufficientem contineret, illud ipfum prius mundo exifteret. Sed prius

mundo exiftere , illique pariter coéxiftere , involvit contradi&io-

nem. E. mundus, rationem luffi-

cientem exiftenti® fua? in fe ^non

«L habens , eft contingens. Rerum igitur pra?dicata aliis iubje<ftis tri-

buenda (unt neceilario, aliis ^contin¬

genter, prouthasc permittunr. Ex

idearum iive terminorum conne-

xione nafcitur enunciatio, ex enun*

ciatione fyllogifmus: qui ex duabus propoiitionibus pra?miflis,tanquam

\ principiis, elicit conclufionem ne- ceftariam , vel probabilem. Pro-

babilis dicitur _, quia nititur argu-

> mentis ex locis topicis depromtis.

Non omnia poftunt apodiåice de¬

mon·

14 «§ o Ü*

monftrari ex certis &immotisprin· _4, cipiis, fed plurima ex indu&ione &

convenientia experimentorum ,vel effe&uum, vel caufarum

vel tefti·

moniorum, aliorumq; indiciorum, ^<

vel plurium particularium, vel an- tecedentium , vel confequentium:

unde quadruplex illa probabilitas

nafcitur, Phyfica, Pra&ica, Hiftori-

ca & Hermenevtica» Harum cerci·

tudo, ii ita dicere liceat, conjun$a

eft cum formidineoppofiti: ^atcer#

titudo fcientifica ad firmum allen·

(um intélle&um provocat. Ceterum

inter veritarem Logicam & Meta- phyficam hoc intercedit differential quod veritati Logica? opponatur fal·

Titas _, Metaphyfica? ^non. Logi¬

er obje<ffum funt non folum ens

reale, fed efiam non ens, privatio-

nes, ens fi&um, &, ubi faltem con- *

venientia conceptus noftri cum

ejusmodi ente datur, veritas Logi*

ca locum habet. E.g. cascitas» chi-

maera fünf non entia, quorum ideam

nobis ^

«t ö * $5» 'T höbis qiiicfem formare pofTumüs il-

Iis convenientem j adeoque veritä-

tern habemus logicam ^, cujus Cri*

teriurr^non ^tam in ipiis rebus,auarri

in ^nexu idearum nidulatur, & _quari«

do mens evidenter perfpicit confe- quentiie nexum, in confcientia fuä acquiefcir. Sed quomodo veritas logica hoc refpe&u ^cum veritaté rnetaphyfica conciiiari poiüt ^j nül- jam aiiam raciönem video , quam

quod ejusmodi non entia, ad ciailes

frerum pofiihiiium referri poffint$

iive indirede five rednäive, licet illa

in fe ipe&ata, in natura? regno nori dentur. Verum cum intelletftui ^no- ßro certus modusj certumque obje-

Äum cognöfcendum, quod (untres

a&u pöffibiles,quibusrealia compé-

tünt praedicata, fit determinatum ^j

non alia heic praecife intelligifur ve¬

ritas, quam qüse veritate rnetaphy¬

fica fundamenti inftar nifituri atquö

fic res eft in falvo.

Vefitas in dicendo * feu veracitas,

B con-

16 ܧ ö |t

confiftit in conformitate oris five fermonis cum cogitatione noftra*

Sermo hicfurnitur late pro quibus-

vis fignis externis, quibusaliis fen-

faanimi noftri fignificare poiiumus, ^

Sermonem,ex vocibus compofitum*

homini non eife naturalem, fed fa*

£to & inftituto humano introdu*

öum nullus dubitat, qui voces per naturam fuam nihil ilgnificare poite ^{cernit , ex hoc argumento $} quod in diverfis linguls eandem

rem diverfac _vocess & eandem vo- ύ

ces diverfas res fepe denotent* Ve*

ces itaty fecundum confvetudinem

uiu receptam & approbatam adhi-

bends funt. Inufitatas, ambiguae,

& ad fallendum compofita: ad meu¬

tern noftram fignificandam non funt aptae. Sed ut in viam redeamus*

Dixi veritatem in dicendo confi- _^ ftere in convenientia oris & cogi-

tationis ; quod non pofitive femper,

fed negative interdum intelligefi- ^,

dum _, fiquidem conditio noftra ^,

alio·

I ö I ly

aliöfüfnqüe, hoc ipfurii fequirif,

ut fefmo non femper atiimi cogita«

tis reipondere debeat. Ubi altert

tton eil jusneque perfeåum nequé imperle&um verum exquirendi ^,

mentis cogitata vel filentio pre-

mere, vei aliena a cogitationibuS promere,prudentiseft. Cum primiS

ratio habendaeft circumftantiarum, fecundum monitüm /Efchyli Choe- phoris, σιγανά oms δει, κ} λέγειν ^τ &

kdigito. Duplex itaque veritas heic

in confiderafionem venit, Hoitiile-

tica & Jvfiittaria : lila in com mun i

convißuad captandam benevolen-

tiam aliorum eft obiervanda. HaeC fecundum regulas jufti fermonedl

fuum componit. Si in latiori figni-

ficatu fumatur haec veritas, omnes virtutes & a<Sus morales illius cen*

iur^ fubfunt. Nam quod illam co- gitationis & iermotiis convenien-

tiam ponamus , id non fufFicie

ad veritatem hanc ftabiliendam _$

quia & conceptus animi &

B 2 orati^/

iS i&l o U»

oratio externa , quam vis illa fibi

invicem reiponcieant ^, poilunt efie

falfa. Tria itaque funt obfervan-

da circa hane veritatem: i.utcogl·

tationes animi nofiri fint ian^ ra- tioni conformes. 2* Ipfo opere ita

fincere fint exercendae ^? ut e.xa&e

cum inter fe, tum etiam norrn$

propofitae conveniant, five hoc fiat

iermone i five geftibus, five a<ftio·

nibus. Quippe tiulla a<ftio externa*

in relatione ad legem confiderara,

bona cenfecur , nifi ex bona inten-

tione fufeepta, adeoque & materia¬

liter & formaliter cum lege conve- niat. _3. Signa erunt vera & genui¬

na rerum repraefenramina : fi&a itaque vocabula, fpuria ^, & a com- muni conivetudine aliena hinc ex-

fulant. Hascveritas, ftriefte accepta, cöincidit cum veritate logica. Ora¬

tio vera eft

quia conformis eft conceptui noftror conceptus verus eft, quia conformis eft rei: res vera eft, quia conformis eft inrellecftui di-

vino: atque fic harum veritatum eft

iubordinatio. V.

m o # »p

$. v.

Ha&enus trigam veritatum ge- pisralium explicuimus,cui omnes ve-

ritatesfpecialesannexas funt. Nam

omnia

qua? obje£fcum intelle&us

noftri confticuuntur, commodere-

ferri poilunt, vel ad res, vel ad con- ceptus, vel ad iermonem. Speciales

it que veritates, utveritas vitas, ve-

ritas doörin®,veritas eflentia?,veri-

tas exiftentias,quas alii,tanquam cer-

tas & ab bis diftinåas fpecies, con-

fderarunt, prorationemethodino-

ftr2e,(icco pede prasterimus. Verum

res, qua? furu fundamenrum cogni-

tionis noftras, diftin&e confiderari poffunt, vel feeundum quarticatem,

vel ut nece{Iariae,vel ut contingen-

tes. Veritates neceiiarias ex antece-

dentibus maxitne inoteicunt. Reftafe itaque, ut veritates, ratione quanti-

tatis, unde enatas funt difciplinae Phyfica & Mathefis, & ratione con- tingentias ieviter attingamus, Phy¬

fica res corporeas feeundum natu*

ram

*P O §8·

ram 8c proprietates communes, qu as jliis asqualicer ^competunt, primum perpendic, deinde ad iingulas fpq?

cies defeendit, earumque qualita»

tes Sc operariones explicar. UM jam rei alicujus materialis, concre*

te ipe6fota?,omnia requifita,qu# ejus

eiTe fpecificum conftituunt, adiunt,

yeritas eilphyfica. Hasc duplici via

demonftrationis cqmparatur5a prio

ri Sc ^a poileriori. Res primo nihil

präster nudacn repr^fentationem

exiitentias nobis offerunc ^, intimas

yero vires & qualitates latent ienfus

noftros, fdeoque ab efteéfcibus Sc phsnomerjis judicandum ^? qnalis

ii t cujuscunque rei natura. Unius effeftus poiTunt quandoqj eile plu^

res cauf^ coordinataei Sc unius cau«?

fao vieiffim plures effe&us ; ideoc$

effeäuum convenientia cum inter ie, tum etiam ^cum fua caufa, exa*

minanda eft. Verum unius effe&us

caufa poteft in relatione ad aliam caufam, a qua in exiftendo& ^{ope^}

ran*

üS o f ιί rando dependet, dici efFe&us, at- que fic omnia in fuas caufas & ef-

fe&us continua ferie refolvi poffunt, uscj; ad DEum, primam & ultimam

caufam _, in qua progrefius, qui in

infinitum eft impoilibilis, termina¬

tur. Sed hic tarnen cognitio noftra

ar&is Iimitibus eil circumfcripta ^, quoniam omnia, qus in rerumna¬

tura deprehenduntur hoc modo co-

gnofci nequeunr. Danrur enirn plu-

ra _, quorum exiftentiam ignora-

rnus: dantur etiam alia in quorum exiflentia fola fubfiftere cogimur.

Accedit , quod rerum naturam fe-

cundum caufas iuas & efte&us phy-

fic os demonftrare quidem po fil¬

mus , illamqj demonftrationemiuis

experimentis firmare ^» non tarnen mechanice fmgularum rerum par¬

tes _, partium^ int*!*135 particulas,

earumcß fitum, configurationem Sc

ftructuram explicare. Sufficit ta*

men nobis _{, ne} fuperftitiofi nimis elfe videamur , quodammodo no«

B ₄ vifle^

ι ζ o I

yiiTe , pro modulo intelleåius riQ- flri _, plurimarqm rerum naruram

& vires übi praportionat3S. Quan-

do igirur, propter occulras natur#

vires , & modum agendi obfcurum,

vera? cauf# non invenumtur; cer?

tas qua?dam hypothefes tanquam principia aiTurnuntur, quarum ve«

ritas ex pluriqm vei pa υ cor um

phcBnomenorum ^cum illis ^conve-

nientia a?ilirnatur. Sed h^c veri?

fas, qua? adrnittit gradus, Sc con-

jun&a eßcum formidine oppoilti ^,

an vericas dicenda, res eil: airioris

indaginis. Omnes verirares erunt

iubordinara?, nec propter immnta*

bilitatem fuam fallere poffunt. H#c iraque veritas nonnifi ana!ogice ^ve¬

ricas dici pofeii: ^, quemadmodum

omnium veritatum _, meo judicio, analogica duntaxat differentia da¬

für. Nam veritas

qua? in fe eil

una, in rebus exl&it fundamentali-

ter, in intelle<£bu formaliter, in fignis

vradicabiliter. Alii veritatem in

cognp·

o §& ₁₅

pognofcendo, quod an re&e fe ha' bear, heic meum non erjt judicium,

ad phyiicam referunt, quippe cu·

jus eft, intelle&us naturam ejusque

aåus

qui etiam poiTunt efTe veri

<3c falfi , ex proiefTo confiderare.

Verit3S mathewatica, de qua heic

non multi erimus, _qua certitudir

nem fuarrj inter reliquas fere emi-

net, quia in matheil demonftratio

a priori & tS &ότιι9 qua? proprie äpodi&ica dicirur ^, fuam quoq; fe¬

dern habet : ideocp methodus fyn-

thetica

qua a norioribus , nempe

a principiis ad ignota feu principia-

ta procedunt , in illa cum primis obfervatur, Abftra£h"Q hie, ut, in omnibus difciplinis,quoq; locum ha¬

bet, Ted tarnen applicata ad acci- dentia. Et quoniam hujus fcientia?

obje&um deterrninatum eft quan- titas ; hinc notiones communes

quantitatis, abftrahendo ab omni

fmgulari, formantur. Ex his norio- nibus definitiones, ex definitionibus

axio-

?4 4$ o fät

axiomata conftruuntur, quas invi·

&<s Tunt certitudims, &nuila egene demonftratione: ut, totum eft ma»

jus fua parte» Quando fecundum

has deiinitiones & axiomata exi- guntur omnia, qui ad mathefin

puram five mixtam pertineant, non pofiunt non infallibiies exinde de·

duci conclufiones.

Ceterurn alia eft veritas, qua» di*

citur contingenti# ^, qua aliquid ad*

efle & abeile poteft, falva rnanente efTentia rei, Hic confideratur vel

in phyficis, vel in moralibus. In

phyficis dantur efte&us neceiTarii,

veluti cauias neceiTarii, modi ^aut

reiaciones neceiTarii:ut,pofito hoq

ordine rerum , quem Deus femel

inftituit

neceiTario tales effe&us

fuam caufam feqvantur, Veritas

contingentii in phyficis eft, quan*

do rei modus vel affeftio aliqua trj- buitur,qui eiTenfiam ejus nec con·

ftitutive

nec confecutive ingredi-

tur, & hic modus, qui in pridica-

bilibus

o g»

bilibus dicitur accidens, opponitur

efTentise & proprio in quarto rnodo, Quemadmodum res aliqua ejuscp

natura ex fuis circumftantiis pro-

batur, qus licet FaéHeiTentiam for*

raaiiter & intrinfece non ingredian-

tur, illud tamen aliqua ratione tno-

dificant, ut Γι abeffet h$c vel illa

circumftantia., laåum tale non efter,

In foro politico occurrunt plurimi caius, _quorum veritatem ex indu- flione circumftantiarum _eruere,

prudentis eft judicis, Ubi ^ex pru- denria? regulis veritatem indagare

non licet, ipfe ingenioie caufam ie-

cundum omnes fuascircumftantias excutiet, & prscepeum commune

legislatoris ita interpretabitur, uE oftendat, hunc vel illum cafum _par- ticularem (ub ^eo contineri. Sic in foro morali obtingunt a<ftus ^, quo¬

rum conyenientiam cum re&tudi*

ne morali,propter varietatem cir¬

cumftantiarum ,invenire operofum eft. Sed heic juvanc confilia, quas

partial

*6 «ξ$ o I»

partim ex legis jufta interpretatione*

partim ex ingenio cujusvis prudentis

petenda funr. Tametfi nullaaftio dä¬

rur, cui, Π illa ex fine i!lo torius philo- fophiae moralis architedlonico, uti de-

cet, menfuretur, non aliqua moralita$

ineft ; ex minimar tamen circumftantiac

defedlu _, adlio bona in malam conver-

ti poteil, utut qua fuum materiale illat-

fa manet. Hinc veritas coptingentiae

comparet. Alioquin eil: decantata illa

philofophis diftindlio veritatum in ne-

eeilarias & contingentes, Neceiiarias

referunt ad Philofophiam Theoreti-

cam, contingentes vero ad Pradlicam.

Licet non difficear ^, veritates pradli-

cas umverfales > nempe principia infe

eonfiderata , non minus efie ätternas

& immutabiles ^, quam veritates theo-

reticas. Atque fic moralitas, ratione

eJfentU antecedenter ad legem mani-

feilatam fpedlata ⁵ non vero ad DEum ,

ut volunt Grotius & Scholaitici ⁵ eil

arterna. Contingentes förfan dicuntur

ratione principii prpdudlivi) volunta-

tis nerppe, quar ad dudlum intelledlus»

fine pnncipio aliquo ii ve externo, five

inter·?

interno neceffitante

rnotus natura? ra¬

tional! & fociali convenienfes immo

difconvenientes, obnitente licet impof-

iibihtate morali, excitare & iufcipere poteft. Adus itaque illi, (ive veritates legi naturali conformes ? quin contin-

gentes dici poilint, non inficioh

Prolixum nimis forer,hcic omnium

veritatum in iingulis difdplinis typurn exade & diftinde deiineare, (ed ut omnium difciplinarum ardiffimum eil vinculum, utunius fine alterius notitia infufficiens & fterilis eilet;ita cuivis eru-

dito>qui totius philöfophiac campqm fre-

quenter peragravit 7 reiiquarum verita¬

tum earumque nexus facilis eil cogni-

tio. Me tarnen ß. L. fatisfeciile fpéro»

dum praeeipuas terigi. Harum jam levi

fchemate adumbrato, ad alteram dif- fertationis noftra: partem pedem pro-

movemus.

CAPUT POSTERIUS.

Ο $· Γ·

OAdenus conformitatem veritatumi

philofophicarum inter fe oilendimus,

nunc

nunc talionis &revelationis harmoni«*

am _i quoadfieri poteft > explicabimus*

Varias acceptiones rationis apud pbilo- fophos Ποη moramur. Nobis eil facul¬

tas reife ratiocinandi de rebus, prout

a finito intelleifu cognofci poifunr.

Heic rationem confideramus,fion ut il¬

la in certis exiffit fubjeifis ^, fed prouC in ente finito exiitere poteft. Faten«·

dum quidem eil, non omnes philofo- phos eandem in ratiocinando calcafte

viam j fed plurimos, quod certe par¬

tim caufis naturalibus, partim morali-

bus tribuendum , in devia aberraffe»

fed ut illi habeant remedia, _{qua: mor-} bis iilorum mederi poiJuntyad logicarß

cos ablegamus.

$. II.

Ömnis cognitionis noiirar princi-

pia funtratio, experientia &revelatio„

Neque tarnen ideo plura danturprin- cipia, quam unum : fed nunc ratio primarium, experientia fecundariumT

nunc experientia primarium ^, ratio

fecundarium principium habetur. Haec

tarnen mutuam fibi invicem fubmini-

ilrant operam# Ab experientia fen-

Μ ο «

t 4

*9

fuäli Cogftitio noftra fäepiüS ificipit ^?

quo refpedhi experientia quidem ratio-

ftem prarcedit, non tamen principem

öbtinet locum. Aliae vero funt verita*

tes, de quibus rationis & experienfiac

aitum eft filentium, quarque non nid

per reVelationem manifefta funt, de quibus infra pluribus fnentem noftrarri explicabimus, Hsec principia inter fe

tonveniunt, ut nihil fit verum in uno*

quod alteri conträrietur. Siquarcon·

traditio appareat, illa refultat partim

ex prarjudicio ignorantiae ^, partim

ex fcientiar pruritu. Novimus rationi

certum determinätum eile modum»

ultra quem transcendere hefaseft. Ac- cedit, quod cognitio noftra alia fit ra- tione repr<efentationis ^, alia ratione ^con-

vitttonh* Quapropter cum non omnia fcientifice ^ex fuis principiis demonftra*

ri poftint, errantilli vehementer, _qut ingenia fua _torquent in myfteriis tru-

tinandis, quar fimplieiter apprehendifle

nobis fufficeret. Si in conciliandis his veritatibus ratione & revelatione feli- citer nos expediemus, neceflarium du-

co explanare primum, quousque ad- nuttendus fit rationis uiiw inTheologia.

Inter

H o il

Inter Naiuraliilas Lockius ratiohis in*

fallibilitatem defendit, & iecundunt ejus principia divina oracüla menfuran-

da affeveravir. Ejus adverfarius Po-ireÉ

contrariam fententiam acriter propu- gnavit. Sed hic inter Charybdin &

Scyilam periculofa eft navigatio, atj

ubi quts reitar rationis gubernaculo fe

commiferit, nec vela fua cuivi,s tempe- fEari dederit, feiicem portum aiTequi-

tur- Mediam igitur viam, ut tutioremi

incedendam putOi rite obfervando dif*

ferentiam utriusque fori ^> ratione prin- cipiorum.

§. Ill

Ratio eil facultas ratiocinandi dé

rebus naturalibus: eftetiam piincipium*

a quo cognitio noftra philofophicapri-

mario dependet. Illa res in foro hu-

mano fecundum caufasfuas confiderat*

nihilque pro vero agnofcit, quod nori

rationem fufficientem habeat, cur po-

riusiit, quam non fit i quare etiam phi-

lofophia,in hoc iigniiicatu & rigore

4fiftotelico accepta * appofite fcientiaé

nomine iniignitur.

Qu* fori divin i funtj ea ratio nori

comprehendit: * attamen debitis medtis

ad-

adjuta perfpicit nexum veritatum ^cce-

leftium, _easque rationi ^non eßeadver-

fas.Fallunt& falluntur vehementer, qui

omnem rationis tifum in myfteriisfacris proicribunt. Ufus & operationes ^ra¬

tionis ab ipfa eßentia animar non niii eogitatione feparari, quamvis ex parte

fuspendi pofiint. Quis fidem faceret il- lis, _quae nuIJam habent rationern , cur

potiuscredantur, ^{quam non.} Si my- fteria divina , utut ακατάληπτα ,

nulla maneret ratio

cur a nobis cre*

denda eßent, nulla _quoque obligatio

divinae audoritatis ad fidem ^nos adftrin- geret: adeoque, pofito hoc principio complexo, quicquid Deus dixit, illud eft verum, pofito etiam pracvio debi-

toque rationis in philofophia, prarfer-

tim in Logica & Hermenevtica cultu»

ratio myfteriisdivinis aßentitur, etiam- fi illa captum ejus Iongißime ^tran-

fcendant. Multa fupra rationem ejus-

que cenfuram pofita funt, quar tarnen

contra revelationem non funt:myfieria

illa divina fupra rationem funt,quatenus

rationi ^non funt pervia, interim ta¬

rnen ratio & myfteria veritates funt, quae, mraque Deo omnium veritatum

C fonti

fonti audlorique origincm fuarn ^ao

ceptam reFerunt. Quapropter dupli-

cem cum Daniele HofFmanno ilatue-

re veritatem oppoiitam,Theologicam

& Philofophicam, e diametro contra- ι

di&orium eil, quia* quod verum eil ▼ inTheologia, illud Philofopliias non

contraciicit; quippe veritas in fe eil una,

nec poteil coniiilere ^cum oppofita veri-

tate«Sic aliquid eilet fimül verum & fal-

fum

quod impoifibile, Ideoqne mul-

ta videntur ob defedlum lntelledlus

noflri eile impoffibilia, quae tarnen, in

relatione ad DEum coniiderata ^, fum-

rnam ejus perfeftionem & potentiam U

declarant. |

§. IV.

DEus quidem naturam hujusuniver-

ii fic inftituit

ut fecundum certum ordinem _certasque leges caufali con-

nexione ex elientiali cujusque corpo¬

ris ftruftura & motu effedlus neceiTa- |

rii fluerent. Interim tarnen huic or- dini i ta fe alligatum noluit, nec po- '

tuit

ut impoilibile eilet extraordina-

rio aliquo modo potentiam fuam ex- '

ferere. Hoc valet & in ceconomia Λ

natura & gratiac. Quis ioficiabitur,'

DEum,

Μ ^Ο 33 ₅₅ DEum, totius naturae Dominum & Ar-

chiteftum, omnipotenti fua virtute

•pofte pro arbitrio ordinarias leges quandoque fufpendere earumque vim inhibere ac Elftere , quod ex facra pa-

gina fatis probabitur. Hacc fi naturam

ejusque ordinem excedunt, non ta¬

rnen natura contradidloria funt: nam

utriusque generis ^, tam quod ordina¬

rie _, quam quod extraordinarie fit, effecftus _{conveniunt in una caufa}

ma DEo. Ex didlis jam evincitur, pri# mi- rabilem efte _{omnium rerum} & veri- tatum concentum. Sed hic telac no-

ftrac filum abrumpimus & cum Salo-

mone concludimus, Prov. XII: _17«

13?] pitf TJP rum rw :nono onpv

SOLI DEO GLORIA.