ACTA e t L 1
' rAD
HISTORIAM REFORM ATIONIS IN SVECIA.
Q U Æ
*
CONS. A M P L. F ACU LT. P H IL . UPS.
M O D E R J A N T E
D o c t
.ERICO M.
* H I S T . P R O F . R E G . E T O R D . S O C . K E G . S C I E N T . U P S . E T A C A D . R E G . L I T T , H U M . H I S T . E T A N T I Q U I T . S T O C K H . A I E M B R O ,
P R O G R A D U P H I L O S O P H I C O P . P.
JOHANNES UTTERMAN.
W B R M E L A N D U S .
S A C . OR D . I N I T I A T U S .
In
Audit. Guft. Majori
d.io Junii
1803.h . a. m. f.
U P S A L I Æ ,
l i t t e r i s J o H . F r . E d m a n , r e g. a c a d, t y p o g*.
K O N U N G E N S T R O M A N
L A G M A N N E N OCH H Å R A E S H Ö F D I N G E N H Ô G Â D L E H E R R
JA N SA
S A M T
B R U K S P A T R O N E N H Ô G Â D L E H E R R
M ed vö rd n a d och tackfam hct ùWdgnadt
J O H . U T T E R M A K .
ACTA
e t A DH I S T O R I A M R E F O R M A T I O N I S I N S V E C I A ,
C U M A N N O T A T I O N I B U S .
X . / 'Md C apitulares Lincopenfes ejusdem tenoris, ac p rio - m di/ E p ifcopum , dat Legatur Apojiolicur Jo a n nes M agnus, anim i moderationem p r a fe ferens in om nibus, guc* <zd Religionem JpeSabani , negotiis.
A. g j . N : o n o . D o £ o r i s J o a n ni s M a g n i Com misf arii A p o ft o li c i, ad D o m i n o s Capitulares L i n c o p e n f e s , p e r E r la n d u m j u v e n e m , fol. 110. V.
R e v e r e n d i p&trcs & D o m i n i , D o m i n i mei colend.
Salwtem & d e b it a m mei r e c o m m e n d a ti o n e m . Ex cepi, legi
& i nte ll ex i litteras D. v e f t r a r u m , ad me n u p e r cum C h a r i s f g e r m a n o m e o M. O l a v o datas & in eis eam S v e c a n æ Ecclefiæ c o nd iti one m c o n t e m p l a b a r , quam c o r a m p of it us i n tu eo r. — N o n turbari d e b e n t D. V. de fubito r e d i t u m e o in R o m a m , putantes m e minus diligenter exe- q u i m unus legationis in ju n ä a , eo quod collapfum EceUfia fla tu m non omnino reflituerit. E g e r a m t am en adhuc apud fe- r eni fs. D. n. R e g e m , a g o partes ecclefiafticæ libe rta tis , ad c ujus c o n f e r v a t i o n e m fe ro:o an imo ferri asfe rir , nec esfe d e ejus c o n f e n f u , fi qui fuffe£ti ejus p e r t u r b e n t c o l o n o s Ecciefiæ, di ci t erjam fe p l u ri m u m d o l e r e , imo fu - b o rtis lachrim is querebatur Ma. ejus cora m m e , quo d in
c re d i b i l i m i l i t u m i m po rtunitate c o ge ret ur gravis esfe Ec- clefiis in ea p ec u ni ar ia exa&ione. N e c esfe de m en te Ma.
fuse, q u o d mi fe ra bi lis ille Clerus g r a v a r e t u r , vel c o g e r e t u r d e f e r e r e curas a n i m a r u m , fed quod ab Ecclefiis ea con- r ri b ut iq e r u e r e t u r ad f u bve ni çn dum r e g n o in tanta neces«
fitate c o n f t i r u r o , a dducit ad hoc rati on es fuas, quia fu-
A fee-
fcepi t bell um t a m p r o p t e r libertatem E cc l ef i æ , quae p e n i tus collapfa e r a t , q u a m etjam p r o p t e r r eg n i f a l u t e m , q u a e r at i o q u a n t u m v a l e a t , aliis relinquo. P r o m i t t i t mihi M a . f u a , q u o d p o f t q u a m e x o n e r a v e r i t Ce ab hac m a g n i t u d i n e d e b i t o r u m c um L u b e c e n . c o n t r a & o r u m , ref t i t u e r e r q u e r a g - nur n in p l ena m l i b e r t ä r e m , tunc ct clerus & populus ea felicita te g a u d ea t, qua m ajor antea non fue r a t a m u ltis an
nis. Pro extirp a tio n s herefts L u lh e ra n a ; utor tam opera re g ia M a. quam p a ratam in ve n io , q u a m e t ja m a u &o r i t a t e S. D , n. p a p æ , Ced n e c es f ar iu m mi hi v i d e t u r , q u o d illa f com- m a t a , quae h i n c i n d e i n t e r praelatos r e gni p e r litteras ftru- u n t u r , f ine m h a b e a n t , et res cum modeßia a g a tu r , fcio q u a m i n e x t i n g v i b i l e m i g n e m talia pr in ci pi a i n aliis t e r ris p r o d u x e r i n t . J a m fe S t re n g n e n f . f i r m i t e r m i h i obli- g a r a n t , q u o d de c e t e r o ab o m n i b u s n ovi s d o £ t r i n i s abfti- n e a n t , nec alios "litteris i m p e t a n t nifi pr ius lacesfiti. P r æ t e - r e a colendisf. p a t r e s m e i , c um m a g n a g ra t i a r u m a s i o n e , accepi liberalitatis v. f ubfidium c u m M . Ol a v o a d m e r rans- misCum, c o n a b o r q u o a d v i x e r o g r a t u s i nv e n i r i , Ced plus e x t r a p a tr i a m q u a m in patria. P r o falure Ecclefiæ L i n c o - penfis f a & u r u s , q u o d fibi c er to p e r f v a de a n t D o m i n a t i o
nes v e f t r æ , quas divinae p r o t e & i o n i c o mm e n d o . Ex Hol-~
m ia 1523. i , A uguf t i- Joan. M a g n i ,
G o t h u s L i n c o p e n . X. Litterce B ra fk ii ad A rchiepifcopum Upfalienfem G u ß a - v u m Troile, fincerum aucloris et p iu m in p a tria m animi ad- /e d u m lo quuntur. Dolendum fane eß r temporum habitum me
liora huic p r a fu li non perm isfisfe fa ta .
A. 86* N : o h i . A d D. G o f t a v u m ais. Ar chiepi fc. U p f a l i e n f e m , fol. 121.
De bi ti s r e v e r e n t i a et h o n o r e præmisfis Pveverendisfi- m e P a r e r , q u o d f cr ipfi mus ul ti mi s l it ter is nof ir is ad p.. v.
m h o l m i a d a t i s , r e b u s r e g n i t u n c in e o ftatu exifteatibus, quod
q u o d difficillimum v i d e r e t u r , R e g e m C h r i f t i e r n u m , q u o d a r c e s er o m n e s r e g n i m u n it i o n e s o c c u p a v e r a t , posfe d e jici , p r o bo no f ec imus , ut ü n on ad o m n i m o d a m l i b e r t a t e m r eg ni p e r v e n i r e l i c e r e r , fairem ad viræ fecurita- t e m , de qua d if fi de b amu s , fed bene di £l us D e u s , qui Se- r e n i s f i m o D o m i n o n o f t r o , D. G o f t s v o r egi e L f l o c o r e t v i r e s a d d i d i t , a d tantae fer vi tut is j u g u m e x c u t i e n d u m , o m n i b u s r e g n i incolis m a j o r i b u s er m i n o r i b u s , cuj us cunque ftat us in earn u ni t a t e m r e d u & i s , ut cor unum et anima e x i- fia n ty pro regni libertate tu enda, p r o u t p. v. ex litteris D o
m i n o r u m C on f il ia ri o ru m facile d e p r e h e n d e t . Q u a n r a q u e Ec clef ia & capitulum U p fa le n fe p r o p t e r vos pasfi funt i n
c o m m o d a , n ov it ille qui ni hil i g n o r a t . E t ne v e r i t a t e m v o b i s t a c e a m u s , f a t e m u r vos adeo odiofum omnibus regni incolis f a ä u m , t um p r o p t e r di fferenti as i n t e r vos <3c D . Ste- n o n e m ha bit as , t u m p r o p t e r R e g i s i n t r o i r u m , ac c e d e m n o f t r o r u m , p e r litteras C h r i f t i e r n i R e g i s t oti c o m m u n i t a ti p r o fua exc ufa ti one c o n t r a v os f u g g e f t a m , ac d e m u m R e g i s a d h e f i o n e m , u t nunquam faluo capite vos eis posfe c o n v iv e re , efto q u o d h o d i e Sereni sfi mo D o m i n o n o f t r o R e g i eleéto i n t e g e r r i m e r ec oncil iat a f or et p. v. C o o p e r a v i t - q u e ad hoc p l u r i m u m d e t e n t i o D o m i n a r u m Si gri di s et Chr ift inae ac a li or um q u o r u m c u n q u e c a p t i v o r u m n o f t r o r u m , qui v ob i s i m p u t a n t u r a d e o , ut nifi c ele ri ter p e r vos p r o - v i f u m f u e r i t , e r i t h o c i n dubi e causfa m u l t o r u m v e f t r o r u m i n c o m m o d o r u m . S v a d e r e m u s praeterea ad folum D e u m h a b e n d u m r e c u r f u m , qui d i fpe nf at h o m i n i s fortes, p r o fuae Deitatis arbitrio. A d ul te r ior em Upfalenfis Ecclefiæ capi
tuli v e x a t i o n e m no n c o n t e n d e r e , vel quaevis alia ea a r d u i t ate p e r v e n t a , quae fine m u l t o r u m i m o e tj am fine v e f t r « vitae p e r i c u l o asfequi n o n licear. E t c u m nobi s e t o m n i bus aliis regni* i n c o l i s , r e g n i falus et p e ri c ul um c o m m u n i r e r o b v e n i a n t , ita q u o d p r o r e g n i l ibe rta te & ejus p e r i c u l o r u m a v e rf io ne v i v e r e & m o r i ftatuimus, N o b i s feri-
A 2 b e n d o ,
b e n d o , five aliis o p e r a m perdi tis ct i m p e n f u m aleat c u m h i c in C h r i f t o r. p, v, E x Sude rcopi a die S, Lu c e E v a n - geliftæ a n n o 1523.
XI. U ltim um adjungenda litter a Joa n n is M a g n i, quibus n o v a quxdam n a rra n tu r politica.
A. 87. N : o 112. D. Ele£ti Upfalenfis ad D o m i n a m m e u m d a t æ , fol. 123. v.
S i n c e r r i m a mei r e c o m m e n d a t i o n e prarmisfa. R e v e r e n d e et c ol end e pater. In r e g r e s f u m e o in U p f a l i a m , v e n e r u n t m i h i l it ter æ M . O l a v i fratris mei s d a tæ Lubecae in vi gil ia T h o ' m æ , quibus n a r r a t N e a p o l i in fpacio t r i um h o r a r u m t a n t a m cecidisfe p l u v i a m , cujus v e h e m e n t i a q m r u n d a m c iv i ta t um m u r i , t u r r e s & m o e n i a fu nd it us c o r r u e r u n t , t ant aque ex p r a v a illa a q u a , quae c i v i t a t e m L i p - fienfem c i r c u mf lu i t, c r e v i t i n u n d a t i o , ut o m n i a m o l e n d i na inutilia fadla l i n t , fcripfit etj am militas n av es H a l l a n - d e r n o r u m , fale & aliis boni s o n u f t a s , ve ni sf e in H a m - b u r g a m , et C h r i f t i e r n u m ol im R e g e m D a c i æ in V i t t e m - b e r g a c um L u t h e r o m o r a m t r a h e r e , retulit q u o q u e d u o s p ap a s feleCdos, u n u m a R o m a n i s alium a F r a n c i g e n i s , pr op- ter ea c o g i t a n d u m eft ct m a t u r e d e l i b e r a n d u m , quid in causfa r e gi æ majeftatis p e t i t i o n e m c o n c e r n e n t e a g e n d u m fit, quia ex tituli electione d i v er f a i n d u b i t a t u m o r t u m eft ficisma. Valete felicislime. D a t u m Upf al iæ feria 6 a nte D o m i n i c a m L X m æ a n n o &c . M D X X I1I I , m e o fub figneto.
X I
I
. P hilippi M elanchtonis litte ra ad G eorgium N orm annum ßf Clementem Joh a n n is Secret. Reg. d. 2 3 J u l i i 154* > ^ A' tisbona. E x M a nufcripiis Bibliotheca Lincopenfts.S. D. M ag næ mi hi voluptati fuit E p i f t o l a v e f t r a , n on f o l u m p r o p t e r p r i v a t a m ami citiam n o f t r a m , -fed multo magi s p r o p t e r c o m m e m o r a t i o n e m de i n cl y t i Re gi s pieta
te
f te & virtute. N a t n c um pasfim t o t o o r b e t e r r a r u m d e n t ecclefiæ f q v a l en te s v e t u d a c a l i g i n e , ôc i n c u l t æ , & P o n t i fices multis locis c o n e n t u r inulitata fevicia o p p r i m e r e lu
c e m E va ng el ii r ur fu s e m e r g e n t e m , p r o f c & o o p t a n d u m eft aliquos pios et pr aedantes R e g e s ac P r i n c i p e s o p e m f e r r e eccl efus, et c o n f e r v a r e p u r a m Eva nge li i d o & r i n a m . A c v e r o pr aecipuum h o c m u n u s eft G u b e r n a t o r u m . N a m c u m haec politica focietas d i v in i t us indit ura fit, u t i n e o l u c ea t Dei n ot it ia , m a x i m e c o n v e n i t politias <5c r e g n a prae
b e r e hofpirium ecclefiis. I d fieri in v e t ud i sf im o r e g n o S v e c i æ m a g n o p e r e g a u d e o , q u æ c u m f e m p e r fuerit f e d e i f o r t i s f i m o r u m V i r o r u m , o p t a n d u m e d ibi r e f t e t ra di R e l i g i o n i s d o & r i n a m , ut g e n t i s f o r t i t u d o et ceterae v i r t u t e s g l o r i æ D e i l e r v i a n t , et d i v in a luce r e g a n t u r . — Q u o d v e r o r efutatis cal umni as fparfas c o n t r a R e g e m , n o n f o l u m p r o b o officium v e d r u m , ] fed etjam t e d i m o n i o a d f e n t i o r . I n t e r cætera h u r n an æ infirmitatis w j ctKctfrae e x e m p l a , v e r e
& h o c m a l u m n u m e r a r i p o r e d , q u o d c u m vicinitas v i n c u l u m d e b e re t esfe a m i v i t i æ , t am en p l e r u m q u e vicinae g e n t es i n t e r fe disfident. Q u a m pe rni t iof a c e r t a m i n a f u e r u n t h a r u t n v i c i n a r u m c iv it at um in ea g e n t e , quse v e r e f u m - m a m h um an it at is l au d em h a b u i t , Atticae,, Spartanae & T h e banae. I d e o n o n m i r u m e d i n c i d e r e disfidin i nter has a r -
£t oas nationes m u l t o r ig id io re s. H i g e n t i u m m o r e s d e p l o r a n d i a n obi s f un t et r e p r e h e n d e n d i , nec ve li m ulla in p art e a c c e n d e r e er f over e odi um. Q u a r e fi qui de v o bis fecus l o q u u n t u r , d o l e o , & o p t o , ut vicini u t u r i n q u e c o g i t e n t , q ua nt ur n b o n u m fir, b on u s vicinus. E t u t fit t a l i s , mutuis officiis pe rf i ci e nd um e d. D e i n d e c o n f e n f u s de v e r a r e l i g i o n e etjam c o n j u n g e r e «ni mos & m i t i g a r e disfidia d e be nt . — Ita olim c u m di u i n t e r fe d i m i c a s f e n t H u n g a r i & G e r m a n i , pollea focietare rel igioni s bella fe- daca funr. T a n t a e d infirmitas h u m a n i g e n e r i s , ut ubique, t o t o o r b e t e r r a r u m fint q u æ d a m i n t e r v ici no s i n j u d a cer-
N ta-
tamina.' Sed hi i mpe tus f r e n a n d i ftint p r i m u m r e l i g i o n e ,
• d e i n d e q u a d a m æ q u i t a t e y.ctf t? n em etct g u b e r n a t o r u m . — H a n c c o n c i o n e m n o n in hac epiftola n u n c p r i m u m f c r i b o , fæpe e am in m e d i o Senatu i nt er n o f tr o s r e c i t a v i , q t r o s h o r t at u s f u m , ut p r i v a t a s offenfiones mutua æqui tat e a b o- . l e r e n t , et e x t r a h u n c Se na tum alios esfe hoftes f æ v i o r e s c o g i t a r e n t , a dve rf us quos v i c i n o r u m c o n c o r d i a aut i t v v k ç w i -
'hsfjuo o p u s fit. M i h i D a n o r u m et S v e c o r u m d i f c o r d i æ n o n funt not æ. I d e o t o t a m hanc m e a m o r a t i o n e m , de c o m m u n i h o m i n u m v i t a , n o n de veftris t a n t u m r eb us f c r i p - t a m esfe putetis. S a p e i n g e n t i d ol or e adfi ci or , c u m v i - d e o in his noftris r e g i o n i b u s q u a m i n fi r m æ fint «micit ire v i c i n o r u m , aut e o r u m , qui mult is naturae, l e g u m et r e l i g i o n u m vinculis c onj un& i funt. — N o s i git ur p r i v a t i h o m i n e s o r e m u s D e u m , ut g u b e r n e t er c o n j u n g a t ac c o n - fociet b o n o r u m P r i n c i p u m v o l u n t a t e s , et ficubi eft o c c a f i o ' h o r t e m u r o m n e s ad eas amicitias c o l e nd os , quæ f u r- ' u t i l e S p r i m u m ad v e r æ r el igioni s d e f e n f i o n e m d e i n d e a d p a triae t ra nqui ll it ate m. H æ c f ent io & t or o p e & o r e D e u m o r o , ne m e u s q ua m disfidii, praefertim i n t e r m e m b r a c o r p or is C h r i f t i , i n f l a mm a t um esfe finar. D e f e r o erjam o m nia m e a officia p r i m u m i n c l y t o Regi S v e c i æ , d e i n d e cæteris veftras g e n t i s homi ni bus . N e c n a t u r a m m e a m , nec m o r e s i g n o r a t i s , fcitis m e n o n dele&ari disfidiis. D e i n de fun£lio f c h o l a f t i c a , c um p r æ c i p u e ferviat ecclefiae, p a ri t e r c o m p l c f l i o m n e s g e n t e s debet. Be ne Valete. D i e
3 3 Julii R a t is b on æ A n n o c i d d x l i.
P hi l i p p u s M e l a n t h o n . E g r e g i a v i r t u t e , d o & r i n a et p r u d e n t i a p r æ d i ti s D.
Georgio Nortnanno et C l e m e n t i Re g i o S e c r e t a r i o , amicis fuis c u m o b f e r v a n t i a colendis.
X I I I . E jusdem ad eundem Georgium N o rm a n n u m V itte b erg a 1543,1/. 17 A p rilis. Ex M a n u fc r , Bibliothecae L incopienfis,
S. D. Etfi Teio c o g i t a t i o n e m de civilibus o r n a m e n t i s e t his noftris ftudiis, t e m p o r e belli i m p e d i r i , t a m e n hi s, q u i b u s fpes a D e o p e n d e n t , officia pietatis e o t e m p o r e n o n funt i n t e r mi tt e nd a. V e n i t a ute m ad T e h i c S ve cu s, M a g n u s , v ir e rudi t us in P h i lo f op h i* & d o å r i n a Chrifti- a n s , & honeft isf imi mi s m o r i b u s o r n a n s fua f tu di a , ct D e u m vera pi et ate c ol ens , p e t i t q u e ut cum ex p a t r i a p r o p t e r belluiu nihil a c ci p ia t , n u n c a T e aliquo m u n e r e j u v e t u r . Si l i n g v a m n o f tr a m call er er, in ecclefiis noftris i n v e n i r e r honeft isf imam f u n c t i o n e m p r o p t e r {nam e r u d i t i o n e m & p i e t at em . Sed i mp e di tu s aliis m e l io r ib u s ftudiis jfioftram l i n g v a m n e g l e x i t , et f e r v i r e a li q ua n do ecclefiis in p a t r i i cupit. Q u a r e etj am a tq ue etjam T e o r o , ut e u m n u n c a d j u v e s , et reftituta pace f un£fi one m ei a li qua m in p a t r i a attribui cures. T a n t a eft ipfius M agni v i r t u s , ut n o n bit e m T e et alios p r u d e n t e s v e f ir o judicio e u m c o m p l e t u r o s esfe, et i n vi ta tur os ad ecclefiarum in p a tr i a g u b e r n i o n e m . — A d i t u m t an t um patefacere ci litteris meis ed T e v o l u i , quas velim v eri & fmceii t ef timonii p o n d u s h-abere. De r ep u b. nihil Libuit feribere. Scio in hac ulti
m a m u n d i f e n e & a , m s j o r i s f o r e r e r u m h u m a n a r u m et i m p e r i o r u m di sf ipat iones , q u a m a n t e a , fed man fu ras t a m e n ec cl efi æ De i reliquias. D o i git ur o p e r a m q u a n t u m po s fu m, u t his reliquiis meus l a bo r p r o f i t , er eas f ove at & c o n j u n g a t , ac in t an ta r e r u m p e r t u r b a t i o n e fatis a g n o f e o nos vcc'juycc 7TuntreueIV ut Demades de fua R ep ub li ca d i c e r e fo- l e ba t . Sed De u s haec vctvaycc fervabir. Bene vale, die 17 A p r i l i s , q u o a nt e a n no s 3831 N o h e a r c am i n g r e s f u s eft, q u o e x e m p l o teftatus eft D e u s , fe etjam in diluviis ©rbis t e r r a r u m , h oc eft , t erribilibus m u ta t i o n i b u s i m p e r i o r u m , , m i r a b i l i t e r ecclefiam f e r v a t u r u m esfe. V i t r e b e r g æ A. 1543.
I n f c r i p t i o . P h i l i p p u s M e l a n r h o n . Praeftanti V i r o , nobilitate g e n e r i s , d o £ i r i n a et virtu-- t e , D o m i n o Georgio N orm anno L e g a t o R e g i s i n c l y t i Sver e o r u m , L u b e c a e , Suo p a t r o n o .
T H E S E S . i.
u t o c h e i r i a m a de o n o n in t e r d o c u m e n t a h e r o ic i e n i m i r e p o n i m u s , irt d u b i t e m u s p o t i u s , m e n t i s n e fuse c o m p o s f i t , qui c o m m i t t a t .
II.
In' e x p l ic a n d o m o r t i s g e n e r e R. Guff a vi A d o l p h i c çenfugie ndnm n o n eft ad p r o d i t i o n e m . M ir acu lo p r o x im u m f u i s f e t , fi ela bi p o tn is fe t, c u i fe ipfe e x p o n e r e t , p e r ic u l o .
IIT.
Q u i f erip tis G uftavum I I I , fa& is F r id e r ic u m II f u p e r a v r r it, i m p e r an tiu m j u d ic a m u s p-rorfus n e m i n e m .
I V .
Multarum virtutum d e î e t t u m in S u periorib us f u p p l e t popularitas.
I p f e conf ilii i n o p s a lio s c o n f u l a t , n e e e s f e eft, V .
Q u i p u b lic o in e c c le f i a d o c e n d i m u n e r e jnftr uftu s a r e c e p ta fide f o r m u l a r e c e s f e r i t , ' a g e r e t m e l i u s , fi m u u e r e , ' q u o falva conficientia fe f u n g i n o n p o s f e e x i f t i m a t , fe abdicar et.
. VI \
Q u i r e g i o n u m , T u r c i c o i m p e r i o f u b j a c e n t i u m , h o d i e r n u m cutn pr iftin o ftatum c o n t u l e r i t , f irm a m v i x fibi alicubi fi n x e r it litterarum e t culturae fe d e m . I n te r im t a m e n a rtem T y p o g r a p h i c a l ^ in causfia esfie p u t a m u s , cur E u r o p a m n u n q u a m revifura fit m e dii æ v i barbaries.
V I I .
M u lto fuit facilius A m e r i c a m S e p t e n t r i o n a l e m , q u am Galliam, cor,- f t a n t e m c re a re R e m p u b l ic a m .
V I I I .
E r r a n t , qui m j u v e n t u t e inft itùenda l e c t io n i s a s fi d u ita ti, non nie- t b o d o , o m n i a adferibere f o l e n t .