Acta et litteræ ad historiam reformationis in Svecia, quæ consensu ampliss. fac. phil. Ups. præside doct. Erico M. Fant ... pro gradu philosophico p. p. Joh. Ulr. Walberg, stip. reg. Suderm. Nericius. In audit. Gust. maj. die [tomrum] April. MDCCCVI. H. a

ACTA

LITTERÆ

A D

H I S T O R I A M R E F O R M A T I O N I S I N S V E C I A .

O". if =—====:®

QJU Æ CONSENSUA M P L I S S .

P 11 Æ S I D E

D o e r . E S J C O M . F A N T . ,

H I S T . P R O F . R E G . E T O R D . S O C . R E G . S C I E N T . U P S . E T A C A D . R E G . L I T T . H U M . H I S T . E T A N T I Q U I T . S T O C K H . M E M B R O ,

P R O G R A D U P H IL O SO PH IC O

p . p.

g o H. ULR. JVALBERG,

S T I P . R E G . S U D E R M , N E R 1 C I U S .

In Audif. Gu/}. M aj. D ie ^ / ^ A p r i l . M D C C C V I.

H . A . M. S .

U P S A L I Æ ,

T Y P I S E ß M A N N I A S I S ,

Rådmannen och Grolshandlaren

H S g ä d t e H e r r

ERIC W I L H

fam t

H o g â d l a F r u n

MARIAE. HE

fôdù BÆ G S7RÙM

^ôrdîBfidifuJJt tillegiadt

a £

J. I J . W

.

I.

A d D o m in u m E le c tu m U p f a l ien f e m , D o m i n u m jfohcin- nem. E p i f i o l a B r a ß i i d e lim itib u s L e g a t i o n is fu c e A p o ß o l i c c e , ad m odu m manca. t:o A n n e L e g a t i o e j u s f i n i r e t m o r t u o P a p a A d r ia n o V I. 2:0 A n j u s h ab ea t in beneficia f i c dicta r e f e r v a t a . L in - co p iæ M arc. 14. 1 5 2 4 .

*|P^ræmisfis o mni bus cc fingulis Reverendisfime Pater, fa­

ris credimus, paternitatem veftram æquanimem, quan­

tum ad officium legati; ei t am e n ut alias in Waftena c o n ­ tulimus litteras commi sfi oni s in aliqua fuarum claufajum haberent legationem vefiram a fede Apoflolica prodiisfe, nec perfonalem fore refpect u Domi ni Papae Adriani, «) haud esfet ea uti pro Eccletiæ et Regni c o m m o d o, quan­

tum vires legationis fe e x t e n d e r e n t , quae potisfimum r e ­ l ucent ab ipiis claufulis litterarum veftræ C o m m i s f i o n i s , an autem ad mortem mandaroris expiret mandatum, re integra vel ne fatis paternitati veftræ in p ro mp tu eft fine nobis, ne mari guttas i nf t i l l e m us , valeat c u m his diu f e ­ lix reverenda paternitas veftra ad Dei h o n o r em ac n o- ftram et totius Ecclefiæ Suecanæ confol ati onem. Citisfime ex Li nc opi a A n n o ut fupra *4 Martii.

A Jn

a ) Mortuus eft Adrianus d. 14 Sept. 1503.

l n u l t u l o.

V u l g a r e eft L eg a tu m vel nuncium A p of t o l i cu m ha­

bentem poteftatem a Papa, beneficia qual i tercumque ua- cantia et indebite occupata c o n f e r e n d i , non posfe b e n e ­ ficia generali ter refervata c o n f e r r e , puta p e r conftitutio- nem Execrabilis uel alio m o d o quia in hoc generali m a n ­ dato n o n ueniunt &c. d e ofticio uicarii et — — l ibro Sexto facit quamvis 2. de Praebenda et c. dudum — —

— — quia in illis potcftatibus non ueniunt g e n e ­ raliter refervata, pro h o c allegat edam c l e m e n s Papa d e benefi ci o de p ræbenda cum i bi dem notaris, nam licet e x e ­ cutor impetranti posfit p r o v i d e r e de benefi ci o ad Papam d eu ol ut o, tamen non de referuat o, pro q uo etiam faciunt notata per A r c h i e p i f c o p u m in c. cum in tua de confue- tudine f u p e r — n o n exiftit Lib. 6:0 pro hoc etiam allegat d. — — — — — — — in tractatu fuo de rerum permut ati one, vi del icet quod Legatus habens p o ­ teftatem recipiendi refi gnat iones ex caufa permutationis et transferendi p er f o n a s , n o n posfet fe intromittere d e beneficiis referuatis generaliter uel fpecialiter, ut in c a­

pite dudum de præbenda fu pra allegaro dicebatur, quod d ecr et u m er prohibitio Cap. 2. de præbenda Lib. 6. l o ­ cum hàjbeat in omni bus referuationibus generalibus. F.t quod ibidem dicitur de beneficiis in curia vacantibus, p o ­ nitur e r g o exernpli et non al i as, præterea quum Papa uelit quo d nuntii et legati posfint de beneficiis referuatis p r o u i d e r e , in c on c e sl i on e fol et e x p r i m e r e, e r g o ni fi illud e xpri mat ur , n egare uidetur facit c. ad audientiam de d e ­ cretis præterea in conftitutione. Execrabilis etiam ponitur i nhi bi t i o cum d e c r e t o , quod in Capite S ecu n do de prae­

b e n d a , Libro S ex t o fuperius alleg. Et licet Domi nus R o - bertus allegat quod propter vcftrum generale qualiter­

c u mq ue nuia priuilegium pri nci pi s in fui praejudicium eft

lauda-

— "% -s-“s P*r .

laudatisfime int erpretandum , d e --- cu m ol i m de d o na t io n e: Cum dilectus de r e t i e r e n t i a --- — Lib. 6. — ---— relat iones fuas in e a d e m caufa m u - tauit er in contrariam c oncl uf i onem c o n f e n f i t , hrec eft fententi a D o m i n or u m de Ro ta in t e r m i n i s , et ad i d e m t e nd i t deciiio D o m i n o r u m d e tota 489. q uæ incipit N u n ­ tius Apoftol icus, c o ncor dant ad fupra dicta notata fiuper re gul a Cancelhriæ A p o f t o l i c æ , fuper reuocati one referua- r ion um, u n i o n u m , a n n e x i o n u m et i ncorporationum q u od v u l t --- » quascumque facultates quibusuis Ap ofto li ci s fe dislegatis etiam de latere et nuncius fuper h i s , q u - - e x officio legationis n o n p os fu nt et principaliter e i s c o m - misfa negotia non c o n c e rn u n t reuocatus p er m or t em Pa- pæ quoad ea in quibus n o n funt fortiter effectum. Et i dc ir c o bene deliberet paternitas ueftra quae liberioris eft discurfus, faluo judicio m e li o r i ac jure corrigendi m u ­ tandi &c.

ÏÏ.

D o m i n i E l e c t i S c a re n fis a d D o m in u m meum d a t a de M u l i e r e f r i g i d i t a t e m v i r i conquefta a tq u e e x a c t i o - tie ad G o t h la n d i a m S c a r i s 1524 M a r t • 27.

Sincerisfimis me is re co mm en da r io ne reuerentia et falute præmisfis. R e ue re n de pater et ami ce fautorque co- lendisfirae, poft debitam veftris pro infinitis Ecclefiæ m e æ ac mihi præftitis beneficiis gratiarum act ionem. R e d u ce r e di gnet ur eadem veftra reuerenda paternitas ad m e m o r i a m qualiter alias apud eandem reuerendam veftram p at er ni ­ tatem prœces f u d i , p r o filia verderi m e i in V a f t e n o , Sudercopiae cui dam copulata ( f i licet d ic i ) c o n j u g i o , qua­

t e nu s Sacramenro veritatis, de ejusdem viri frigiditate

A 2 c o m -

c o m p e r t a , ad alia libere potuit velîra m e d iante gratia,, fauore c o n v o c a r e conjugia, cum inter eos jam per trien­

nium et ultra continue cohabitantes nuptiale minimum apparet minifterium. R e u e r e n d e pater iterato pro illa paupercula, tamquam matre volonté fieri puerorum, hu­

mi ll ime infto vel it eadem veftra referenda puernitas ut urrorumque necesfitati paterni favoris intuitu falubriter pro­

v i d e r e, quod l i be nt er promerebor indefesfe. b) Ceterum r e v e r e n d e pater 'his fuperioribus diebus reverendorum el ec t orum in Upl andia recepi fcripta tangentia iteratam Eccleliarum mearum taxationem, de abditis ut fcribunt, quæ fcripta veftræ reverendae paternitati preefens bajulus præfentabit teftor d eu m , paucislimis exceptis reliquariis vetuftate contritis in praeteritis tribulationum annis, nunc fpoliatione nunc t a x a t io n e , nunc denique in incineratio­

n s , et jam præterita æÜate regiae majeltati fubfidio omnia transierunt. O b id anguftior undique reverende pater , û talium quod apud eandem veftram reverendam pater­

nitatem feriptis tentarum eft, vel qualiter refpondendum lit arcanum pulfo decreti. Secundum quod libenter meum i nf or ma bo ami cu m, quoad fpiritus hos regat artus, ln- fuper r e v er e n d e pater novitates prout nunc apud nos currentes lator p ræfemium veftræ reverendae paternitati vi væ v o c i s oraculo lignificabit, mandet et jubeat de me eadem veftra reverenda parem itas tamquam de fuo hu­

millimo et dedirisiimo, quam virgini Mariæ beatisque A p o -

b ) Frequentisfima erant ob tales causias fub Catholicismo divor­

tia. Anno I428., poft quinque annorum conjugium, a Magno Drache Praefecto Arcis Stegeb.orgeufis feparabaturLincopiæ fub figillo Epifcopi Canuti e t Capituli Brigitta Benedicti filia propterea quod non potuit cognofcere eandem , nec reddere fibi debitum conjugale propter ejus perpetuam impotentiam; illa vero voluit libenter fieri mater et pro-.

•reare liberos» v» Stiernrnans Hofd» Minne p. 246..

Ap of t o l is Petro et Paulo in vtroque h o m i n e valituram e x i nt i mi s meis felicisiime r e c o m m e n d o , E x Scaris die Pa- fcæ (Mart. 2 7 ) A n n o V i r g i n e i partus 1524 me o Tub l igne to.

r i L

A d D o m in u m E le c tu m Sc a r e n/cm M a g i f l r u m M a g n u m de difficu lta te f u b fid ii p r o r e c u p e r a ti o n e G o t h l a n - dice 9 f u a d i s g r a t i a a t q u e hcereji L u t b e r a n a . L i n - copiæ 1 5 : 4 M art. 2 8 .

Præmislis univerfis et lingulis qua? reverentiae f un r er amoris. Venerabilis Pater er Frar.es, nihil in p ræfe n- rrarurn novi occurrit calamo d i g n u m , nili quod c o m m u ­ nitas populans difficiliorem fe nobis e x h i b e t fol i to, in fubfidn e r ogati one * ecclefiis d e n ov o i mpofi ti , pro recu­

p erat i one terrae G o t h l a n d i æ , domino noftro regi el ecto f ac ie nd i , propter inopiam multarum Ecclefiarum, quæ in p r i m o domini noftri regis introitu pro ejus fubventione de n o l l r o confilio v e n d i d e r u n t , pro clippingis quicquid habebant in a rge nt o, e x c e p t i s valis Sacris, recepta marca pro lorhone de refiduo ditiores Ecclefiæ ac monafteria duas fecerant c o n t r ib u ti o ne s , pauperiores aurem f o l um l i na m, et in aliquibus tocis Jicet cum quadam difficultate, incipiunt criam facere fe cundam er quia cr edebamus c o n - fultius fieri, fi paulatim procederetur in tot fubiidiorum i mpofni oni bus quam f m u l r a n e e tot ext orq ue re collectas asferiprum fuit hoc Vafienis per quosdam noftræ n egl i- gen t i æ vel d i s p r om o ri oni , licet minus jufte ( D e o t e f t e ) qui haec er alia regiae majeftari f uggerunr, licet mi nus forte , de regni falute et felici fubfiftenna folliciti e x i - tl ant, quam nos ut novas o pi ni on es fui Lurheri ne dica­

mus herefim p r o m o v e a n t , ut ceperunt, q u o d ut e o feli ­

c i u s

c i u s o bti ne ant etiam in noftri deftructionem moliuntur, p e r disgratiam regiæ majeftatis per indirectum, jamque f c ri be r e et confulere incipiunt, libros Lurheri non fore r e f p u e n d o s , i m o relegandos ad effectuai, ut 11 quid irre- l i g t o f u m L ect ores in ve n e ri n t in eisdem Ihtim converre­

r e n t fe ad n o v oru m librorum editionem contra hujusmo­

d i Lutheri l ibros, c) quati homines fimplices hujus regni aliique i ntendere non haberent, quam Lutheri petulantiae, q u a m e x fua fuperbia fibi foli arrogat, pius quam omni­

u m {anctorum fapientiam, fed quia magis cft obediendura d e o quam h o m inibus, et ad hoc maxime contendendum , n e re gnum infitiatur hac nova hærelî, per Ecclefiæ divi- i i o n t m C a th o licæ, a fua unitate non esfent hujusmodi Lut herofi nimis diu full i nendi quia fero medicina paratur d u m mala per longar convaluere mora

. Velitisque defuper n o b i s d eferi bere, quid vobis ea in re videatur, et an o m n e s Ecclçfiæ noflrce dicecefis duas fecerint contribu­

t i o n e s in a rg ento, etiam cum venditione fui argenti pro c l i p p i n g i s , q u e madmodum noflræ. Esfet etiam nobis ca­

r u m i ntelligere Ecclcfiæ veilræ libertatem, ac negotii ve- ftri felicem exitum , circa quem paternitas omnem dili­

g e n t i a m adhibeat in romana curia more prædecesforum i l i o r u m , non in nitendo baculo illi arundineo eorum, qui vef træ paternitati oppolitum fvadent, navicula enim Petri turbinibus multarum fimilium hærefium impulfa, erfi va­

cillando fluctuet, falva tamen evadet ad rogatum domini ad patrem p r o ea d em , cui vos fincere recommendamus, r ogante s nos veftro venerabili Capitulo fieri recommisfos.

E x L inc o pi a feria fecunda Pafcæ 1524. (Mart. 28b I V .

c) Procul dubio his indigitat litteras Laurentii Andreæ fupra al­

la tas ad Vadüenenfes,

t-*8— - -

?

IV .

Acl D o c i o r e m N i c o l a u m D e c a n u m S tr e n g n e f e n fe m d e e r o g a t i o n e f u b f i d i i ad G o th lû n d ia m , hccrefi L u - t h e r i et p l e b i s in E c c le f ia m e r r u p t io n e . L i n c o p i æ I 5 2 4 M art. 29.

Sinceram See. Proprer co mmod it atem nunrii n o l u i ­ mus l atorem praefentiarum re vert i fine lireris noftris, n e vefiri obliti videremur. Credebamus eos qui Lut he ranum Schisma f o v eba n t, pro F.cclefiæ Catholicae divifione jam deftirisfe, quamvis oppofitum ifris diebus d e p r e h e n d i m u s ex certis eorumciem l u e r i s , d j) in quibus fvadent Luthe- ranos libros fore l e g e n d o s , ac minime rejiciendos, q u o d deo refte plurimum d o le m us , verentes ex e o aliqua fcan- dala indubie emerf ura, qua mv is nos per n o Uram dijoce- fim h o c fieri au tor i täte ordinaria fub cen furis interdi xe­

rimus. Velit e r g o dilectio vefrra feribere nobi s, quid vobis in hac re uidearur et an omnes Ecclefiæ veltroe dijocefis duplatum facerent fubfidium et an tertium d e n o v o lit i mp ol it um , populus eni m c o m m u n i s , qui ad r e ­ l ati onem et dictorum Lutheranorum feripra ceperat bo na Ecclefiafiica non esf e de Ecclefiæ posfesfione et d o m i n i o , fe plus foliro ingerere i nc i p i t , de ejusdem conrra noftram voluntatem propter præfentis fubfidii impofitionem , licet nullum habeat fe inge rendi jus, de hujusmodi bonis Ec- clefiafiicis, quorum d o mi ni u m de jure p en es Eccl efi am exillit, de verborum figni caufa et 12 e x p e d i t et glosfa fuper verba ipforum in d e me n ti na

de rebus Ecclefiæ non alienandis, ct leviti cap.

c u m fuis c on c or dandis , male e r g o operçntur qui o p po f i t u m perfuadenr, cum non fit fine cul pa, qui re i, quæ ad e um

n o n

d) Laurentii procuL dubio A ndreæ fiipra allatis,.

n o n pertinet fe immifcer. C u r r i his in Chriffo feliciter valeatis r e c o m m e n d a n d o nos familiae veftræ, cererisque amicis. Citisfime ex Li ncopi a A n n o 1524. 3 a die Pa- fcæ (Mart. 29).

V .

A d H o s p i t a l a r e s S u d c r c o p e n f e s , de f r a t r i b u s in G e r ­ maniam ß u d i o r u m g r a t i a m itte n d is . 1 5 2 4 . Maji 6 .

Sinceram in D o m i n o dilectionem et faluceni. Ex q uo D o mi n e prior c o m m u n i s relatio o b ti n e t, vos velle emittere duos de veftris ad Alemaniam pro complemento fui fludii, quorum unus asferitur in fua praedicatione fa- vorasfe pro Lutherano e r ro r e , mandamus vobis in vir­

tute fanctæ obedientiæ ac cenfurarum Ecdefiaftiearum in- c u rf u, ne dictos fratres ad exeundum regni terminos ad.

mittatis nifi prius, obtenta domini noftri regis licentia, ac noftra præfertim p ro p te r multa loca in Alemannia hu jusmodi Lutherano S chi smate infecta, quia expedit rei- publicæ Chriftianæ hujus r e g n i , ne limplices boni Chrifti fideles fub unijtate fanctæ nolfræ Ecclefiae condituri«, tam­

q ua m ab Ecclefia præcifi revertantur in lupos perverfi.

E l i o tunc q u od ad d i c to ru m fratrum emisfionem fugge rat inevitabilis necesfiras, cui necesfario fatisfien oporteat, o mn i a v ol umus et m a n d a m u s , quod hujusmodi fratres pri us compareant cor am nobis una vobiscum Dom in e p r i o r , propter certa negoti a tunc vobiscum conferenda.

C u m his in D o m i n o feliciter valeatis. E x Lincopia Die Johannis ante portam latinam Maji 6 (1524).

\

T h e f e

T iu L

IVlonogamias a u c t o r m e r i t o r e p u t a n d u s C h r i ß i s n x R e l i g i o n i s S t a t o r , c u m ubfq.ue a n t e a P o J y g y n i a m a d nuf t r i t O r b i s et r e p u ­ dia u x o r u m d iv o rtia q u e lib e r rim e p e r m i f c r i r . H i c v e r o n o n t a n ­ t u m c u i c u n q u e viro u n icam t a n t u m f e m i n a m a d j u n x i t j f e d n e c illam , nifi ob fc o ita tio n e u i, r e p u d i a n d a m .

Th. ir.

Coelibatum m a t r i m o n i o prsrtulisfe A p o /lo lu m P a u l u m , in.

p r o p a t u l o eH *, ratio n ib u s v ero m o v e n tib u s ex d ifficul tate t e m p o ­ r u m et E c c ltfiæ flatu d e riv a tis , qu?e facilio rem v ita m Caffib i, q u a m M a r i t o , p o llice b an tu r. I n t e r i m tamen ad r t f l i n g u e n d a s li­

bidines n o n tan tu m conjugia f v a f i t , fed et officia c o n j u g u m in h u n c f i n t m ultra p r o c r e a t i o n e m fu b o lis e xtendit- F em in aru m ,

etiam c o n d i t i o n e m a m a r i t o m a x i m e d ep en d en tem fan civit.

Th. IIL

V o t a vero eaflitatis l u n c p e r p e r a m d e r i v a r u n t Ponti fTcnj q u o r u m ta m e n infKtuta ad fu fle n ta tio n e m p a u p e r u m et ed u c atio ­ n e m te n e ll a r u m v i r g i n u m , P ro te fl a n ti b u s im itanda c o m m e n d a ­ m u s . Nefandae illae lib id in es , quas C hriffienism i p r i m i s t e m p o ­ ribus ta m a m arib u s, q u a m f e m i n is , e x e r c e b a n tu r , fi qua alia,, fvadebant f b t u m co n ju g ale m ffinciendum .

Th. IV.

Sveciæ no m e n antiquitus f u it Svithiod,. Svia V a l d i , Svia:

JRike. P o p u l u m figniP ca t Thiod. T e m p o r i b u s U n i o n i s C a lm a - rienfis S via Rike id io m ati Jingvae Danicae c o n v e n i e n t e r in .Sverige:

m u ta tu m e£L

\

V a r i o r u m de o rig in e h u ju s nom inis fententias ex h ib et Dis*

f e r ta t io Celeb. L a g e rb r in g D e vero E tym o Sveciœ L o n d in i G o­

th o r u m 1745 e^ Ita et v en tilata. Svi au t S u Jingva T a r t a r i c a M a r e fignificat. Suithiod feu Suiones , u t a T a c i t o d ic u n tu r M a j o r e s n o A ri , N a u t a r u m p r o i n d e obtinent fignificatuui j q u o d n o m e n illis , p i r a t i c a m in p riin is facientibus, c o n v e n i t .

T h . VI.

E x eo p r æ t e r e a , q u o d V ate s Islandici a p u d Sturlefon no*

Arates d ix e ru n t Sonfcri T h io d , e t a R ege Olao c o g n o m i n e Sancti

R e x O laus S k ô t k o n u n g n o m i n a t u s eA Olaus S o iifka r, Sveciam

ex l i t u fuo e N o rv e g ia m e r i d i e m verfus, n o m e n ho c o b tin u i s fe ,

fufpicatus eA C u b icu la riu s R e g i s D aniæ S n h m , cui ta m e n no n

adAijpulamur.