*
fCS^
PR^CIPUA NONNULLA PALINGENESÜE LITTERARUM
PROXIMA ΦΙΛΟΣΟΦΟΤΜΕΝΑ MORALIA,
PRIMLS LINEIS DESIGNANDI CONAMEN.
# -s #
QJJODr
CONS, AMPL. FACULT. PHILOS. UPSAL. PRiESIDE
DOCT.
DAN.
BOÉTHIO,
ETΗ, E.T PO LIT· PROF. REG. ET ORD.
PRO GRADU PHILOSOPHICO
PUHL. EXAMINI MODESTE SUBJICIT
JOH.
MAGN.
WELLIN,STIP. REG. CAEM.
IN AUDIT. GUST. MAJ. DIE VII JUN. MDCCCVI.
Η. Ρ. M. S.
UPSALIiE,
IN SACRAM" REGl Α Μ MAJESTATEM
MAGNA3 FIDEI VIRO
DlOECES, CALM. EPJSCOPO
DE STELLA POLARI ΜΕ MB RO
NOBILISSIMO ET REVERENDlSSliVO DOMINO
o
NEC NON
MAX. VEN. CONSISTORII ADSESSORJBUS
PATRONIS SUIS Sl/MMIS
BEDICATUM
V. D.
FR^CIPUA NONNULLA PALINGENESIiE LITTERARUM
PROXIMA ΦΙΛΟΣΟΦΟΤΜΕΝΑ ΜOR ALIA►, FR IM IS LINEIS DESIGNANDI
CONAMEN.
Quomodo
nes Sc vices.rerum
Jam enafcitur hincfic fententiarum
humanarum
eximium quoddam mutatio-ingenium, nova adhuc Sc inopinata pollicens Litteratur«phaenomena, litteris melius tin&orumTantum non omnium
libi comparans laudem, leviorumque, *ei navitate, uti ileri fölet, fafcinatorum, quaii mutam allicens
admiratio-nem; mox illinc minori haut vi exornatum aliud, illa
lon-ge adeo lateque celebrata, aut dejiciens funditus, aut tot illorum aperiens defe£lus atque errores, ut hujus in ca-flra traniire cito cogantur veri veritatis amstores, 3c fuam
magis erubefcant an indignentur ftultitiam , leves ifti Sc
faciles admrratores, dubii videantur. Vix vero ac ne
vix quidem, frequentes adeo fuere in ullis difciplinis, quam in Philoiophicis ejusmodi commutstiones; nec in
pofterum deiituras fore iperamus, donec Obje£tivum
il-lud Sc Subje&ivum in Sciundo, clare diftingvere
didiceri-mus. Quas etiam, quantnm jubeat materies, & operis
temporisque brevitas, praefertim vero tenuitas noftrarum
facultatum permittant, tantum quidem, edendum a nobis rei necesfitate jubente aliquod conamen, disferere com-murationes, propofitum nobis habuimus, confifi fcilicet fore, ut mitiori oculo B. L. modeßum hoc peripexerit
juvenile.
Du-% f" 1
Ducentos järn circiter annos, nen fine felrciori
po-gnae exitu cum fdiis adverOiriis lu&ara eft Philofophia
Scolaftica, cum lludio nonnuilorum Reformationis
An-tiftirum concurerctur. dominiumque ipiius, totum quantum
fueric, exorto Cmefiariismo*, cesfasfe videatur, etiamfi
guftum hujus philofophandi rationis & indolem,
recen-riorum Pniloibpborum disquifiriones haut raro prodact.
Qiiod ramen Judicium potius de iiiis, qui Theoreticae
Philofophiae partibus infervire, quam qui praecepta qnae* dam ad Honeftätexn pertinentia tradere, fuerunt conati,
valere videtur,
Per omne aevi ejus fparium, quo ad fummum fuum
faftigium grasfäta eft Philofophia Scholaftica, &. donec
ipfius in orbem littersrium dominium fartum fervaro te»
&umque potuere folliciti ejus asfeclae, nefcio an integrum
aliquod eruendi alicujus Ethices- Syftematis invenerimus
conamen. Contra autem, ad philofophandum ubi quis
fe contulit, fpinofas & nullius ad vitae ufum momenri fe&abatur quaeftiones* De natura abftra&orum conceptuum,
belligerabatur. In Platonis vel Ariitotelis verba, quse
fuo quisque lubitu interprerabarur, quafi in oracula
jura-batur. Ad Decreta Euclefiae Conciliorumque & corruptfc
Religionis Dogmata-, fua Eruditi detulere meditata, uti
pun&um iliud, circa^quod Philofophicae disquifiones o*
mnes verti debueranu Et quum aliquis vitae moribusque
inftituendis regulas praecipiendas curaverit, vix aliquid praeter jejunas virtutum enumerationes adferre folitum
fuit, quarum, ii qnae alias anquirere operae pretium fe
fa&ururn forte crediderit, in Sacris Litteris Decreiis
Ecclefiae, feftatus eft- principia.
Verum enim vero, in media hac Litteratur«
caligi-*e, nonnullae huc illuc enituere fcintill«, quaepoftea adeo
cre-creverunt, ut novum tandem fibi polliceri jure .posfem:
littera? diem. Per Manuelem Chryfoloram, ab
lmpera-tore Johanne Palaeoiogo auxilium contra Muhammedanos
petitum, misfum, & poftea per profugos
patria
fcicntiis
callentiores Grsecos, redire ccepit ^Eruditionis lux.
Re-ftituebantur in iuum originarium veftitum, Artftotelis, Platonis, ceterorumque Graecorum Philofophorum fcripta, quo fa£tum ett, ut verus horum Au£torum
fenfus
explo-rari potuerit, nec depravarse Neoplaronismo adfixorum
& rehquorum tnedii aevi Sofittarum explicationi temere adhaerere diutius fuerit necesfum. Fuir igirur primum reformandae excolendaeque Philofophiae diluculum, ut
Sy-ilemata anriquorum <Graecorum re£tius explicarentur. Non ftntim poit revivifcentem lirterarum lucem exorri funt
praeclari iili Antiilites, qui novum per
disquifitiones
phi-lofophicas diffudere diem, Hlasque propriis
meditationibus
ditarunr. Ε contrario aut Stoicismo aut Epicureismo autalii Graecorum difciplinae adhaerebatur, & in illis enu-vcleandis maxima tunc temporis ponebatur laus, quin
im-rro quibusdam in locis, reverentia habiti funt Anriqui
Fhilofophi usque adeo ut, fi quis in eorum operibus
ali-quod rcprehendendum detegere non dubitaverit, contra piotervum adeo atque
audacem
rigid
a quammaxime
fup-plicia haud raro mmitarentur LegesCiviles.
Ejusmodi quefi fuit
Philofophicarum disquiiitionum
flarns, cum, per Michaelem Monranum(GalL Montaigne)
ingenii acumine,
ertidirionis
copia, elegantia
ßili, aliisque
4khs, immortalis nominis praefidiis munitum,
noflramque
idcirco fupra laudem pofitumvirum,
campushumanae
mentis viribus aρεrirerur
fpatiofior. Aut
mirum inmo-dum fällor, aut primus ille, integra
opella
, quamquamnon integro & confummato
Syftematico ordine
do£ri-nam moralem ecle&ice proponere & ample&i incepir.Pyrr-Pyrrhonismo videtur Montanus favere; quare etiam in omnibus fuis fcriptis, parum prodit de cognitionum hu^
manarum certitudine, fkiuciae.
Quo im-butior quisque
fuit litrerisita & maxime penitus inrrofpiciendi humans rationis imbecillitatem adiuit occaiio. Haud itaque rri-randurn, quod nullam in toto Philofophise campo
inveni-re fe posfe credidit Obje&ivam veritatem, fed Subjekti¬
vas tantummodo fententias, externis rerum mutationibus
obnoxias; quare etiam per fe nihil, fecundum
Monta-num, morale bonum exiltebat. In proponendis
morali-bus praeceptis , nullo videtur fixo & itabili niti principio> quo fk ut non usque iibi psrmaneat confentaneus, fed modo huc modo illuc vacillare, eamque ob rem in con¬ trarias diftrahi videatur fententias; quod etiam vitare, eo minus in poteftate ejus fitum fuit,
quo clarius
conftat,-eum a fpeciali fira experientia
, cum antiquae & fuae
uera-Bts litterarum ftudio connexa, fua hauiisfe placita. Par¬
tim ex Educatione, ex Confuetudine parrim, partim
ex
intimo quodam virturis Senfu, auc ex aliis demum
prin-cipiis deducere eonatur moral itatem.
Tametlt modo hinc,. modo illinc' fluktuare videtur,
juftique Ethices Syftematis laudem conftituendi, primum fibi Schulterum vindicasfe liquer, neminem fruftra, in evolvendis Monrani operibus ad ufum vit« communem accommodatarum inftitutionum , quam vere moralium
.
praeceptorum refertioribus,, ire confumtum tempus autu·
mamus.
Inceptam nunc a Mdntano prudenti« doktrinam-, in
Syftemitico ordine reducete operam navarunt nonnulli haut contemneadi viri, Charron, Sanchez &
quem nuper memoravimus Schultetus, aliique. Sed
looge alia, a
pande-5
batur via; Scilicet, «na cum arbitrariis uniuscujusque
Im-perantis llarutis confervata hadéntis fuerunt rot antiquae
Fhilofoph iee, Stoicismi pneferrim femina in Jure Roma»
no, ut hoc ad fora publica Saeculo ciecimo quarto
intro-dudo, hujusque Srudii ergo pubiicis infiitutis Academiis, disquifitiones morales excirarenr. Qtiid igitur niirandum,
methodum Ethices pertradandte, juridicam asfumfisfe fa¬
dern, pnrfertim ii memoria repetamus, varios variis in
regnis hoc tempore rerum politicarum enaros fuisfe
e-ventus, qui nonnullos ad un a-m nlreramve non moralem
proprie, fed potius ad Jus Natura: peninentem, litern
dirimendam impulerint. lnter eos vero, qui, de moribus
praecipiendo, hane inftiteiunt viam, eminere Grotiurrr,
lateat fperamus, neminem, Non tarnen uti fomniarunt
nonnulli, eruere perfe&um Juris Naturae Syiiema, fed
certas tantummodo huic Philofophi.se Pradicae parti injun·
das quaeftiones decidere in animo habuit, — Videre fibi
eft vifus,, necesfario in pura ratione, omni? juris
princi-pium, ab omni empirico feparatum jacere, ii itabile alias
quid atque definitum de eo proscipi poruisfer. Verfarur
in eo pnefértim Grotius, ut omnes in Jure Naturae
quas-iiiones, quatenus ad Societares Civiles majeftate Impera
n-tium gubernatas, referuntur, ex purioribus <Sc
ftabiliori-bus, quam ad id temporis fadum erat, deduceret
princi-piis, magisque definire praeciperet de Jure belli 8f pacis.
In fuo philofophemare egresfus, ab infita humanas menti Soeialitatis indole, confervandae hujus necesfitatem in ratione fund'aram, Si. ab ex.perienria confrmatdft invenic. Ab hoc morali principio, iuris Naturae deducit
praece-pta; fed ubi ad Jus Gentium explicandum uransgreditur,
jllud uiitatis diutius confvetudinibus femelque initis
padis-fundare cernitur.
Cum vero de Syftemate Groti i tantu-m dunraxat
in-dicatum habere velimus, quantum necesftim
fé
quo ad Syftema Ethicum Pufiervdorfii veniamtis,
qoate-mus id non eodem folum nirirur principio, fed illius Au-ftor a Grotio ad fuum philofophicum
examen excitatus
videtur; fit hoc de lllo iaiis.
Quam femel Grotius impertierat Jurisprudenriae
Na-turali indolem, non modo confervare fed Ethicae etiam
indere, eandem viam infecutus PuiFendorfius enifus eft;
quin immo ab ejus inde tempore ad noilram usque
mc-moriam, fororio non folum vinculo conjun&ae, ied a
nonnullis Scriptoribus confufae fuere hse fcienrise, adeo
ut vel Ethica tamquam pars Juris Naturae vel vice verfa
tra&ata fuerit.
Nempc PufFendorfius metaphyficis valde abborrens
HOtiontbus, illisque quae ad vitani bene inftituendam
pro-pius accedunt, magis addiolus principiis, Socialirare
Fun-datam esfe virtutis obligationem omnem, & ab illa, tam¬ quam a fiirpe ramos, deduci officia, una cum Grotio au·
tumavir. Socialis efto, ait Celeberrimus ille vir, Si
ro-tum officiorum ambirum confecifti. Et ipfam hane So-cialiratem in accuratisfima officiorum impoiitorum nobis omnium, utpote non folum humanae fed civilis etiam
So-cietatis fumus membra, obfervantia pofuit. Ar vero, quum fan£la non minus alia quoque officia nobis esfe ob-fervanda nequaquam posfet infinari, fuit hinc necesfum.,
ii coniequens alias Si iibimet ipfi confentaneus videri
vel-let, nec omnia officia quae ad hoc principium fefe refer-ri non patiebantur, deftruere, aliorfum illa
pertinere
poftularer. Itaque officia erga Deurn, ceteraque in forum
confcientias folius venientia, nec externae cuidam vi ob-noxia, niii cum Socialitate necesfario vinculo esfent con*
jun&a, Si negativum duntaxat ad illam haberent
refpe-&um, fub disquifitionem philofophicam, judice
dor-dorfio, cadere non oporrebar. Hac vero rarione philo-fbphando, Ethiccn non modo circumfcripfit, cum officia
tantunnmodo erga alios, ceteraque urpote ad
Societatis-Civilis confervandum vinculum conducunt, fit- amplexa, fed etiam juridicam illi impertiit indolem , quurn neces-fario- omni« ad hoc principium referenda officia, externa
vi in qualibet conftitura melius civitate exrorqueri
pos-finr. Habet de cetero dupplex fundamentum Socialitas,,
Rationem pura Sc Inftinétum. Illud proprerea quod ho*
mo, ubi ad juftum rationis ufum pervenit, facillisne
in-trofpicit, aliorum ope fe usque indigere, in Societate mo¬
do viventem, vitae fr-ui fecuritare, alimenta fibi
compa-Fare, Sc varia aut evitare, aut ferre incommoda, Sc
al-tius deniqpe aliquod culturae Sc expolitionis faftigium
at-tingere posfe. Hoc vero contra, propterea quod homo;
ab ipfa pueritia aperte oftendit, fe libentisiime in
ccetu-aliorum verfari, Sc averiari Solitudinem. At quod ad
primtim hoc mocalitatis principii fundamentum attinet, aut mirum in modern fällor, aut in eo Fuffendorfiurii
peccasfe jnre conrendamus, quod, fi quis ejus innixus Sy*
ftemate, de rationibus a&ionum moralium moventibus
qpaeüerit, non potuit fieri, quin necesfario hominem , ipfo fuarum utilitatum amore ad moralitatem addu&um coniideraverit, adeoque fundamentum ejus omne everfum iverit, quamquam hoc principium ad plurimam
officio-rum nodrorum partem cognofcendam fat idoneum esfe non infirias eamus.
Ηicqua inceptum erat via, longius procesfére disquifitio*
nes morates. Hobbefii fententiae, Lockii Empirismo
com-mixtae, fubtiliores quoddammodofuere propofirae.
Epicureis-mum quoque, quantum fieri posfet, expoIitum elaborare,
hu-manoqueintelle&ui inimicum minusreddere necfine fummis
ingenii dotibusnec fine feliciori fuccesfu enifus elf Helvetius.
2
ka nec nunc fieri potuit, quin, quantumvis hae Ethices proponendae rnethodi fuerint affe&ibus humanis blandirae,
illas tarnen, ad moralitatem deftruendam omnem
condu-cere ferius ocius, nonnulii inrrofpicerent. Quam etiam
obrem, nec multum praeterfiuebat temporis, priusquam
aliud proponendum esfe principium varii de virtutis pu-ritate folliciti viri invenerunr. Et quurn bis itineribus
phi-lofophando progredientes, ad commemoratam non folum
morum principii corruptelam ferri esfet in
aprico, fed
Sc nullum vere morale bonum, nifi puris Rationis
con-ceptibus innixum, Sc ab omni proprii commodi ftudio,
aliisque principiis heteronomicis fejun&um , exiftere pos~
fe, in illo purius proponendo uous Britannicorum
Philo-fophorum alterve deiüdavit.
Sic Aptitudincm verum
(£he
Fitrnefs of things) prin¬cipium esfe Moralitatis voluit Clarkius. Scilicet invenit,
res omnes in natura certo cuidam infervire »Eni, certas
Sc definitas, ut hunc fuum impleant fmern, ad alias res
iilis esfe rariones, certas fuas denvum vires Legesque a Natura preefcriptas habere indelebiles, quibus alias in
res agant, & quidquid aliunde fibi forfican inferarur,
aut
a fe propuHent aut etiam excipiant. Itaque
Teleologice ut ad morum fingendorum normam animum
adpellir, philofophare videtur. Adhibe , inquit, unamquamque
rem , adeo ut illa utendo, fecundum naiuram
agas, Sc
tunc fecundum Leges Morales egefti. Hominem
vero., non modo eis, quas ceterae res habent, fed aliis
infuper
pluribus praeftantioribusqwe longe facultatibus praeditum
inveniebat; ilhim etiam, vi fuae rationis praeftantiae,
tam-quam unicum qui mutuum rerum nexum introfpicere
poteft, in eas fruitur dominio Sc agendi libere facultate iit ornatus, conüderabat. Quod igitur de vel animantibus ifiere, vel quidem vegetantibus entibus praeceperat, ne-
qua-quaquam fufScere, cum oilicia noilra erga entia Legi
Mo-rali obnoxia, quaeque in & per fe finem efficiunr,
per-tra&anda, illi esfet adgrediendum , praeterire non potuic
eum. Ε eontrario infpexit,
nos in ea varias habere ra¬
tiones, aut a Natura aut a nobismetipßs inftitutas,
quas
fpeciatim confiderare necesfum habuir. Tres esfe
praefer-tim has rationes itudio omni obfervandas indicar. Ra¬ tionem nempe Propinquiratis; majorem enim illi, quocum
cognatione iiim conjunfhis, quam illi, cujus fruor
ami-citia, curam & obfervantiam debeo; amicus de cetero
mihi magis cordi esfe debet,
quam Cives: hic vero ma¬
gis quam advena. - Rationem mentis virium
Similitudi-nis. Si itaque quem invenero, qui eandem habeat animi
indolem & easdem ingenii faculrates, necesfario hoec
fi-militudo nos conjungeret. Aptiores nobis invicem,
faci-lius nos communicaremus, & mutuam nobis
emendatio-nem jun£tis viribus & feliciori fuccesfu
promoveremus.
— Rationem
demum necesiitatis. Quum enim ille aut
opibus aut cognitionibus, quas hic defiderac, abundet,
quum etiarn in illius fitum iit poreftate hunc opitulari;
debet ipfa haec necesiitas, qua premitur, eos ad fe tanto ar£tiori familiaritate ample&endum impellere. Quisqnis
vero has omnes rationes indefesfa cura fervar, fecundum
Leges Morales
agit, fimulque fibi
ipfe prospicit.Mora-liftltum enim hujus aevi plerique, Felicitatem & Morali«
tatem ita confundebat, ut ex altera alteram deducere
fo-lerer.
m
Angliae alter Philofophorum, qui meraphyfids
Ethi-cen fundare principiis,
nobilioremque illi impertire
flu-duit faciem, fuit Wollafton. Ut in omnibus ad
philofo-phiam Theoreticam pertinentibus quaeilionibus veritatis
finem esfe fupremum, illiusque anquirenda;indagandaeque facultatem efficere, ut Rationalis entis fibi vindicare
ι©
fit nomen, quemque fibi facile largiturum confidit; ita St
hanc ad liberas hominum a£tiones, disquiiitionum
me-taphyiicarum normam transferri posfe, Sc veritatem ideo
actionibus expresfam efficere, ut Homo pro Ente
Mora-11 haberi jure queat, rarus eil. Age itaque ita, inquit
Wollafton, ut agendo, veram exprimas fentenriam , ii
alias moraliter agere velis. Sic, qui hominem quendam
fua privat übertäte, Sc in fervitute prtecipitat aperte
oftendit, ut fupra illum longe fe poiitum arbitretur,
eum-que esie annumerandum inter illa deftituta ratione entia,
quibus tamquam mediis ad fuae qualictimque voluntati
fa-risfaciendum uti poteft. Qui debitam Legibus Civilibus recuiat venerationem, declarat fortasiis, Legislatorem
fe-rendis Legibus, nonnulla civitatis membra, quibüs
impvr-ne quaelibet faciendi venia Sc poteftrs fuerit concesfa,
excepisfe. Qiias tarnen duas fententias rationi vehemen¬
ter inimicas esie luculenter patetj [quique fuis a£l:ionibu%
eas expresfit, contra regulas morales, fecundum hujus
Syftematis Condirorem, peccasfe judicabatur. At etiamfi
Tantum abfit, ut ii fimus, qui mendacium ex legibus Mo· ralibus defendi posie pofiuismus , ut potius , quicunque
jufti Sc boni viri nomine gaudere präfgeftierit, nec
ar-dor preva jubentium Civiun>, nec vultus inftantis Tyran¬
ni nec qujelibet demum iejquioris fortis minae a veritate
pie fan£leque fervanda illum umquam quatiant; non ta¬
rnen iine jure quodam nos posfe conrendere, nominarum
fupra Philofophum, modo illo, quo ad Ethices principium eruendum fuas de veritate meditadones adplicuit, neque perennatuium quodarnmodo firmumque- fcientiac huic
fup-pofuisfe fundamentufn , neque dilucidam , Sc, ad quam
fuas fimplicior Sc incultior conformet a&iones, idoneam
exhibuisfo normam, rati fumus, quamquam noa infirias
eamus, multum ingenii fubtilitatis illum oilentasfe.
Diffi-ciliimutn enim faepsnumero erit inventu , quam htec vel illa
illa a£tio exprirtiat fentenftam,
Nefcio
quid
artificiofi
tion prae fe fcrat hoc principium.
Plura quidem, non notabilia minus, ut
poterimus,
commemorare Syftemata & debuimus &
propofuimus
no-bis; fed temporis, & quos prasfcripfimus,
limitum
opel«·
loe anguftia, a noftro nos
detrudir
propofitö,
& finem
fa-cere admonet. Schaftesburyum, qui iimm fundatum
Be-nevolentia Syftema exftruxit, cujus principium, ut
quis-que videt, cum
PufFendorfti principio
coalefcit, debita
egregio
ingenio
veneretione,
iilentio
praetermittifnusj
de
Hutchefone, qui naturs humanae
poftulabat
fingulos
infi-tos esfe morales fenfus, quibus de honefto & tupi
ne-fciurn fallere Judicium ferri poteft; multisque demum
aliis
& in Britannia & diverfis in aliisj locis, his viris coaeta-neis, qui variisrationibus de moribus
prascipientes,
pe-rennaturam usque fui nominis disieminarunt
claritatem
,nihil dicimus. In longius enim & forfan
noftras
viresexfuperans examen nos
illiceret.
Confiteamur duntaxat
mirum nobis videri , hos oranes vires, ranta ingenii
ex-ornatos acumine , vividoque adeo & iincero- veritatis
a-more flagrantes , ad hasc, ut nos
arbitramur[preecipua
omnis Philofophiae Pra&icse problemata
folvendum,
li-bertaris fcilicet poslibilitatem, & antiquorum Grascorumπεξί rehas
disquiiirionem
, nonmajori
fefe
ftudio
appli-cuisfe. Facilis enim quisque nobis largierur, Lockii
Km-pirismum & Spinozae
Päntheismum,
primae
harum
quae-ftionum exitium minari. Clarum förlitan videre fibi eft
quisque vifus, fe in
mundum
viiibilem,
fecilndum formatam
libere idseam influere.; quamquam, ur in Theoreticam
Philo-·
fophiam transiit, tenuerit
illud:
nihil
eft in cogiratione,
quod
non prius fuit in fenfibus ,
& hoc
modo
omnemIi bertatia
posfibilitatem
deftruxenr.
Alteram
harum
quaeftionum,
ni vehementisfime hallucinemur, Wolfftus, fua