TwÉçyxfjoç fö TiJ/lçX,
DISSERTATIONEM PHILOLOGICO - Hiftoricani
De
PRIMIS CHRISTIANORUM
TEMPLIS Ex Confenfu
Amplifiant Senatus Philofophici,
Illuftris ad Salam Academiae,
MODERATORE
fämoAum Reverendo & Celeberrimo V1RO*
Dn: JOHANNE
ESBERGIO,
S. S. Theol. Do£b & Grxc. Lit.
Prof. Ord.ac Famigeratifîîmo,h. t, Phi- lofoph. Decano maxime fpe&abili, Praepof.
in ^llmunge meririffimc^vigUantiffimo, -Stquis bonisq ;om nibus examinada fiftit,
S. R. M. Alumnus,
NICOLAUS £>«8£9i33$9t©/
Gothoburgenfis,
Aud, Guft, Maj, d. 22, Nov. Ann„
ciD. De. xcix.horis antemertäiem folttis,
UPS^iLIJE, Typis KEYSERlAXlS,
É p flfe
# ^ fReyerendisßmo in Chrifto
Patri ac DOMINO^
Dno: J O H A N NI
©/
S,S, Theol. Do&ori Cejeberrimo 5
inclutse Dioecefe^s Gothoburgenfis 1, pifcopo cminentiffimo, Confiftorii Prae«
fidi Graviflimo , nec nor» Gymnafii Bphoro adcuratifliino,
Mœcenati & ^atrono Magno %
gubmijfo. wimi cultu aterpum fuffU
citädo.
cAdmodum Peverendis é* Prœelartffîmh
Magißris ac Dominis ,
Gymnafii, quod Gothoburgi flo¬
ret , Le&oribus adcuratiflimis,
Et Confiftorii Ecclcfiaftici Affeffori«
bus prudentisfimis,
Fautoribtas ac Pjromotopbus, quovis obfervan«
tiae & officiorum cultu aetatèm profequendis«
jßxercii'mm hoc ca demie um in animipii ae
iieihtis votofubmiße & cbfcrvanterdedh
Maxime ^everendo ac Jmplisfimo
D 0CH1N0>
Mag. JOHAN-NI
FLORANDRO,
Templi Cathedralis Gothobur-
burgçnfis, & Eeclefiarum in Territorio
Paftori longé Meritiflimo, Diœ- cefeosq; Archipraepofito X-auda-
tiftimo,
fatrono ac fromotori Certisßmo ,
devener an do.*
Wlunmnm tffeverendo ac Œrœclariffimo
DOCH i NO ,
Dn: PETRO^UTO
paftori in ©fepfcmt?a / & illi annexis Ec- clefiis, MeritisHmo, Vigiiantisfîmo,
Fautori ac Benefa&ori nunquam non
colendo,
venerâbundi tejfcram, cum ommgena fe-
c åt & offert^ citent & cultor«
3SR O.
A. & RJ
n çotyemç*
SVbire atque poteßtotultos (fudiis mmmé admiratio matum 3 quod , argumentum ego, oms , ma ximii involutum difficultatum truts y trattandu fufce- petmymirari tamen3 ut fpero, deftnent3 fi pauciffmii mftuuti explicavero rationem. llleäm ad altquid confcri- bendumfpeåminisjnonaufu quod am temer ario} nec va¬
na fcnbendi prurigine, [ed mandato partim & con-
filto Superiorum, partim exigenteftc rerum mearum eondittone atque habitu 3 de atgumento tall eltgendo
eram follicitus, quod in Sacra Divinaque Dtfeiplina,
ad quam unke animum applicueram, qua nihil an-
tiquius habeo}nec habebo,adjumento mihiforet & emolua
mento. Commcdtus igitur oculos anitnumque circum- ferentt mihi nulluni occurrebat argumentum y cum
majori rerum mearum tmymäum adminiculo, atque boc3 quod Tua, B. I, nunc fubmitto c enfur & ac examini. Exigit fané & uùeriorem & accuraùorem Jui explanationcm commentationemque , ptolixum tpfum & tkganiiffmum\ quia tamen obftitit libmumt ingenii & impenfarum curta fuppellex, plurima le¬
vis er tantum tabla [tint, plurima filentio prater- miffa , qua ad prafens negotium non parum attu-
lijfent lutis atque momenti. Bine ad Tuum , Humaniffime Leâor, folitum confugiens cutidoe
tem3 fpem mihi facto indubiam , Te honeßo
& tnnoxio conatui aquum judicium
imper titurum*
CAP. h
chrifli/tnos per duo,&,quodcxcurrit^(ectt-
la priora fui/Je deßttutos Terrsplis de-*
monflrat, & fecus /en tient ut m argu¬
menta pondérât ac reiicit♦
Tb. h
fËmplorum, &, quae in ils funt, rerum , non ea eft anti-
quitas,quam fibimulti perlua-
denr ; etenim primitivas faci-
em Ecclefîse intueri volentibus âpparebit fideles primos, non folum nuila habuiffe Tempia magnifica & publico do-
nata jure -, fed nè quidem femper poiïediffè
médiocres privatas aedes, in qüibus facros
cultus rite peragere ipfis effet integrum (a)#
Xongregationes in unum femper libihabue-
*e commendatas j loca autem pubiicis con-
greffbus eleöa ac deftinata tailtum abeff a
ut Tempia nuncupari mereantur, ut potius humilia fuerint facella, latebris, fpeluncis
& antris fimiliora, quam magnifi eis Tem-
A plis
(«OHofpinianus de otig^mphu S >
© 2 ®
plis. Licuiife Chriftianis primls, gravifö«
nio perlicutionum oneri diiccumbentibus,
sedificarc Templa , quis tftedet ? tibi omni®
cran: occulta f ; 8c mii'cra Chtillianorum
gens humiles gedicuias-, rudes 8c ftmplices
domus ( c ), fpeiuncas , antra, abdita 8c non- nunquam fnbterranea leca , Divini culttis
faciendi caufâ, adibat : quid? qnod ne hac quideni innoxiâ folitud'ine quietè fiui licu-
it ; miles nantq; improbus not-iores cryptas
& montium antra rimatus, aimatâ marru facrcs Chriftianorurri conventus diMipavie
id ). Hifce pra:libatis;)&: débita rationeper- penbs, tuti afierere andernus, Templa nul-
la, toto ferè temporis fpatio, quod inter A- poflolorum tempora & ConAantinubi Ma¬
gnum intercefferat, futile à Chrillianis vet
de integre e^ftruâa, vet collaplaethnico-
rum,refe&a reftitutaq;, id quod dilucidius, ftipremo fa vente Numine, in fequentibus
adtlruere conabor. Admcnu:ffe&)çs^ TUçêrw
haud pigebit, per Templa nos heic inteiii*
gere mgentes sedium facrarum moles, vä¬
ltas ampliffimasqî pubîicorum adificiorum
ftruchiras, atq-, auguftiora delubra, quali-
buscaruiffe prifeos Cbriftianos,neq^ ianio-
res
Polydorus Vergilius^e rer.invèniorjib. y .cap.
6 p m.1) te] Tertulfiamt's initio libri contra Valez-
tintanos [^] Conf. Henriciis Ijnck de jurib, T emploi
C#. 3,
@ 3 ®
les Pontifiai, inviti liest, diffiteri fufU"
lient ((?).. Un.de quoq', Tempil vocabulum
pro sedeUacris dicata conventibus , apud
quemquam , tribus illis primis feculisjufut-
patum vix invenies,
Tb. It.
Ut feiicioribus progrediamur in pofte-
ram aufpiciis^è re fore arbitramur, rem hane paulö altius repecere, ac operohus inqui-
rere, Tempianè ulla, praeter Solymitamim,
tempore Apoflolorum, exllruåa fuerint, Apoftoios avmfetç & conventus facros
in iocis ÔC aedificiis certis celebrafTe legi-
musj ea autem pro temporum iliorum ratio-
lie non fuere uniusmodi: egêre quippe
conventus, prout illis cpportunum videba-
tur, nunc in Templo Hierololymis cele-
berrimo f/j, nunc in Synagogis Judatorum (g) ,5c quam faepiihmein privatis fidelium
sedibus (b) ; hinc concludimus, Apoftolos
cum fidelibus feorfim aliqua traftaturos
cœtus Jactos maximam partem inträ cœmtuli
fecretitque loca pefegiffe f *).
A 2 Tb. Ill:
(e)Vid. Cardinalis CxfarBaroftius *4nneft. Tom. Il aictnn.Chr. n i, », 6, f. m. 397» (f) Luc,XXiV}<$(?
11^6.ni,i.r3tz. xxi, i6.(g)*s4$.iXj 10. Xiu' 3.XXVI,It.(h)^B,I.\i,Ilt 1, IV.31.K u,42.X,g.2,7*
XX, 7. XXVillj 30,31. (0 Hilarius libro adv. Ariarjo5
çv Auxeutium*
/
& 4 @':- tå- nu
Quod autetn Pontificiorurn celeberrirrd»
Belbrmww (k.) & Baronius (i) Cardinales ,
cx diftisPaulinis (II) adftruere conentur,
Apoftolorum temporibus œdes fuiffe quas-
dam, à privatis diili'näas 5 quas Ecclefiat
nominarent,in quas Chriftiani convenirent,
facile refelli potçif , cum quiiibet à par¬
tium ftudiis éc I'ontifiçiorum ineptiis alie-
nus vidcat vocem utrobiq,
pro folo fiäelium ccetu} in privatis adibm lollefto, ufurpari (ni). Nec ad ver fa m fencentiam Çonfirrrçat, quod tccleft* vox quandoq-, a- puq patres 3 Enlebium (n*, Eucherium (o), .Auguftinutn (p) & alios, pro Templis ÔC Joçis iplis, Chrirtianerurn facris peragun-
dis deifinatis, ufurpata legitur, nam ap-
' pellationem eam impropriam fy Metony-
ynicam efle aflerimus : Ecclefiäe enim vo-
cabulum >brè rS cjcvatâv di&um, dé¬
notât non propriè lccum , in quem conve- nitur , fedconcionem five congregationem
hominum ex promifcua multitudine evo- catam, ut ex indu6tione fingulorum Novi
Tefta- (k) ! ib. 3. de cuit. S aniï. cap, 4.(1) T om, 7, yénnal, ad
etnn.Chr, 57. 98./. m. 617.(#) 1.Cor, XI, ig.22,Xl^ ( 33
.(»») Co«yHofpinian lib,\,cap, 6.p.m. 24. (n)lib.
3.de Vit. Conftantini cap. 47. 49,(0) lib. 2,in Gettcft»,
ftp, 16, (j>) àe Civit. Deilib, 22. cap, $,
@ï §
I Teftamenti dißorum, in quibus ida voa*
occurrit, probari podet. Im proprium eile
hoc nomen, ad locum tranflatum , fciçç
admodum & accuratè deinondrat jfiamibc*
Ivfiota, de quo Evagnus (q>, Chryfoftorhi
d i fei pul us (r /, qui locus à nobla brevitatis
çaufa tantum indicatus viden vi. poted &
meVetur apud Meilnerum (s), qui eundem
qu »qv ad fuum mditutum pro more le. en¬
ter accommodât Sc intçrrpretatur»
Th. IV,
Apoftolos, Petrum , Johanhem & Jaco-
bum j Deipara eciamnum fuperftiti atc,* in
terris dègenti,exftruxifie Templa, figmen*
tum Sc novitatem lupinam fapit. Quod
eo cônfidentius afleverare non dubitamus,
quo certitïîmum ad, Hildeùranduu, ut ap*
pellatur Calaubono C f), fu perdition i ad-
di£los tantùm non omnes, omnem move¬
re lapidem, lit Templorum fabricas & tem-
poribus Apodolicis repetant ac jndaurent,
quo technas fuas & mendacia, aliquo fal-
tim antiquitacis nomine , rerum & tempo-
rum ignaris, infinuent atq; commendent.
Hue quoq; accedit, quod apud neminem, quantum nobis condat , fanioris hdei Se
A 3 eximiae
hiß. Eccl lib. t. c.iç.p. m. 5ÇI. (>0 Epißolar. lib
! 2 Epifiol, 247. (fi Thil. Sobr. part. II. feß b p.
Çf) Exercitat,XV. ad .*4nnal\ Baronii,XV. p, r», 3 03.
© 6 ©
eximîae auftoritatis fcriptorem , îegamus, publicas aedcs primis exftruftas & frequen-
tatas leculis
,mulco minus, Apqitolis ad-
huc vivis, ac public» docendi munerefim- gentlbus, fuiiïe pu bli c è ereSas , eoiumqj mémorisé c-nfecratas. Unde quoq-, tan- quam inepta ac infaifa fabula à nobis reii- eitur, jBafilicam in nomme Johannis, iplo
adliuc vivo, exftr'uftam eîe EpheU, Se
M îtthseum mandalle Templum Refuneâio-
rus exllrui ff). Neq:, fententise Polydori Vergilii lubfcribereppffumuSjConfeptaneur»
elfe credere dicentis {//) , in locis remotis,
quo non facile tyrannorum pervaferat fu¬
ror , fana interim aut ad>ficata
,aut> quas dsem num fu.erant, Chriflo dicata, ab A-?
ppftuiis iuiile; cum nulla incorruptse anti- quitatisv monimerita & teftimonia, fedfuas dunraxat levicuUs çonjeâuras., quibusop- pido nihil prohçic a atierre valeat, ac prae--
tefea triftilïima rerum Apotlolicarum fa¬
ciès dilluadeat, quo feçius id affirmemusî
hinc potius accedimus celeberrimo Theo- logo Krnmajero , adliruenti [>] Apoftolos
in orbem terrarum digreffos, cultum Di¬
vinum maximam partem in aedtbu» privai
tis exercuille. Tb. V•
(t)Conf Magdeburgenfes Centuriatores Cent. I.p,
»1.571 & 577.\tt) lib <j,dercr.invent,caj>.6,p.nt.<)ài
(z^TAeo/, Rof* Relent.p, m. 737.
ê ? 9
T/;. F.
Sunt que q; adverfariorum non panctg
qni ex Eufêbiofw) probare nîtuntur, ChrU
i'tianos nonnullos in Ägypto Templa ha-
buifie publica, vivo adhuc Euangelifta Mar¬
co ; rnémînit enîril Hiftoricus Philonîs, iîi 1 i bro 7n>& ßla loquentis dé prseclaris Hebrseorum viris , qui tempore Mârci in iVgypto extra tubes ad lacnm
Mariam in coilibus lolitariam egêre vitam, habuereq; bue» paj# ieçà ,qua; ipfi voca-
runt osftièci K&ffxoiet&e/etyïn quibusfoli
manebant, religiofae vîtae optram impen-
dentes: hinc Euiebius exiitimac Philonerrt hic icqui de Chriftianis, feu judatis , nu- per admodum ad Chriftianam converfîs fidem. Verum refpondemus, licet infignia
Viri & Hiftoriçi mérita celeberrimum no- men & laude digniliimam famam, illi pes erub'itum orbem lcngè latèq; compara ve- rant, caufas lat manjfeftas adefte, quae i*
pfum erroris convincunt. Primo enirrt,
Philo nihil ufpiam de Chriftianis fcripGt,
fed ducs tantùm libros de fe&a Eftaeorum,
quos à morum potiftimum dikiplina §£
contînentia, iiec non foiitarite atq; con¬
templative vita; inftituto,magnis laudibus
,
cele-
(tp) hifi, EceU Hb, X. c<tpt x6, 17, p. m, x j.
S*
© 8 O
Célébrât ; unum itaqj librurrt contexuîÉ
&& vrgttKli)t2 ßlx Etrcrtjvcev, qui erant XSisoßioi : Jtaçtfi'x.iS Ecrmjmv ßla alle-
rum, qui eranr poml.om$ pcvoßiot, in
quo riv (jLOPcilJijtw Xj acrxxvTUjv Ecrcnjiuv vi-
tam, ftudia 8c mores, delineat. Tantum l-
girur abeft, ut-Chriftiani füerint illi , de quibus Philo fcripferat (*), ur perrinacio-
res hoftes Chriftiani nullos ferè experti
fuerint
,quîppe qui Judaicis ritibus perti-
naciffimè fuere addifti. Deinde, liee iplé
Philo affirmât hos fuiffe Chriftiancs, ut
cuivis, locum evolvcnti
,facile manife-
itum fiet : led ex eo , quöd qua dam effent
Chriitianis 8c Effteis communia, vita lci- licet contemplativa 8c à conjugiis, ftrepi-
tu forenfi 8c officiis publicis disjtindEa 3 te' merè hariolatur Eulebius, utrisq; per o-
mnia communem fuiffe fidem, religionem
atq-, doftrinam, 8c fic ie&as, totis caftris
àîe invicem diüidentes, in unam fidei fo-
cietatem conjungit atq; confondit, Unde
acutiÜimi ingenii Scaliger fatetur (y), Eu-
febium hiiioriée multum quidem cohtu- litfe, plus tame i judicii, quam ffudii 8C diligentia , in illo fe defiderare, qucd etiam
all-
(v) Jfac, Cafauboni Fxercitat. XVI, ad ^Innali
vonii, p. m\ 554, (j) Hb, 6, de emendat, T empor,
,ê 9 ê
aliquot locis ex Eufebio addu&is demoa*
ftrat. Et fi vel maximè fiiiffent Chriftia«
ni, nihil tarnen ecrum exemplo probare potueris ; ajunt enirri Sozomenus (z-j &Ni- cephorus(rf), èos plus aequo judaicè fuifle
converlatos , & gentis fuae obfervafle ritus.
Deniq;, loca illa lacra Eifaeorum non fue-
re auguita Templa, fed fimplices tantum œdes; vocat enin.1 ea Philo bttcfaz'Q
habit ationes^domos & domiciliafur A*
Th. t't.
Lévifiimè fie adftru<fto,Apoftoîorurnaevd
nuiia fuifle Templa, ampîius difquirerelu-
b?t, quod & ordinis exigit ratio , Tem- planè habuerint feqùiorum temporum Chri-
ltiarii? Si prifea infpiciamus Patrum &hi*
ftoriarurn monimeilta, nullum neq; Tem- plum à Chriftiânis conditum, proximis Ä- poftolorurrt feculo terriporibus deprehen- demusj nam, dicente Polydoro Vergilio (b)i à cbrtßi ßatim adfcenfu m cœlum Judat
cœperunt Chrißianos crudelitet perfequt , dewde
Nera Priticepj i deïnde Domittanui, deinde aln, & * poßremo Diocleùanus ac Maximianus acerbïsfime af- fliciarunt. Qua ferè temporis inter vallo tantum ab - fuit, ut aliqutd à riaftrit Cbtiftianis publice adift-
B CäTC-
(X) Iii. t. biß. Eccl. cap. 13. p. m. 447. [<<] Ub. 8 i
hiß, E c cl. cap. 39 .p, m* 319, Capf 6. de rert
invetttor.p, m, $6*
0 10 ©
èaretw Temptam t ut eùam ommx effent octulld 3.
& facellt pctiiiSj atque eadem a t dit a & plerum*
que [übtenanea, quam apertis k lotts & pubUci*
fierent Primus Caefarum Claudius Nero Cbri- ßianos Roma expultt (c), ac, publicis ediöis *
Chriftianos excruciari mandavit 'd).Rlavhs
Domttianus atrocem quoq; promulgavit ccnJ
tra mileram Chriftianorum gentem perier cutiouem(i ). Trajams iridem Chiiltianisin*- fenfühmus, una ftatim cum imperio ferire- ccepit ac faevire , à quo ediâa ad cmnes o- raniurn provinciarum prœfe&os emiffafunt,
cpiœ necedîcatem Chriftianos perfequ'endi provinciarum praefidibus attulerunt (f) -y hic tarnen de periculis, iïlam promifcuam puniendi leveritatem fccuturis, à Piinio ,
Bithyniae praefe&o, admcnitus, faeviendi in Chriftianos propofitum mitigavit (g). Eo fsviente^Row* incumßebant Doäores oratiom &
dothins, }ineo} quodabatur, tuguriolo , pro Chri-
jfto cervicem praebere parati (Å Trajano
fucce- [c] Reverendiff. Epifcop,z^T>oÛ. Benzelii hiß. Eccl.
p. m. t'49. [rf] Sulpitius .Severus lib. 2. §.XL/>.»x.n 5.
Äuefonxus in Nerone. Conf. ^Annales Mich, Glycse part.
II .p.m. 3*8. [e] Tertujjainus in^Apologetico adv.gen-
tes Cap. 5« h.m EuCcbühiß\ Eccl. hb.^t cap. 1 j. p.m.
36. S'ulpit. Severus lib. 2. §. XÛV.p.m, 119. [/] Plinii
Secaiidi Epiß adTrajan. p. m. }6?. Cotrf. Euleb, hißt'
Eccl lib. 5. C. 29» &• 30 .Tertüllidni po'og. cap, 2.
(g) C\\i\'éxihifi, Epitom, p. m. 276. L^]: Hofpiaian, a?
«rig.Tempitil. C, 6,p. m. 27,
# Il ©
fuccedens Hadrianus neq; minorem fe often*
debat Chriftianis CO« Antmnus i toilicetnullo
edido jugulari mandavicChriftianos i quam
tmziKc-ioLv Juftino Martyri, Chriftiano-
rum Apologet«; dexterrimo, acceptant refe-
runt; nihil tarnen lecius fuere paganis reli- quis maxime in villi > tanquam omnis fcele-
ris ac infortunii auftores, numinum con- temtores, generis humani hoftes, ac novae malefic«q; iuperftitionis inventores, nul- lisq; non horrendis & adcdium inflammat}-
dum confiais criminibus paiam infimula*
bantur ( k). Anton no Pio feptuagenario vitâ fun&o, imperii habenis moderandis praefe-
Ctus eft Antonmus Verus Pbilofop/m, princeps alioqui fapiens 6c moderatus, qui quartam, eamq; exquifitiffimam, movit in Chriftianos perfecutionem jquodammodo tandem feda-
tam miraeulolâ iilâ plu via, legionis Chri-
ftianae precibus cœlitus impetracâ ,in expe- ditione contra Marcomannos(/). Similem fortunam experti funt fub Severo (ö) ? Dé¬
fi z cio
CO Eufebîî hiß. Eccl. 1,4. c.3,3,9.!ampricfôusin
lexandro Severe. ££] Eufebii hiß, Eccl.l. 4. c, 1 3, p, m.
4.9. [/] }åemlib. 5, hifi. Eccl.cap, 5. p m. 63»TevtuJ-
lianus in ùJpolog. c. <$. p. m. 633, çr ad Scap/tlam c. 4.p,
pi. 56$. Conf. Magd. Cent. II. c. 3,p.m. 22. nec non ipfias
Jmp. Antonini tefiimonium , quoi exfcripfit Pappus, h.iß. Eccl.p. m. 120.feq. (U) Tertullian. de prœjcriptio-
ue cap. «h.Eufeb, hiß« EccU lt<6,ç, i,p, m, 77,
© n ©
8c Imperatjïribus reliquis. Quoins?
do ergo credere poßis, Chriltianis in tan*
tis perlecutionum procellis licuifleTempla, praelerrim magnifica 8c fumtuofa , impu-
nè condere
,cum nè prodire quidem tuti plerumque auderent ?
Tb. VU.
Verum inquis-* Perfecutiçnes b& utut fuerint ftwefttsfimt Jn omnibus Minen Romano orbt obnoxtis provincus non exetcebantun unde Chrifttams ab au*
la renmioubui liberius ahquanto Cr t'en* fefe gett-
ie licuijfe non abi te creâttur. Sed haec fufpi- cio facile diluitur. Nam Imperatoribus Ro¬
manis
,utpote Monarçhis , iicuerat omnes pmnino per uniyerfam imperii amplitudi-
nem degentes Chriftianos iifcjem parker
jfubiicere pcenis, tanc.uam eorundem incu.
jfatcs Criminum. Quomodo igitur fanaeerit confentaneum fidei, lmperatores in quos- dam viciniores duriusexercuiiTe imperium, inalios, remotos aliquanto magis, non item , cum tarnen eidem fuere addi&i De-
um cclendi rationi, ac Caefarum edifta ad
omnes imperio fubditos Cfariftianos a què
extendebantur ? pratfertim cum religio avi-
ta, patria ac popularis, gentes pariter o-
mnes,vel nullis promulgatis,de perfequendo
innoxio cœtu, legibus, ad faevitiam impel-
lerec
[w] Jim lib. 6, cap. 38. w. 8fi.
H 4)
feret atquç ftimularet. Ünde potior! jure çredirnus, cruciatus hos ac iamenas Chri- Itianorum, in omnibus Romanae poteltati
obnoxiis locis , aequè viguiiTe, tam in Afia
(»;, quam Ä.gypco(o)> & provinci s reli- quis. Neque conniventia & fa vore praeh-
dum magis diffitis clariora âffultere fata,
nova indies excögitantium pœnarum &
formentorum genera, ßc invicem inter ie çertantium, quis ingenuofior eilet in ex-
quirendis i-nauditisantea Sc incompertis fup- phciorurn generibus(/>j$hinç quoque, accepta pQtefiate, pro fûts quïsquè moitbusf&viebat (jq)yciede-
bani eritm hoc potißimim modo apptobari pojje fu»
am indu fin Atn fidemquè et ga Imperator eij quorum quo quis detemr, eb falfis cnminattombus proniori atquè religioni Clmfitana & virtuti infefiior erat{r~)m
Ihef. VIII.
At prodeunt Papajium errorum vindicesac adertores, clamitantes Tempiain ipfaurbe,
tyrannorum alumna, àppmis Romanorum Epifcopis;exftru£U eiïequamplurima, ader-
tionis iuae teftes producentes Epifiolas,ut nun- cupant, Detretales. Verum enim vero, hoc
qua ratione firmum acratum conftarepote-
b $ rit
LM] Eufebii hiß, Eccl» l, 4. c. 2?. />. m, <;6. (o) Eutycnii Annal,part i.p, m. 372.[j»] Eufeb. hifi.Eccl.
b 8. c. iz.p, m.iio- [^] Laftantius de Juflitia /. 5, c.t r.
p m, .73. [>] Nobilijf, Obvefti exenitat. ai vitas Jmpp»
fhrifi,p,m. 2,
© «4 ®
Ht. ipfi viderint:docet enimBaronius in Mar*
tyrologio Romano, nulluni exUitilTe Roma-
nae Eccl iiae Praefulem à Petroad Corneiium usque, Zephirino excepto, de quo non furm
tum fie fupplicium (s). Cuiergoillorunmti'
lim atque poteilasfueritTemplaerigendi Ui-
bentes feire dilçupimus, edi&is publicis omni
Chriftianis ademra facultate, vel in publicum
fecurè prodire, vel balueas ingrecii, vel in pu¬
blic© privaroqueioco confpici; permillaque
in eos, quibus & ubicunque id libitum fuerit,
f&viendilicencia, Atque hinc n°n pofiumu.s
non fidem denegare Polydoro, cetera non us¬
que a-ieo indiligenti lerïptori, atTerenti [jf]
auipiciis PontiHcispii,.circa annutn Chrilli
îfo« Romaefanà*ePudentian& Templum fu-
vifTe exftru&um, maximè cum ejus fides iii
non paucis fufpetta meritö habetur, & o- ithies emun&ioris naris leriptoresreliqui de
bec altum fileant. Quod autem attinet li¬
tet/t s Dectetales, quarum autoritärem irvfc neft
aditruere nituntur Romaaenfes, com¬
munis & probabilis eft accuratiuseas infpi-
cientium lententia, pleraque primilecundi-
que, nonnulla etiamtertii feculifcripta,qu3e
fub Pontificum Romanorum circumferuncut nominibus,effe adulterina3à planis atque irq- pofto»
,
fqt Cort/.Heidmafitius de Jtnpp* Renten,p<nt. |<H»
Pjfj locis fœpe ci tet tis.
_
_© .if <$
poitoribus, qui citeriori vixeré aeVOjprofe&a^
êc à capite ad calcem confîtta(*).
The fi IX
CaruiiTe prifcam Chriilianam fimplicita-
tem Templis, locupletiilima Patrum, fi res ïta ferrer, adferri poflentteftimonia,exqui-
busnos ialtem feleâiora producemus, untf vel aiteroetiam ad ïhefeos calcern luffixo à Recentioribus petiEo teftimoniô. Origi*
nes, qui fioruit fub Gordiane III. circa an- num Chr.240. ( tt ). Ceifo, Philofopho Epi- curaeo^Chriftianis.qvod imagines, Templa
&: altaria fugerent, exprobranti, fie refpcn^
der (u): Obtint nobis ceifus, qubd non habeanm imagines, aut aras, aut Templa, etc. Sic Caecilius, quidam paganus, apud Minutium Toelicem[_w]
quaerit, cur nullas aras haùent, [Chriftiani]
Templa rulla, rutila not a fimulacbra? cur nunquam lo- quanti-yt nunquam libéré congregentur\ Cuirefpon-
det ibidem Miuutius: Templum quod DEO ex-
fiiuam ? cum totus hic mundus ejus opere fahrkattis
Eum capere non poffit. Et cum homo Uxius ma*
neam, sntra unam adiculam vm t anta Majeftatis includaml Nonne melius in no fira dedkandus efi mente'? m nofiro ïmo confeirandus efi petioref Fio¬
ruit autem hic Minutiusfub jmp. Bafliano
Oq COnf. Cafauboni Exercit.Xn.ad Annal.Baroniï
r. LlX.p, m,. 4i8< cr Exercit. XK p. m 301. nec non
Heicieggeri hiftoriaBapatusperiodo prima, §. 1 X.p, m.
Heidmannus. de Jmpp.^Rçm.p, m. £#]i
*ib, 4, («q m Qctuvio,
® .<> &
Cäracalla A. C< 111, [x], undc maiiifeftiiririj
neque hoc tempore aliqua à Chtiltiariisfu^
ide sedificata fana. Arwùius Afer, celebrisex Apologecico adverfus gentes, régnante Diö- cletiano, confcripto,inte; crimina Chrifttà-
nis à gentilibus obilci lolita templvrum de-
fe&uin collccat, licet alibi, ( y ) locorum,
ubi ChrilViani coilvenire folebant, meminit,
quae loca cùnventicuU appéllar* Quid? quod
ianfti Patres videntur n n usqtie adeo ma-
gnifeciiïe Templorum & aediurrt lacrariuri ftru&uram,nè vel uliam cum paganorüm de *
lubris habere videréntur aihnitatem, velin-
firmiorurri animis olfendiculd eflerit, cum aeque rite in cryptis & locis abfconditis, Ma^
jeliati Divinae nullisiocorum intervaliis Sc ipatiiscircumfcript« aut affixae, debitus cul-
tus exhiberi poflet^ ficenim La&antius[Vb Quid fibi Tempi*1} quid aïvolunt? Sc alibi Q):
Nsn TempU ii.i, «mgeßis in aliituàinem faxis}ex»
ßruenda ftwi, fei in fié cuïque confeoandus eß
peèlore. Item [ù)i No» indiet templo , cujus det
micilïum mundus eft. S:c quoquè Htlarius (c){
inquit, vos partetum amor cepit. Danbave-
rus
t*] Hofpinianus; l. i.c C-, tjy"| Hb. 4.p. m. 67 [?J
de or ig. error, lib, 1. Cap. t. [rf] lih. 6. de vero cnltu.
£7 in in ßi t v,tion im Divinarum Y pïtcnu p,tn, 136. LCJ
Miro adv, rianos esr ^uxentium,
© «7 ®
Ht, rëcentiorum celeberrimus, afleverat (dyt
pei annos CCC, usquè ad Conßantimm M. Tem- plotum ràtionem futjfe vel nullam, vel exiguam. I- dem adftrüit famigeratiflïmus Meiinerus(eJ
dicendo in pttmttiva EctleßaiChriftianosiob con¬
tinuas perfecutiones, "ftwp/4 nulta baùttiffe»
ib. X.
Atquè fie rudi Minerva evicimus, tântuni abfuifte,ut Chriftianis beeret tribus primis fe- cuiisTëpla 8caedificia facra erigere* ut potius
coafti fuerirtt ftrufturis ejusmodiabftinére *
fiammis perfècittionu eos undiquè cingenti-
bus j&ànimosabsedificiis publicè erigendia
abducentibus. Non negamus eos lemper con- VeniiTe, & frequenter Numinis cultui 8s officiis vacaiîejioca autem cortventuumcul-
ta 5C aedibus ornata fuifte publicis perne- gamus, obftante videlicet iftorum temporum
iniquâ eonditione, Se eruditorum nemine hoc memorante, cui tutö haberi poteft fides,
CAP. II.
V biy iefîcten tibus Templis, Chrißhni fe t- egère facra, & quo demum tempore Te- pU publice c apere erigi> paucis oftenâit\
'TpEmplis fie primis denegatis Chriftianis,
ordinis requirit ratio,ùt indigitemus, ubi
C po*
Zd~\Difputdt. Vecal, (e)Tktl, Sobr, part,//,
%n, 190.
@ .8 ©
potilïimum locorum, in tanto tamquè diu-
turno Templorum defeâii3faCra fuatra&a-
ïuiit fideles primi. Tempora Apoftolorum
aevo viciua fi refpieiamus, patet, Chriftia-
nos primos convenire fuiiïe folitos in aedi- bus privatis, locisque ab Ecclefia tota, vel prascipuo ejus membro, praeftitutis, uupote
Hierofolymis, Romae, Antiochiaé, Alexan¬
drie, Eph'efi, Çorinthi, etc» Poftmodumau- tem,tyrannis Ecclefiam infeftantibus, in hor- tis, fylvis ,in rudioribus aedificiis,in fpelun- eis, cryptis, terrae cavernis, in facellis fub- terraneis, in locis defertis, & ab perfeciito-
rum confortio remotioribus 0; faciès etenirri
sonventus in occultis & abditis locis tum fien o-
portuit;, ne tyrannis proderentur prelTam enira
Ecclefie faciem ferre non potuiffe, ut Tem-
pla haberent confprcna (g)3 antea monftra- vimus. Et quidem miferis Chriftianis ne-
que hac incommoditate quietè früi îicuiïfe legimus, laevo & crudeii milite eos jfaepis-
fimè inveftigante, & ad fuppiieia non pau-
cos protrahentej penetravit enim inquifitio-
nis furor in ipfas quoquè latebras. His ma-
lis preffi fideles, foîitaria & deferta loca fre- quen-
[/] Conf, Rhena nus in Commentai Tertullian, de Corona Milit.p m 451. (jff) ^nd.Quenftedt in^tnti- qvitat. Eibl, Eccl.p. m, 803. (g) Rtverendif. Epifat p.
Sr Dçft, Eenzelii hiß: Ecd, Ihfrnt, IH*
© *9 ©
qiientarunt & habitarunt multf; atquè hinc
außores vitaî eremiticsEj dilciplinœquè mo-
nafticae prima principia & incunahula réélis-
fimè aLxeffunt ac repetunt (b). In his fub-
terraneis re.ceillbus delituere (<), donec melio»
ïa mitioraquè lefulferunt temppra, habuere- què lemper lecum JEpifgopos ôc Dolores Êuangelii.
Tb, Il
Halcyonîis quadantenus Hcclefïae, impri*
cnis fub Commodo, Pertinace, Juliano, SC
per o£tennium Severi, conceffis, in Cceme- teriis, ad iepulchra Martyrurn, convenerunt facra fua celebratnri Chriitiani (£), quod mequè diflitetur Baronius;dicens (l) fréquents
(œtu antiquitui vifitari confuevijfe CœmeWM* E-
ïant îtaquè liaec Ccemeteria i Iiis quasdam
veluti Templa & tvxjrjçta (11), in qui-
bus Epifcopi fynodos congregabant, Sacra-
menta adminiftrabantj & Verbiim Deicon- cionabantur, Hinc Imperatoribùs, Chrilti-
anos perfequentibus, lolemne fuifTe accepi-
rnus, ut à Cœmeteriisquàm maxime eosar- cerentj nè in urmm conveniendi eis daretur
facul-
\h)vid,$ozomeni hiß. Eccljîb. I.e. Ij. p.m. 447.
E*) Kirchen mund fubterr. lih.$. Sebt.^.p.m. ^ç.^h') Onuphrius Panvinius de Cccmcteriis Cap ti. p.m. 68.
(/) Tom. H.^innal ad ann.Ch. 260, «. i y. f. m. 682.c
T om. II, ad ann. Ch. izC.n.lO, f m, 43 5, {U) Caflio dort
biß gripar tit a lik 5, cap, j,
© 20 @
facultas ;undeteftatur Eufebius (w*\i£mill-
anum,/Égypti prefidem.,m perfecutione à
Valeriano circa annum Z6o.
înltaurata,fiç Üiönyfium Epifcopum & Chri- ftiancs, Alexandrie commorari folitos 3 allo-
cutum fuilfe: Haudquaquam licelit & vobis &
aliis fynodos tolligere, vel ad Ceemettiia, ficut
vocant j wgredi» Sic etiam alibi loquitur [«3:
Conatur ( Imperator Maximinns ) pratextu
quodam adimere no bis liber tat cm m cccmeteriis con-
ventendi. Quod autem convenerint ad dor- mitnria & iepulchra martyrum, caufa fuit
maximus ille zelus erga martyrum doâri-
nam 6c confUntiam fideijnullatenus vero,
ut eorum rrianes aut exuvias religiofo pro-
fequerentur honore; acquè hoc elf, qucd in¬
nuit ïhe 'doretus (<?), quando lie inquit:
Av$ (Tja fAOÅv&fAit 7<veç vo-
toi/ Icttg- fijxaiç TçStvtûttfàt' 7rs\ot,~
Tm'sl. id elf: Cur eunn inqmari poUuiquè cm-
fitisj qui ad loculoi aefunclorum accédai
Th. 111,
Ceterùm. nè facra peraßuris injuria 5Ç yioleritia aeris effet vel molefti#, veiimpe- dimento, çx.igua in his Cœmeteriis sedifi#
cia3 fabrice exiles & domuncule eriga*
(m) hiß, Ecl, l, 7, c. to.p. m. 94. (tt) hiß. Ecd. lib.9- ban-
t, 2,p. m. 11^. (0) ad eracos infid,fem, Vill, d?
Martyribus p, ?», 115.
© 2? ©
fcantur, quo commodius cultiis perageretur Divinus. Has autem domunculas, quas Ii- veOratoriora3five Evxjßaict vocaveris,perinde erit, ante feculum tertium non fuijOTe exftru-
£tas, led,refulgente meliori *vo, circa hujus
initium excitatas, poteftate liberius & cre- brius conveniendi concéda Chrift|anis, fuo
videtur calculo adflruere Kromajerusf/Onta inquiens: Qratoria, domunculat prmum exiguas,
in Cxemetenis & locis ab urbe remotionbus exßru- clas, ante feculum tertium non facil? qtiis monftra-
verit. Cui quoquè fententiae accedit, de re
literaria patria, imo, Chriftiano orbeuniver-
fojmeritiirimpjRevendiir.EpifcopuSjDominj)
Emus Benzeltus t in Hiflcria Ecclebaftica (qjt ubi breviter quidem, nervofè tarnen, ante feculum III. eas non fuifle ereâas oliendit»
In hujus autem feculi progreffu aliqua af-
fulfit ferenitas continuo perfecutionum ae*
ftu vixfpiritumtrahenti Chriftianorum gre-
gij videtur enim impprium Caefarum, Ale-
xatidri Severf Got diam Juniotis, Pbilippi Arabis, Gal-
Hem , Flavii CUudii j Aurehani & Aurelii Ptobi%
nihil vel perturbationis vel perfecutionis Chriftianis attuliffe,ut cuivis hiftorias con- falenti erit obvium, His omnibus Impera-
c y tqri-
Theol. P oft, Paient'p, m. .737» [q) Jeç.lll. p.m.
164, conf. quo que Meifnei'us Philffobr, part. 2. Se#«
?./. m. 191,
® ®
toribus ad imperii clavum fedentibus in e-
tnmentia \felttitate & commodtiate res Chvßiano-
rum fuemnt Qr], Unde fplendidiora & am- pliora, quam haftenus illislicuiffec, conriidis- fe eos Oratoria, teftis efc Eufebius (*)• Qßis, inquit, numeiofas illas aggreganones ac muititu- äinem ccetuum per fingula* avitares}infignesque con-
eurfus ad Oratoria, defcnberet, quorum gratia pri- fäs ddificiis non contenu fmßngults cmtattbus fpatto- fas er amplas ex ipfis fundamentis conßruxcrunt
ecclefiasl
Hu IV.
Obiter heic notandum, Baronium (t)cx
hoc Eulebianoloco, qui prifcorum meminit adiftäorum, ante Diocletiani temporadiruto-
rum, probare conari, ab ipfis exorieiïtis
Chriftianœ religionis primordiis, ad Eccle-
hafticas obeundas fun&iones., ere&as faille facras sedes, quas nominat Eccleßas; ad quod regerimus, intelligere Eufebium per prifca adi-
•ficta iv/jqyct illa & Oratoria pridem in
Coerrieteriis ere&a: novimus etenim mukös decurrifie annosinter domuncularum adfe-
pulchra martyrum primam exftruftionem, quod circa initium tertii feculi contigilfe fupra indigitavimus, & earundem paulô an¬
te
00 Hofpinianus Hb.t. Cdp. 6. p.m. ip. (s) hiß.
Zeel. lti.c.i.p.m, io^Çtyr <**>♦ X( *4nnal, ad ann» Ch, $7.
#,$9 ,f;pn. 617,
û %l ©
te perfecutîonem à Diocletiano motâm de-1
ftru&ionem.,atque indidem fufceptamfpleri*
didiorem reparationen!, quod circa finem hujus tertii feculi fattum fuiffe enjditi
çredunt.
1b. V.
Sedè diverticulo inviam. Hifce fecuiï- dis temporibus tanta obtigit pax EccleGae,
ut honorum militarium, quibus eapeffendts
ântea habiti fuerunt indignillimi, confortes
fafti fuerint Chriftiani, & congreflus pu-
blicos 5 a nemme in fandlo opere interpel«
iatiatque impediti,libéré aliquamdiu infti-
tuerint. Suborrœ verö paüim periecutio-
num procellae, imprimis fub Maximiane Tbrace (u) j Dscio (x), & Licïnio Valettano <y)t gra¬
ve quidem, fed non tam acerbum ôc perni-
tiofum EccleGae rebus damnum intulere,
ut omnia, quae anteeffent bene conflituta, ôifturbarentur atquè uno impetu concide-
renn Quot vero his annis ereåte fuerint domus & aedes facrae, vei exinde patet â
quod, tefte Qptatt Mtlevitano {z.)} in unica ur- be Roma quadraginta amplius numeratae
fint bafiiicae & èvKj^i».
I 4 Tb. Fi,
(«) Eufebii biß. Eccl, 1,6, c. l-j.p.m, 84,[x~\ldem
^■à.cap. i%.p. m. gö. [jj oratio Conftantini adfan- ïï»r, cœtum cap, i^p.m,\qq, [3] defchifmat, ion*tKl<
*-p. m, 49,
© H Ô
Tb, VI.
Verum haec non diu duravit félicitas, iii-s
dutt* quippe funt Itatim fpifiœ perfecutio*
nis nubes 6c nimbi funeftißimi •- prodiens
etenim ex orco Diocletwus , Chriftiani no-
minis infenfiffimus holtis, Crudel.lfima e-
difta de evertendis funditüs,& folo aquandis
his ipfii Chritiianorum Tcmpiis per uni-
verfuiii imperii lui ambitum , proftiulgavitj
unde moxOratona à culmine ad pavïmentum us-
que, und cum tpfi< fundamentis, dejeèla funt (a)t
Diocletiano fponte imperium abdicante (Z>),
crudeiiorem le prabuit G. I r u Maximmus
junior, Conftantii chlori inimperiolocius, qui vebementms, quam ante'ceffotis ejus, Cbriftta-
tios afflixit (t). Tandem fcedo Correptus mor*
bojConlumtis genitalibus&toto verminante
corpore (/*)> perlecutionis peenitens, novo
ediâo occidi vetuitChrillianos, concedens itidem eis poteftatem Templa exftruen-
di & repetendi a des contra jus illis ereptas«
Hac lege publicatâ, mirum, quanta ftatim
incrementa cepêre resChriÜianae, tunftosadi flu bat Divinum quo d dam gaudium, videntes ea U-
ca t qua paulo ante Imperatorum erant impie-
tattbus defirufta, velut longa & mortiferâ cala»
mit ate exfu(citari) ac Templa rut fus exfundamen-
tis («] Tufebii biß. Eccl, lib. 8.c.i,p.m.\o6Ab ) Cluven biftor,Fp:tom,f> m, ±z}, £c) Fufebii biß, Eccl, l, 8« f,IG>
p< m.m\d)idem lib, q, c, io,p,m, no.
@*5 @
fis ad hnmenfam altitudinem erigi} multoquc majorem fplendorem retipere, quam habmunt , antequam
defiruerentur (e).
Tb. ni,
Verum tatiora adhuc na&ae funt res Chrj- ftianae fata, gubernaculis imperii admoto Conftantino, pietate & prudentiâ verè Magno,
qui ceu novum & fulgentisfimum fidusil«
luxit, ac, confpeftâ in cœlo crucis formâ [f)3 ChrilHanam pietatem amplexus eft,
quam lan&isfimè deinçeps coluic; fuit au-
tem primus Romanorum Prinçipum, qui, repudiatoimpioDeaftrorum cultu, aliosßc exempiis & literis, ad 'amplc&endä fidem Chriftianam, invita vit (g). Simuiac enim re-
rum patitus effet,bina edi&aadomnesomniu provinciarü praefides ac Epifcopos perfcri-
pta evulgavit, unum de pagana religione exffirpanda (/>), de Templis amplioribusac Iplendidioribus , quam ha&enus fuerant ,
exaedificandis alterum (t)\qu& fatis haberent laxitatis, reßci, alia alttus erigt, latioraque non ni- fi fplendotis accesfione fieri mandavit. Nova et-
I> i iam,
j[e]Idc lib, 10. t. t.p.m.2 2i.lf~\ldem de vit. Confiant. I.
1. c. 22,p. m. 130. Sozom.hifi.Eccl.l.c. 3. p.m. 441. Ni- cephori hift.Eccl, l, .7. c.+y>pm. 3oo.(g;Lattantius de fal/a religionel, 1,, p, m. 6. Eufebius de Vit. Con~
fiant. l,i. c.^S.necnonl. $,c. Si- C63.(1) idem lib.zi
c. 4 f.p, m. 1} 3. Theodoriti, EpifcopiCyrenfts,bifl,£ç(l0
© 20 O
tam, übt null a Ante fuiffent, air ipßs fundament'n
*xßrui. Pecuniam autem ad banc rem ex ara-
rio fuppedttavtt regio (kl Chriftianis Templa
& Cœmeteria injuftè ademta Jucajra-
a-tjç à[x<p$oilct,ç Xj hpiMuzc, reftitui jus»
ßt (/). Gentiiium delubra vei funditus e-
verti, vel in Chriftianorum ufum converti, praecepit (»»). in omnibus provmcüs Eccleftas no-
vas exfimxit , easque effecit pmnbus longé pr«-
fiabilioies («).
Tb. VIIU
Quin igitur pientisfimum hunc Princi'
peTemplorum primum fabricatorem, ftato
rem atquè vindicem faluremus, nullus for-
tasfis erit, qui ibit inficias. Tempiorum
ante eum fuere ialtim primitiae quaedami
hie autem omnium
erat primus, qui nova Chriftianorum Templa ex fundamemis magmßce adificari ftve jusfit five permiht,
hic collapfas aedss reftaurari, auguftiora
Oratoria amplificari, curavit, ac adeö ex.
ftruxit multa, ut nec propriis parci volu-
eric imperialibustneiauris foV, hie Tempi*
ubiquè terrarum, Chriftianis non permift#
tantum, fed publicis quoquè fumtibus
exttrui 1*1 Soaomeni hiß. See'. I. \. e. 8- p.m. 444 (f) lufebii hiß. Eecl. I. «o. c. $.p. m. r 28. [»*] Idem de vit,
€Qttftantini l. cji.p.m. 168.U] Idem /.J. c. 4T- P.
m, 167, [0) Theodoriti hiß* EccU Ct
@ 2? #
exftnii edifto praecepïc, Ho régnante
'Jet 75" Jwpovup Tt[xt}7] <ppxàe& ytyuypitva^
ål ßoüfMOl Jui> élJoÅUV BK '@â$ Ç6ÛV CbVi77F<t- crpwot ai néXtnv, cv KuptaiÇy cv cty^oîç , h»
e^ctjictïç crfjx.01 petçjuficov kiç kclï.àoç e|gfg«.
y ar fifm, id eft : Abolit a id°lorum T em-
pta , idolorum ara ad fundanienta fubverfai, illu*
(1res/vero Ecclefu ubiquè exlituäa^ tri civxtatibus,
in pégis, tn agrts i in extremis pro inciarum fini- but, Martyrum Templa pulchenimè fabref acta (p)„
Ante ejus tempora Divinus cultus itl an- tris, abditis & recondnis locis, in cryptisSc cœmeteriis, peragebatur; jam autem cbri- ftiana (acra in luccrn & bominum confpettum pro-'
dubia, totum orbem mu fit at a clantate irtadiabant (q). Religiofolimi hujus Imperatoris au-
fpiciis eacepit Chriftarra pietas incrementa,
ut & in India veri Dei cultus femina jafta fuerint, ac gences Iberiae 6c Pontico axi Vicinae ChriÜo nomen dederint (r).
Ib. IX.
Videamus nunc Templa prstcipua à fa-
cratisfimo hoc Imperatcre pasfim exftufta
at-
fjMTheodoretusad Gracosinfidèles fernhVl, deVeiTro-
tiidentia p. m lot.lq) Kobilifjl Obréchti Exercitat. ait vit.impp-.p >».g6, (r)Rufhniiz/2 Eal, hu*, typ. m.
*05. Theodoriti hifi. EcclJ.i. c. ' *, ip.f, m ^6$Jridt
Cftriftoffy HeiduiaiuuiSifc- imp^.&m, pi m, 304,
@ 28 #
atquè fplendîdisfimè exornata, Superbs Templi moles, illiûs mandatis atquè fum- tibus,cura Sc infpe&tone Helene, parenris
tant*, lapadu(s)) Hierofolymis in Ioco fcpulchrf
Salvatcris excitata eft (/"jvigebmo ejusim- perii anno {{[). Splendidisfimum in urbe impératrice, quae ab ipfo conditore Sc no- men &c digniraté accepit,aedificavit fanu, A*
poßolorum nomine nuncupatum (O.Bafilicam
Romx in Latetanenfi palatio eum condidis- ie referunt Scriptores («). Nitidisfimum Antiorina exftrui curavic Templum (n?).
Praeterea erigi jusfit auguftisuma ac am«
plisfima Templa in locis aliis, ut Niro- meditt (*), Heliopoli(y), Phœniciz urbe ,
Betblehemi Se in monte O hm um [>]3 apud quer-
cum Mamret ubi Deu$ Abrahamo apparli¬
erat
£j) Theodoritihiß,Eccl,l. t. c.tK.p. m,$66. [/£
Sodatishiß.Eccl. l.i. c 13.p. m.n%. Eufebiusde Fit, Conß.l.^c 29.30.3i,re^^.Su!pitiusSeverus/.2.^j? Eut,
§. XLIX. p.m.li.2. Sozomenihiß. Eccl. l.z.c,\,.p. m, 454. er Cap, 25,p. m. 469. [fE] Socratishiß.Eccl. 1.2.
c, 6 p. tn. 134. t tj Sozomeni hiß,Eccl, l, 2, c. 12 p m„
47*4- Eufebiiis de Vit.Confi.l. 3.c, 47,p. m. 167. C"]
Nicephcri hiß, Eccl. 1. 7. c. 49./». m. 302. Hofpinianus deorig. Templor l, i.e. 9. [tp] Sozometli hiß. Edel. I.2,
c 2.p.m. 456. £*.) Nicéphori biß. Eccl. / 7. f. 49. Eufe-.-'
bius deVit. Conß.l.3. c. 49. Sozomeni hiß. Eccl. l.Zic,
2. (j) Eufebius £. 3. c, 56. Socrates l. 1, c, 14. (33
Eufebius deVit.Conß, L $, f. 50.
O 19 ©
erat[>j.Civitates ite.,quae vel maxime videt-
bantur propter fplendoré excellere, Téplis
egrepiis magnificisquè exornari curavit (£)♦
Adeo ut Orbis, antea horridtis, & Templis
Chriftianis tantum non vacuus, paucorum
annorum curriculo, fumtuofis ac auguftis Templis penè abundare coeperir.
Ih X._
Imperatore hoc celebratilîîm.t memoria»
•vitâ fun&o, paffim magnificentitfima non tantum intra, fed & extra urbes, in mou- tiuni cacuminibus, imis vallibus, maris ac
fiuminum littoribus, aliisque folitariis Sc fylveftribus locis, exftrufta lunt Templa.
Vertex cujusdarn montis, Antiochlâ ad lum*
mum CCG. hadiis diilantis, elaruit Tem-
plo nitido, Simconi facro, cujus rneminit E-
vagrius (t j Bafilicae itidem his temporibus
ante portas populofiorumurbium condi cse-
pere,quas Bafi lius (d) txtramuranat appellat.
Eläpfö leculo IV. Epilcopi & Praefules Ro¬
mani, Imperatoribus ipfisannuentibus, Ro-
mae, Templa vel ethnicorum in Chrißia-
num uiu converteruntjvel nova'ex ipßsfun-
damentis exftruxerunt, vel vetullate aut alia calamitate collapfa reftaurarunt, vel deniquè
defor- [rf)Sozomen.^'/? Fccl. l. i.c.ij.p.m 366 Eufeb.
ievit, Conß.l.i-c^olb^ldcm /,3. c.49. de vit.Conftan-
tint, (c) Hiß. £(clI,c,74./, m^^O,{[djEpißol, jj.
o ?° @
deformia & angufta fplendidiora &: latio»
ra reddiderunt. Nobis autcm brevitati li- tantibus unicum ex multis ncminare lieeat, Jovis Vitöns fanum & delubrum, quod 8C
Fmtheum nuncupabatur, eo quod omnibus
Diis effet facrum (e\ à Pontincibus Romanis
>.in Chriftianum converfum, &C S. Maru JRo- tmäa appeliatum, quod hodie adeo pulchru
& fplendidu cenleri dignü eft, ut inter omnia urbis antiquitlima opera nullum admirabilius,
fi vemolem, (i ve artem, five impenfam, con*
fideres, ut in colloquio quodam privata perbenignè me docuit maximè Rev. &Ce- leberrimus DnusPraefes, quovis veneratio-
nis ac honoris cultu à me aetatèm profe- quendus. Ceterùm, de Templisantiquis Ro¬
manis, in Chrihianorumconverfisufum,to¬
to Capite IX. eruditè fufè agit Fabtuius
in fua Roma, quem in gratiam, uberiorem
dehis notitiam deftderantium, heic nomi#
nafle fufficiat.
Th. XI.
Antequam buic opufculo fupreraam irn- ponim us manu m,unie um adducemus ex-
emplum munificentiae Chriftianorum vete- rum circa Balilicas & Templa facra, eaqo
magnifica, educenda, occupatum. Paren' Gregorii Nazianzeni, Epifcopus licet effe^
[<q Joh. Baptifta Egnatius in SÇattianim,
O^Fabricii Roma, Cap. 9,/.»», 440.
® ;i ©
tenuHIimae fortis, amplum tamen a c fplen-
didum femplum luis propemodum fumti-
bus exllruxilTe fcribiturj lic autem de illö
loquitur filius £/] Qvontam liberahutu ipfius
& muniftceniu montmentum pofiens rehnqui opor-
tebat) quodnam tandem aliud potius conveniebat»
quam hoc Templum, qttod DEO & nobis exftruxit,
C populi quidem largitione nonwbil adjutus, multb
majorem autem fumtuum partem dfuo impendem 3
opus fané memorabtle ac pradicatidum magmudinc permulta, pulcbitiudine cuntta propemodum ame*
cellens* Multi quoquè, feculo & moribus in pejus vergentibus, eo procelfere vel fuper-
ftitionis vel proterviae, ut crederent fe ran-
tö faciiius Divinse gratiae fore participes, quantö plura Ôc fplendidiora aedificalTent Templaj imö perverfè exillimabanc leftru-
fturis facrarutTi sedium promereri beatitu-
dinem ac felicitatem aeteinùm duraturam*
Antellgnanum horum fii Juftinunum Impera-
torem collocaveris,non injuftè feceris^quip-
pe qui tanta flagravir Templa llruendi cu- piditate, ut civibus maxima impofuerit tri- buta, eosq; facultatibus per exa&ioiies gra- vitfimas lpoliaverir;quid?quod llipendiali-
ijeralium artium Magiftris olim conftituta,
in omnibus urbibus luftulerit, modo habe-
ret, quod Templis impenderetur aedifican*
dis
C/y.Gregoriui Naaiaazcnus trut» dejmr*Tw,f*
m, m.
® 3* ®
dis (g), In ipfa urbe Gonftantinopolitanaj
âancea plurimiscondecoratâ Tenplis fpié-
didis ê^auguilis, pretiofiffimu & incompa- labileSo^uTemplumexftruxit, quod qnidem
taie fuit, quale non aliquando Vi (um fuiffet1 quodq;
oitiatufjr fplendore adea excelluit, uunullädicendt vi facile expUnan po([cti dicente Evagrio;graphi»
cè prae ceteris iliud dsfcribente [ 6).
ib. XII.
PluribiiSjbenivole Leftor,Te non tenebo,
ne, prêter jejunam tam nobilis & diffufi argumenti tra&ationem, Te infuper pimiä
'prOii citats offendam. Deereveram quidéde Tëplis liberier eiïe.ac nonulia diiTerere de eo- lûfonna/nu ac ämfwiefa Altarium in çhriflianii
Te pli i prtmâ origine j de Afjlonm ortujmagiwm tn
facns ttdibus ufurpari ajfuetam pnmordiu^åtTeplorum Rednbus}&L denifyDedtcationibtts ac Encetniis; fed curtaimpenfarufuppeilex hifce meacquie-
fcere juber, Reliqua, fi Deo & Superioribus yifum fuerit, alio tempore perfequar,
Ttj èv MONAAI 7rcL\ayicL <yij vtregetjiptffo*
TPIAAI ^ itçjiiçctiu-
vcpç TtoU CttMVUV. Apirjv.
Cg"] Co»/Ho(pinianus lib. r. c. 6. [/>) lib. 4. bifi.Eecl,
C<tp,$o. p.m. 6^6, Vid.quoquè ^dnnäles Mich. Gly«
fae p m 372, necnon Joh, Cluven biß*
Epitom, p.m. 377*
* *
* * * *
Ornathfime ataui DoäUfunt
Dnc. OS® «K S ® 9t © /
amice perdile&e.
P genttam, Rüderem fane Jupinam aliquam (ii data occaftonz, ahquida- négli¬
micttia noftra indicium Tibi, mi amice, non
relmquenm. Peu ar em et him in illam in-
1er nos coortam amicitiam, quœ non fu-
cata exßiterat, fi jam multis in laudes
Tuas sre (luder em. gutequid fit, augu¬
ra bor tarnen, ß fqs eß, & a ver o non lon-
me aberraturum fpero, dum Tu, mi ÇBERBERG, refeere adlaboras primitiva
Ecclefu Templa, eorumque frima initia ftu fundamenta, qua longo temporis fpatio di-
ruta jacuerant, ponere, qttod nomen & o- men habeas. Non enim ad vilta te pro-
je El um invenio, Jed ad Jublimia & excel- Ja tendentem. Relttfis, mfi fällor, T emplis,
qua jam exfiruis, exeelfam conarts erigere Ecclefiam, ac pr ad arum facrarium a ai fi-
tare tnterpopulum Dei. ConatibusTuis piis largtatur profperos ac felices fuccejjus Nu-
men (upre m um ! S is,mi OBERBERG,excelfut inconfpetfu Dei atque hominu,tandemque
in culmine cotlefii emtnentijfimo ! Ita vovet JJpfaliac die 7 Nov» t ni amantisjîmut,
^9% JOHANNES 3»î>€01*
.Tr&ßanthßmO dtque Folitisßmd ]uvetjg
Dn. NICO L A O
.0®€9t©Ç9t<©/
De
PRIMIS CHRISTIANORUM
TEMPUS
egrcgiè Difierenti,
Amico Integerrimo»
ILlud erit mia tempus, digna quo pr&- labore Ipfe Tibi, Aonidura Prxfes,
Apollo dabit.
IntereaTemplum Parnaffi& cul¬
mina Pindi
Perluftrare oculis, fit Tibi lau-
dis amor.
Rüdi Minerva gratulari
volui feftinanter1
J, Sparrman.
'Ain dt» EEEENTfESTEX t»
welgeleerden Heere,
NICOLAUS OBERBERGH
In de Godtheydt Studiofus
Als hy van den ouden Chriftenen Tem¬
peln feer wel difputeerde,
HOlUnder ben ick. niet ; Maer op febr dat even, fpraeck^ te
En gratulere uW' dat ghy foo moy een Wenk
To ende Wel vertaelt, Jo kraebtigb ende fterck^,
Kan icknae willen niet doeti als ickjieï't bele ven*
Doch wat ? watderWe ick^uw' naetne feer te roemen?
Wanneer de Charités mick^felWe teegen gaen,
M
