ORATORLE PRINCIPHS

Q. B. V. D

DISSERTATIO GRADUALIS,

De

PRINCIPHS ORATORLE

PSYCHOLOG 1CIS.

quam,

Confentiente AmpRJJ.Facult. Pbilofopk

kegtain Academia.^,

PRALSIDE

VIRO CELEBERRIMO,

Mag. P E T R O

EKERMAN,

Eloquent* FRÖFESS. Reg. & Ord*

Adpublicum examen mcde/le defert,

Stipendiarius Stieglerianus,

JOHANNES P.

STOCKHGLMIENSIS.

In Audit. Guftav. Maj. ad diem 5 Maji,

anni mdccxl.

Horis, ante mertdiem ^, folitis.

V PSALI jE impreffa.

Cicero Lib. I* de Orator. c. g.

QUiä

eß aut tam admirabile

quam

ex infinite

•quod ommbus naturafit datum, velfolus, vel

tum paucis facere posßt ? aut tam jucundum co»

gnitu ^{, ,} quam fapientibus fententiis,

gravibusque verbis ornata oratio ^,

M potens , tamque magnificum , Populi mo¬

tut _, Juäicum rehgiones ^, Senatus gravitatem, 00/01

orations converti? Quidtam porroregium, tamlibe¬

rale^ tam munißcum, quam opemferre fupplicibus,

riter*afflittos, falutem, Uber^arspericuUs, retins-

re bommes in eivtiate?

I N. %

§. i.

Ulla dafür difciplina, nullaqu«

inftitutio, quin regulis atqj prin- cipiis indigeat ^, quac fi folidis ni-

tuntur rationibus, (i aflidua cum exercitatione conjungunrur, id profe&o efficient» ut fclicius

finem obtineat propo'ßtum. Na¬

tur* excellenti quadam vi ^per- multi, fateor, absque aliorum informationc, cgregia prorfus, & admiranda fuac follertiac edidere fpécimi-

naj practerquam vero quodomnibus ^non deftitutifu-

ere regulis, fa&a nempe aliorum obfervantes, fibi- que ad imitandum proponentes, nulluni eft dubium, quin maxime iidem illi exceliuerint, fi artis, in qua verfati funt, regulas diftin&e & ordine percepifleht.

Hoc ipfum, quod de omnibus in univerfum negotii*,

eirca quac induftria humana occupatur, refte ufurpa- veris, in artium libcralium ftudiis, & praccjpue elo- quentiae campo,locum jure fuo (ibi vindicare, cuique patet. Utuc enim experti novimus, quosdamnaturali

A polluiffe

* ) o ( H»-

polluiffe dexteritate in aliorum animos1 cum fmvitaté

quadam inftuendi ^, fimul tamen conftteamur necefle

eft, hos ipfos, fi naturam arte excoluiflent atque per-

poliviffent, majori admiratione dignos evaftfte. Hinc

vel ob pratftantißimum ufum, qui ex eloquentia in vi-

tam humanam redundat, operam eorum male cotlo- v cari ^nom eft cenfendum, qui hujus artis prarcepn ex indubitatts principiis deducere, atque, ifthac ratione,

certa & firmiora reddere conati fuere. Rhetorienim

non fufficit, hatc velalia pracfcribere pratcepta ; fedra- tionem itidem afferre debet, cur talia potius prasfcri-

bat, _quam alia» & quidem ita fufficientem, ut nibii

in prasceptis omnino fir, quod inde intelligi nequeat.

Sic illa , quac oratorem formabit doåxina, certa era- det, fcientifica 8c Philofophica» cujus prat Hiftoriea

ea eft pratftantia, ut qvmn illa majori cum fucceftu ad fpeciales cafus applicetur, in hujus applicatione non fimplici vice nos aberrare videamus a). Ejusmodi A-

riftocelis propofitum fuifleex libris Rhetoricorum con- ftat, b) quo vero cum fucceflu hoc praeftiterit, apud

alios efto judicium. Nobis fat erit fignificafte magno fui atvi Philofopho id curat cordique fuifte^> fcientifi»

camque Oratoriae traélationem non modo efte pofiibå-

lem, fed & neceflariam»

§. II.

Ars Oratoria, _quae uti jam commemoravimus,m

formam redigitur fcientiac* fua quidem habebit prin*

cipia , ipfius tamen non propria , fed aliunde peten-

da, Neque vero dignitati illiu3 jure meritoque ea*

propter quidpiam detrahi poteft, cum idem ipfum re-

Iiquis difcipiinis fere omnibus contingat, quat funda*

menta ex aliis item mutuanturt unde omnium fcien-

tiarurn

*) (fr. Log* Wolf, Difc. gr*l, §§, 41. b) Arißi flfator, Lib. /, c, J,

«sä ) ° C HU» ₅

tia.rum årtiumque fuave confortium, & amica velutt cognatio exiftit, laudi illis potius & commendadoni,

quam vituperationi Futura. Rek ve ro non refpioimus fpecialemOratoriac applicationem ad diverfa objecfta ,

in quibus oratorem verfari convenit,- fic enim illius rei, de qua quispiam peroraturus fit, certa cognitio-

ne, quoad ejus fieri poffit, gaudebit, _atque hacftenus quicquid cognitionis humanae eft, pracfupponit* fed quoniam fyfltematice cotifiderata rationes, quibus ar- tis regulat continentur, complecftitur ^, illae tantum- modo difciplinaein cenfum veniunt, quse huic fini in- ferviunt. Sic Ontologicui is honos debetur, ut pri¬

ma Sc univerfalifiima omnis cognitionis principia con., tineat, plurimum acceptum refert Oratoria, imrao,

fantum, ut fine illa certitudo aliqua heic non obti- neaturj quemadmodum perfe&ae orationis ideam fine illa nequicquam tijai formaveris. Silentio practereo doétrinam de eftentia, attributis, modis Sc extrinfe- eis rei relationibus, fecundiftimam pariter & certifii-

mam de objedis propofitis meditandi rationem fub- miniftrare. Af a Pfychologia & _{Logier quantum} habeat pracfidii, mox pluribus demonftrabitur. _{Pbyfic* id tri-}

buendum eft, quod fimilitudines ^a rebus externis, Or¬

gana fenforia afficientibus,defumtae promtius invenian-

tur, Sc ad ea illuftranda, _{qua: a fenfibus} remota funt, applicentur accuratius. Id autem eo magis oratori necefle erit* _quo certius conftat, in illis _permagnura utique momentum inefte ad dignitatem Sc venuftarem orationi conciliandam. Porro, quicquid regulaeOra*

toriac de legitimo fermonis fine, de atffeåuum mode-

rato ufu, de decoro orationis, Sc prudentia adhiben-

da jubeant ^, c fontibus PbiiofopbU Praftica haurien*

dum eft. Requiritur deinde vocabulorum & phrafi^

um deledusj ^ne obfeura, rudis, _atque korrida, fed

A i

polita*

4 «ö) ° ( ©>

polita, terfa & caftigata evadat oratio, quod Art in*

primis Criticadabit, Unde clariflime patcre arbitror,

praecepta Oratoriac ^non minus certa effe, quam extra

incertitudinis perjculum polita funt hare, ^a quibus

deducuntur principia.

§. IIL

Antcquam vero longius pedem promovemus> c*

volvere lubetnotio^nes Oratoriac& Pfychologiae, ut ne-

xus quoque earum intelligatur. Mittimus heic brevi-

tatis ftudiofi varias Oratoriac definittones, verbo tan- tummodo monentes cum Celeb. Canzio, ^c ) eos, qui ipecificum ejus conceptum pofuerint (impliciter in ar-

te perfvadendi, mancam & incompletam ejus tradidif-

fe notionem. Neque enim quidvis alteri perfvadere

licet: neque fermonibus,utut comtis atque rite infti-

tutis,hic finis femper obtinetur,dequotarnen frivola &

quitquilias dicentes fkpiusßbi gratulantur*. Itaque me¬

liusOratoriacdignitati confultum iri ^noa arbitramur,

fl per fcienttam omate loquendt definiatur'; hoc enim ab

aIiis rebus non tantum dignofcitur, fed & inde illa:,

quac huc faciunt * veritates facil» negotio ratiocinan-

do deduci po(Tunt. Cur per f<ciintiam definiatur> cuivis,

manifeftum elf. Certitudini enim heic, ut in reliquis difciplinis,ftudendum elfe putaverim. Opinionibus &

conje&uris, utpote quaefaepilBme fallunt, nullus tc-

mere concedendus erit locus, Nec oratorem decet,

fapientiam & prudentiamaliorumanimis inftillaturum,

incertis paflibus progredi*ne dum fpe fua excidit, a- liorum ludibrio exponatur. Plurima quidcm reperi-

untur impedimenta,, finem ab oratore intentum anci- pitem redditura, verum cum plcrumque in ilkus po»

teftate pofitum non fit ea avertere, fufficiat illum fibi

nondefuifle, talia veroadhibuilfc media» quibus vo»

ti com-

*■} OrAtiri^a Scientiar, Familid cogriAta. §. l0>

°#f • % ti compos ceteroquin fieret. Ea fubmimftrabunt pr**

cepta Rhetorica, quac proinde certa efie dcbcnt. Ver«^

fatur Oratoria in verbis vel fono articulato prolatis,

ve] fcripto confignatis, adeoque proferendis, quibui

fenfa animi cum aliis comrnunicamus , undc [dentis icquendi audit» Quoniam vcro idem munus ipfi cum Grammatica & Logica commune eft, additur illud or*

na te_, quod formalem Oratoriae conceptum abfolvit^>

& eam a quocunque alio fermone diftingvit. Orna#

tum tn genere dicimusrd, quod delegation^emaliquarn

aifert : deledamur intuitiva perfedionis cognitioner perfedio involvit plurium confenfum in unof ergo

ornate ille loquitur,in cujus fermone plura & varia in-

tér fe confentiunt. Cum jam ad objedum perfonale atterviimus, cujus gratia omnis fermo inftituitur> de«*

prehenditur in illo facultasCognofcendi &Äppetendiv

Quando id efficit ocator, ut ideae & judicia aliorumc

cum rebus confentiant, tunc docetf quando efficit, uc

appetitus inclinent ad' objeda, tunc movet. Ex gemi«

na hacharmonia non poteft non in mente deledatio quacdam oboriri,. qua?, quanquam generaliter accepta* in Oratoriam praecife non cadit, fpeeiali tamen ra»

ti©ne ei tribuenda eft, _propterea quod haec fpeeiali»

commendet fubfiéia , illam modo facultatibus animae

humanae congruenti^, excitandi. Sic triplex confthuf-

tur oratoris officium, docere^r eommovere , & deleftare?

quo artifktum Oratorium totum quantum contine-

bitur.

ExMetaphyficis notumeft,principiumin genereefle

id_i a quo aliquidquocunque modo dependetr ve! ^, quodin>

fe eontineat rationtmalterius}quoniam autem modocom-

memoratum oratorisofficium itacomparatum effequivis

depr hendit,, ^ut Pfyihologiam, h. e. fcientiam de ani*

ma humana, & eorum, quae perejus natura« ieripof«*

A ₃ funt*

« € )°f s»

fiinti praefupponat, nemo in dubium vocabit, qui*

Oratoria fua ex Pfychologia mutuetur principia, il- lamqué ^ex hac ita pendere ^{, ut} rationem praeceptorum inde repetat. Pfychologiam autem heicnon intelligi-

mus RationaUmr _qua: rationem a priori reddere ^cona-

tur eorum , quae nobis de anima innotuerej fed Empi- ricdtn, ea compledentem, qua:attendendo ad nosmee«

ipfos percipimus, eotutius ubique locorum verfaturi,

quo magis indubitatis & firmiflimis nitamur experien-

tiis. C. vero L. perofficiofe compellamus , ut fuo fa-

vore_, & mitiori interpretation« ^, hos qualescunque

conatus fublevare dignetur.

S\IV-

Docere alium dicitur is _, qui teritates ipfi incogni-

tas vha v&ceproponit. Quod ut inter nobiliflimas o-

ratoris adiones referendum eft: ita maxime _necefla- rium,ut ill-o rite defungatur. Praeftantiam illius fatis inculcant praecepta moralia, quae cumomnibus id in-

jundum velint, ^ut rudiores & imperitos ad Cognitio¬

nen! fuiofficii, _rerumque mutusc faluti & gloa-iaefum-

mi Numinis promovendae infervientium, perducant,

certe eo magis oratorem ad hoc ipfum praeftandum obligant, a quo muneris fufcepti ratio genuinum &

finibus divinis convenientem fermonis _ufum poftulat.

Nec quenquam id movere arbitror, quod docendimu-

®us oratoris proprium ftatuamus, ^cum _{potiori jure} ad Philofophum,qua talem,pertinere quis judicaverit. Sic- Uti_{dem ei}vero minime hoc denegamus Philofopho, quin i- aflignemus, vindicemusj ita neminem Orato- riae adeo inimicum efle cenfemus, ut ab ea Philofo-

phiam fcjungeret,atque,hac ratione, prarcipuo fuo or- namento, vel ut redius dicam ,adminiculo & pratfidi®

cam fpoliaret. Quod fi volueris ardiflimum has inter viaculumrumpere,tollas potiusePhilofophoOratoriara#

quam

•m ) o ( w 7 quam ab oratore Pbilofopbiam. Alias enim eloquen-

tia non amplius erit eloquentia ^, fed artificium po- tius mjgandfi, mentiendi, fallendi^{> atque} (ic cum E- picuro facile facerem, qui bonum virum oratorem,

vei Poetam etfe _negare fuftinuerit. Veritas itaque

tam moralis , quam logica tanto in pretio oratori

habenda eft _{, ut} nihil fupra , eamque omni nifu &

ftudio aliis proponet, urgebit. Si ^vero hane provin-

ciam rite ornabit _orator, iis _quoque virtutibus gau- debit, _{quas tam} amplum requirit ixuinus. Curam i-

taque habebit, perjpicuitath, feliditatis & erdints.Perfpi-

cuitarem cur oratori commendemus, neminem fugit»

Quoniam enim veritates aliis incognitas proponet*

v©l faltem, Ii cognitas antea fuerint ^, in memeriam rediget, necelle eft, ut illi , ad quos fermonem ha¬

bet, fenfa animi ejus intelligant ,• intelligere autem nequeunt, nifi perfpicue res proponatur, Indc eft*

quod Rhetores adeo follicite prohibeant ambiguita»

tern, & ufum verborum a confuetudine recepta ab»

horrentem _, fententia-s atque periodos vel nimium produdas, vel plus jufto concilas > & alia ejusmo-

di _, quac orationi tenebras offundunt. Nec minus

aperta eft caufa ^, propter quam foliditatem ab ora-

tore req-uiramus. Cui ^enim aliis veritatem propo-

nere incumbit, modo intelligibili explicare debet,

cur potius hoc verum fit , quam falfum. Si autem hoc feliciter procedet negotium, id ^, quod proponi-

tur _, ex ce;tis principiis deducendum eft ^, vel illius

nexus cum aliis veritatibus antea cognitis oftenden-

dusj quod liquidem foliditate abfolvitur, illius facile

elucet neceffitas. Ordinem denique oblervare debet

orator _, ne incondita & perturbata evadat oratio,

nihilQ'ie habeat primtim, nihil fecundum. Quamob-

rem non tantum praemittenda funt ea, quat lucem

feene-

I 4M) x> ( Hth

fceacrtntur ceteris, led & fingula mernbra orationis

ea ferie connedentur , quam ipfa, de qua dißerituiy

materia potifiimum requirit. Sic

Singuia qutque locum teneant fortita decenter.

V.

Quando docendi provincia perfpicue, folide, Sc

methodi legibus convcnientcr adminiftratur , fieri

»equit, quin audientium animos convincat, eosquc de veritate propofita certos reddat. Quod fi ^{non e-}

venerit , in caufa funt auditores, quibus non fatis

fuit virium ad veritatem percipiendam. Interea hic

finis in poteflate oratoris eft, & apud intelligentes

fefe exferit. Nequaquam veroconten'dimus hunc efFe-

&um ipfi ornatui tribuendum efle. Keque enimcon-

vincit _orator, quatenus veueres & colores fermoni adhibet, fedquatenus alTertis fuisargumentorutn pon- dera ad dit. Unde feite in hanc rem loqmtur Schra-

derus d)\ llt robur efl in torpere & in lacertis, non in

externo ornatu, in taßide , in plumis , aut 4tmorum ful-

gore ^, qu* quidem t errtre bofiem poffunt ^, ft^ernere autem

non poßunt } ita prteeipua vis tonvincendi & perfuadendi

in rdtionibus ex ipfa re petitis ^, non in Ulis appendieibus*

Si ^vero quispiam Oratoriam adeo ftri&e fumat ^, ut nihil praeter ornatum verborum comprehend ,t, cum illo nulla nobis erit controverfia. Sic enim nec con-

viftio, nec perfuafio finis erit Oratoriae, fed tanturn 'fenfuum jueunda quasdam afFe&io ^, modo id efficere valet, quod valde dubitaverim. Ornatus enim ifte ^,

veritatis fundamento deftitutus, vix aliquid contine-

bit praeter ideas inanes & deeeptrices , qu« non lu-

cem, fed tenebras, non voluptatem , led taedium ^»

-non dignitatem , fed ludibrium orationi allatura: ^e-

runt. Quemadmodum velies, gemmular, aiiaque or-

natnen«

d) Cotxm* in Rbetor, Arißoh Lib, /. p. /, ». d.

) o ( &

namenta inde fuwm confequuntur pretiutri, quod ^cor*

pori humano applicata illi decus & venuftatem ^con-

cilient ₅ fic colores & veneres oratorise , veritati

proponendac adaptatar ^, geminam exferunt vim ^, fu- umque nancifcuntur fplendorem, & juftum pretium.

Quod quamvis a fuo cum Philofophia commercio po- tiffimum habeat Oratoria, nihilo tarnen minus de eo

gloriari poteft, quod Philoiophus, ^utut folide veri-

tatem proponit ^, vix applaulum promereatur , nid quicquid ad fuavitatem fermonis faciat, ab ipfa mu-

tuum fumat _{e). Huic} fini conjunéfcus qucque eft a-

lius, qui Rhetoribus dicitur perju/ifio ^} eftque ajjenfus

datus propofitioni ^, ctit non omnia ad veritatem requtfita adfunt, Omnes enim novimus , permultas veritates, plurimaque negotia humana ita eflTe comparata ^, ut in iliis apodicfica certitudo. fruftra exfpe&etur. Nec

raro ejusmodi incidunt ca«fus, quorum eventus maxi-

tne eft _anceps, omnique adhibita prudentia, noftraé

tarnen direftioni non fubeft. In bis vero non a-

liter verfari licet oratori, _quam ut rationes verofi-

miies coiligat, indeque conclu(iones probabiles for¬

met _, quas hadlenus pro veris habemus, quia ratio¬

nes in contrariam partem sque, vel magis probabiler, perfpicere non datur.

§. VI.

Ex promiflo antea dato , noftri jam eflet officii oftendere , quomodo hsec, quae munus docendi ora¬

torium conftituunt requifita , in natura animar fun- dentur; verum enimvero, cum in Philofophia ratio-

nali ex principiis pfychologicis demonftrentur ^{, hac}

opera fuperfedere licet, quippe quac immediate prin¬

cipiis logicis innititur. Quod item de ^tota inventio-

ne & difpoGtione oratoria , aliqua tarnen Gum lirni-

B tattone*

e) Cfr, Log, Baumtißer, P, tb §» di»*

** ) ® £ m*

tarione, dier poteft. Illa enim, ad quamvulgo refe-

runtur ratton es, m*res åt affeftus, apparatum ©mniukl fcientiarum poftular, cum rerum ufu conjimétum, ^un-

de ope regularum logkarum ^ea depromit orator,

quae pro re nata faciunt tam ad probandum thema propofitum , quam ad conciliandam auditorum ^gra-

tiam, eorumque ad commovendum animos. Hacc ve-

ro cum regulis bons methodi, quas Logica praefcri- bit, in eo convenit, quod ratio fcquentium comine-

atur in antecedentibus, tum fi totum orationis fyfte-

ma, tumfi fingula ejus momenta åt partes intuearis*

In co autem non parum difcriminis reperire licet ^? quod cum Philofophus diftinélam ratiociniorum evolu-

tionem arnet, orator plerumqjargumentatione cryptiea

utatur , ne propofitiones faepius repetitae falfrdium

creent audientibus, quor.um plurimi demonftraiiorfi-

bus, rigore philofophico ^, inftitutis vel minus adfuet-i funt, vel, prster diftinftam rerum tra&aticnem, ea

exfpe&ant, ^qua: aliquam dele&ationem afferre pos- funt. Majorem quoque in eo libertatem fibi fumunt

oratores> quam Philofophis conceflum efi: ^, quod

cum hi religioni fibi ducant, aliquem proferre ter- minum 5 nifi accurate definitum qui proinde fixum fignificatum adeptus, quando illa res , cui indicandåc

deflinatus fuit, nominanda eft, femper adhibetur: illi.e

contrario eo fignificatu voces ufurpant, ^quem ufus 16- quendi vulgaris illis impofuit,& fubftrata materiaadmit*

tit,vocesque non tantum,fedSt propofitiones, dele&a-

iionis caufa, immutant. Hi a definitionibus, experi- cntiis _, axiomatibus åt poftulatis fua theoremata &

problemata probant-, iisque fcholia St corollaria ad-

dunt 5 rlli commemoratis principiis dicenda quidem probant, fed fub colorum involucris ipfum convin-

cendi St perfuadendi artificium mirifice abfcondunt,

„>atque

«S)/o (gg» t«

atque cum probantibus argumentis coneiliantia St il-

iultramia foilicite conne&unt.

§. VII.

Circa difpofltionem ver o cratoriam dißgcfrter o*

tlihino obfervandum eft, ^utmemoria: confolatur. Quo-

niam enim per experientiam conffat, & facilius ^me«

inoriac mandarii & diütius retin,eri éa, quat diftir.de percepimus, quam qux conföfc percipiontur f)i ita

in ^eo oratori elaborandum eft , ut figiilatim propo*

Rat, quae a fe invicem in objedo quodam diicerni de- bent,& quidcm ea ratione, ut intelligatur » quo ©rdi-

ne fe invicem excipiant; ßc enim facilitatem confe- qui licet resperceptas,opeimagtnati0nis,reproducendi»

& reprodudas agnofcendi, inquo memoriae vim fitam

efle novimus. Sin vero hoc negligat orator, ©mnia- que* qua: rei infunt, commifceat, eveniet fine dubio5

ut neque ad numerum eorum , nec ordinem attenda«

tur5 allatoque memoria fubfidio deftituti ^rem vix prius percipiant, quam eam oblivioni tradant. Nec» lilentio praetereundum eft, ^quantum voluptatts quisque peri-

tus & intelligens inde fentiat, quod diverfae res jußo

erdine ccllocentur, non aliteratque aedificia, ad artis regulasexftruda, fvaviter fenfus noftros afficiunt,quod ipfum ^quantum memoriam fubleyet, experti (acta no<

verint.

§. vm.

Pergirrus ad alterum oraforis officium ^, quo<S

tmwuende abfolvi indicavimus. Commovendt an¬

tem adum heic aliquant© latius fumimus, ut compe-

tat tam appeeitui fenfkivo, quam rationalu Uterque

«ommovetur _, quando ad aiiquod bonum ampleden-

dum fledirrur ^& fuaviter impdlimur, quod antea vel fugimus & averfati fuimus, vel ^cujus null© faltem du«

B i üi fuimu«

f) Weif* Pfifft,åmfc J>. <#??

i* ; o c

&i fuitnus defiderio. Ucrique buic appetitui oppo- (ita eft averfatio fenfitiva , & rationalis. Cum vcro

oppofitorum oppofita eft ratio, ea, quae de appetitu

fenfitivo> & rationali dicuntur, facile ad averfatio-

nes _, mutatis mutandis ^, referri poterunt. Oc- cupabimur itaque circa appetitus, & quidem pri-

mo rationalem, qui alias voluntas appellatur, in cujus

naturam {i inquiramus, attendendo ad nosmetipfos, reperimus, nos, quando bonum quodpiam, h.e. quod

nos, ftatumque noftrum perficiat ^, diftintfte percipi-

mus, inclinari, duci, impelli ad illud ample<ftendum,

atque nobiseum uniendum. Adeoque pro conftanti regula, quam in appetendo fequimur, hecc habetur : quicquiå dppetimus ^y äppettmuf fub ratione bont. Unde

li absque ratione nullus exftiterit volendi a&usj ratio

autem volitionis dicitur motivum* fic absque motivis

nulla exiftit volitio. Appetitus fenfitivi par omnino

indoies eft quoad motiva, in quibus ratio quoque ib-

lius continetur, in ^{eo autém} multum a rationali dif- fert, quod hic feratur in bonum, ab intelle&u diftin-

tfte repracfentatum ^, ille vero oriatur ^ex idea boni, a fenfibus repratfentati ^, adeoque confufe tantum co-

gniti. Quantum vero har, & cum illis connexae veri-

tatcs, faciant ad ^oratorem inftituendum, cuivis, rem accuratius pendtanti, patere exiftimo. Quoties enim

virtutum amorem, vitiorum vero odium aliorum ani-

rois inftillabic₅ quoties utilia aliis perfuadcbit cligen-

*da, noxia vero ftigienda; nihil profetfto eflficiet, nifi

voluntatem _{, ceu} a&ionum humanarum dominam, in

<uas traxerit partes.Nemo enim ignorat,quodtriftis et-

jam loquitur expertentia, mata moralia tantum non omn«ia örtum duceré fuum a perverfis de rerumbonita-

te judkiis. Qujs nefcit homines non raro apparentia

>bona pr» veris apprehendere, vera autem, mala eflTe ju^icarej

«83 ) ° ( Ufr rj

judicare ; cosque bona minöra praeferre majoribus,

atque appetitum fenfitivum fequi , rationali penitus ntgledo atque fopito? Oratoris igitur in eo verÉabi-

ttir opera, ut ipfe fapientiae dono inftrudus ^, jufturn pretium rebus ftatuat, genuinamque bonorum ^ae-

ftimation'em urgeat, & animum audientium avertat

a bonis imaginariis, fucatis, falfisque,plus taedii, ^quam gaudii allaturis, & ad ea ampledenda perducat, qusc

vera funt , conftantia & perpetuum duratura. Hot

autem non obtinebit, nili rerum, quarum amore te-

nemur, naruram diftindc exponat, cfficiatque, ut i- gnorantias & errorum tenebris depulfis, vera cogni-

tio earum, qua indolem, qua confequentias & afFe-

diones exoriatur. Sic demum fiet , ut, qu<e ftatui noftro, tam interno, quam externo noxia etie intel- ligimus, fugiamusj eavero, quae felicrtatemnoftram

promovent, eligamus, profequamur. Quoniam

vero natura bonorum ea eft ^, ut non cognofcantur

tantum, fed potius fentiantur, atque nobiscum uni-

antur g); appetitui quoque rationali plerumque im-

mifcetur fenhtivus, & ^eo ipfo appetitus fortior red*

ditur , quod uterque inter fe conlentiat, & ad idem

objedum tendat b)$ hinc deducimus regulam oratori

obférvatu furnine neccfiariam : nimirum, quod prat-

ter diitindam boni repraefentationem, illud adeo vi-

vide» ope imaginationis ardentis, depingat, ut fenfu

quodam illius afficiantur auditores i). Qui felicifßi-

mus hoc in ncgotio eft, ille feliciflirnus quoque erit

brator, vidoriam de aucUentium animis ubique re- portaturus. Locus quoque jam eftet pauca dicendi de peculiaribus animorum propenßonibus, a diveriitate

B _$ tempera-

g) Cfr. Exerc. Rat• E. Rydelii P. j. c. 6, reg. i. b) IVolf.Pfych.Em. P.z, S. i. c, /. §§,gio.gn. t) Ryd. Exercit»

Ration. /. c. c. /•

r4 )of i#

temperamentorum profluentibus: v?rum cum hoc ad ^#

Ethicam pertineat charadlerifticam & prudcntis ^teg.il*

las, illud praLterire licet.

§. IX.

Ad vehemenfiorem commovendi rationem, _qua in affedibus excitandis & fedandis coniiftit, jam de- volvimur, cujus ea eft praeftantia & dignitas, ^ut quovis praeiidio potius,quam hoc ^carere poffit orator. Illum

vero ita confiderabitmis, ^ut primo modum, ^quo ex- citandi & fedandi iint afFedus_\ deinde rationern, cur id fieri debeat, exponamus. AfFeétus eile sfttu appeti-

ttu fenfttivi^ifi averfationü fenfittv# rebementiores, omni- bus in conieifo eiTe arbitramur. Hunc autem eorum örtum a Philofophis nobis traditum legimus. Quando

nobis pracfens fiftitur objcclum aliquod ope fenfuum

vel internorum, vel externoruir, nos vel volaptatis*

vel tsdii cujusdam fenfu afficit ^: ope imagindtionis

fisnul reproducuntur ides bonorum, vel malorum an*

tea perceptorum, aiiquid commune cum hifee haben*

fium, quas memoria agnofeit, voiuptatemque & tsc- diom inde ortumj undecum tot adiint ftimuli > quo£

bona _, vel mala fimul repr&fentata, fortior reddicur appetitus & averfatio ^, oriturque vehementior animi

motus 9 h. e. afFeétus b)0 Facili itaque negotio in«

lelligere poiTumus ^, quid oratori faciendum fit, cum

afFecfhiS auditorurn cxcitare velit, vel excitatos feda»

re , iimulque patebit, quamam praeeepta hujus areifi*

cii Oratoria praeferibat, (altem praetcribere debeat. Si

nimirum objeéti imaginem fiflar oratoradeo vividam.

Ut perfedionis ^, v I imperfe&ionis illius fenfu affici-

antur auditores, iimulque plura bona, vel mala cum Co connexa imaginandi vi reproducant, plurima illa

mori*

k) Vol, Pfycb, Emp.P§,JWfeqq% Bulfing,

tid, Cotttr. f, tn,9i.