Partem posteriorem dissertationis physico-mathematicæ de caussis phænomenorum circa iridem, suffragente ampliss. senatu philos. in illustri academia Upsaliensi, sub præsidio ... Erici Burman ... Pro gradu, publice ventilandam sistit Johannes Tingstadius,

Α. _{*§ Ω. "} -•

Partem

Posteriorem

C ! ' DISS&RTATIOMS PHYSICO -MATHEMAT1CM, De C

4T1^IV!

iPH.£KOMENORUM

[

CIRCA

IRIDEM,

SfiffraganteAmplijß.

in tllußri Academia

_Upjalenfi,

Sue PR/ESlDlO

CLARfSSIMl _VIRl,

TAG.

ER1CI

_BURMAN,

Astronom:. Prof. Ord.

PRO _GRADU,

'Publiceventilandam _fifiit

%■

JOHANNES

_TINGSTADIUS,

Nericius,

Die vin. _{Maj. Λ O.R. Μ DCCXXV.} tnAudic GuC:sv·_Majori)

UPS

_{ALIAS,iiteiisWeknerunis,}

S:ae

R:ae Μ

.tis

MAQNjE fidei

_FIRO,

Reverendisfimo

in

Omfta

PATRI ac

DOMINO,

Dn.

_DAN1ELI

NORDLIND,

S.S. Theol. DOc TORi

Cele-berrimo, inclutas

DicecefeosStren-gnefenfis EPISCOFO

Eminentiiii-τ irto _{, Coniift. Ecclef PRJES1DI *}

GraviiTimo, Regii Gymnaiii Scho* (

larumq;

per Suderrranniam &

Ne-riciamEPHORO _{Adcurariflimo,}

Μ/ΕΟΕΧΑΊΙ ΜΑΧΙΜΟ.

COgitanti

pall'dam hu:jus

mihi,

quam

me*

wir

iwagtnem^

a

cofo»

_fol

rut

adß>i· ienti, toprocedenduw fuity ut fceneraturus , spleudidißima , Maecenates Sm

praßgerew. Date ? obfeero y hutc auda» tnnes ihevaruw _{culroteiindu/geutia}

j (e- reu,

lunque aaumbratam fufcipitej verum ctt- entt

GrattaMy &proincolvmitatc Veßra pereugi

S:as

R:x M

tis

MAGL·Ε

Penllnftn ac

_{Generoßsßmo}

B ARON _{Γ, Γ.2}

[

_Dn.

_GUSTAVO

RIBB ING

BENGTSSON,

L-^

Regiae Legionis

Frseildiariac

o* CHILIARCHrE LocumTenenti, e- _{Strenuiilimo,} 0. ΪΛΊΚΟΝΟ SVΜMO. ' -...·.* ... T ' ■_v)ι .

Ίο» rum _{pivacitatecceleßis}

niteat Iris , ßmulfo μ? (οΙλ _{arqumenti dlgnitate commendabitemy} nit) ut nitorem _{ivfi, quempofjem j maximum >}

tes _Summi

, Nomina Veßra pagelhs hifce

da» cia _{veniamj &}

pro folita Veßra y in

o-fe» rena _fronte non modo Iridem f qualiter*

cti» _{entern et ram}

refpicitey Veftramfuipicientem ardentißimausque vota nuntupaturumy

Afli!

Nominum Veftrorum

, devotiiTi.numcultorem,

JOHjJÅtfGSIADiUAfr

tyiäm.

_Phrmumque

_{Reverendis atque}

Prceclariflimis

Domints, Reg. GymnaJ,

£/ra?£7^LECT0R]EUS Dexterrmis,

Mag. JOHANNI

BROLING,

S.Tneol. Led PafL & _{Praep. in Sellö.}

Mag.

SAMUELI

FABRICIO,

S.Theol. Led. P*ft. & _{Pracp. in}

_djjpöl

Mag.INGELL HELSTADIO,

Hift. & Philof. Mor. Led. ,

Mag. SIMQNI

KIEMPE,

Graec. _{Ling Led.}

•Mag.

JOHANN! HYSING,

Mathem. Led.

Mag.

JOHANNI

ROOT,

Log. Phyf & Metaphyf.Led.

Mag.

A

NI®.

MALMENIO,

Eloq. 8c Poef Led.

Våtronis ac Pronwtoribus

Exoptntijfi-mis, pfti &* vemrabimda mente

perp&tim colendis.

Ρkiferties

de Jride pageUas , in benefi~ fignas , Jtum voto Jalutis&omnigena

Pkr. Vxvevenås,

Pvädarifjimis, Cla*

rifitmis,

Doäijjmis

&MerttifJmi$

Viris,

Mag.

AERAH. WALINGIO,

Paitori in MiUeswik* &c· * $

Mag.

JOISLE

1HRSTADIO,

Paftori in _{Näsby & Evivaüa.}

Mag.

LAUR.

THURING',

Paftori in _{Torpλ &Kon^sor.}

Dn. NICOLAO

_W2JNOM,

Paftori in Tumba & _Råby*

Dn. BENED.

_MOLANDRO,

Paftori in_^Snaflunåa.

Dn. DANIELI

TISELIO,

Paftori in Hammar,

Dn.

_{JOHANNI GUSSELIO,}

Comrniniftrp in Näsby ScErtealla,

Benefaäoribus & Fautoribns

certiflt·

mis, qiiovis

obfervantia

genere

profequendis.

tiorum memoriam , & mentts grdtijftm4

iicitatis_{calidiflimo D. D. D.}

dorum Nomimim_Veßrorum

©biérvantifflmuscultör,

*

Caitådat,

gm·OJOHAN TiWGSTÄDIUS,

görfro^ne b£Bdn. 313}ttgrbng ©al/ 3"gulablommor/

£>uroba ©ol/ £)u_Gimmel,bld/

©omt mar _{glpft^oalla fommar/}

JpsuarS annars _{prpbnab fallaé ml/ '} Sbe_fona_{Mpjjt friiig} (£Dra laget/

SSdrlacfa Iris _{ettjam dger.}

Sfjet toifaä (jdt mcb fnflle/

3 fina ftref af afία _ferg/

3 imlba 25alburS Idrba gille/

©om Atlas _{bpgbt frtng Pmdi bårgj}

Slfbig/mtnroan/jjioarO _{jtpettοφ moba/}

$t Ipllna bofmdnS.ruuba feba.

Slicn grotta ferg (Tal big belottåp

0D?eb blabaf Daphnes dbla trdi ; )

Sftett roba (Tal ftftpurpur ffbita/

ömfttag bitt drotrappa flai

itbe blåοφ gula fdrgorfara

-©fufrnepa ihim bogb i-dra.

gften tfulT bin _{fydfo* himmel ttrif«}

©tg moref οφ mulen att entio/

Slf bbg od) affa Ipbfn Ipfa

©tf nbjebocfet) lebfnartoib ; £o idrbom _{bpgb οφ nojfami}(tut«

itIpcfanaltforfwggattuiane.

©eftaffref binFarc

QeJ$Qm<wte&

"tsoqqoo

oooooooooooooo00

q,?"?*"

ζ

_>.

jß

_r>.

Caput

_Posterius.

Zr/Vfo Ph&nomena _eorumque

rattones

_ff,ecialius

_tradtL

Phaenomenon[

i:' _{{ +.<«■>ι}

L

_ * -j*

RimUm interadmi-" randairidis _phaeno·"

menaoculo&men (<

ti obverfatürdeco-«®

rus _{colorum ordo·}

Plurima _{opinionum divortia de} cöloribushifcenumerodeferm inan-di^ exftiterunt ; quibusdam _tres,

aliis

_qiiatuor,

_{nonnullis etiam}

plu-res_{iridi coloresadfignantibus.}

Im-motantaeorum_{varietasobfervatur,}

ut _oculos

_fingulorum

_difcrimina

■t m c _g»

Invefligaturos

infinitus

quafi

ςοη· ^

fundatnumerus : unde _Virg. f

Mitie träbit varios adverjo

Jole

co* f

lores. _^

Salvis aliorum

_{judiciis, diftin*}

₍ Aius _{quinque, non}

_immerito

_dici-

_^

tur j iridem

effulgere coloribus,

$

purpureo,

caeruleo

,

viridi,

iiavo

c & _{puniceo, quorum}

_primus

_ad

_{am· d}

bitum infimum _fpeaatur;

_fecun-

_π

dus _{proximam zonam}

_diftingvit;

_ρ

tertius mediuth _{gyrum ornat;}

_huic

_r< contiguum quartus

excipit.;

fupre-

r<

mam denique ftationem quinfus _e<

occupat.

Scilicetpluresjcum

ex

ho-

|r

rum tranfitu & miftura confufe e- fr mergant,

difficulter

difcerni

poiTunt,

V; lllam vero luminis variatam fa- fn

ciem ex radiorum diverfa

modifiiy

₀₍

catione per

reira&iones

reflexio#

re

nesque

fa&a

oriri,

prifma triangu-

0(

lare _{a?quilaterumnon}

_obfcure

_{mon# lic} Urat. _{Quod ut luculentius pa- m} teat, _experimentum

_{hoc, ad}

du

_£

äumquorundamrecentiorum,

im# |0j

primis

° _Ψ

. ϊ

prlmis aurem

HAMBSRöifti

irt

fua Diilercatione de lrtde _Dduvit> heic examinare laber. Pofito

ira-que oblique ad fohs dfctim DhF {Fig. i.) prifmatis latere AB\ Int^ri

vero A C ad mediocrem

djftan-> tiam charta vel alio

corpore

aibi-cante G Η_{Oppofito : con-ftabir ra*} dios a tota folis diamerro DEF

ve-nientes, _{quibusdam ad fuperficiem}

» prifmatis reflexis

, per pun&um /* c

reliqua fuperficie te&a, debira cum

refra&ionetranllre adlatus _AC\(ubi

eoriim nonulli denuo _refle&unfur)

indequeexeuntes,

& altera vice

re-•

fra&os, in_{planum G Η cadere.}

Ser-t» vato autem hoc eodem folis , pri*

•

fmatis & _{plani terminantis fifu,}

oculus _{excipiet recenfitos}

colo-res, _{(ingulos fua loca in piano}

_GH

I" _{occupantes. Hinc porro obfervare} f* licet, radios ab F, parte diametri

ί- _{maxime inclinata, fluentes,}

& in

u _{L terminatos, rubrum}

generare

co-10 _lorem

\illosinterF& Ε ortos,&

r4 «Ä © &

dentes in _{planum inier L8cM>} fla->rum; intermedios, a centro folis

Ε ad Μ _prodeuntes , viridem; bis proximos interii&D, occupantes fpatiuminter Μ Sc N, caeruieum ; a

parte

denique

diametri D, minimas

a

_perpendic

_{uteri linea Kl}

declina-tionis, _{progreilos ad N,purpureum}

praducere. Cecerum fialius fit pri·

fmatis ad folem fitus, vel oeuli ad

prifma,

adeo

ut anguli

inclinatio-nis Screfra&ionis

immütentur;co-lorum _{quidam in alios tranfeunü,}

quidam cum aliis mifcentur,

non-nulli _{pereunf; pauci denique, &} diluti ad oculum _{perveniunt ,}

ra-diis_{efficacibus, variato (itu,}

ajior-furn

_tendentibps.

_Unde

_conftat,

radios eandem inclinationem atque refra&ionem fervantes , eosdem

parere

colores

;

diverjam

autem diverfos : Radium icilicec FIL ,

quamdiu unum incidentias Sc re* fra&ionis_{angulum cum normali li¬}

o _{fe». t}

(quod

etiam de radiis El Μ 8t D IN

intelligendum) mutata vero

angu-lorum _{quantitate, aliaro coloris} fa-ciem _{repnelentare. Natinque noti}

obfcure evincitur ex diveria radio¬

rum inclinatione diveriäm oriri

re-fra&ionem; ex hac vero colorum

fiuere varietatem.

Quomodo radii pro ratione^ inclinationis & refra&ionis _difpo*

nantur ad diverii _{.coloris genefin,}

jampenitius difpiciendum. Exami*

naturi_{itaq; ytriusq;anguli} quantita-tem, ut nobis conftet, _{quid radiis}

inde

_{accedat,fupponimus}

exobier-vatione celeberrimi Newtoni» eile, ut 14 ad 91 ka Sinum _anguli

inclinationis adSinum _anguli

refra-&i. _{Quare, fi fueritangulusinclma*} tionisv._{gr. D EF(Fig.IL ) 42}

gr. t

erit _angulus

_refxa&us

_{GEH 25gr·}

ζ_8m. Scilicet,

methodoTrigono-metrica _{coniveta, k)garithmus} nu-meri _{vulgaris 9 addatur ad}

loga-rith. Sinus_{anguli inclinat;4agr.;ex}

é ° _ft·

inmma fubducatur_{logarithmusnu*}

meri _{primrvulg. 14 ; refiduum}

in-veftigetur in _{logarithmis Sinuurr)a} tibi_{reipondénres gradus anguli}

re·

fraéti _{quantitarem determinant.} Qyüm radius DEHI in

trans-iru _per

_pri

_fm

_a

_bis

_{refrangatuc^,}

jdeoque binos formet _{angulos &} inclinationis & refra&os , radius ve ro Ε Η ad alteram _prifmatis

fu-perficiem B C perveniens ut

inci-dt-ns iterum _{coniiderandus, fubfe#}

quenfe refra&o , angulus quoque

Ε Η K _{inveftigetur. Scilicet litiea} LH linea? EG _{parallela format}

an-gulum redum angulus

ve-ro ad B eft 60 _{gr. per hypothefin,}

proindeque angulus NHB 30gr·

(omnes namque anguli unius

rri-anguli fimul fumticonftituunt duos

re&os) & hujus complementum

EJ HK_{t>ogr.; ab hoc vero fi}

fubtra-hatur _{angulus NHE, aequalis}

an-gulo

refra&p

GEH fuo alterno,

jkbitur quaefuum;

ideft, fubtra&o

«I ο _{ψ 7} angulo

refrado

2 5 gr. 28w,a

6ogr.n

remanent _{34gr. %im. quantitas}

an-guli inclinat onis

Ε

Η

K.

Rtftat _angulus

_refradus

_Of//»' quem format

radius egreffus

Hl

cum normali linea HO. Pro _quo

inveniendo , poteft ipfe tanquam

angulus primae incident!#

confide-rari, & angulus EHK^modo inveri-tus, _{tanquam angulus refradus}

ei-dem

_refpondens.

_{[ Quo pado}

lice-bit, rationem _fupenorem inver-tendo, inferre : ut 9 ad 14, itaSinus

anguli iecunda? inclinationis EHR

adSinumfecundirefradi OHl 61_gr.

S2 min. _{Atque hac ratione} om η es

anguli refradi (quales funt GEH & OΗ_{Ti) cuicunque anguio incli¬}

nationis _(nit

_b

_{Ε F & Ε Η K)}

refpondentes inveftigari poiTunt: quemadmodum ad fingulos ineli-nationum _{gradus eosdemiti tabella}

exhibuitHambergerus,

cujus eni

fynopiin·

> , ·' · ;·/

S <0 o _R» Än_gul. indin. D F, t Angulus■ refrdli GEH Angulus inclinat. Ε_HK Angulus r c_fralla OΗI JO >/. 4) 41. ly Οθ, 6O 35 zi. _{38 58. t,i 74 )3} 40 14. 24 64. J3 4? 27. -2 _3t.y8 57- 50 JO Zf. 30 jo. JO jz- 8 yy 31* ig. 14 47- Η <50 _i?» y* ιό. 10 _{43- 29} yy. 14. Zi¬ 39- 55 70 i7. " ll* _{jo 17* 8} 7 y i*. 2? ? i. _{37 34- 58} 8° J7. 27 10.43 33- *3 1 sy 57. _\4k ,ΙΟ. 11

Hinc vero _patet,

_collatis

_{ad fe} invicem tribusdiverfe in clinationis

angu?is,z?,gr. 30,5=©.& 7^qj*r>

radios

refra$os _in^qualitef

_diftare,

nimi-rurnanguloru relrä$oru _zygr.^om.

6c 18 _{gr.45 m,}

_{differentiameife}

_1ogr. 4 5 w,fed angulosγιgr.tom.6c29gr. go7W,nonniii 7^.40wJmo,eo mi<

nusabinvicemdiicedere_anguiosre*

til O §* 9

frados, quo

major eft

eorummci-dentium a

perpendiculari

declina-tio , & cpntra, Ut eapropter

di-cere _liceat, radios rubri coloris

ge-nitrices circa FIL elfe maximen

conjundos ; ilios inter

FE8cLM>

fiavi coloris , mediocriter conjun¬

dos ; his proximos a pundo

Ε

in

planum

Μ

fiuentes ,

viridis faciei,

medios inter _{conjundos &} difllpa-tos; qui _inter ED _8c Μ Ν,

cseru-lei, mediocriter _difperfosj

_qui

_de·

nique minima funt

inciinationis,

a D in Ν _cadentes,

_purpureivel

vio-lacei , maxime diifipatos.

Sed _{quomodo radii per guttu*} las aqueas afficiantur, quas

nobis

ex aére iridem exhibere folent, paucis etjam indicabimus. Loco

guttulae, addudumCARTESii, no¬

bisexaminandaerit_{pila vitrea,}

lim-pidioriaquaimpleta.

Quodutcom-modius _{fiat, ponatur}

_fphaera

_{illa in}

foramine _{quodam fibi adasquato,}

So _«β o _ffll

quo nulli, nifi dire£H luminis radii

admittantur; &charta deinde colo*

resfufceptura,convenientilocofup-pofita, hsecvenient obferyarida. In

expofitam fpha?ram (Fig. Hl) obli¬ que incidant radii folis AB Cad

Ca-perfi:iem

B : ibi quidam eorurru

réfleftuntur _{in aerem, (cum}

aqua, aeque ac vitrum, fummum pellu-ciditatis _gradumnon

_obtineat)

qui* dämautem _ingredientes

refringun-turad alteram_{globuli partemFGH;}

ubi, nonnullisin _aérem

egreflis,

ce-teri ad _{plagam lKL tendunt,}

ié-v

cundum folicas _{reflexionis leges:}

horum denuo _aliquibus

reflexis,

reliqui erumpunt refra&i.

His charta Ρ_Q

exceptis, iidem apparent, quiex_{prifmate, colores,}

finguli fua loca occupantes. Unde oculus, ii immediate radios exce#

perit, utpote circa Μ

_conftitutus,

non omnes iimul & _{femel colores}

(videt, fed _{purpureum tantum;}

1

m ° ü» **

motusadO-puniceum,

reduftusve-ro ad Ν viridem : Inter foaec deni*

que

pun&aoculum

pedetencirn

mo·

tum alii feriunt colores^ nempe^ inter Μ & Ν ca?ruleus , inter Ν6c

O flavus. Sciliceü mutato oculi

fitu, mutanturcolores,

prodiveria

quantitate anguli , quem

radii ad

ΜNO cum piano Ρ

Q formant:

angulus enim 10Q

major

eft

ati-gulo KNQy & hic

major

angulo

LMQ.

Differentia

ha?c in

iride

efttancum _{aliquot minutorum,cum}

omnes di&i colores confpiciantur

iub _{angulo circiter 42 gr.}

Idem_{deniq; hic,quodin}

_prifmate,

occurrit: radios icilicet a tota lolis

diametro_{venientes, licetadpun&ü} D _{äqualem a fe invicem}

diftan-tiam _{fervent; guttam tarnen}

trans-euntes _{in^qualiter diftare , ita ut}

radii _{egrefti ad NO propius}

_ad

_fe accedant, quam radii adMN.

Ve¬

rum cauiTa eft ,

quod.

radii

in-ftuentes

ι%. _m-o^

fiuentes diverium _{inclinationis an«?} guium com linea _{perpend. ER in*}

tercipiant.

Conftaüenim

ex trans-fcripta tabula binos quoslibee ra¬

dios eo minus a ie _{invicem in}

e-greifu

diftare5quo

_{amplioreftiingu*}

lorum incidenti^ _{angulus> Sic,cum} angulus CD

_{EmapvRtangulo}

_BDΕ;

hicautem _{amplior ADE$ fequitur} radios CD 8c Β D _{magis in egreflu}

conjungi,

quam BD & AD.

Ex obfervatis heec _deiride infe-riori feu _{primaria dicenda fiuunt.} Primo , cum unica gutta _unutn

tantum colorem _{exhibeat oculo,}

eundem fitum _{fervantr; neceife^}

eft, ut _{plures adiint infra} & _fupra

fe _{pofitse , fi omnes hi colores}

fi-roui & ferne! _{apparuerint. Deinde,} pro inaequali poft egreilum

diftan-tia, radii magis minusve uniuntur;

adeoque

deprehendimus

radium^»

10, &illius comites _ejusdem refra-öionis, maxime

_conjun&os,

ru¬

m o $»

^ ii

JO & KN,mediocriter _conjunélos, flavumjad /lA^mediosinter conjun-&os & _{difperfos, viridem ; inter}

KN _{écLM> rnediocriter}

_difiipatosj

caeruleum j ad L^/denique _maxi·

me _{difperios, purpureum feu vio*}

Jaceum exhibere colorerm Deni«

que cum angulus 10 Q

major

_iit

KNQ,

hic

amplior LMQ^\ ra* dius vero , qui maximum _an· gulum format, a

majori

altitudine provenire cenletur: patet colorern

rubrum in iride inferiori effe

iu-premum,

huic

proximum flavum, flavo _{viridem, & (ic}

_deingeps.

Fatendum

_denique

_{eft, quam·} qunq;gutta2 aquea?parteminnume*

rostranfireradios;attamen_non plu-res eorum efficaces & iridi produ-cendasaptos eile, quamquinontno·

do in _{fphasram'refringencem paral¬}

lell _{incidunt, fed etiam poft iipv'}

plicem refiexionem&

_duplicem

re-fra&ionem ex eadem _{parallell &}

contiguiexeunt, _opticisnon

i4

turn eft.

_Alioquin

_{enim rariores}

ad oculum _{pervenirent, quam ut} vividi coloris ieniacionem ei im*

primerent. '

Mihi _{equidem e re eilet, pro}

materias _{dignitate, fecundum}

me-thodum _{geometricam, omnes illos}

in_{vettigare angulos, fub quibus ra·}

dii folis e _{gutta egreili alios iibi} an-te _{ingreilumparallelos& axin opri*}

cumfecant, nifi rerum & _temporis

anguttia prohiberet.

Cum vero unice heic requira-tur _{cognitio angulorum refra&i 5c}

refraéhonis, angulo cuicunque in-clinationis

_{refpondentium,}

_fufficiat

luppofuifTe,

fecundumCartesium,

eife,ut25o ad 187 ita _{Sinum ar.guli} inclinationis adSirium_anguli refra-öi:Dato_{itaq;anguloinclinationis&}

ejusSinu, dabitur Sinus _anguli

re-fraäi,

_ejusque

_{quancitas 5 qua ex}

angulo inclinationis (ubtra&a, refi-duum erit _{angulus refraftionis.} Qui uberioremhujus

•β Ο β» IΓ

nemdefiderat, adeatHAixrjUM in

diiTertatjone fua de

Irtde,

Newto-Num in fua Optica , Rohaultum

& Gravesandum in

Infticutioni-bus _Phyficis , aliosque. Inter

o-tnnes autem conftat, radios

effiea-ces, qui bis

refraéti

&femel

reflex!

exeunt

paraileii

_&

contigui

in

iride

primaria,

cum axe

Ρ

^angulum

intercipere>on

majorem

4* > nec

minorem 41gr,

Phaenom. IL

Primaria Iris

_{quandoq$ aliam irl·"}

dem Tibi concentricamhabet, ma«u

jorem in gyrum

iinuatam.

Hanc**

Phyiici

fecundariam

vocant,

quip#«

pe qua?

cölores

eosdem,

Ted

longeM

debilioreshabet, eosdemq; ordine'*

vel fitu inverfo.

Scilicet concavam _partem iri¬

dis fecundarise _puniceus

_conftituit

color, huic proximam flavus, me*

diam viridis , penultimam c*eru#

leus* ultimam feu eonyexam pur¬ pureum

Ϊ6

ο|»

pureus. Ut autem _{hujus quoque}

ph^nomeni

ratio_conftet,

oppona-tur _{fphaera vitrea}

foli, & radii

eah-dem_{feriantad pun&um}

D,

_(FigJF.!)

ibi _{quidam incidentium}

in _aérem

refleduntnr ; _{ingreili vero,}

fecun-dum _{refra6i:ionis}

leges, ad partem

gutta? FG Η

_defle&untur;

_indeve¬

ro _nonnulli

erurnpunt in aerem_;

reliqui,

obfervata refiexionis _lege,

ad _{plagam 1KL tendunt;}

ubi

ite-rum _numero

minuti,

_alterarnque

_re# flexionem _{fubeuntes,adyWJVO}

per#

gunt; heic demum _adhuc

paucio-res _{fa&i, & altera vice}

refrä&i in

oppofitam chartam _FSincidunt.

Heic _{quoque, ut in}

priori cafu,

animadvertimus radios _efficaces

TQR

iua fingulos _{occupare loca,}

ut _{oculus in Ρ poiitus}

non niii ru¬

brum , promotus véro feniim ad

jR alios iucceilive videat qolores. Cum enim _{radii ABC}

oblique

in-iiuenfes , diverfum _{iaclinationis}

angulum cum _{normali linea FF}

#5»§ o i# if förment 5 poft eg re(Tum

insequali-ter ab invicem _{diftabunt, prorius}

quemadmodumfupra demonftravi-mus. Unde rnanifeftum eft , ra¬

diosmaxime unitosad AIP rubfi

co-loris ; mediocriter conjun^Oi»

in-ter Μ Ρ 8c _{ΝQ flavi; medios} in-ter _{conjun&os 8c diipcrfos ad ΝJQ}

>

viridis; mediocriter_{difperfös inter} Ν & _{OR, c&rulei} $ maxime

di-fpertos aåOR> purpurei genitrices

eile.

Hinc _{quoque non obfcure pafet*} iridis fecundariae colores irulto de-biliores efTe debere coloribus _pri¬

maria: _{quippe radii in illa}

perite-ratam _{reffoxionem, ut refra&ioneS}

taceam, modificati, magis

debili-tantur 8c _{minuuntur, quaminhac,}

j

'refiexionem

fimplicem paffi.

Pra>

terea cum radji _{maxime uniti circa}

Μ Ρ minimum förment _angulum

cum radio VS , qui tarnen in iride

primaria(vid._{Fig III)} circa yOma¬

ximum

_angulum

_cum

*8 _νίο|

piunt ί & radii maxima

dr-fperii hic maximum angulurn_, *

ibi minimum _{confåituant ;}

appa>

ret rubrum colorem in iride fupé-riori eiTe infimum , & purpureum

fupremum ; cum in iride inferiori

contra, ruber _{fupremum &purpu»}

reus infimum tefteat locum.

Nullos _{deniqiie colores ex iride} iecundaria _{elucere, nifi fub anguio}

circiter _{$2gr.;quippe,adillumcum}

axeHS _{intercipiendum,plurimi}

ex-eunt _{contigui & parallell radii,}

de-monilrationes rnathematic^ _evin?'

cunt.idem _{fequenti etiammodo}

ex-periri

licet

: Difpofito quadrante

ΑΈΟ_{(Fig.K)ita, ut latus ejusAB} coincidac cum radio _{Ε, a fole Fy}

per oculum fpe&atoris B, pro¬

grediente , quirfolis alritudinem

iupra horizontalem lineam D

Gde-ünit, obfervetur radius HB ab iri¬ dis culmine Η ad oculum B

pro-eedens, quicum linea horizontal! DG

ö & ^ DG efevätionem

iridisdeterminat·

Et, quia

angulus

FÉG

aequalis fit

fuo vercicali DBE; ambarum

alti-tudinum iiirnma, angulus

HB E,

in iride

_primaria

_4igr.}

_in

fecundaria,

52 gr,

circiter

deprehendetur.

Im-inö

_quadrante,ad

_fingula

_iridis

_pun·

Äa circa latus ΛΒ> in éodem fitu

fervatum * rotato *

conftabit

ra¬

dium HB in utroque cafu

ad didos

quadrantis

gradus

penrianere.

Phaenom»

Ut

Ha* _quinqüe

_colörum

_Zönsg/*

circulari_figura&in

_{areusipeciem'*}

fmuata,

fpedantur:

quandoque

au-temirisinclinataapparet, ovalem<c petie aut

ellipticamfaciem

f

epras-'1

fentans.

Ex didis confiat,radios

efticaces

in iride inferiori conftifctoere ungu¬

ium _{42 circiter gr. cum axe}

witjo-nis T_Q>

_^eu

_radio

_a

iole

per

oculum

ipedatoris

in

i

ridis

A 2 cent runt

iö _{^ b fgi}

centrum _{du&o ; & in iride fécun»}

daria eosdem radios _{angulum 52}

circiter^r. cum radio VS

_(FigJK)

Interciperé. Jam vero obfervan-dumeft, radios ejusmodi coloracos

iion folum ab iis _{guttulis venire,}

quce in arcu ad horizontem

per-pendiculari

di&os _{gradus fupra}

vifionis axem _{eminent; fed ab}

o-mnibus,quotquot

circumcirca

po-iitae, eandem _{anguli quantitätenb}

& menfuramcum _{optico radio}

fer-yant. _{Quapropter, ii undiquaque}

circa hunc radium _{aerroridusocu?} lo aeque ac radiis folaribus norma¬

liter _{objiciatur, non poteft non}

ar*

cus _{coloratus circularis apparere.}

Verum , β ina?qua!is fit guttula*

rum _{modificantium afpeétatore di*}

ftantia, ita ut unum _{quafi aeris ro*}

ridi latus _{propius fit, alterum ref} inotius; iaem arcus exa&e circu*

lans _{confpici nequit. Radiorum}

enim _{extremitates, quo}

longius ab

ipfo anguli verrice procedunt, eo

major

'<(| cfW ti]

major

earundem eft

diftatitia

ab

axe, & contra. Ideoque a parte,

qua viciniores

oculo

funt

guttula?,

magis ad axeminclinat

iris*

qua re-

i

motiores, longius ab eodem rece-dit. _{Atque hoc}

_modo

_oblique

re-pr^fentatur arcus ,

qui

tamen ex-'

a&iflime ad circuli _{leges componl··}

tur, qvum

arcüs

ipfius axis

fit

ra-

j

dius , ab oculo in iridis centrum j

du&us , a quo omnia

circumfe-renti#

_punfta

_{a?qualiter diftank}

Phaenom. IV.

Non eadem _{femper iridis} titudo manet; _punc

_enim

_mino-"

rem, nunc majorem circuli por*"

tionem _{continet: nunquam tarnen"} ultra femicirculum excrefcit.

Variat iridis altitudo _{pro diverfa} iolis elevatione. Etenim _quo al-tior in ccelo fuerit folaris

_globus,

eo minus iridis _fegmentum

exiur-gitj quo vero ad horizontem

pro-ß _{3 pioi·}

ii _{dl o!·}

pior

ille

, eo

major hojus

portio

eminec j fole denique horizoatem

ilringente, apparpntis iridis arens

in exadum iemicirculum traniit:

majorem nemo unquam in piano

terra? c-onftitutusvidic, Cumenim

femper

ad conftituendam indem

i_Figy.)

radium

opticum FBΕa So¬

lis centro F, _{per oculum}

fpe&ato-ris _{15, iniridis centruin Ε}

excurre-re pateat, prona eft confequentia, quarjtq foi FiIt

ab

horizonfe G ele¬

vatior , tanto longius infra

hori-monternD, depfimi iridis _Centrum

É;,

Et _proinde fegmentum dimidio

circulj minus _corifpici ; qvum non

poilit non axis

*BE

cum

radiis

effi#

cacibus 11 _{J3,undiquaque in oculum} confluentibus, eundem _femper in-tercipere angulum.

Quemadmo-dum , fole horizonti incumbente,

quia axis cum

ejus

piano coincidit,

& _{per confequens iridis centrum}

oppöiitohorizonti

adha?ret,

integer exiitit iemicirculus. Verumtarnen, OCCUi

<8 o p» 2J

occupato, inträ

folis

örtum occa-fumve, aitioris fnontis

cacumine,

vel eroinentiori turri, circa iridis

apparentiarn,majus

circuli

fegmen-tum eminebit.

Phaenom.

V.

Iridis äreus,intérdum

majorts,<c

interdum minoris circuli iegmen-^

tum continet.

Radii, a iingulis

circumferenti«

illius colorafae ounftis fluentes,

co-num quendam

efformant

_, cujus Vertex ipe&atoris

oculo

inhasret,

baiin _{ipfa conftituit}

_iris.

_Conus

ve-ro _{, quo longius a}

vertice

fuo

_ex*

tenditur, eo arnpliorem

habet

ba-fin, & contra. Hinc

facile

coiligi-tur, inminori aéris rorantis a ipe· éfotore diftantia, minorem ; in re-motiori, majorem arcum

oculo

ex-hiberi. Nimirum

_{quantaciinque-j}

fuerit oculum inter & _pluviam

_di¬

ftantia, res eodem

recidic,

*4% «Μ 0 fr

modo _angulus,

quem radii _cum.,,

axeintercipiunt,

maneatinvariatus,

Phaenom. VI«,

„Tametti aerem _ftillis

aqueis

3,circumcirca _{turgere cernimus}

%

in _{quocunque tarnen aeris tra&u}

„excicari _{nequit iris, Ted in illo} fo-„lum, quem inrer & lolem fpecla-„tor eil medius.

In _{duobus primis phamomenis} fhpra obiervavimus nullos radios a

fole in _{aquam emanantes, efficaces}

& _{parallelos ad oculum}

pervenire,

nifi _{qui fecant vifionis axem} (üb

definita _{anguli quanritate. Cum} jam omnesceteri _{fparfim tranfeant,}

& ex _{quacunque aiia}

guttula? _parte

inilgni cum divaricatione a _fe

in-vicem _aliorfum

erumpant,

mani-feftum _{eft, indem non poiTe}

in ea,

qua fol eft , plsga, _nec in

collare-rali _{generari, fed in}

oppofica ,

un-$e radii paralleli& _{contigui ad} ocu¬

tff O ψ

lum exeunfc. _{Ceteroquin in}

qua-cunque aeris pluviofi regione exi¬ liere _{poreil iris, modo a tergo foi}

luceat;aullro ramen, in zona

tem-perata boreali, excepto, qvum in feptentrione fol nunquam ita fit confiitutus, ut radios in _oppofitum

meridiem direéle trarismictere«»

queat. Ceterum viciniora

fepten-trioni loca _{inhabitantes, no&urno}

ieftatis _{tempore, iridem ab äuftro}

confpicere, naturae convenienseil; cum _{fol, media noéle fupra hori?}

zontem _{elevatus, auilralem}

illu-minet

_plag

_am.

Phaenom. VII.

„Recedente vel _progrediente

^,fpe&atore, non uni loco, nec iis

-„dem guttulis !nha?retarcus, fitum „cum

fpe&atore

_mutans.

Pr<e-„terea una _{eademque iris unicum}

„habet _{ipe&atorem, & quivis} fpe-„åator fbarn _{peculiarem iridem»}

Dixi-ι$ o §31

Dixirpus plus iimplici vice ra¬

diosefficaceseandem _ferrsper

angu-Ii menfuram cum radio _{optico i} er-vare , ut iinguli iui coioris fenfum

in oculo excitent. _Quapropten,, dum _{fpe&ator a pundis MNO,}

(Fig.III) progrediatur verfus

alii omnino Hant _{globuli pone DF}

G_{Η, qui arcurn chloratum}

exhi-bent _{; fimiliter, dum regrediatur}

verfus_Ρ, erunt ante DFGΗ _gut* tula? iridem _produCentes.

beinde , cum radii a certis

qui-busdam _{globulis veniant, qui in}

oculo meo determinatos illos an*

gulos cum vifjonis axe formant;

certe, fi radii ex iisdem profeiH,

ferirent oculum akerius ante vel

pone

adftantis,

non

eosdem

angu-los cum axe _{interciperent, ied vei}

majores vel minores ; at fic nulli

prodire poiTcnt colores: quare

ne-cefie eft, aiterum _ipe&atorem ex aliis

_gutrulis

_raydios

_coloratos

exci-pere,

Pariter,

qui a

latere

fuerit

ipeda-1$ o 8<* 17

fpe&ator,

fuara

ex

aliis

guttulis,

ad

priorum

latera

conflitutis,

iridem

habebit: _idque

_ob

_diverfum

vifio-nis axem,

Phaenom.

VIII.

Tria

_{pctiflimum anni}

_tempora,"

ver, auflas &

au&umnus,iride

com"

fpicua funt,

licet

illa

flatas

horas,

dies aut menies minime obfervet."

Aliquo t

imen,circa

fblflitium

a?ili-4C

vale, tempore,horis

tneridiei

pro-"

ximis, nulla exiftit iris.

Infrequens

eil

iridis

apparentia tempore

hiemali

, qvum

faepius

contingat pluvjam

decidentem

fri-gore

conftringi:

aliquando

ta men,

per

hoc

etiam

anni

tempus,

iridem,

aere humido & rorante , generari obfervatum ivimus. Cetera anni partes

frequentius

hoc

meteoro

ni-tent; idque ob

majorem

vaporum

copiam &

crebriores

imbres

:

quo-rum _{lapius ut}

ad nullam

definitam

tt . «i

o fp

horam aüt diem _{reftnngifur , ita}

nec iris. _{De cetero,}

quoties fol ι

ultra _{52 vel 4 2 gradus elevatur,}

ar-cum _nunquam

confpici patet:

quip-pe quod , totidem gradus _, infra

horizontern , iridis centrum depri*

mi;adcoque ne fumum _quidemejus

failigium apparere _poiTe', ex

_{Fig% V,}

« _nulio

negotio _{intelligatur.} Phahnom. IX.

„Apparente primaria iride, noii

_|

?,femper conipicitur fecundaria

Non eådem _{fem per vaporurcij}

copiå, nec asque eievata aér

abun-dac: _{quare , fi ad debitam}

iuperio ris iridis _{akitudinein illi (ufficienti} quantitate non exfurgant,

conipe-Öum fübire _{primaria potefl:}

,

ab-fente fecundaria. _{Et ii vel}

maxi-me ad

_faftigium

_{illud eieventuE^}

particul« quaedam aqueae , dun\_*

tamen illas _{admodum fuerint}

•88 0 6· τ9

refiexique , ηιΓι Ipaucifllmi, judo

modo Qculum afficere. Verum in ipip pluvise lapiu3 dum guttulaeper determinatas aitirudines _cadunt, nunquamnon utraque irisfplendet«

•

i

Fhaenom.

X»

Cofiftanti colorum vivaciüate-,"

neutram _{gaudere indem obfervaj^}

tum eft.

Ut _{neque eådern guttularum}

co-piå iemper refercitur aer , neque

eadem _{iemper Harum eft magni*}

tüdo; ita quo majores fimul

&co-pioiiores fint guttula? , eo plus

lu-rninis _{recipiunt , illudque}

rnodifi-catumad oculos transmittunt. Ac<s

cidit_{praeterea,utaliquandovapores,}

innubescoeuntes,qua?iolem inter<3c

rorantem aerem _{natant, radios}

in-tercipiant, eorumve maguam par*

tern refle&ant _{; unde non pofftmC}

non debiliores evadere coiores. Si i

_denique

_fpeåator

_{lucidiori etiam}

30 «$ o §8»

aére _{circumfundatur, copiofius}

il-lud iumen colorum _{vigori obeft.} Phaenom. XL

„Nec eådem, quå latera, colo*

„rum foecunditate ipium fafHgium

„feu coronidem nitere videmus.

Aer terrae vicinior grandiores_&

copiofiores

habet

vapores ; remo¬ tior, aut pauciores aut minores,

ventiseosaern, vel in minutas_par¬ tes dividentibus, vel in craiTas

nu-bes condeniantibus. _{Ideoque, cum} coloris vivacitas ex guttularum

co-pia &

magnitudine dependeat;non

poteft

non

fummum

iridis

culmen

debilius fulgere.

Phaenom. XII.

;,Superior,

iramo

utraque

intér-„dum iris,

falcis inftar

eÖulget,

aU

„terutro cornu

fublato;

quando-„que ,

abfente

ipia

coronide

,

cor-"tjxa eminet utrumque.

•88 o _{§g» ft}

Non _infrequens

_{eft hic cafus}

_: interdum enim fol, _propter nu-bium interventum, rodios fuos in,

utramque ae'ris roridi partem evi«»

brare _{nequit. Aliquando etiam}

ipfiu§ pluvia?

defe&us

in

cauiTa

eft :

Cum enim non omnes imbres

dif-fiifam adeo aeris _{plagam occupent,}

regio illa , unde integra

confpice-retur_{iris, nift} rorida

Tuerit,

dirri-diam , vel etiam minorem iridis

partem

exhibet.

Denique quoties

vapores ad

juftam

altitpdinem vel

j nulli,

vel

rariores perveniunt,

ces-fat iridis culmen , utroque

manen-te cornu.

Phaenom, XIII.

Non _{iequalLfernper a nobisim"}

. tervallodiftat iris: nec

arque iem-4C

per ipia cruraabiunt.

Variatdiftantiairidisa _{fpe<ftatore,prQ}

Varianubis _{pluviofa: diftantia Cum}

e-nim hacc_{longi9afpe&atoreabiii,vicina}

aére_{fereno,nöpoteft}

noniris vider-i

re-motior:&contra. Curaöternéornua

m-acqualitera _{fpecftatorediitenc,}ratioeft,

1% o _fm

quod roridus ille _{aernonnunquam ob'} iique fe foli _{& fpe&atori opponat, quo}

in cafu non _{poteft non unum latus}

ad

oculum _{propius accedere}

, alterum ab

eodem _{longius removeri.}

Phaenom*

XIV.

^Spetfatur aliquando iris, dum nec

,,ullus adeflfe imber, nec _{folis lumen}

,,oppoiitum aerem direfte videtur

il-„Iuitrare*

Utut _{guttut aquea; ad formandum}

coeieftem arcum _{maxime fint}

necefia-ria^nontarnen _{opuseft, ut in ipfo}

fpe-dftatoris loco _{pluvia appareat. Sufficit}

enim aerem _pluviofurn

per lllum

rra-#um fefe _difiundere

? ex _quo iris fö

confpiciendam praebet. _Infuper

cce-lum _{quandoque nubibus ita eft}

obdu-$um , ut nullum lumen diredum _vi¬

deatur adeile ; areus tarnen cceleftis

confpicitur. Inilloenim aerisftatu, vel

nonadeo_{condenfatae funt nubes, ut}

per

earum _patentiores

poros nulli fiuere pofiint radii; vel illae non tam aréte

co-hacrent>una _{fupraalteram, natantes,ne} per earum interftitia radii in _pendulas

aeris inferioris _guttas

perrumpere

queant.

Emdit.

_Philofophw

Candidas

DOMINO

JOHANN I

TINGSTADIO,

>

Dif]er

talionis (u<et

DE

. Cauifis Phsenomcnorum

circa

Indem,

Partem Posteriorem

Publice defenfuro,

IjSJgenium

prodis

,

dum

ccelica

pandii

agisque;

Nominis&clarijic

bona jura

probas.

Iridis en ! pulcros

depingis

_>

Amice,

g

Colones,

Etvirides

_{>flavosj<eruleosque}

rubrosi

Quos inter

viridis

fit

merces

opto

la»

borisy

Et _jungat

_Vallas

_{laurea ferta}

TibL

Sic _{gratulari v9luit}

ol. oiöflott,

MONSIEUR,

lETOus avez% Monfieur ,

fait

ecla*

* _{ter une}

gr

ande

preuve

a*

un

EJpnt

tres

_ßctvant

_{&> tres}

penetrant

_aufft

btenencettederniere_{partie? quedansJa} ρrentiere de votre ouvrage des belies

& _{agreablescoukitrs do V are en ciel\}

particuherement cette mutiere , que

vous avez

_expliquée

_{ici aiant dornt}

auparavant

_beaucoup

_{de peine} aux

plus

ßavants <£r aux

plus

_{grands Phi¬}

lo_{fopbes ; c eil pourquoi moi avec d'}

autres de vos amis nous avons _raijon

de nous_{rejouirtde vos huables}

progres, Jur tout parce que le tempsapprochey

qu entre plußeurs autres jeunes

hom-mes_{fgavants vousauriezde nos[ς}

avans

PeresdeΓAcademie la_{recompenje avec} la _quellela

_ßgeße

_{envichitJesfavoris.}

Le tout

_{pmßant daigne}

_aujji

couronner

ks travaux de votre _{jeunefje en cet}

ige

viril de toutes_Jortes de _vrais con>

tentements _{afinque vous riaiez jamats}

Jujet devaus_{repentir despeines}

Joußr-tes _&

_engagé

_{avéc des (iceurs}

repam

dues dans le cours devos Stüdes.

C'eß

ce _{que vous (oubaite}

Votretre%hnmble _fcrvifeur. GVILLAUME £WVSAhh

·. & .w#·» _{·.■■:. ·} 'v _{». '·}

/ I