erxco gust. geijer

DE ORTU ET PROGRESSU DOMINATIONIS EUROPiE.ZE OBSERVATIONES.

ouas

VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPSAL.

PRISIDE

MAG.

erxco gust. geijer

historiar» prof. reg. et ord.

PRO GRADU PHIL OS OPHICO

publice examinandas proponit.

ÅXELIUS ERICUS von SYDOW

ai> legionem üplandicam a man dat is militaribus.

ostrogothus.

in audit. Gustav, die iii

jun. mdcgcxviii.

h. a. jtf. s.

UPSALIjE

EXCUDEBANT ZEIPEL ET PALMBLAD.

KONUNGENS HÖGTBETRODDE _MAN,

GENERAL-MAJOREN ,

EHEPEN FOR TREDJE INFANTERI—BRIGADEN_, COMMEND. AF KONGL. SVÅRDS-ORDENS ST. KORSS RIDDAREN AF SAMMA ORD. ST. KORSS I FÖRSTA KLASSEN

iw

GUST. OL. LAGERBRING

KONUNGENS TROMÅN:

GENERAL-ADJUTANTEN,

ÖFVERSTEN FÖR KONGL. UPLANDS REGIMENTE,

COMMENDÖREN AF KONGL. SV. ORD- OCH RIDDAREN AF SAMMA

ORDENS ST. KORSS I ANDRA CLASSEN,

hmr

CARL HÅRD,

ÖFVERSTEN I KONUNGENS GENERAL-STAB, FÖRSTE MAJOREN VID KONGL. UPLANDS REGIMENTE,

RIDDAREN AF KONGL. SVÄRDS-ORDEN,

FRIH.

HAMPUS MÖRNER,

ÖFVERSTE-LIEUTENANTEN I ARMEEN,

ANDRE MAJOREN VID KONGL. UPLANDS REGIMENTE,

RIDDAREN AF KONGL. SVÄRDS^-_ORDEN,

Frxh.

ERNST

TON

WILLEBRAND,

ÖFVERSTE^-LIEUTENANTEN,

IFRED JE MAJOREN VID KONGL. UPLANDS REGIMENTE, RIDDAREN AF IONGL, SVÄRDS-ORDEN

Herr

JOHAN LEONARD PÄHL,

konungen# trotjenare:

herrar cafitener.

CARL LUDVIG DyEVEL, major i konungens general¬

stab, r. s. o.

GUSTAF ADOLF LINDERSKÖLD, majoriarmeen, r. s. o, MAGNUS POIGNANT, reg. qvarterm. r. s. o.

JOHAN JACOB SCHENSTRÖM, ^{r. s. o.}

GUSTAF ADOLF YCKENBERG, ^{r. s. o.}

REINHOLD von WTLLERRAND, ^{r. s.} o., och rtdd. af kongl. peeuss. johanniter- okden«, FREDRIK LUDVIG TRAFWENFELDT, r, s. o.

ITANS RE-NIL BI OMS TEDT, r. s. o.

DANIEL BOETHIUS

AXEL GABRIEL WALLENSTJERNA

JOHAN HENRIK HALLSTRÖM

PEHR FREDRIK ENNES BENGT MAGNUS KROOK

CLEMENS LEBRECHT BJOERKLUNDH,

herrar lieutenanter

JOHAN WALTER, capiten i armeen

JULIUS FREDRIK von SASS

CARL FREDRIK LYEECKER, friherre D NIEL PFEirF, friherre

CARL GUSTAF EDLING CARL WILTL NTSBETH

CARL REINHOLD ROBSAHM, capiten JOHAN NIKLAS LUNDAPIL

CHRISTIAN AHLSTRÖM

JOHAN OTTO ÅKERSTEIN, ^kammarjunkare FREDRIK ABRAHAM von UNGE

GEORG von WRIGHT,

HERRAR FÅNDRIKÅR

ROBERT von BAHR CARL GUSTAF NYBERG AXEL CONRAD

RÖNQVIST

FABIAN ÖRNFLYCHT

CARL GABRIEL CRJSLIUS GUSTAF STRÖMSTEDT

ABRAHAM BRING

CARL GUSTAF von BAHR HERMAN HOLMBERG

SVANTE DUVALL, ^friherre CHRISTIAN WILHELM ÅKERMAN

CARL JOHAN WESTBERG FREDRIK GRÖNHAGEN

CARL FREDRIK JANZON

med vördnad, tacksamhet, högaktning och vanskap af

■

AXEL ERIC tok SYDOTV".

DE ORTU EX

PROGRESSU DOMINATIONIS

EUROPiEiE OBSERVATIONES.

3l

^arvas gentes

Sc quibus

parca manu

natura fuas opes

distribuir faepius

grandia patrasfe, primumque esfe tiro-

cinium futurae magnituüinis

paupsriem pati posfe, abun-

de teftes temporum

docent Hifloriae, inprimis

vero

Eu-

ropaea, qua:

inflar omnium Hiftoria dicenda eft. Nam fi

cum caeteris mundi partibus

haec noftra

comparatur, non

l'olum magnitudine.

Ted fru&ibus etiam opibusque

terrae 3onge

vincirur.

—

Ex fola vero egeftate nihil ^umquam

memorabile natum fuit,

jacuisfetque forte ignota nobilis-

fima ^nunc terrarum domina,

nifi

quae

dona

natura

ei de- negaverit, aliis multoque majoribus compenfavir. Nam

ubi maria <5c monres dantur &

fimul aeris temperies

ge-

quabiiis,

ibi folurn Sc coelum Sc unda in homine educan-

do confpirant

Sc acceptisfimus eft omni culturae locus.

Non quaevis

alit

terra

humanitatis fru&us, at ea maxime,

quue temparamento

quodam omnium rerum ita gaudet,

ur in hominurn viribus continue

Sc omnimode

exercen-

dis fua demum bona pandat.

Non

aqua

folum Sc

rore coelefti herbae egerit

Sc fata

terrae,

maris

quoque

fludi-

bus, quafi

la&e

materno,

nutriri omnem cultiorem hu-

manitatem non minus verum

cfl. Qui primi nativam Sc

rudern fimplicitarem

in uberiorem artibus Sc difciplina ci-

vilem formam transmutarunt,

Litorales fuere, Hiftoria

te¬

ile,

populi: (ive quod litora termini erant migrationum,

quibus

indulfit primum genus mortalium, fixasque pone-

_re

) ² C

re fedes cogebant: five quod mare per fe vaftisfimum aperiebat campum induftriae humanas novis fe tirociniis erudiendi. Contra iis, qui interiora Continentis cujus-

dam magni inhabitant, vita facilius antiqua licentia de- gitur. Nomades per alta Afiae errantes numquam mu- tasfe mores cognitum eft, nifi cum defcendisfent & orbe

fubjugato ipfi cuitura dornitarum domiti fuisfent gentium.

Europa, quae primum non nimiae magnitudinis eft,

non folum maxima fui parte mari alluirur, fed tor etiam

maria linu excipir fuo , ut in bac parte terrarum nihil

non aptisfimum iit ad mifcendum diverfas ^commercto

gentes; qua re, quidquid vel ^naturte benignirate provenit,

vel artium minifterio efficitur, in commune bonum facil-

lime veiritur. Montes etiam maximas afferre utilirates in aperto eft, neque id ea folum rhtione, quod metalia fup- peditant, ex quibus ferrum, quo Eurppa abundat, acer- limum eft hunianarum virium inftrurnentum. Nam ter¬

ra montibus variata varieratem ^etiam quandam incolarum alit, ita ut quaeque gens vel in gente natio, non minus

artibus moribusque quam fitu a ceteris tlifferät. Si com- mercia maritima homines utilisiimfc conjungunt, montibus titilislime feparari merito dixeris. Non enim eam unifor- mitatem, quae, mifcendo omnibus omnia, omnia communia facit, unice laudamus, fed ec inciividuum illud, indelebile

& proprium, quo & gentes 8c finguli naturå pollent 8c diftinguuntur, etiam hoc fuo jure diligitur, fuam pofcit

eflficaciam , 8c ita demum pulcherrimam humaniraris fpe-,

ciem admirari datur, Europa vero in tötum regio inon- tola eft, fi orientales partes exceperis, imrrienfas il las pla-

nities Poloniae 8c Rusfiae, ubi poft tot faecula etiam ^nunc

nulla cultus Europaei vis vetuftam populotum feritatem

radicitus evellsre valuit. His rite confideratis, ii illud ad- je-

jeceris,

quod ccelo ita

cemperato

gaudet,

ut

etiam Se*

ptemrnonales noltrae regiones longe mirisfims fint omnium,

quae ar£lum

fpe«£tant, lin minus Jaetisfimum esfe fitum hu-

jus terrarum partis, at

culturae

certe

patientisßmum fa-

ciie effieitur,

His veno commodis, quae jam in

univeiTum

refpe- ximus, praeupue

antec.elluit Graecia,

pr rnum

Europa in

Europa dicenda. Mirum enim

eil,

quantum

hujus

terrae

incolae fitu cultuque, vegeta vi, fpiritu alacri, libero, ere£to, commerciis, coloniis, artibus, litteratura, ^poren-

tia, felicitate & ruina denique omnia ^quae noftra funt Sc

communia poAmodum fata .anticipaverint.

Praeterita

nar¬

rat Hiftoria. Art prophetica non minus

eft. Sapientiam

Graecorum heri esfe ferrur di£tum Sacerdotum Egyptio-

rum. Verum etiam eil prima culturae femina ab Egyptiis,

Phcen c is, verbo, ab alienis accepisfe Graeciae gentes, Sc antiqultate cedere mulris.

Illud

vero

Graecis proprium

eft, quod haec femina in ^eam

fementim,

in eum

le£lisfi-

muü) Sc uberrimum humanitatis Hörem furrexerinr, ur fta-

tim adpareret haec non

alieno labore fed indigena vi ita

nafci. Hinc cum Herodoti, Hiftorice Patris, evolvimus

libros, Graecorum bella cum Barbaris, immortalia illa ti-

rocinia Europaeae libertatis

confiderantes, fubit animum

cogitatio dignas

esfe has Europae primitias, quibus fuc-

cederet imperium veteris

orbis, quod Alexander

pro-

pe

tenuit, Roma

vero non

perdidit nifi

cum

fe ipfa.

Romana etiam res in eo Graecorum cultui civili eft aequi-

paranda, Europaeasque natales prodit, quod

ex

libertäre ini¬

tia duxerit pollea ad

dominationem fenfim progresfa,

quum

Barbarorum, qui orbem

occupavere,

imperiis

a

do-

minatione ftatim inceptis

eadem fere manfit fors cito elanguefcendi: nullum enim

vegetum

civile principium

V 1 ine-

) 4 C

inerat. HiriG in Aiia, ubi maxima imperia

montivagi

no- mades e recesfibus fuis impetu cedere nefcio proruenres condiderunt, mulra non mulrum fieri docet Hutoria, o- mnesque, quotquot pasfa fuerit haec terrarum pars vicis-

fitudines, procellis comparandas esfe, quae immenfis exci-

tatis flu&ibus mifcent Tumma maris, dum ima omnia al-

ta quiefcunr. Domini mutantur, non moresj 6c dum in- ftituta integra Sc eadem manent, qualia jam viderit ulti¬

ma antiquicas, difficillime corrumpi hi populi posfunr.

Status enim publicus aftatu eorum domeßico pendet, quem coelum 6c terra & confuetudo variare vetant. Apud nos

contra (e res habet. Mutationes altius penetrant: interno

enim Sc vivo reguntur principio, civiii fcilicet illa quafi

animis innata arte (ipfa vi 6c efficacia libertatis) qua ab

initio inde innotuere illae Europaece gentes, quarum arter-

nura porteris nomen habetur. — Hinc lenta civitatum in-

crementa, maxima, dum fiorent, vis, 6c corruptio, ii quando irrepere cceperit, folidisfima,

His obfervationibus proludere voluimus illis _tempo-

ribus jam coniiderandis, quibus primum occafum pasfa eft gloria Europa:.— Corruptior non umquam orbis fuir. Eo denique perventum erat, ut res initaurari nullo pa&o pos-

fent, nriii a novo genere hominum ^, quod lues haec cor-

ruptionis adhuc inta&um reliquerat. Qui fequebanrur no-

tisiimi Tunt ingentes motus illarum gentium, quas 6c Se- prentrio 6c Oriens in Romarn emiferunt jam diu mole fua

laborantem. Ruinis infedit nox longa. — in hac ftupen-

da rerum omnium mutatione eam tarnen habuit Europa

fortunana (nec denuo Torfan habebit) ut fuis fe ipfam re- generare viribus daretur. Nam, licet in illo turbine gen¬

tium multas effuderit Aiia nationes vagas ferasque, ^earum

tarnen colluvies represfa eft, vel in illis, quus orientem

fpe-

) 5 (

fpectant, Europae regionibus fubftitit. Interiora, fin minus intatta, attamen purgata fuere.Huic rei tuncdebebaturTalus,

Maxirnarn enim imperii Romani partem occupavere populi

Germanicae ftirpis, Sc patria & animorum indole Euröpaei,

quorumcurn Romanis femper ^renovata belU jam faecula du-

raveranr. Libertatis autem amantisfimi erant hi populi ³ juftitiae non Immemores, fortes fupra omnia. His inter ruinas & fpolia antiqui orbis confidentibus ^non potuit non accidere, quin nova & vetera difticillime conciliarentur,

multa geterentur inconfiderare, crudeliter, turbatus esfet

omnium ftatus. — Plus autem antiquce culturae Romana inertiå, Romana corruptione pesfumdarum fuisfe quam omnibus Barbarorum copiis jam diu cognitum eft. Illud

etiam vidimus, fuisfe multa in primo horum populorum

ftatu ita comparata ^, ut ldetior inde Sc perfe&ior civilis

ordo

exfurgere

potuerit. Argumenta ante oculos funr.

Multis enim erudita eft Europa hodierna, antiquitatis ^co- gnitione Sc exemplis, (oeculorum experientia, commer- cio orbis terrarum, inftitutio tarnen civilis noftra, ad novisfima usque tempora, quae multa mutavere, plura mu.

tabunt, fuperftru£la eft iisdem

fundamentis,

quae fimplici-

tas majorum primum pofuit.

Hoe vero non fieri potuisfet, nifi agreftis illa liber-

tas alio quodam Sc altiori principio adjuta fuisfet, Reli- gione fcilicet Chriftiana, quam omnium, quascunque fovent mortales, religionum humanitatis cultui Sc libertati civiii amicisfimam esfe multis probare non opus eft. Hiftoria loqui-

tur. Unum folummodo ex innumeris illis, quibus excellit Religio fan£tisiima non taceam. Ita fcilicetdivinitus_compara-

tus eft Sacer Chriftianorurn Codex, cceleftia

folummodo?

fpiritualia Sc interiora hominis pandens, ut idem codicis civilis vicem gerere nullatenus posfir; qua re immenfum quid exfuperac

Religio

Chriftiana cultus orientales, _quo-

rum

> 6 C

rum codices Sacri ita civilibus prasfcriptis rcferti funt, ut

legum omnium

inftar inferviant

^omnemque

liberratis

flo -

rem flatim proecidant. Hierarchiae autem, cujuslibet iit

generis, minime

favet Religio Chriftiana. Verum quidem

elt, quod medio acvo fpecie

Hierarchica

gentes rexerit;

neque id absque causfa,

dum

rudes mentes humanitate im-

buendas _paterno adhuc egerent imperio. Nulla ^vero ter-

re(tri (pecie teneri,

nifi

per fe pateret, experientia docuis-

fer. Nam quidquid poltea

profecerinius

omnis Euro-

pseus

eultus, etiam fi quando inimicior

matri

eft vifus,

ei debetur. Ita enim ditisfima e(t, ur inimicis etiam di-

tatadis non pauperior

efficiatur.

Ad quam öetatem

adolevit medio, quod dicitur,

aevo Europa optime

manifeftarunt fuecula

rtunquam non memo-

rabilia XV & XVf. America detecla & ad Indiam via

maritima reperta, (pyxide nautica iter

monftrante),

^res

mi-

litaris pulvere pyrio invento

in

novam

formam reda£ta

^,

antiquitas revocara ^,

artium liberalium florentisfimus eul-

tus, fcientiarum mira incrementa, Reformationis ope in¬

gens opinionum motus

& fuga, &

novae

veritates

nova

arte typographica in communem

ufum citisfime

propa- gatas : hoec

omnia, quibus

una

ferme

aetas

inclaruit,

tan-

ta funt & adeo ^mentes pofterum etiam nunc

admiratione

percellunr, ut

nullo

cum

alio

^aevo,

quod inträ adfpe£lum

Hiftoriae cadir, fed potius cum vere

laetisfimo, ubi

omnia

fimul juveniliter florent,

comparari posfe haec

rempora

videantur. Magnis his

aufis

imperio

prolufum fuisfe orbis

terrarum fequentia docuere tempora.

Tribus enim faeculis

nondum exa£tis maxima pars Americte, dimidia fere A- fiae, orae Africae, infulae Oceani, immo extrema terrarum

Europaeorum fubje£la ditioni, & quoe non

fubje£ta ab

Europeis tarnen, (i ullus pateret

aditus, vifitata fuere. Ar¬

mis,

7 (

mis, navigatione, commerciis, coloniis Europa complexa

eft orbem. Ad hoc Taftigiutn evecta eft circa medium

Saeculum XVIII. Praecipue vero, (i quo tempore

floren-

tisftma vifa eft res Europoea quaeris ^, pacatiora illa luftra,

quae Bellum Septenne finitum ^, usque ad novislimum,

quem vidimus, gentium tumultum, exceperint, nomina-

rem. Otnnia ^etiam confpirare vifa Tunt ^eurn in finem, ut illius avi homines plenisfime fibi indulgerent^j divitiae orbis,

opes omnium fere regionum in Europa cumulatae, cultus vi£tusque per artificiorum ftimmam 6c paene incredibilem folertiam, nec minus per Indiarum merces advectas plana

ab antiqua muratus confuetudine ^, ftudia bonarum artiurn

in communem ufum mirifice verfa> fcientiae etiam, &ipfa,

quam vocavic Taeculum jfuam, PhiloTophia, popularitate non minus quam audacia infignes, per aequabiliorem distribu-

t'onern opum 6c cognitionum aequalitas etiam ordinum in

civirare _, k, non jure, ^at fa<fto inrrödu£ta, morum con-

fpicua fimul facilitas &elegantia, pax denique

benignisfi-

ma (nam bellum Americanum ^, laetum potius fuit e lon- ginquo fpe&aculum ^—Ruthenum cum Turcis Grseciae

über¬

täte reftauranda 6c Barbarorum ex Europa, ut fperaba-

tur, fugå, de cerero ipfa etiam diftanriå aevo (ecommen-

dabat — quantum vulnus faI uti communi dtvifione Poloniae

inHi£tum erat, pauci fenferanr) 8c in Tumma pace mens

ipfo otio inquieta. Terrä & måre his hominibus obrem- perabant 6c ^, ne quid imperio deesTer, ^per aérem etiam navigare diciicerantj qua arte (alta petente, gubernatione carentej melius åc aptius, quam ulla alia, aetatem hane de- fignatam fuisfe diceres.

Åt quod

Tumma petere hoc se-

vum prasoptaverit, quod inaudirainfignitum profperirate in-

auditum etiam 6c nowuw, perfe&ioiem, ^ut credebatur, res

rum humanarum ordinem exordiri veller, quod immen-

fas Toverc Tpes non metuerit, quis

tnir&reiur?

Huma¬

nuni

5 8 C

ntim eft ita errare. Humanuni etiam eft omnia alia cve-

nisfe , quam qu» exfpe&ata

fuerint.

Quidquid vero in- genti & exrremo hoc virium

& fortunarum

periculo pas- fa fit Europa, quanra fpe exciderit, quidquid perdiderit

non nos hodierni homines 8t his rebus proximi, in bre-

vi hoc, quo refpirare därur, poft rantas calamitates in-

tervallo probe aeftimare posfumus; nec, quod omnium

mutata eft fortuna forte fentimus , dum confueris adhuc commodis, quibus decebat gaudere terrarum dominos, St

luxu ambarum Indiarum frui licet. — Luberet pofterita-

tem audire, St Americanorum poft

feecula legere

Hi-

ftorias.

Haec vero pofteritas ipfum hunc ad fummum eve-

<ftum principatum orbis , (cujus örtum St progresfus bre- vitec, ut tempus jubet, pro moduio virium materias ma- ximae longe insequalium, delineare conati fumus), St ef-

fe£lum nimias profperitatis ad inferiorem Europas ftarum

disfolvendum ruinae fuisfe inter causfas forte judicaverit.

Nam in fummis confiftere non datur, St a culmine defcen-

ditur non absque

lapfu.