• No results found

Dissertatio de methodo tractandi recentissimas controversias theologicas, quam consensu max. ven. facult. theol. publico examini offert mag. Eric. M. Fant ... respondente Ludovico Mörner, lib. bar. In audit. Gust. maj. d. IV Mart. MDCCLXXXIX.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Dissertatio de methodo tractandi recentissimas controversias theologicas, quam consensu max. ven. facult. theol. publico examini offert mag. Eric. M. Fant ... respondente Ludovico Mörner, lib. bar. In audit. Gust. maj. d. IV Mart. MDCCLXXXIX."

Copied!
20
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

D. D.

D I S S E R T A T I O

DE

METHODO

RECENTISSIMAS

THEOLOGICAS,

i-=---

Q U A M

C O N S E N S U M A X . V E N . FA C U L T . T HEOL .

PUBLICO E X A M I N I O FF ERT

M a c . E R I C . M . E A N T ,

H I S T . P R O F . R E G . E T O R D . S O C . R E G . S C . M E M 3 R .

R E S P O N D E N T E

L U D O V I C O MÔRNER,

L I B . B A R .

I N A U D I T . G U S T . MAJ. D . I V M A R T . M D C C L X X X I X .

U P S A L I Æ ,

IMPRESS. L I T T .

Joli. EdMAN,

D I R E C T . &

ACAD.

T Y P O G R .

(2)
(3)

D I S S E R T A T I O

D E

METHODO TRACTANDI

RECENTISSIMAS CONTROVERSIAS T H E O L O G I C A S .

N a t u r a l e m a t q u e infitam m e n t i b u s h o m i n u m S u ­ p r e m i N u m i n i s notitiam fi in p r o m t i t u d i n e p o f u e r i s , ad f e nf um Creator is e x r e b u s creatis p e r c i p i e n d u m ; e a m inficias i t u r u m e xi ft ima v er im c o r d a t i o r e m n e m i n e m . Haec v e r o u t m a g n a e ft, a t q u e vel ex mi ni ma h u ju s univerfi c onfiderationo e x c i t a t u r ; e am etiam a d e o irrefiftibilem esfe c o m ­ p r o b a t e x p e r i e n t i a , u t h o m i n e s , fibi relictos a t q u e in p r i m o quafi naturae ftatu vitam d e g e n t e s , ab ea­

d e m fecuros a t q u e a b omni p r o r f u s N u m i n i s opi ­ ni on e vacuos vifi f r u f t ra fint nonnulli (e d e p r e h e n - disfe. C o m m o n f t r a n t h o c r e c e n t i o r u m n a v i g a t o r u m teflimonia, qui in infulis Oceani Mer idional is inco­

las, omni defiitutos religione a t q u e cultus c u j u s d a m facri ne veftigia q u i d e m fidentes, o ff endere fe n a r r a ­ r u n t ; fed q u o d vel t e mp or i s anguftiae, vel linguae ignorantiae, vel o b fe r va n di d e n i q u e imperitiae t r i b u e n ­ d u m cenfemus. F r e q u e n t i o r enim m u l t o hiftoria te-

A 2 ft a-

(4)

f t a t u r , ubi vel m i n i m u m culturae h u m a n o i n g e n i o accesferit, excit atum illud fuisfe e x naturali illo fopo- r e a t q u e focordia & ideam Con d it or is a t q u e G u b e r ­ natoris univerfi, variis licet n u m e r i s m a n c a m a t q u e i mp e r f e C t a m , admilisfe. U t a u t e m a fe nfibus e x t e r ­ nis a n i m u m r e v o ca re h o m i n u m p l u r i m i s , m e d i ta t io ni n o n adfvetis, a d m o d u m difficile eft ; ita i d o l o l a t r i a m , feu r e r u m c r e a t a r u m , C r e a t o r e m r e p r a e f e n t a n c i u m , c u l t u m amplexae funt g e n t i u m pleraeque, unitatis a t ­ q u e (implicitatis Divinae p erfva fione m non nu ll is t a n ­ t u m , q u i b u s fupr a v u l g u s f ap ere c o n t i g i t , fibi re- f e rva ntibus . a) Q ui v e r o opifi cior um f u o r u m c u r a m n u m q u a m depofuisfe c enf e ndus e f t , h u j u s unive rfi F ab ric ato ris non fine n u m i n e & p r o vi d e nt i a f a c i u m e x i f t i ma m us , q u o d o mni t e m p o r e e xftiterint h o m i ­ n e s , o b f u m m a m (apientiam mira a u ct o r i t a t e fuos i n t e r pollentes, qui v e r a m , q u a n t u m ratio fibi reli- Cta pe rfpi ce re p o s f i t , Dei ideam c o n f e rv ar e a t q u e civium anirnis inftillare f t u du e ri nt . Sic Z tr d u fi feu Tjüroaßer v e t e r u m P e r f a r u m , B ia c h m a n i I n d o r u m , Confucius Si ne n fi u m, M-ubammedes A r a b u m l e g u m ­ latores a t q u e religionum etiam a u & o r e s f ue r e , q u æ mu lt is licet faecibus r e f e r t æ , in eo t a m e n c o n f p i r a n t , u t crasfisfimas idololatriae te ne br a s d is pel ler ent a t q u e m o r u m e x h i b e r e n t praecepta , felicitati civili cujusvis p o p u l i a t q u e r e b u s loc a, q u æ i n h a b i t a r u n t , c irc um-

ftan- /?) Myfteria Jfidis Æ g y p t i o r u m Si Cereris len Eleu- Jiàis Græcorum unitatem Dei Si immortalitatem animi

refpexisfe, vero eft fimillimum,

(5)

5 f l a n ti b u s accommodatisfima. Sed in hisce non fub- fiflens p r o v i d a be nigni N um in is cura fingularem ab o r b is fere natalibus elegit p o p u l u m , cui veram &

g e n u i n a m c o n c r e d e re t fui n o ti ti a m , & ex q u o dein in o r b e m u n iv e rf u m illam derivaret, U t Patriarchas t a c e a m , qui ante & pofl diluvium vixere, J u d a ic u m l o q u o r , non n u r n e ro fu m quide m & exiguis finibus c o n t e n t u m ; fed cujus annales & inftituta, D e u m i- p f n m a u c lo r e m agnofcentia, reliqua rum gentium mo- n im e n ta non antiquitate tantum ; fed & copia & ac­

c u ra tio ne fuperant. M vfis q u ip p e & P r o p h e t a r u m f c ri p ta , Veteris Te f t am enti co mprehenfa vo lu m in e , t a n t u m præflant Zadder feu Z end- A v e ftœ , Vednm o , q u i n q u e libris K in g , Corano , quos facrarum litte­

r a r u m n omi ne jafla t reliquus O ri e ns , q u a n t u m D ivina oracula h u m a n a s reliquias fas efl, ut fu- p e rg re d ia n tu r. N ihil v ero efl, q u o d quavis fere p a gina fr equentius inculcat Sacer V. T . C o d e x , q u a m unitas Dei & idololatriae fœditas, ad q u a m a p o p u l o fuo a r c e n d a m , eum a gentibus reliquis ita fegregavit, u t o m n e cu m illis ei pr ohib uerit c o m m e rc iu m . S ed ab eadem illa fua gente excita­

vit dein, a multo retr o te m p o re p r o m i s f u m , D oflo-

r e m atque R e d e m t o r e m generis h u m a n i , cujus gratia

a tqu e dofl ri na aeque foret univerlalis, ac fpecialis

olim fuerat circa J u d a i c u m p o p u l u m cura. I taque

nihil prius nihilque antiquius h a b en t tabulae N o v i ,

ut d ic itu r, T ejtarnenti , q u a m ut discrimen i l l u d ,

q u o d inter gentes at que Israelitas antea obtinuit, p e ­

nitus tollant a d q u e c o m m u n i o n e m gratiae Dei in Chri-

(6)

flo datæ illas admittant. Hae i gi t u r f o n t e m confti- t u u n t a t qu e p r i nc i p i um c o gn o f c e n d i religionis C hr i- ftianæ: in his intelligendis a t q u e in u f u m ve rte ndis omnis ejus, qu i T h e o l o g i n o m e n m e r e r i v o l u e r i t , collocanda o p e r a : ex hac unic a n o r m a a t q u e d e c e m ­ p e d a fingul æ, q u æ d e r e b u s (acris e xo ri ri p o t e r u n t , con trov erfi æ dirimendae, n o n t a m e n i de o excluf is, q u æ in m o r u m doCtrina a t q u e fidei etiam a r t i c u l i s , v e n t u r u m S e r v a t o r e m refpicientia a d f e r u n t V. T . o r a c u l a , u t p o t e q u æ p e r p e t u a ferie & allegatione r e ­ p e t u n t N . T . S c r i p t o r e s , e a d e m e xplic ante s & ad Chriftianismi applicantes veritates.

§■ n -

SanCtisfimam v e r o r e l i g i o n e m , in p e r fe ct i on ib us

Divinis f u nd a ta m a t q u e æ t e r n a m & c o n î t a n t e m h o m i ­

n u m felicitatem p r o m o t u r a m , nulli licet mutationi o b n o ­

x i a m ; fed, q u a f un da me nt al es ve rita te s, o mn i t e m p o r e

ac loco e a n d e m es(e c o n t e n d a m u s ; q u a p r o p o n e n d i

t a m e n m e t h o d u m & traCtandi r a t i o n e m , aliam alio

t e m p o r e fuisfe, vel levisfima hiftoriæ ecclefiafticæ c o g ­

nitio ponit e xtra d u b i u m . Fieri enim n@n potefi:,

q u i n nova a t q u e melius e xcult a res facras illuftrandi

a dmi ni c ul a, n o v i q u e , c u m q u i b u s c o n fi iC t an du m,

a dverfarii, n o v u m q u o q u e r e b u s T h e o l o g i c i s i nd ua nt

h a b i t u m . Multis a t q u e n o n inficiandis a r g u m e n t i s

h o c p r o b a r u n t ecclefiæ no ft r æ furnrni nominis T h e o ­

l o g i , ,7o. Aug. E.rnejit , i.n c o m me n t a ' t i o n e , de neces-

faria T h e o l o g i æ D o gm a t i c æ & Hiftoricæ c o nj unct i ­

o n e , & Jo . Chri/topb. D&derJein, in pr æf at io ne ad

(7)

i nf ti tu tio ne m T h e o l o g i Chriftiani. Alia q u ip p e eft f ubtilior illa a tq u e me taphyfica disputandi ratio, q uæ p r i m u m pa tr ib u s q u i b u s d a m , , e phil of op h o ru m &

r h e t o r u m antiquis fcholis p ro d e u n t i b u s , arrifit; dein a fcholafticis d o l o r i b u s adhibita e f t , atque u lt im u m e tiam a C alo viis , S c h e r z e n s , aliisque disputatoribus in ecclefiam no ftram recepta. A lia, quae, adferta a t q u e ab im pu gn a ti o n ib u s vindicata Divina ora culo­

r u m f a c r o r u m origine & a u & o ri ta te , v e r u m illorum f en fum p e r media her me neu ti ca e ru e re con atur &

h inc unice facra d e d u c e re do g m a ta , q u o r u m fata at­

q u e vicisfitudines, hiftoriam ecclefiafticam in fonti­

b u s p e r l u f t r a n d o , ita q u o q u e e xp on er e d e be t, u t c o n ft e t, q ua ex occafione hanc vel illam explicati­

o n e m na£l:a fueri nt, a t q u e in illud, q u o d et ia mn um f e rv a n t, fyftema reda&a. b) L icet vero fic ad p r i ­ m a m fuam a tq u e nativam fimplicitatem re v o c e tu r Chriftiana religio, h u m a n a omni exuta diftinguendi a tq u e disputandi follertia, p r o b a t u r tamen etiam ha nc Divinis oraculis fuisfe f u p e r f t r u & a m , qualis in eccle- fia noftra obtinet, a t q u e , fi n o n qu a , ta m e n q u a itdvoutv, Scripturae di&aminibus convenientem esfe, qu in i m m o , ad fervandam do&rinae puritatem,, f æpen ume ro q u a m m a x i m e fuisfe necesfariam.

5 . III.

b) Egregium hujus methodi exemplum præivit Mil- 1 er , Inftir, Theol. Dogm. p. 404, in loco de S. Ccena,.

nec non ex inftituto propofuerunt Moshemius , fValcbiust

Scmlerus ,

(8)

5 . m .

Iis jam n on v iv it ur t e m p o r i b u s , q u i b u s c u m gentilibus ntque J u d æ i s , ut p rimis poft n a t u m S e r ­ v a t o r e m feculis, n e q u e c u m Pontificiis f ol um at- q u e Calvinianis, ut (eculo r e f o r m a t i o n i s . T h e o l o g o Chrift iano eft c o n f l i f t a n d u m ; fed in ipfo ecclefiæ Eva nge lic æ l î n u , a t q u e in illis r e g i o n i b u s , in q u i b u s a b hu ma ni s quisquiliis olim r e p u r g a t a e f t , ingenia e x f u r r e x e r u n t , m u lt o a cu mi n e a t q u e eruditionis a p ­ pa r at u inftruÊta, q u æ id fîbi i n c u m b e r e officii p u t a ­ r u n t , u t nov a m quafi a d h u c c u d e r e n t r e f o r m a t i o n e m a t q u e libros noftros fymbolicos (u sque d e q u e h a b e n ­ d o , t a n t u m de antiquis d o f t r i n æ Ch rift ianæ capiti- b u s d e t r a h e r e n t , u t , q u o d r e m a n f e r i t , a c ujusl ibet f e re cultus facri asfeclis admitti queat. Neu-Socim a- nos l o q u o r , q u os inter vel crasfiores, vel fubtiliores, ecclefiæ noftr æ ma gni alias nominis T h e o l o g o s c u m f t u p o r e offendas. A u t en im divinitatem Se rv a to ri s noftri fa nefis fimi i m p u g n a n d o , m e r a m pe rf on a m h u ­ m a n a m , innocua vita a t q ue egregia morali d o f f r i n a c o n f p i c u a m , illum efficiunt: aut p e r f o n a r u m in D i v i ­ nitate T r i n i t a t e m n e g a n d o , Sp ir itum S a n f t u m v i r t u t e m

& efficaciam c u m v e r b o c on ju n ct a m a d f l r u u n t , a u t

&eo7rvev?ietv Sacræ S c r i p t u r æ in d u b i u m v o cand o, or acula

D i v i n a , v elut p r o f a n u m q ue m l i b e t a u c t o r e m & mo-

n i m e n t u m ex antiquitate r e l i f t u m t ra ctant a d e o q u e

p r o fiao q u i s q u e ingenio e xp licant: aut d e n i q u e p e c ­

c a t u m originale & fatisfa&ionem Chrifti vicariam p e ­

nitus tollendo, p ro p r i a s vires a t q u e illis fervatam vitæ

p r o b i t a t e m ad falutem fufficere p erhibent. A b a n n o

h u j u s feculi fexagefimo q u a r t o po ti sf imum n o v u s

(9)

) o ( e 9 h ic in r e b u s fa is philofophandi mo s invaluit, q u e m t e n e n t i u m m a g i a m cater va m ut p r æ t e r e a m , in pri­

m i s n o m in a n d u s eft Theologiae in Academia Franco- f u r t a n a âd V ia d ra m Profesfor T ô lln e r , qui in l i b r o : T b å tig e Gabor fa in C hr iß i , obedientiam ejus a&ivarn e j u s q u e im p u ta tio n e m a pe rt e i m p u g n a t ; necesfitatem t a m e n fîdei, feu perfvafionis, q u o d Deus hominibus p e cca ta de te f la n t ib u s , a t q u e pietatem fell an ti b us, ob h a n c illa c o n d o n e t , adftrucns. H u j u s a ute m difcipu- lus & in m u n e r e fuccesfor, G o tth ilf Sam uel S tein - h a r t , n o n fie fatis c oh æ r en te m d o t t r i n a m audaciori i m p e t u r e fo rm a re f l u d u i t , a tqu e in Syfiem der reinen Philo fop hie oder G lükfeligkeit sichre des C h n ß e nt h u m s , p r i m u m edito 1 7 7 8 , l arvam o m n e m e x ui t, a tq u e Soc inia no rum v e t e r u m & IndifFerentillarum a p e r t u m fe profitetur p a t r o n u m . Suos autem in ufus r e v o c a v i t , q u id q u id particulatim antea h u n c in fi­

n e m congeslerant, Berolinenfes a tqu e Halenfes T h e o ­ logi, B ü fch in g , Spalding , Eberhard , Teller , Sernler Sc alii, adeo ut ex ipfis S a c r o r u m O r a c u l o r u m fontibus hæc fua placita derivare v i d e r e t u r . P o f lq u a m enim Sem- le r u s , in Freye U nterfu c b u v g des C anon , au&orita- tem li b r o r u m C a n o n i c o ru m i n f r e g e r a t , Giesfenus D o f t o r Carolus Fredencus Babrdt n o v a m , n e q u e i n e le g an te m , N o v i T e f t a m e n t i elaboravit ve rfion em, in qu a non m i n u s , q u a m in notis textui fubjeftis, id a g i t , u t fund am en ta Chriftianismi penitus diruat.

U t enim divinitatem Salvatoris tollat e m e d i o , fin- gnla de Illo Veteris T e ft a m e n ti vaticinia, in N o v o allegata, de aliis perfonis & re b u s explicat, a tque

B aut

(10)

IO ® ) O ( #

a u t p e r crines aut p e r fallacias C h r i s t o applicata infimulat, miracula phyfice int erpretari c o n a t u r , fin- gu lis qu e terminis, in actibus gratiæ tra dendis ad hi ­ beri folitis, alienum prorfus a re cepta doc trina fen- fu m tribuere. H ui c ' verfioni analogon ejusm od i v o ­ c u m L e x ic o n , feu C o n co r d an d a s N . T . edidit W il*

helm us A b ra h a m u s Teller in W orter-Buch des N e u e n T e fia m e n ts , in q u o fingula N . T . loca h u ic fyfte- mati convenienter r e d à e r e c o n a t u r ; cujus etiam Lehrbuch des Chrißlicben G laubens , inter Ciasficos N e o - Socinianorum libros eft re f e r e n d u s , p ar ite r ac int er p r im o s , editus 1764.

§• IV.

Q u u m v e ro id in primis u r g e a n t hi r e f o r m a ­ t o re s , illor umq ue antefignanus S te in b a rtu s, u t Chri- itianismum re dd an t fanæ rationi c o n f e n t a n e u m , at- q u e qui fola demonftratione ex natu ra a t q u e i n d o ­ le h u m a n a ; nulla v e ro penitus fide n i t a t u r ; difpici- e n d u m eft in accurato illorum e xa m in e, u t r u m haec ab illis admisfa principia re vera c u m fyftemate eo­

r u m cohaereant, nec ne. O m n e m ex. gr . m o v e n t l a p id e m , u t juflitiam Dei vindicativam, q u a m puni- tivam melius forte dixeris, feu poenas o b peccata a creaturis e x ig e n t e m , tollant, ta m q u a m ideae S u p r e m i N u m i n i s , qu al em fo r m ar e d e b en t h o m i n e s , contra­

r i a m , n e q u e ad felicitatem h u m a n a m , q u a m t e m p o ­

ralem folam effing un t, ullo m o d o c o n d u ce nt e m , c)

A t eg o libenter fcire vellem, u n d e hi philofophantes

(11)

I I i d c a m Dei & p e r f e c t i o n u m ejus h a u fe ri n t, nifi ex p e r f e & i o n i b u s h u m a n i s , illisque D e o in fumm o tri­

b u e n d i s g r a d u ; q u a m viam E m in e n ti# appellarunt Scholaftici. Q u e m ve ro ju ft u m u m q u a m ho mi ne m m e n t e c on cip er e p o s f u m u s , q ui n aCliones felicitati h u m a n æ n o c i t u r a s , n a u f e a , vind i&a , a t q u e , ubi illi p u n i e n d i jus e ft , poenis p r o f e q u a t u r ? Q ua ratione c ontineri u m q u a m a tq ue farta teCtaque fervari pos- fet ulla focietas, nifi illos, qui leges ejusdem m igrare c o n a r e n t u r , p u n ir e liceret, atqu e hac ratione a crimi­

n ib u s co er ce re ? Injurii igitur nobis vide ntu r in fan- f t i t a t e m cete ra sq ue perfeCtiones Divinas, qui juftitiam p o e n a s infligentem ex e a r u m n u m e r o exem tam volu­

erint. E x fola enim bonitate a tqu e clementia qui o bedientiæ motiva derivare fe posfe crediderit, nae ille n a t u r a m a t q u e indolem noft ram c u m ignarisfi- mis ignorat. F ieri fi posfet, u t vera felicitatis idea, quaeque ad illam c o n d u c e r e n t , m e d i o r u m a m o r fin- gulis h o m i n u m inftillarentur ; illa quid em ad be n e a g e n d u m fortisfima pa riter ac nobilisfima p u t a re n tu r m ot iv a ; q u u m v e r o hoc in minutisfimis n o n d u m fo- c ietatibus, fine propofitis poenis a tq ue praemiis, a- Ctionum c o n fe q u en tii s , effe&um fi t; quanto minus f p e ra n d u m eft in univerlali generis huma ni g u b e r n a ­ tione? N a t u r æ ideo n o n m i n u s , q u a m Scripturae c onfentaneam exiftimamus T h e o l o g o r u m noftratium de Divino p o e n a r u m j u r e d o & r i n a m , q u a m n o n J u ­ daeis ta nt um in V. T . u t Steinbartus o p i n a t u r , pro«

p ofitam; fed in N o v o etiam faepius repetitam inveni­

mus. Palmarius in h o c capite do&rinæ locus eft

B a Rom.

(12)

R o m . 2 , 6 - 1 1 , eo magis unîverfaliter , n e q u e , u t vult S tein b a rtu s , d e fœdis ge nt il ium (celeribus, u ni c e i n t e r p r e t a n d u s , q u o d expresfe c o m p r e h e n d a t Apofto- lus

ÿA I -c s Y.oci ‘' Eå å t]v o i s.

C o n f p i r a n t c u m illo Rom. 12, 19. 14, 12. 2 T h e f s . i , 6. 7. E b r . 10, 30. 2 P e t i \ 2 , 3. ieq. q u æ de poenis pofitrvis & arbitrariis lo- q ui eo manifeftius e f t , q u o d p o e n æ , q u æ d i c un tu r n at ur al es , peccata a t q u e vitia in hac vita f æ p e n u m e r o n o n ma nea nt. O m n i n o i g i t u r , impunitatis fpe, ea­

d e m c ommi tt e nd i a p e r t a f o r e t licentia, ft hoc tolle­

r e m u s D i v i n u m a t t r i b u t u m , q u o d , ubi in hoc feculo fe n o n ma ni fe ft av er i t, cer te in f u t u r o fibi r e fe r va t um h a b e t crimina , etiam q u æ o m n e m e f f u g e r u n t perfpi- caciam a t q u e v in di &a m h u m a n a m , in lu c em p r o t r a ­ h e r e a t q u e meritis p ro f eq ui p o e n i s , nifi intercesferit p o e n i t e n t i a , a t q u e p e r fidem applicata fatisfa&ia C h r i s t i vicaria,.

. .

V *

UçcoTOV religionis, q u a m p r o f i t e m u r , C h r h ftianæ in eo (itum p u t a t S te in b a r tu s p. 6 8 , q u o d , p r æ t e r necesfaria rationis & religionis naturalis præ- fcripta & officia, arbitrarias fimul addat c ondi ti one s, f u b q u i b u s felicitas obt in ea tu r. R e m h a n c fub exa­

m e n r e v o c ar e eo m i n u s ne ce sfar ium d u c i m u s , q u o d

f u m m u s ecclefiæ no ft r æ T h e o l o g u s , Cei. E r n e ß i

eam d u d u m penitus confecit, in Vindiciis arbitrii

Divini in religione c onftitue nda , inter Opusc ula

T h e o l o g i c a p. 187, in q u i b u s eo c u m a r g u m e n t o ­

r u m p o n d e r e , e a q u e difilionis elegantia & pervafi-

one, pro ba vi t, D e u m a r bitri o libero in causfa falutis

(13)

uti p o s f e , r c v e r a u f u m esf e, fapienter d e n i q u e &

f a l u b r i t e r u f u m esfe, u t nihil, q u o d addi vel r e ­ g e r i pos fit, p er fp ic ia mus . A ft e go nfirov ÿevJce to­

tius fyflematis Ste inb ar ti ani in eo latere exiftimavc- r i m , q u o d felicitatem hominis propofueri c folam t e m p o r a l e m & exiguis h u j u s vitæ terminis circumfcri- p t a m , nulla p eni tu s f u t ur i illius flatus habita ratione.

Sic p ag . 2 6 d o c t r i n a m de c r u c e & adfliftionibus C h r i f t i a n o r u m pe nitus rejicit, q u a d primitivam eccle- fiam folam f p e f l a r e t : i m m o pag. 29 mort is cogica- t io n em virtutis & pietatis rationes m o ve n te s fuppe- dita re posfe p e r n e g a t , quoties in S c r i p t u r a fin e m re - fpicerc j u b e m u r , de m e ta & fcopo a & i o n u m illud accipi d e b e r e a u t u m a n s . Felicitatem v e r o , c ujus t he o ri a m libro fuo p r æ f l r u i t , q u a m q u e in flatu p e r ­ durantis gaudii feu voluptatis tædio praeponderantis f e n f u u m q u e g r a t o r u m p r æ ingratis affluentia collocat, ne fic q u i d e m hac in vita ab o m n i b u s r e &e a g e n d o obtineri posfe c r e d i d e r i m , c u m p oe n æ illae & praemia naturalia h a u d f e m p e r & indisfolubili n e x u aftiones, bonas malasve c o m i t e n t u r . It aque nihil potius p e r r evelationem Di vi na m nobis i n j u n g i t u r , q u a m e x juflida & bonitate S u p r e m i N u m i n i s f u t u r a f p e ra r e mel io ra , a t qu e o m n i b u s aequitatis n u m e r i s ab fo lut am pofl fata e x f p e f l a r e a&ae vitae r e t r i bu t i o ne m . Do-

&ri nam q u i p p e de patientia & fpe religionis E va n -

gelicae p a l m a r i u m effe c a p u t , a a q u e felicitatem no-

rfram adeo ne ce s fa r ia m, m o n e t A p o f l o l u s t a u l u s ,

u t , fublata illa, infelicis fim os nos m orta lium falutare

n o n dubitet. Sed f l e rn e nd a erat a Steinbarto felicitatis

(14)

H

v i a , q u a m o m n i u m r e l i g i o n u m Testatores e a d e m c a m fecuritate calcare poflent. H i n c e x ipfis N . T . ta­

bulis p r o b a t u m v u l t , n o n u n i c a m ; (ed m u l t i p l i c e m , p r o c a p t u a t q u e co nditio ne h o m i n u m , a D e o d a t a m esfe falutis obtinendae r a t i o n e m , ita p. 2 09 c al c u l o s f u b d u c e n s : M a n lernet a u fs überzeugendfle e in fe b e n , das im N eu e n T eft am ent, n ic h t , wie in der K irche gew öhnlich angenom m en w o rd e n , n u r E in W e g , Jondern m ehrere, ja eben Jo viele einzelne W ege , a ls es verschiedene G em ütbslagen der damaligen erß en Lefer gegeben b a t , gebahnet worden ß n d , u m aller ley Leute von ihren V orerkentnisfen a u s, z u höheren Religionseinßcbten u n d einer glück[eligern G em ü th s- fa s fu n g z u bringen . E t p a g . 2 6 7 , triplicem eam- q n e diverfam de p e r f o n a C

h r i s t i

th e or ia m in N . T . p r o p o n i , d e m o n f t r a r e c o n a t u r , u l t i m u m q u e eo p r o ­ g r e d i t u r , u t r e l ig io ne m inftitutis politicis h a u d disfi- m u l a t e fubjiciat, a l i u d q u e d o c e r e , aliud fibi p e r s v a - f u m h a b e r e ecclefiae miniftris p e r m i t t a t : cfr. p . 257.

$. V I .

N e v e r o longi us disputationis c a m p o nos i m mi t ­ t a m u s , m e t h o d u m t a n t u m , q u a inftitui d e b e a t , de- m o n f t r a t u r i ; fufficiat n on n u ll o s t a n t u m , e x p r i n c i p a ­ li h o c f onte f lu en te s, e r r o r e s recenfuisfe. Ve t er i s T e f l a m e n t i a u ct o r i t a t e m a d folos Judaeos r e f t r i n g i t ,

& i m m e m o r diSti Levitici 19, i 8- o m n e m ei d e n e ­ g a t officiorum e r g a alios m e n t i o n e m . C

h r i s t u m

, u t j u g o legis Mofaicae illos l i b e r a r e t , ceteras v e r o g e n t es felicitatis m e l i o r e m do St r ina m d o c e r e t , appa- .

ru-

(15)

) o ( <i§3 15 n u is fe asfeverat. A u g u ß i n u m , a nt e q u a m Ghriftiana a i m p l e & e r e t u r facra, Manichæis partibus addictum , im disputationis ferv ore c u m Pelagio & Coeleßio, igno­

r a t a lingua Graeca, ex verfione Vulgata & Patribus L a t i n i s , nec non Scholis, q ua s f r e q u e n t a v e r a t , phi- lcolophicis, derivata c o m m e n t a , fimplici ante illius u e m p o r a & planæ religioni Chriftianæ intrufisle, præ- fientisque illius habitus p r i m u m fuisfe a uf to re m . d )

*4 n jelm u m Cantaurienfem feculo XI:mo do& ri nam die me rito C h r i s t i , fide & jultificatione, excogitasfe, a Luthero , M o n a c h o A ugu fti no , ren ova tam, & qu æ funt r e l i q u a . I n te r innum eros f e r e , qui h u n c a u & o r e m , nnajori licet c u m circumlpectione, fe qu un tu r, fcripto- r e s T h e o l o g i c o s G e r m a n o s , n o n q u id e m referimus ililuftrem Go ttinge nfium T h e o l o g u m L esfium ; at non- niulla tamen in libro ejus c et e ro q u in e g r e g i o : Pracb- tnsche D o g m a tik , inv e ni m u s, quae libenter a V i r o , die d e fe n d en d a veritate religionis Chriftianæ i m m o r ­ t a li te r m e r i t o , abesfe vellemus. L i cet enim Stein- b a rto in praecipuis minime favear, peccati tamen ori­

g in a lis te r m i n u m rejicit, n atu ra lem c o r r u p t i o n e m , v e l potius fenfuum e x t e r n o r u m in nos im p e ri u m il­

l u d n un c u p an s . H o c d e r iv a tu m p u ta t ex ve ne no a.rboris v e ti tæ , q u o d ferpens antea venenatus fine

ef-

d') Negandum quidem non eft, terminorum T h e o ­

l ogicorum plurimos ab Augußino, fubtilius antecesforibus

fuis difputante, primum fuisfe adhibitos j fed easdem

c um Sacris Scriptoribus res exprimentes, id qu o d , ad

Peccatum Originis, optime demonftravit Cel. Prof. Do-

tmey , in Disferr. Synod, de Peccato, p. 12. fq.

(16)

effe&u h a u f e r a t ; fed q u o d h u m a n a m n a t u r a m c o r ­ r u p i t a t q u e m o r t i , m o r b i s , lasficudini, f e nf u u m q u e illecebris o b n o x i a m fecit. T e f t i m o n i u m Spiritus Sanati in fenfu excellentiae religionis C hrift ianæ collo­

cat. D e T r i n i t a t e p e r f o n a r u m ita r at ioc ina tur , ut facile a p p a r e a t , e u m fat folida ejus a r g u m e n t a in Sacris S c ri pt u ri s n on animadvertisfe, u l t i m u m adden s p. 138:

F indeß du die Lehre von D reiein ig k eit , nach allem redlichen Forfcben, nicht in der Bihel: jo roisfe , das keine unvorfäzlicbe Unrpisfenheit u n d Ir r th u m dem M enjchen Jebadet. Diaboli in h o m i n e s effe&us rejicit.

U yos in N . T . n o m e n p r o p r i u m , q u e m a d m o d u m &

Ttlfis a t q u e ideo n o n v e r t e n d u m exiftimat. D oc et p o r r o p. 57, das Selhß der N ic h t C hrifl G ottgefäl­

lig feyti und durch C h riß u m fe lig werden q u a in tolerantia i m a g i na t i on e m fu a m i nt e m p e r a n t i u s ex- f ult are p a t i t u r p ag . 4 3 5 : Viele taufend der N ich t- Ch vi f t e n , j u d e n , Heiden und M u h a m m ed a n er , aus allen Z eiten und iVeltgegenden , werden w ir auch in der T h a t einft in H im m el findet1. U nd nicht allein die Sokrates und A n to n in u s , fo n d ern auch von den dutntnften M alhkolefen. Meli us c er te c u m fan&isfima re li gi one a c t u m f o r e t , m u l t æ q u e inutiles e v it a r e n t u r c o n t r o v e r f i æ , fi e jusmodi q uæ ft ione s, ad h u m a n u m n o n facile re voc an da s f o r u m , fed i nte r

a^lfjiocTx ©58 R o m . i t , 33. 34 * r e f e r e n d a s , e'j c u m cir- e) Nefcio, an hæc inter locum tribuamus quæltioni, noftro etiam aevo^in patria voluminoiis feriptis agitatae, de modo imputationis peccati protopl aft oru m, quae tora

quan-

(17)

c i r c u m f p e f b o n e t r a Q a r e m u s . T o l e ra n ti æ Chriftianæ e g r e g i u m fpecimen e x ib e n t A&a A p o f to lo r u m Cap.

i o , in hiftoria Cornelii Cent urion is cfr. Cap. 17, 30 ; (ed a b indifferentismo t o to coelo diverfæ,

§. VII.

Alios n o n m o r o r , etiam noftra te m p o ra infe- f t a n t e s , T h e o l o g o s , ex inficeta plebe vel fuperficiarie d o & o s , ad q u o r u m p la ci ta , fanatismum in multis r e d o l e n t i a , do ft r in æ & praecepta, q u o r u m largam m e s f e m fiftit Sacer C o d e x , ad fidem & m o r u m d o ­ c t r i n a m n o n fufficiunt, nifi fingula ejus loca allegorice e x p l i c e n t u r , a tq u e ex hiftoricis etiam ejus narrati­

o n i b u s my ft eri a e r u a n tu r . Nifi enim nalum c er eu m

& c o t h u r n u m cuivis pedi a p tu m Sc rip tu ram efficere v e l i m u s ; f enfum ejusd em non nifi fimplicem &

u n u m a d m i t t a m u s , o p o rte t. His ve ro & aliis, non tam neoter ici s, q u a m potius contra Chriftianismum o m n i t e m p o r e mota a r g u m e n t a reco qu entibu s / ) qui o b v ia m c u m f r u f t u ire v o lu e rit , ad v e te r u m S c r i p t u r a m explicandi ra tio ne m a tqu e au&oritatem

C : li-

quanta pendere videtur ex diverfa de origine & propa­

gatione animæ humanæ opinione. Hanc ut Philofopho- rum nemo huc usque fatis feliciter explicare potis fuit;

ita fufficiat Theo logis , praceunte Paulo Rom. 5, 12. 13.

imputationem ipfam extra dubium pofuisfe.

i ) His fidem faciet, qui Catbecbismum Racovieiifem,

So lini Crellii-quQ opera, ante bina fecula orbem Chrifiia-

num turbantia, cum Neo-Socinianorum fcriptis conferre

g n v e non duxerit.

(18)

l i b r o r u m S y m b o l i c o r u m , q u a r u m n e u t r a m a g n o f cu nt , f r u d r a p r o v o c a t . Suis i p f o r u m telis conficiendi flint, a t q u e t a m hiftorice & phil ol ogi ce , q u a m e x a b f u r- dis o p i n i o n u m conCequentiis refellendi. P o d t a n t u m fcilicec in fcientiis criticis e x o r t u m j u b a r , f r u d r a n e i î m f o r e t , ad trafdandas c ontroverfias T h e o l o g i c a s alia via i n c e d e r e , a t q u e fola c o m p e n d i a & f y d e m a t a T h e o l o g i c a c o m p i l a n d o , polernici n o m e n l u f t i n e r e velle. I t a q u e p r i m u m C o d e x S a c er u t r i u s q u e T e - ftamenti follicite t r a & a n d u s : l eflio v e r a & genuina,, e x c on fe n fu c o d i cu m & v e r f i o n u m a n t i q u i o r u m , d a- b i l i e n d a , q u o d p o d i m m o r t a l e m K ennicotii , M illii W e ts te n ii - q u e o p e r a m facilius jam efficitur, m a n e n - te e g r e g i o etiam integritatis h u j u s Codicis d o c u m e n ­ t o , q u o d e x tot v aria ntium l e & i o n u m m y r i a d i b u s , quae f u n d a m e n t a l e m fidei a r ti c ul um m i g r e t , nulla r e - p e r i a t u r . T u m e x diale&is & antiquitatibus t e x t u s i l l u d r a n d u s ; in primis in N . T . c o m m e n d a n d a n o t i ­ tia linguae Graecae, qualis in Judaea & Afia M i n o r i , t e m p o r e C

h r i s t i

& A p o d o l o r u m , o b t i n u i t , a t q u e etiam o b t i n e t in ve rfione V . T . L X X virali, A q u ila , Symmacho , Tbeodotionc , Philone a t q u e Jofepho , c u m q u i b u s aeque felix N . T . parallelismus i n d i t u i t u r , ac c u m a u & o r i b u s profanis. F r u d r a enim voces & lo­

q u e n d i t o r m u l a s : 7rvst"i/mcc, c-ccç£> ßxxn&rivoci iis cvcfuol rnos &c. e x illis e xpl ic ue ri s , quae ta me n p r i m a r i a r e ­ ligionis C h r i d i a n æ capita i n g r e d i u n t u r . H o c m o d o ,

& p e r a c c u r a t a m l o c o r u m v e r e p a r a l l e l o r u m colla­

t i o n e m , da bilito a t q u e intelleflo T e x t u s facri fcopo,

i c n l u a t q u e i n g e n i o , a d q u o d l i b e t doflrinae capuc

(19)

*9 fuin da m e n ti inflar adferenda loca (ic diëta C lasfica , n o m quæ libet olim ut prob antia adhiberi fo lita, fed q uiæ r e e e n t i o r u m t e m p o r u m Criticum exam en fubire p o t u e r i n t , g ) D e i n , hiftoriæ ecclefiafticæ o p e , fata cuijusvis docfrinæ h a u r i e n d a , ex q uib us conflabit, quio j u r e q u a v e occaflone termini & d i f l m ö i o n e s , quii iyyçuÇci , ut dici (olet, non fun t, ab ecclefiæ do*

Ö toribus p r i m u m fu e ri n t adhibiti; u n d e de pretio &

ne.’cesfîtate e o r u n d e m judicari poterit, h) F r u f t r a emim in Codice Sacro vocabula rçlcts , o7sc^u<xcs , perfo-

»/», &c. quæfieris. H is ve ro effici posfe credide- r iim, ut ad mera s n u g a s atque logomachias redigan- tuir plur im a:, q u æ recentiori ævo agitatae fuerint, qiuaefliones, a t q u e innovandi f l u d i u m , in falutaris d tottr inæ capitibus m a x im e p e ri c u lo fu m , velut minus ntecesfarium abjiciatur. C onflabit q u i p p e , p e r Divi­

n a m p rovide ntiam do &r in am c o e l e f l e m , q u a fum- m a m a tqu e fu nd a m e n ta li a, fe m pe r fuisfe u n a m ean- d<emque, ab h um an is licet tra&ata ingeniis evitare mon p ot ue rit c o m m u n e difciplinarum f a t u m , ut fci- litcet vel p ro p o n e n d i m e t h o d o variata, vel diftinfli- c.Tiibus & fubtilitatibus o ne ra ta , vel d e n iq u e minus c«ommodis a r gu m e n tis p ro bata compareat. A d q u o d

con- g') Eorum dele&um optimum inftituic Zncbaria , E i - bi'ifcbe Theologie, non tamen fine dele£hi ipfe confu- lendus.

h) Quibus nec tempus, nec occafio contigerit, dif-

fufa Patrum & Hiftoriæ Ecclefiafticæ veterum Scriptorum

volumina perluflrandi, optime inferviit Cei. Rofsler> CoL-

le&ione, quæ inferibitur Bibliothek der Kirchen*Påter»

(20)

c o n fi c ie nd um ( u u m etiam u f u m p r æf ta t cognitio Hi*

ftoriæ Philofophicæ , q u æ l o q u i t u r , P a t r u m a t q u e T h e o l o g o r u m p l u r i m o s , diverfis P h i l o f o p h o r u m Se*

£tis a d d i &o s , illarum placita & fcitamenta difciplinæ

falutari Syftematice t ra & a n d æ i mmif cui sfe, q u o d vel

ex, u nico e x e m p l o Ph il ofophiæ P latonica p r o b a r i

posfic.

References

Related documents

tribuuntur.ante omnia ab omni imperfe&amp;ione übe- randi funt: quia vero in fe Sc fua natura pafiionem aliquam atque perturbationem important, ideo dicen- dum eft, eos

&amp; fuppofita fit traditio iftn, (eu monocho huic in Lntheri caflrn tranfeundum. Praticien in litteris, quos mihi dedit Rev.. M ulto vero minora funt illorum

ti or ibus nititur fundamentis, quod latius longe patuerint Helfingiae v et eris, quam hodiernae, fines, quodque gens illam incoler.s in longinquas fuis e fedibus

reditariis bonis XXXI I thaï.. Ille autem in Comitiis Srockholmi- enlibus an. Lngtrbring Sammandr, af Sv.. ifad medgaf Riks Canzl.. N e q u e in pofterum umquam lie

tis faeculi peculiari gauderet librorum col)e£lione Eccle- lia Cathedralis , quae tunc Bibliothecae GymnaftiCcC ces- l i t , cujus e penu antiquiores libros, qui

ones , communi nomine Folklànder appellatae, in quas Uplandia olim divifafuit, fcilicet Tui udi a , quae duodecim , A t tundi a , quæ octo, Fjerdhundria, quae

nom der til, det dock icke ojta fledde, uJ-an ock med Seger ocb öjvervinning uti krigs Jaker, med allehanda åkerbrukning, allehanda Bo flap at pålågga, hemliga

Hinc recta in mare