D. D.
D I S S E R T A T I O
DE
METHODO
RECENTISSIMAS
THEOLOGICAS,
i-=---
Q U A M
C O N S E N S U M A X . V E N . FA C U L T . T HEOL .
PUBLICO E X A M I N I O FF ERT
M a c . E R I C . M . E A N T ,
H I S T . P R O F . R E G . E T O R D . S O C . R E G . S C . M E M 3 R .
R E S P O N D E N T E
L U D O V I C O MÔRNER,
L I B . B A R .
I N A U D I T . G U S T . MAJ. D . I V M A R T . M D C C L X X X I X .
U P S A L I Æ ,
IMPRESS. L I T T .
Joli. EdMAN,
D I R E C T . &ACAD.
T Y P O G R .D I S S E R T A T I O
D E
METHODO TRACTANDI
RECENTISSIMAS CONTROVERSIAS T H E O L O G I C A S .
N a t u r a l e m a t q u e infitam m e n t i b u s h o m i n u m S u p r e m i N u m i n i s notitiam fi in p r o m t i t u d i n e p o f u e r i s , ad f e nf um Creator is e x r e b u s creatis p e r c i p i e n d u m ; e a m inficias i t u r u m e xi ft ima v er im c o r d a t i o r e m n e m i n e m . Haec v e r o u t m a g n a e ft, a t q u e vel ex mi ni ma h u ju s univerfi c onfiderationo e x c i t a t u r ; e am etiam a d e o irrefiftibilem esfe c o m p r o b a t e x p e r i e n t i a , u t h o m i n e s , fibi relictos a t q u e in p r i m o quafi naturae ftatu vitam d e g e n t e s , ab ea
d e m fecuros a t q u e a b omni p r o r f u s N u m i n i s opi ni on e vacuos vifi f r u f t ra fint nonnulli (e d e p r e h e n - disfe. C o m m o n f t r a n t h o c r e c e n t i o r u m n a v i g a t o r u m teflimonia, qui in infulis Oceani Mer idional is inco
las, omni defiitutos religione a t q u e cultus c u j u s d a m facri ne veftigia q u i d e m fidentes, o ff endere fe n a r r a r u n t ; fed q u o d vel t e mp or i s anguftiae, vel linguae ignorantiae, vel o b fe r va n di d e n i q u e imperitiae t r i b u e n d u m cenfemus. F r e q u e n t i o r enim m u l t o hiftoria te-
A 2 ft a-
f t a t u r , ubi vel m i n i m u m culturae h u m a n o i n g e n i o accesferit, excit atum illud fuisfe e x naturali illo fopo- r e a t q u e focordia & ideam Con d it or is a t q u e G u b e r natoris univerfi, variis licet n u m e r i s m a n c a m a t q u e i mp e r f e C t a m , admilisfe. U t a u t e m a fe nfibus e x t e r nis a n i m u m r e v o ca re h o m i n u m p l u r i m i s , m e d i ta t io ni n o n adfvetis, a d m o d u m difficile eft ; ita i d o l o l a t r i a m , feu r e r u m c r e a t a r u m , C r e a t o r e m r e p r a e f e n t a n c i u m , c u l t u m amplexae funt g e n t i u m pleraeque, unitatis a t q u e (implicitatis Divinae p erfva fione m non nu ll is t a n t u m , q u i b u s fupr a v u l g u s f ap ere c o n t i g i t , fibi re- f e rva ntibus . a) Q ui v e r o opifi cior um f u o r u m c u r a m n u m q u a m depofuisfe c enf e ndus e f t , h u j u s unive rfi F ab ric ato ris non fine n u m i n e & p r o vi d e nt i a f a c i u m e x i f t i ma m us , q u o d o mni t e m p o r e e xftiterint h o m i n e s , o b f u m m a m (apientiam mira a u ct o r i t a t e fuos i n t e r pollentes, qui v e r a m , q u a n t u m ratio fibi reli- Cta pe rfpi ce re p o s f i t , Dei ideam c o n f e rv ar e a t q u e civium anirnis inftillare f t u du e ri nt . Sic Z tr d u fi feu Tjüroaßer v e t e r u m P e r f a r u m , B ia c h m a n i I n d o r u m , Confucius Si ne n fi u m, M-ubammedes A r a b u m l e g u m latores a t q u e religionum etiam a u & o r e s f ue r e , q u æ mu lt is licet faecibus r e f e r t æ , in eo t a m e n c o n f p i r a n t , u t crasfisfimas idololatriae te ne br a s d is pel ler ent a t q u e m o r u m e x h i b e r e n t praecepta , felicitati civili cujusvis p o p u l i a t q u e r e b u s loc a, q u æ i n h a b i t a r u n t , c irc um-
ftan- /?) Myfteria Jfidis Æ g y p t i o r u m Si Cereris len Eleu- Jiàis Græcorum unitatem Dei Si immortalitatem animi
refpexisfe, vero eft fimillimum,
5 f l a n ti b u s accommodatisfima. Sed in hisce non fub- fiflens p r o v i d a be nigni N um in is cura fingularem ab o r b is fere natalibus elegit p o p u l u m , cui veram &
g e n u i n a m c o n c r e d e re t fui n o ti ti a m , & ex q u o dein in o r b e m u n iv e rf u m illam derivaret, U t Patriarchas t a c e a m , qui ante & pofl diluvium vixere, J u d a ic u m l o q u o r , non n u r n e ro fu m quide m & exiguis finibus c o n t e n t u m ; fed cujus annales & inftituta, D e u m i- p f n m a u c lo r e m agnofcentia, reliqua rum gentium mo- n im e n ta non antiquitate tantum ; fed & copia & ac
c u ra tio ne fuperant. M vfis q u ip p e & P r o p h e t a r u m f c ri p ta , Veteris Te f t am enti co mprehenfa vo lu m in e , t a n t u m præflant Zadder feu Z end- A v e ftœ , Vednm o , q u i n q u e libris K in g , Corano , quos facrarum litte
r a r u m n omi ne jafla t reliquus O ri e ns , q u a n t u m D ivina oracula h u m a n a s reliquias fas efl, ut fu- p e rg re d ia n tu r. N ihil v ero efl, q u o d quavis fere p a gina fr equentius inculcat Sacer V. T . C o d e x , q u a m unitas Dei & idololatriae fœditas, ad q u a m a p o p u l o fuo a r c e n d a m , eum a gentibus reliquis ita fegregavit, u t o m n e cu m illis ei pr ohib uerit c o m m e rc iu m . S ed ab eadem illa fua gente excita
vit dein, a multo retr o te m p o re p r o m i s f u m , D oflo-
r e m atque R e d e m t o r e m generis h u m a n i , cujus gratia
a tqu e dofl ri na aeque foret univerlalis, ac fpecialis
olim fuerat circa J u d a i c u m p o p u l u m cura. I taque
nihil prius nihilque antiquius h a b en t tabulae N o v i ,
ut d ic itu r, T ejtarnenti , q u a m ut discrimen i l l u d ,
q u o d inter gentes at que Israelitas antea obtinuit, p e
nitus tollant a d q u e c o m m u n i o n e m gratiae Dei in Chri-
flo datæ illas admittant. Hae i gi t u r f o n t e m confti- t u u n t a t qu e p r i nc i p i um c o gn o f c e n d i religionis C hr i- ftianæ: in his intelligendis a t q u e in u f u m ve rte ndis omnis ejus, qu i T h e o l o g i n o m e n m e r e r i v o l u e r i t , collocanda o p e r a : ex hac unic a n o r m a a t q u e d e c e m p e d a fingul æ, q u æ d e r e b u s (acris e xo ri ri p o t e r u n t , con trov erfi æ dirimendae, n o n t a m e n i de o excluf is, q u æ in m o r u m doCtrina a t q u e fidei etiam a r t i c u l i s , v e n t u r u m S e r v a t o r e m refpicientia a d f e r u n t V. T . o r a c u l a , u t p o t e q u æ p e r p e t u a ferie & allegatione r e p e t u n t N . T . S c r i p t o r e s , e a d e m e xplic ante s & ad Chriftianismi applicantes veritates.
§■ n -
SanCtisfimam v e r o r e l i g i o n e m , in p e r fe ct i on ib us
Divinis f u nd a ta m a t q u e æ t e r n a m & c o n î t a n t e m h o m i
n u m felicitatem p r o m o t u r a m , nulli licet mutationi o b n o
x i a m ; fed, q u a f un da me nt al es ve rita te s, o mn i t e m p o r e
ac loco e a n d e m es(e c o n t e n d a m u s ; q u a p r o p o n e n d i
t a m e n m e t h o d u m & traCtandi r a t i o n e m , aliam alio
t e m p o r e fuisfe, vel levisfima hiftoriæ ecclefiafticæ c o g
nitio ponit e xtra d u b i u m . Fieri enim n@n potefi:,
q u i n nova a t q u e melius e xcult a res facras illuftrandi
a dmi ni c ul a, n o v i q u e , c u m q u i b u s c o n fi iC t an du m,
a dverfarii, n o v u m q u o q u e r e b u s T h e o l o g i c i s i nd ua nt
h a b i t u m . Multis a t q u e n o n inficiandis a r g u m e n t i s
h o c p r o b a r u n t ecclefiæ no ft r æ furnrni nominis T h e o
l o g i , ,7o. Aug. E.rnejit , i.n c o m me n t a ' t i o n e , de neces-
faria T h e o l o g i æ D o gm a t i c æ & Hiftoricæ c o nj unct i
o n e , & Jo . Chri/topb. D&derJein, in pr æf at io ne ad
i nf ti tu tio ne m T h e o l o g i Chriftiani. Alia q u ip p e eft f ubtilior illa a tq u e me taphyfica disputandi ratio, q uæ p r i m u m pa tr ib u s q u i b u s d a m , , e phil of op h o ru m &
r h e t o r u m antiquis fcholis p ro d e u n t i b u s , arrifit; dein a fcholafticis d o l o r i b u s adhibita e f t , atque u lt im u m e tiam a C alo viis , S c h e r z e n s , aliisque disputatoribus in ecclefiam no ftram recepta. A lia, quae, adferta a t q u e ab im pu gn a ti o n ib u s vindicata Divina ora culo
r u m f a c r o r u m origine & a u & o ri ta te , v e r u m illorum f en fum p e r media her me neu ti ca e ru e re con atur &
h inc unice facra d e d u c e re do g m a ta , q u o r u m fata at
q u e vicisfitudines, hiftoriam ecclefiafticam in fonti
b u s p e r l u f t r a n d o , ita q u o q u e e xp on er e d e be t, u t c o n ft e t, q ua ex occafione hanc vel illam explicati
o n e m na£l:a fueri nt, a t q u e in illud, q u o d et ia mn um f e rv a n t, fyftema reda&a. b) L icet vero fic ad p r i m a m fuam a tq u e nativam fimplicitatem re v o c e tu r Chriftiana religio, h u m a n a omni exuta diftinguendi a tq u e disputandi follertia, p r o b a t u r tamen etiam ha nc Divinis oraculis fuisfe f u p e r f t r u & a m , qualis in eccle- fia noftra obtinet, a t q u e , fi n o n qu a , ta m e n q u a itdvoutv, Scripturae di&aminibus convenientem esfe, qu in i m m o , ad fervandam do&rinae puritatem,, f æpen ume ro q u a m m a x i m e fuisfe necesfariam.
5 . III.
b) Egregium hujus methodi exemplum præivit Mil- 1 er , Inftir, Theol. Dogm. p. 404, in loco de S. Ccena,.
nec non ex inftituto propofuerunt Moshemius , fValcbiust
Scmlerus ,
5 . m .
Iis jam n on v iv it ur t e m p o r i b u s , q u i b u s c u m gentilibus ntque J u d æ i s , ut p rimis poft n a t u m S e r v a t o r e m feculis, n e q u e c u m Pontificiis f ol um at- q u e Calvinianis, ut (eculo r e f o r m a t i o n i s . T h e o l o g o Chrift iano eft c o n f l i f t a n d u m ; fed in ipfo ecclefiæ Eva nge lic æ l î n u , a t q u e in illis r e g i o n i b u s , in q u i b u s a b hu ma ni s quisquiliis olim r e p u r g a t a e f t , ingenia e x f u r r e x e r u n t , m u lt o a cu mi n e a t q u e eruditionis a p pa r at u inftruÊta, q u æ id fîbi i n c u m b e r e officii p u t a r u n t , u t nov a m quafi a d h u c c u d e r e n t r e f o r m a t i o n e m a t q u e libros noftros fymbolicos (u sque d e q u e h a b e n d o , t a n t u m de antiquis d o f t r i n æ Ch rift ianæ capiti- b u s d e t r a h e r e n t , u t , q u o d r e m a n f e r i t , a c ujusl ibet f e re cultus facri asfeclis admitti queat. Neu-Socim a- nos l o q u o r , q u os inter vel crasfiores, vel fubtiliores, ecclefiæ noftr æ ma gni alias nominis T h e o l o g o s c u m f t u p o r e offendas. A u t en im divinitatem Se rv a to ri s noftri fa nefis fimi i m p u g n a n d o , m e r a m pe rf on a m h u m a n a m , innocua vita a t q ue egregia morali d o f f r i n a c o n f p i c u a m , illum efficiunt: aut p e r f o n a r u m in D i v i nitate T r i n i t a t e m n e g a n d o , Sp ir itum S a n f t u m v i r t u t e m
& efficaciam c u m v e r b o c on ju n ct a m a d f l r u u n t , a u t
&eo7rvev?ietv Sacræ S c r i p t u r æ in d u b i u m v o cand o, or acula
D i v i n a , v elut p r o f a n u m q ue m l i b e t a u c t o r e m & mo-
n i m e n t u m ex antiquitate r e l i f t u m t ra ctant a d e o q u e
p r o fiao q u i s q u e ingenio e xp licant: aut d e n i q u e p e c
c a t u m originale & fatisfa&ionem Chrifti vicariam p e
nitus tollendo, p ro p r i a s vires a t q u e illis fervatam vitæ
p r o b i t a t e m ad falutem fufficere p erhibent. A b a n n o
h u j u s feculi fexagefimo q u a r t o po ti sf imum n o v u s
) o ( e 9 h ic in r e b u s fa is philofophandi mo s invaluit, q u e m t e n e n t i u m m a g i a m cater va m ut p r æ t e r e a m , in pri
m i s n o m in a n d u s eft Theologiae in Academia Franco- f u r t a n a âd V ia d ra m Profesfor T ô lln e r , qui in l i b r o : T b å tig e Gabor fa in C hr iß i , obedientiam ejus a&ivarn e j u s q u e im p u ta tio n e m a pe rt e i m p u g n a t ; necesfitatem t a m e n fîdei, feu perfvafionis, q u o d Deus hominibus p e cca ta de te f la n t ib u s , a t q u e pietatem fell an ti b us, ob h a n c illa c o n d o n e t , adftrucns. H u j u s a ute m difcipu- lus & in m u n e r e fuccesfor, G o tth ilf Sam uel S tein - h a r t , n o n fie fatis c oh æ r en te m d o t t r i n a m audaciori i m p e t u r e fo rm a re f l u d u i t , a tqu e in Syfiem der reinen Philo fop hie oder G lükfeligkeit sichre des C h n ß e n • t h u m s , p r i m u m edito 1 7 7 8 , l arvam o m n e m e x ui t, a tq u e Soc inia no rum v e t e r u m & IndifFerentillarum a p e r t u m fe profitetur p a t r o n u m . Suos autem in ufus r e v o c a v i t , q u id q u id particulatim antea h u n c in fi
n e m congeslerant, Berolinenfes a tqu e Halenfes T h e o logi, B ü fch in g , Spalding , Eberhard , Teller , Sernler Sc alii, adeo ut ex ipfis S a c r o r u m O r a c u l o r u m fontibus hæc fua placita derivare v i d e r e t u r . P o f lq u a m enim Sem- le r u s , in Freye U nterfu c b u v g des C anon , au&orita- tem li b r o r u m C a n o n i c o ru m i n f r e g e r a t , Giesfenus D o f t o r Carolus Fredencus Babrdt n o v a m , n e q u e i n e le g an te m , N o v i T e f t a m e n t i elaboravit ve rfion em, in qu a non m i n u s , q u a m in notis textui fubjeftis, id a g i t , u t fund am en ta Chriftianismi penitus diruat.
U t enim divinitatem Salvatoris tollat e m e d i o , fin- gnla de Illo Veteris T e ft a m e n ti vaticinia, in N o v o allegata, de aliis perfonis & re b u s explicat, a tque
B aut
IO ® ) O ( #
a u t p e r crines aut p e r fallacias C h r i s t o applicata infimulat, miracula phyfice int erpretari c o n a t u r , fin- gu lis qu e terminis, in actibus gratiæ tra dendis ad hi beri folitis, alienum prorfus a re cepta doc trina fen- fu m tribuere. H ui c ' verfioni analogon ejusm od i v o c u m L e x ic o n , feu C o n co r d an d a s N . T . edidit W il*
helm us A b ra h a m u s Teller in W orter-Buch des N e u e n T e fia m e n ts , in q u o fingula N . T . loca h u ic fyfte- mati convenienter r e d à e r e c o n a t u r ; cujus etiam Lehrbuch des Chrißlicben G laubens , inter Ciasficos N e o - Socinianorum libros eft re f e r e n d u s , p ar ite r ac int er p r im o s , editus 1764.
§• IV.
Q u u m v e ro id in primis u r g e a n t hi r e f o r m a t o re s , illor umq ue antefignanus S te in b a rtu s, u t Chri- itianismum re dd an t fanæ rationi c o n f e n t a n e u m , at- q u e qui fola demonftratione ex natu ra a t q u e i n d o le h u m a n a ; nulla v e ro penitus fide n i t a t u r ; difpici- e n d u m eft in accurato illorum e xa m in e, u t r u m haec ab illis admisfa principia re vera c u m fyftemate eo
r u m cohaereant, nec ne. O m n e m ex. gr . m o v e n t l a p id e m , u t juflitiam Dei vindicativam, q u a m puni- tivam melius forte dixeris, feu poenas o b peccata a creaturis e x ig e n t e m , tollant, ta m q u a m ideae S u p r e m i N u m i n i s , qu al em fo r m ar e d e b en t h o m i n e s , contra
r i a m , n e q u e ad felicitatem h u m a n a m , q u a m t e m p o
ralem folam effing un t, ullo m o d o c o n d u ce nt e m , c)
A t eg o libenter fcire vellem, u n d e hi philofophantes
I I i d c a m Dei & p e r f e c t i o n u m ejus h a u fe ri n t, nifi ex p e r f e & i o n i b u s h u m a n i s , illisque D e o in fumm o tri
b u e n d i s g r a d u ; q u a m viam E m in e n ti# appellarunt Scholaftici. Q u e m ve ro ju ft u m u m q u a m ho mi ne m m e n t e c on cip er e p o s f u m u s , q ui n aCliones felicitati h u m a n æ n o c i t u r a s , n a u f e a , vind i&a , a t q u e , ubi illi p u n i e n d i jus e ft , poenis p r o f e q u a t u r ? Q ua ratione c ontineri u m q u a m a tq ue farta teCtaque fervari pos- fet ulla focietas, nifi illos, qui leges ejusdem m igrare c o n a r e n t u r , p u n ir e liceret, atqu e hac ratione a crimi
n ib u s co er ce re ? Injurii igitur nobis vide ntu r in fan- f t i t a t e m cete ra sq ue perfeCtiones Divinas, qui juftitiam p o e n a s infligentem ex e a r u m n u m e r o exem tam volu
erint. E x fola enim bonitate a tqu e clementia qui o bedientiæ motiva derivare fe posfe crediderit, nae ille n a t u r a m a t q u e indolem noft ram c u m ignarisfi- mis ignorat. F ieri fi posfet, u t vera felicitatis idea, quaeque ad illam c o n d u c e r e n t , m e d i o r u m a m o r fin- gulis h o m i n u m inftillarentur ; illa quid em ad be n e a g e n d u m fortisfima pa riter ac nobilisfima p u t a re n tu r m ot iv a ; q u u m v e r o hoc in minutisfimis n o n d u m fo- c ietatibus, fine propofitis poenis a tq ue praemiis, a- Ctionum c o n fe q u en tii s , effe&um fi t; quanto minus f p e ra n d u m eft in univerlali generis huma ni g u b e r n a tione? N a t u r æ ideo n o n m i n u s , q u a m Scripturae c onfentaneam exiftimamus T h e o l o g o r u m noftratium de Divino p o e n a r u m j u r e d o & r i n a m , q u a m n o n J u daeis ta nt um in V. T . u t Steinbartus o p i n a t u r , pro«
p ofitam; fed in N o v o etiam faepius repetitam inveni
mus. Palmarius in h o c capite do&rinæ locus eft
B a Rom.
R o m . 2 , 6 - 1 1 , eo magis unîverfaliter , n e q u e , u t vult S tein b a rtu s , d e fœdis ge nt il ium (celeribus, u ni c e i n t e r p r e t a n d u s , q u o d expresfe c o m p r e h e n d a t Apofto- lus
ÿA I -c s Y.oci ‘' Eå å t]v o i s.C o n f p i r a n t c u m illo Rom. 12, 19. 14, 12. 2 T h e f s . i , 6. 7. E b r . 10, 30. 2 P e t i \ 2 , 3. ieq. q u æ de poenis pofitrvis & arbitrariis lo- q ui eo manifeftius e f t , q u o d p o e n æ , q u æ d i c un tu r n at ur al es , peccata a t q u e vitia in hac vita f æ p e n u m e r o n o n ma nea nt. O m n i n o i g i t u r , impunitatis fpe, ea
d e m c ommi tt e nd i a p e r t a f o r e t licentia, ft hoc tolle
r e m u s D i v i n u m a t t r i b u t u m , q u o d , ubi in hoc feculo fe n o n ma ni fe ft av er i t, cer te in f u t u r o fibi r e fe r va t um h a b e t crimina , etiam q u æ o m n e m e f f u g e r u n t perfpi- caciam a t q u e v in di &a m h u m a n a m , in lu c em p r o t r a h e r e a t q u e meritis p ro f eq ui p o e n i s , nifi intercesferit p o e n i t e n t i a , a t q u e p e r fidem applicata fatisfa&ia C h r i s t i vicaria,.
. .