•
' Τ. Ν. y. C. Ν.
"
ftlSSERTATIO AC ADE MIC Α,
m IfHl ϋ ' i- DE
GEORGIO
SP AL ATINO,
IN OPERE REFORMATIONIS,
LUTHERO
Α Μ I C I S S I Μ O.
: QUAM., L
CONS. AMPL. FACULTATIS PHILOSOPH.
IN REGIA ACAD. Ups AL.
PRAlSIDE
VIRO CELEBERRIMO
MAG. Ρ Ε T R O
Eloqu. PROFESS. Reg. et Ord.
PUBLJCO BONORUM EXAMINI SUBJICIT
PETRUS J. TILIJEUS,
VESTMANNÜS.
IN AUDIT. CAROL. MAJ. D. XXIV. DEC
AN Ni MDCCLX.
Horis A M. Confvetis.
'
ÜTTÄ L I ÜT ~
Admodutn Reverendo atque FrrtclarjJJltno,
I)n.Mag.MATTHI/E RAMZELIO,
Ecctefre DEI, quae Sahlap colligitur, PASTOR!
Meritiflimo, Vigilantiffimo, nec non Diftr.
ejusdem PRJEPOSITQ adcuratiifiöio,
Patrono, Avi Materni loco omni venerationis cul-
tu ad cinerea usque, profequendo.
Ignofcas, Cariffime Ave, humillimus oro,
quod pagellas hafce , omni ornatu defti-
tutas
,Tibi faeratas facere auiim Nempe
fumma Tua gratia, qua nie nunquam non
cmple&i foTes, id fecit ; üt hocce munu*
fculum > venerabundae mentis*pignus, jam Tibi offerrem, infuper abs Te enixe pe¬
tendo
,djgneris, in pofterum quoque, pa- trocinio Tuo me exhilarare, omnium ju- cundiffimo. Sic, id quod fan<fte promit-
to, me habebis clientem ,. qui pro Tuo perenni flore vota fundere calidiffirna ηιιίι-
quam intermittec. Permanfutris,
Admodutn Reverendi atque FrceclariJJimi
NOMINIS TUf
cultor devotijjlmus
FETRUS J. TILLALUS.
VIRO
4idmothtm Reverende, atque Prxclariffiiro,
D:no Muf. JOHANNI
TILLHÖ,
Sacri Ccctus, qui Cbriflo in V allra Färncbo colligitur, PASTOR I Meritiffmw,
Adjacentis DiftriT FRTPOSITO Graviilimo, 1 Pären ti Optima,
Γχ animo gratulor mihi hunc votis fat diu ex-
petitum diem, qvo publice teflari liceat, inti-
ffium ΐη Te, Jndulgentiflime Pater, venerationis ardorem. Tot tantisque, inde a prima ietatulä, me camnlaftt pacernis beneficiis, ut fi illa digna profe-
qverer laude, magnnm, immo maximum, mihi dt-
cendi panderem campum. Aftfateri necefie eil:, me
illa, non dicam venerari, ied nec verbis exprimeré
poife. Tibi, Parens optime , omnia, minima, ma¬
xima, mediocriaqne debeo , Tibi gratis ägendai funt
immortales. nam referre nomqvam vsleo. Conicripfi,
AmantiiTirne Pater, paginas, Aeademici ipeciminis loeo, ut potui, non ut volüi; haice Tibi muneri träns- mitterem, antea niii effentTuae, frti&usqiie Tuarurp impeniariim.. Unicum, quod poiium, in votis reiide- bit, quibus Sup rem um Numen pro Tua diuturna
felicitate numquam defiitam implorare. Futurus,
dum vixero,
INDULGENTISSIMI PARENTIS
obeåientijfftmus Filius
PETRUS J. TILLJEUS*
Pliirimum Reverendo afqoe Prsrclarifftmo
D-.no Mag. MAGNO JUS TO,
Ad Gymnafmm Gevalienfe, Moral. Sz Hiftoriarura LÉCTORI lange MsritiilTfno,
Fautore quovis honore adficiendo.
S^urhafce primitiasßudiorum meorum Tibi,Fau*
tor optime , ojferre fuflinuerhn , ne mireris,
et i am atque etiam oro.
Singulari Tuo favör e au 61 or füifli , ut, cum
piufis me it erum confociarem, Tiias manus auxilia-
res mihi porrigere baud [is gravatus, Tu a ergo in
me permulta beneficia id meruere, ut, prima quo·
que occafione, gratimi in Te teßarer anipmm.
Accipias vultu, ut foles, feveno , quod jejiina flerilisque in lucem ediere potuit Minerva. Suppley
auteln fiimmwn reruni Statorem invocabo, velit,, per annos bene muttos', falvum Te praß are , de in·
columem, vir es que animivf corporis gratia fua ful·
che.
Viva tu, quo ad vivere liceat,
Piurimum Reverendi atque Prae-
clariffimi Nominis Tui
cultor ßudiofißtmus
PETRUS J. TILLjEUS.
Lutheri, vere Megalandri, focios, ad opus Reformationis,
in Germania, cum inchoandum,
turn aufpicato omineabfolven- dum,iure fuo relatumlegoGE·
ORGIÜM SPALATINÜM ,
id quod ex noüratibus, utlon·
gam cohortem exterorum tan-
tifper taceam, Reverendiifimi Epifcopi acDolores, Joan» Elai Terferusö), SrEricusjBenzelius, Pater b\
prodiderunt. Digniffimus itaque cenfebitur tantus Theologus, &, ni valde fällor, falubcrrimi hujus
inftituti adminifter & iaudator, quippe qui in Aula
Ele&orali Saxonica , a litteris & facris concionibus, jam diu vixerit, cujus fata, & in cauflam religionis
merita, praclariffima, fpeciminis Academici loco,
brevicer ita exponam , ut facile conftare poffit, e-
A im
#
•κ ) Μ ·:*
um in Ecdefia, a Romaneniium nugis & quisquiiiis vindicanda,Luthero amiciffinium fuifie, condiiorum-
que arbitrum , ac fidiffimum sdjutorem. Neque vc-
ro, uti fperamiis, iine fru£tu, hoc in argumenta
noftra verfabitur opera; nam, etil in Hiileria repur- gatai religionisj atque adeo in Biographiis erudito-
rum iftiusr revi, nihil fere dicere queamus, quod non ab äl(quo diSum fit prius ; tarnen non uno omnia,
quae ad Georgium noflrum fpe£bnt, congefta iunt loco, Caiparum enim Sagittarium & Chrift. Schlege-
lium
,quos vitam ejus dediiTe non ignoramus rj,
nobis videre non contigit , nec iniocundum erit,
hinc Divina? Providentias,, iilinc mirifiear,: bonos in-
ter, concordias atque conftantiae mahifefta recogno- leere vefligia. Tu um véro, B. L«, favorem enixe
nobis expetinius v fie conatus, infirmi quidem, fed
innocui, mitiorem experfentuY cenfuram.
a) Chrono log. Sa er. ad ann. ipio. b) Brrviar*
Mifh. Eccl. Secul. Χ VI. §. 4+ c) Jocker Gelehrten Lexic»
& Mor tri Diäiottaire fub voce Spalatin.
% IL
Patriam habdit Georgius Spalatinus Noricam
terram, ubi in Epifcopatu Eichftetenfi & oppidulo Spalato (Spalt), unde no men traxit, etfi antea pa·
ter mim & famiiiai cognomen Burckart fervaret, An¬
no 14I2, iucem hane primum adfpexit. De paren«
tum forte vitasque genere nihil certi deprehenderé potui apiid Scripcores, qui memoriam magni hujus
vit i, immortalkati confecrandam ad nos rransrnife- luntp fed honeitos Tliiile, pietatisque ac fapienriag
a m an,·
$ ) 3 ( m
^mantcs, vel ex eo colllgi potent, quod fans ma- tpre, & quidem pueruius, litterär um dndiis fuerit
initiams, fub PraceptoreNicolao MardchaicoThu- rio, viro in Hidoriis veriatiffimo , qui 8z legatio-
ni Megalopolicanse , in Saxoniam miife, interio it.
Hic difcipulo fiio amantiOimo, Georgia, Hidoria-
rum amorem certe infpiravir. Qua de r© agit Pra·
fat. Menckeniana ad Tom» il., ubi adferuntur An- nales Spalatini ex autographo Auctoris Latino de- icripti ab Anno 1513 ad 1526; nec non Diariurn
ab A:o. 1519 ad 1542 Germanicum, atque Difier-
tatio Gened. Hii>orica,de AlbertivDucis Saxonias, li- beris, Germanic, Studiorum fundamenta Norim- bergte jeciiTe legitur, poftea vero ingenuis artibus
ac fcientiis, partim Erfordias, partim Vittebergae,
fuccefluadeo feiici, fedulam navavic operam, ut in
Academia Vittebergenii, Anno 1502 , atque adeo
xtatis i'ux 20 y Magidri ticulum fic adeptus. Et fa-
cro licet in Eccleiia muneri fuam, pra ceteris, di-
caflet indudriam, non tarnen expers effe voluit Ju- risprudentias civilis, quas non tantum civi cuilibet,
commoda pradat baud eontemnenda, fcd etiam , eo tempore, cum dudio Tbeologicofreqventer jun·
gebatur, inque A dis Princip um maximum habebat
ufum. Hinc, Erfordiam reverfus , Jurrsconfultos aliquamdiu audivit, nec iegnem aut (tupidum fuis·
fc auditorem fubfecuta docuerunt munia, apud
Saxones praclare geda , facerdotio , ut ita dicam, coUtermina, quibus hunc virum praficere, atque, hoc modo, praparare voluit provida Summi Nu·
A 2 nu-
ί» )4 ( $
minis cura, Priroum aucem obtigit Georgio fpar-
ta eccleiraftica, cui tamen foli non diu licuitinvigt-
lare. Etenim iacros adiit ordincs A;o 1507, cum ei cura Pailoralis Eccleii^ Hohenkirckenfisad dlvam
Thuringicam non procul a monafterio cclebratitfi-
mo, qued a Valle S. Gcorgii nomen habet, (in¬
digenis Georgenthal,) fuit commiifa adje&o fimul,
anno fequenti, fcholaftico ad monafterium jam no·
minatöm, munere, quo, novitiös ibidem, feu nu- per adfcriptos juvenes, fida informatione, pragceptis*
que, setaci ac icopo difeentium adcommodacis, rege*
re .atqne erudire jubebatur. Nec difftmulandum e-
rit, nos, cynofnras inftar, in hoc opuiculo ex&di-
ficando
,fecutos fuiife Seckendorffii Comment. de Lutheran iimo Lib. I. SeÉL 8.$.8· Additam, Vi. Weif«
manni Hi-ft. Ecel. N. T. p. 1434, Joh, JJurch, Menc-
kenium de Scriptoribus rerum Germanicarum Tom.
IL, Valent. Erneft. Lofcheri Documenta Reforma»
tionis, Jo. Sleidani Comment. de Statu Religionis
& Reip. German, iub Carolo Vrto & c. & c.
.
IlL
Sed ad majora igneum Spalatini ingenium, exi-
miam eruditionem, fpe6!atiilimam morum integrita-
fcem totiusquc vitae ordinero , deilinata fuiiTe certo conflabit. Neque diu dotes tam prseclarae tamque
iingulares latere potuerunt; hinc ad Aulam Saxoni-
cam Electorslem, Ato 1509, evocatur, Principis Johannis Friderici , qui poftea Saxoniae Elekor fuic, iludiaatque educationem moderaturus. Cum- que^ in hoc officio, navitatem atque induftriamfum·
fliis
& } 5 ( &
mis probaret ingeniorum pariter, ac iaborum refti*
matoribus, plures, certatim quafi , tam celebrem
tamque peridoneum expetiverimt informatorem;
quarc faktum eft, tit, A:o 1511 , Ottoni atque Er-
neftö, Ducibus e ßrunsvicenfi ac Liineburgenfi do¬
mo oriundis, jaroqus Wittebergas , fhidiorum gra- tia, haerentibus , exoptptam inftitutionis operarn ,
iumma cum laude, adeommodaret. Quibus occu¬
patio negociis, π ön fåne vulgär i bus 8 ied maxime
honorifieis
,erudiiionenr, folidis jam antea nixam fpndanientis, ita locupletavit, ut nihil fupra; fimul-
que prudentiam Politicam , in vita & conVeriatione
aulica, inque rebus publicis gerundis tantopere ne- ceffariam , non parvis quotidie acceffionibus, auxit
& confirrnavit.
§. IV.
Eleöor igitur Saxonia, Fridericus lliius , cui
ob fagacitatem maximam, adcuratamque regiminis
adminiftrat/onem, Sapentis, ratione iftius aevi ha- bita, merito tribuebatur nomen, prudentiflimum huncTheoIogum tantopere adamavit,ut geminae in Au¬
la fua, fpartasfanc gravifiimae eumadmovendum duce-
re t Munus eniro non tantumConcionaforis, fed Secre- tarii quoque aulici, tam validis tuto impofuit Fri¬
dericus humeris. Hinc Spalatinus in icriptis
& epiftolis exarati?,multiplices fnomina fortkur titulos, auditque jam Librarius\ jam Bibliothecarius Duca-
Iis, jam Commcntarienfis Saxonias, jam Hiftoricus
Saxonicus, atque Hiftoriographus Saxonia primus,
Duci Saxonias a libris, a libellis, a iecretis &c.
A3 gijiH;*
/
3K MC »
€i)l1tfiUlftic|tfn Secjretarius &c* jimSa*
cerdos Chrifti, Concionatcr ikidis in Aula, a Sacris
principal!hus Saxonia f Evangtlifra & Ecclciiaitcs aulicus, & qua: ρ lura funt, q os ad facrorum ad·
minidrarionem fpecta nt , honörifica ία η ε munia»
Nam & verbum DEI in Aula EleÖoris fidelicer,
ore icriptisque expofuit, & Ele&ori, graviilimis im- plicito negotiis, femper *adfuit, quemadmodum in comitfis, ab Ekbtore frequentatis, promcam ubique
ac pergratam fubminiftravit operam. Hinc a late·
re fuo Georgium difcedere vix permifk Princeps,
neque ulla iine illo res major gefta jegicur* QuantI
vcro virum htinc fide non minus, quam erudirio«
ne confpicuum, feceric fapkntifiimus Fridericus,
vel ex eo dijudicari poterit, quod pon tantum vi-
vens eum in oculis femper gefierit, fed moriens
quoque Florenos illi aureos, quolibet folvendos an¬
no
,eentum & fexaginra legaverit, quam peniio-
nem, ut vocant, ad Annum usque 1538 retinuit,
qvo mille & fcxcentörum dumma eam redimi pa- tiebatur Noftcr.
5. V.
Interea, Anno 1525, colkgiatae Eccleföe Alten- burgenfis Canonicum fecerat Spalatinum non ma¬
gis grada Ducis, qua mukum potuit
,quarri dexte-
ritas omnibus probatiffima; ob hane enim expetc- bant eum cives judicem, nec fpe fua exciderunt un*
quam. Ipfe enim, quam potuit omnem, illis egre-
gie de ie ientientibus gratiam retulit* maximique
momenti legationen fibi oblatas, fammo cum eorum
com·
» >r( $
com modo , fed nec minori fua laude , faspius obiit
Sic Anno 1518V individuus erat comes Ele&ori ad
Comitia Auguftana ab Imp. Maximiliano I;o·indi&a,
&, Annoiequenti, Francofurti ad Moenum adfuitEle-
&ori in dehgendo Carolo V. Cxfare. Quemadmo-
dum Anno 152,1 ipfiuscoronationern cum Ele&ore AquisGrani celebravérat, ne dicaoi quod, Anno
1521, Vormaciac veifaretuir religionis caufTa, quod-
ve, Anno 1523!, una cum Eieftore, comitia Norimber- genfia frequentaverit., Inira jamdiu cum Luthero
am i c i t ia, eademque, non literarum tantum commer·
cio, Ted variis quoque offieiis confirmata, adeo non
alieraVit ab eo an im um novi Eleftoris Johannisv qni Cohflans> adpeliari fölet , ut potius civitatis
Äkenbnrgicx Paftorem vicinseque Provincias *
nec non Vogtlandiie, fuas ditioni tum iuhjeftae,.
Superintendenten), addito paulo poflVifitatoris Ge¬
neralis munere ac titulo j immo Archicpifcopij con- ftitueret. Nec tarnen reticendum eil·, ttedio jam an-
tea vitas aulipse captum , inbrmiorique laborantem
valetudine Georgium , dimiifionem ab Aula petiifle deque conjuge ducenda y quacum in quicte vivere
potet, confilium aperuifte. Sed retinuit illum Elé-
ftor
,ne
vtanto coniliiario rerumque gerendarum
adminiftro·· prsepropere careret. Öbilitic qboque Lu- therus, qui perfidelis amici opera apud Eleäorem,
in graviflimis non raro deliberationibus perneeeßa«.
ria , deftittii noluif. Spalatiniis itaque nec demanda·
tis fibi ofbeiis, nec Aula* fe fubducit, ied multa majo-
ris moment! negotia tum in cauifa religionis j, tum
"
im
& ) 8 ) »
ϊπ rebus allrscivilibus laudabiliter admiaiilrayit,quoad
secas viriumque debijitasid permitteret. Tandem ab
Eledore dimfiTus éft, ac ob iidem, Uli praertitam, muni-
ficencidime donacus.Circa finem certe gloriofae non mi¬
nus, quam Fru&uofae vitas, in mcerorem inciditlon-,
ge acerbiiTrrrmrn,non nificum vitaabjgendum.Caus-
fam crirtirias conienfum fuum interpretabatur in nu¬
ptias Partoris cujusdam incertas, cum noverca uxo- ris demortuas, nefcio quomodo impetratum eique
hunc fcrupulum fuis coniolationibus eximcre Luthe-
rus
,per iiteras, conatus ert. Solatii plenitflma'Lu-
thcri ad Spalatinum epiftola legitiu' in operibus Lu¬
the ri Germanicls, Tom. VUL Altenburg. pag. 364.
dignltfima omnino, quae legatur & relegatur, vari·
isque linguis cdita, fed iongior tarnen, quam, ut pa-
gellis noftris inferi poffit. Sed forte corporis cuidam morbo,malopraefertim hypochonririaco, errorequo-
dam morali exafperato, letifera hasc triiticia, maxi-
mam partem, noniine ratione, tribuitur. Sed nortri
non ert inftituti ejusmodi componere lites. Ad Spalatinum igitur ut redeamus, mortuus ille eft, An¬
no 154s,& quidem 16. Jan. anno aet, 63. inque aede
S, Bartholomaei Altenburgi fepultus.
5: VI.
Ex illis, quae de curriculo vitae Spalatini bre-
viter in medium adduximus, de maximis hujus viri
in rem Theologicam pariter, ac Politicam , meritis re&um haud difficulcer ferri poteric Judicium. Pro»
fuit rtatui, in patria, civili, bonumque publicum mi- rifko amplificavic Audio / idque non tantum , ialu»
berri-
& ) 9 ( «5·
berrimis Principi fuo, in cafu quovis ardoo, fub-
miniflratis confiHis, fed promta ecjam eorum exfe-
cutione. quse domi forisqoc fuae erant eomrniifa fi-
dei. Quod ad fumniam, qua pollebaf, in confulen-
do prudentiam attinet, nnum,cum plura fuppetunt,
addiixiile fufficiat, ex quo, velut ex ungue Jeo , fa-
eile cetera cognoici poterunt.Premebaturin Comitiis Auguihe Vindeiicorum, A:o 1530, folenniffime ce-
lebratis, Johannes, Saxonias Eleöror, ab Im ρ. Caro¬
le V7. ob diifenium in capitibus religionis, & defen-
fionem geformacionis per Lutherum feliciter ince-
ptae, atque ultra decennium jam conrinuatse. Hie
enim conciones abrogare, ritusque fuperih'tiofos me- rito reje&os poflliminio quah reducere, atque, ut paucis multa comple&ar, ad Ecelefce Romanze au-
öoritatem & praeicriptum, in caufla religionis, cun-
Eca componere, addicis minis graviflimis, & nyga¬
ta Saxoni confirmatione feudi Elefloralis, ju berät.
Petebatur,iniftorerumarticuIo, reruni articulo inqtié
abfentia Lut her i, deliberatio Spalatini tum ptae-femis,
quare fu'mma ufus moderatione,in hanc fere fententiam refpondir.declarandam quidem eile fidem, & fubjectio-
nem in iis,qux ad rempuhlieam fpeedent, neutiquam violandam, fedin rebus fidei nihil concedi pofie, pro¬
prer confcientiam , · quas abjetfo , quem cx verbo
DEi didicerant, cultu, vulneraretur graviter; rogan- dum igitur Caefarern , ne, ejusmodi poiIulatis?con-
icientiis vim inierat, cunumque impediat Evange-
Iii; praeterea errorem in doEtrina riulinm adhuc de- monftracum, Ted ad certos pleruruque ritus totam
B fe re
«:· ).»c ·:·
fere recidere controverfiam. Caveret tarnen EieBor,
ne hofblia Imperatori opponat, nec aliis Principibus,
Ε pro religione ad arma ruerent, efle admifceacs
ne tumultus oriatur, muitis otique futurus pernieio»
fus atque funeihis; ' inprimis cum religio, ad nor·
mam verbi Di vin i & exem.pl a San&orum, non manu ar- mata, fed alacrf confeffione, acconfiianti patientia de-
berex defeofitari dj. En! egregium ,· & fapienti fa-
cro rum Äutiiiice digniim norra men
d) Job. Wolfii Ledion. memorabil, p.jfo.feq.
%■ VII.
Sed Ecclciisreique litterariae profuiile cenfendus
eft Spalatinus, pietaee norr minus, quam ertiditio·
nis exiniia laude prscellentiflimusr Sic , Å:o 1537, fua manu, AltenburgenEs fubfcripEt Arnculis Si niai-
caldieis , ceterisque libris Symbol c is , quemadmo-
d u nr, h oc eo de mann o, Antonio Mufae & Volfgango Fqiro·, in eccleiiis & provinens reformandis, fidam
locavit opersm, Et pietatis qtiidem innurnera de-
dit documenta, in quibus eminet eiegantifiimum
earmen
,quo Helio Eobano Heffo, Regi Poetarumy
Pialteriunr Davidis, carmine Latino, feliciEime red-
ditum, A:o 1557,. gratuiatur, cum Lutherusr, Phi¬
lippus Melanchchon & Juiius Jonasy ipfiitidem di-
lo profaico adplaufifTenty quorl, ecii longiuiculum Et, freie tarnen exfcribere juvabit :
Tam mihi quam reliquis iemper Pialterion iftudl Prodcritlpia üt res nos, Eobane, docet.
Nam funt hic numeri Mufis & Apolline digniy
Et quo; Chriftiädum· nu min a cunAa probend.
Ett
5K ) " ( &
"Et quos Chriftiadar diicant finc crimine cunfH,
Et quos Sarigenie iemper in ore ferant.
Hic puer, hic juvenes, habet hic yeneranda ieneftus
Quo felix, miieris libera rebus, cat.
Mentibus hinc noftris folatia certa petuntur, Qux nullis opibus mundus habere poteft.
Talia Jeflacus veheret cum laude Prophetes,
Éxultans elegos jam rediiile fuos.
De Domini verbo, vita?, ambrofiaque iälutis,
Qtiod fidei fblo munere, corda beat.
Sola fides hominem coeiefli donat honorc,
Sola fides fuperis Qonciliare poteft.
Sola fides hominem peccato liberat omni,
Sola fides mortem, & peiiima quarque premit.
Sola fides Chrifti ί rat res
>föciosque potentes
Efficit, & coelis inierit una fides.
Sola fides animos tetrico moerore jacentes Er'igit, & miieris pe£lora laeta facit.
Sola fides Satanam fubigit, ftygiasque paludes,
Glavibus his fölis fidera fumma patent.
Sola fides vivis, morientibus omnia donat,
Sola fides regit, atque omnia fola poteft.
Verbo juncla fides alas dat in arther a ufrasque,
Mentibus & ibeiis corpora noftra beat.
His dueibus cunftos animi iuperabimus hohes,
Quamlibet e numero iordidiorc iati.
His dueibus femper vidtricia figna feremus,
His dueibus ccrti pofteritate frui.
Hxc tibi legitimum cano gratificatus honorem,
Pro Pfalmis merito ter, Eobane, Tuis.
Dum vehor ad yerbi Chrifti incrementa tonantis, Enfiferi imperio Principis ipie mei.
Exiliens animo Pialmos, tc audlore, renatos, Quos cithara tali nulla Thalia dedit.
B 2 Munc-
& ; i* c &
Munerc pro tali gråtes Tibi tempora η o fira.
Et recmet quicquid poileritatis erit.
Sed magis hoc iemper, qui Te Spalatinos amavit,
Qui juyenis> qui vir, Te celebrare iblet.
Conjuge cum caila, cum toto examine, felix
Vive diu dulces Neiloreosque dies,
Voti hujus ibcius doclor Mégabacchus adeilo, Quicquid & Aoniäum Teutonis ora fovet.
Taceam viiitationes ecckfiarum, Principis ju (Tu, non
ii ne fru diu auditorum inditutas, Taceam fcripta tk - monita Theologica & Moralia, quse vel ipfe confi- gnavit,. vel in linguam, autLatinam, aut Germa-
nieam aliorum,nempe Lutbcri, Melanehthonis, Eräf-
mi ,· Petrarchas & plurium adcuratins transtulit.
Nec adferam d i i ige η tiae f pe c i m i na ejus varia in mo- numentis Hifloricis fcribendis , aut in libris
utiiiffimis, ad Bibliothecam Principis fui locupletan·
daniy eonqiiirendis follicite admodum collocata?.
Neque in eiegantia Latinkatis progreiiiones eximi-
as loquar.a Jacob. Burckhardo, magnopere commen- datas, in Trachru de L. Latins Fa tis in Germania.
Adjungam tantum , quod a Seckendorffio aliisque
intadlum miror , Sfpaiatinum Lnthero, in verfione
Novi T. adornanda, cornmodaile operam. Patet hoc
ex epiftola quadam Lutheri ad Spalatinum f), ubi
hunc in modum feribit: non folum Johan¬
nis Evangelium , fed tom ro T. N. in Patmo mea
verteram, verum omnia nunc elimari ccepimus Phi¬
lippus & ego , & er k (DEQ volente) dignum opus,
fed & tua opera aliquando in vocabulis apte locan*
üi$ neceffaria; ideo fisparatus, fed fic , uc fimpl ι¬
δώ,
& ) 13 ( »
eis
,non caftrenfa, nee 3 tili ca fuppedites. Annu-
ifle vero Spalatinum his amici preeibus, dubitari
vix poterif, Reliqiia praeteream; fingulis enim re·
cenfendis, in eam opufeuium creiceretmoiem, quam propoiita nobis brev i ras non admitut.
J) Pom. IL Epißolarum > p. jj(f»
§. 'VIII.
Sed in laudibus meritisque Spalatini vel prin*
eipe locoponenda eil conftans iila atque intima cum
Luthero amicitia
,& fidiffirnum in reformanda reli¬
gions praeftitum ipii auxiiium. Ita enim propitium
erat falutiferis Lutheri äufis optimum Numen, ur,
qnamvis mukös, & in aulis Principum, & exera,
domi forisque, haberet Minotauros, Rhadamantau-
ros, Cacotauros^ h^reticantiilrmos hasreticantes &c.
(verbis utor Lutheri) feu hoiles acerrimos, nonnul-
los ramen > etiam aiefürr pofiros loco , faventiffimos
inveniret patronos, horumque in numero Spnlatrnus,
ut taceam Staupitium, Jo. Langum, Nico!. von Ams¬
dorf, Joh. Welcurium&c,, fuo jure, occupat locum.
Hunc igiturLutherus, Anno 1517 & infequentibus/^w
vocat imprimis ctmicum in Domino y fuum in Chrißo o~
piimum if eru dit um y Ducalem Ηyperafp ift em in Arce y
Juum Chrißt facerdotem y Principi Saxonia α Ii-
bellisi Juum in Arce Vittehergenß y fuum faventifft-
inum Altenhurgi; fuum in Chrifto cariflimum y fervum
Chrißi Dominum fuum; fuum cari/ftmum Chrißi Jer-
mm y & Majorem fuum y fuum in Chrißo amahiltter ve- nevahilem y hominem fincertim ξβ eruditiffimum; fuum
in Chrißo amabiliftmum y fuum in Domino Evangelien
Β 3 veru
SK ) η ( SK
ver i tat is miniflrum ßdelemConfeßorem DEl Augnflozcon*
jlantem £Γ Dtfcipilum Chrifli öV. qnem pro fe orare vel millies rogat, inculcätque. Hic, Diviriis fub au-
fpiciis, Ele£?oris Saxonici animum flexic non raro
ad Lutheri cauifam cuendam, ioque pietatis fincero, quo flagrabat ardentiffimo, rtudio confirmavit. Is adverfariis Lutheri feoppofuit, imprimis vero con¬
tra Carolortadiom fortis fuit, apud Ducem, propu- gnator; atque in hoc ergaLutherum teneroadfethin}-
hii unquam muta v i t, fed, ad extremum vitaé halitum, iinceritafem non minus, quam religionem fervavit
illibatam. Quod quidem mirari convenit, fiquidem Spalatinus non modo Erafmum Roterodamum, a Luthero difTidentem, ob rtupcndam eriidicionem, in fcriptis eleganriffimis declaratam
,faceret maximi, atque ab eo coleretur impenfius; fed etiam, fub i η i -
tiis Eeformationis, a Papa Leone, A:o 151g. & a
Juho Mediceo, qui Clemens VII. Pontifex audit, e-
pirtolas accepiftet blandas atque honorificas, quibus
ad do&rinam Lutheri, quem Satana* filium adpellare
haud verecund3bantur, prodigandam, atque ex a- nimo Principis divellendam & exrtirpandam peni-
tus, incitabatur. Sed vicit confcientia fraudes, ve- rumque mendacia , manfttque inter Georgium &
Martmum fumma atque arftiifrma neceffitudinis con- jun&io, donec ambo, port äqualem fere in terris peregrinationem , intervallo non longo interjs&o,
reterna coelertis patrias intrarent palatia, Optime
autem, qualis horum fuerit virorum amicitia, fre- quentiilimum docet epiftokrum commercium, quae
nu-
JK ) 15 (
numernm complent fexcentarium; quarum, teftimo*
ni i loco, binas haice exicnbendas volui.
ΓΕΟΡΓΙίΙ τη ΣΠΑΛΑΤΕΙ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ j
Μνςη ev Χφ%ω η γαστη μεν ω γνησίως.
JHESUS
Sa1 utem. Vince & Tu quarib rots άνΒξωπων ccfoc<Bot
λϊας. Sic impofuit nos Dins, ut importunis cogamur maximc opportun! fieri. Eft hic iacrificulus} qui ex illu-
ftrillimo Principe noftro petit iacerdotium jam vacans in
f Petrus eAsv, rogavic ut litteris commendatitiis no¬
mine fuo Principem adirem. Sed uaus Tu mihi es littus,
&, ut homericedicam
,B/v aAcV άτςυγέτο/ο, Ideo quic- quid mars iftud meum mihi afFert ipumarum & fecium,
in te uno collido. Eil mihi homo fafis nofus., iedquod
nolui ita urgere, ut moleitiam adderem moleiii^. Tu' facies, qure DEus tibi ipira verit. Ε^ωσο. Vigilia της
Be/ης αγνής σΐαξΒενου τε μαςτΰξος. Witteb.r519
ΊΛα^τ/νος ΕΛευΒίξ/ος Auguftinv
D:no GEORGIO SPALATINO, Suo in Chriilo Era tri,
Graham & pacem in Domino. Non patiar 5 inquisy
mi Spalatine, ceiTatorem me dici in icribendo. A t pa-*
tieris etiam«invitus. Nam nuncio Doctoris Jonac per quem fpondebatis & nobis & Wittembergenfibus copio-
fe velie icribere cum nuncio Doctoris Appell!, ut fylvas
littcrarum exipectaremus. Ubi venit is nuncius Appel- Ii, folius Jona? litteras Wittembergam ferens , interroga-
tu%} Sönngjtu ntd)t Anette? Reipondit: ^cin. <2Bt gebcttS
t>en ^evrnV Refpondit: Tßoi. Hoc unum mox queftus'
fum Philippo &c. Rogo igitur an Tu non diccrcs me ceiTatorem, fi Tibi id a me contigiffct ? Furere iftic &
fremere Reges ^ Principes, populos adverfus Chriftum
Domini, feiix omen puto} ac multo melius, quam Γι
•κ- ) i·; c &
blandirentür. Sequifur eninv. Qui habkat in coelis, ri¬
det eos. Hoc autem Principe noftro ridente , non vi¬
deo cur nobis flendum fit a facie eorum. Ridet enim
non fui, Ted noflri gra'tia, üt & nös potius fidentes ri-
deamus inania iliorum coniilia. Tantum eil opus fide,
ne cauiTa iidei fit fme fide. Sed qui cospit hoc opus, is coepiti certe absque confiiio & iludio nodro. Idem ha-
&enus protexit & gubernavit, fupra & praeter confiiia
t-ioilra & iludia. Hie ipie eil, qui perficiet & abiöivet,
idem extra & ultra nofira coniiiia & iludia, de quo ni¬
hil dubico. Scio&certus fum cui credidi, quia potens
eil facere fupra quam nos petimus &intclligimlis, etiam-
fi Philippus cogitct ac cupiat eum facere infra & inträ i«-
uiti confilium, ut beeret ei glorian: Certe fic oportuit
ficri, Sic feeiflem ego. $fteitr.e$ mu£ ηιφί fgifkn: Sice-
go Philippus. ego tft mei &u gering. €<? geiget: Sic
ego Ero qui Ero. Hoc eil nomen ejus Qui Ero. SÖldtt fif?et
ηίφί, miJ& tft·/ flifoc·.cuskttö fein, fo tperöen \w$ feimi.
Sed hxc verboie iatis. Tu eflo fortis in Domino
,&
Phiiippum med nomine exhoriare iemper, ne hat DEus,
fed pugnet contra iilam innaiam & a diabolo in Paradi-
ib inplantatam nobis ambitioriem divinitatis, ea enim
non expediet nobis. Ejegit Adam Paradiib, nos quoque
ipia fola exturbat & extra pacem trudit. 9231 ϊ füllen ittem fd)m, tinö ηιφί Q5ott fein. tfl Die ©urnma, n>irD δοφ ηιφί anbete, oDet tft ewig ιιηνφ unD unfev (θξ>Π. V"ale in Chriilo. Ex eremo, ultima Junii 1530.
T. Martinus Luther.
Laus DEO Patri maneat perennis,
Fi Ii um geUtes celebrent in ce vum,
Spiritus San£li vigeat per omne, Gloria? tempus.
r
