Sciagraphia progressuum disquisitionis philosophicæ. Quam venia. ampl. ord. phil. Ups. præside doct. Dan. Boëthio ... pro gradu philosophico publico examini submittit. Carol. Eric. Læstadius. stip. reg. Bothniensis. In audit. Gust. maj. die XXVII April MD

SCIAGRAPHIA

_PROGRESSUUM

D1SQ

UISITIONIS PHILO,SOPHICTE.

QJJ A Μ

VENIA. AMPL. ORD. PHIL. UPS,

PRjESIDE

doct.DAN.

_boéthiö,

ΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET ORD.

PRO GRADU PHILOSOPHICÖ

PUBLICO EXA BlINI SUBMITTIT.

CAROL.

ERIC.

L MST AD 1

_US,

STIP. REG. B0THNIENS1S.

N

/

IN AUDIT. GUST. _{MAJ. DIE XXVII APRIL MDCCCIII.}

Η, A. M. S.

•

U ρ f a 1 i ae

Litteris _{Joh. Fr. Edman, Reg, Acad.}

SCIAGRAPHIA PROGRESSUUM

DISQUT-SITIONIS PHILOSOPHICA5.

*Φ<«Η®038ί*"·*

Prooemittt».

orrm, firmtlac ed conicientiam fui _{pervenerit, undique}

fe externa vi _{premi cogique percipit,}

quam non

poteft non ad res extra fe poiitas referre, ficque

realira-ds chara&erifticam notam in eo _{ponit, ut externa}

quas-dam vis _{atque eoa&io adfit, quse quum defideratur,} cogi-tarionis _{obje&a casfa omnique realitate orba judicar. De}

rerum vero externarum a fe _{independenria}

eo minus du-bitat, quo magis terram communem fibi iHisque _agnofcit ma-rrem, _{ficque fe pari cum illis faftigio coliocar.}

Sed fieri non _{poteft, quin homo, ocius ferius,}

cogi-tationis _{ope ad quandam independentise immunitatisque}

confcientiam _{perveniat, quae, quum forte firmior fuerir,}

quam ut necesfitati atque dependentiae irerum cederet,

hominem, nifi, omisfa _{fpeculatione, fe} totum pra&icae

fi-dei _{tradiderit, in anguftias compellit, unde qua ratione} fe _{educat, vix ac ne vix quidem perfpicit. Antea}

reali-tatem illis _{tribuerat, quibus fe quodammodo cogi}

fenfe-rat; jam fe libertatis idea in fafiigium evexit, quo nulla

externa vis _{attingere posfe videtur, ficque celebris illa di»}

ftin£lio inter _{ej/e Ϊ? non esfe, quam facile perfpiciunt} ple-rique, vacillare incipit, Sc perdifficilis omnino apparer. In

hocce Gordio nodo _{expediendo omnis verfatur}

philofo-phia, & nemo _{quidem, qui in illum} non ineidir, quid fftfi velit _{philofophari, vel confufe novit, licet in}

verita-te _{indaganda omneoleum, Sc operam omneraconfumferit.}

Ipfi vero huic

philofopjiieae

enodationi

pluritnurn

utilita-tis & _{sdjumenti adferrec accurata arque}

_diAin£U

progresfuum &

graduum,

humana

in hoc

ante-quam ad finem

propoiitum pervcnire

liceat

Nos

quominus haec prsiiemus, vetant asque

vires

voluminis

magnitudoj quare brevi

folummodo philofophicae

disqui-lirionis _{fciagraphia concenti erimus, eamque non ram}

hi-jftoricis datis, quam ipiius rei indole atque natura, quaiis

nobis esfe videtur, fundatam proponemus.

§. I. Realismus.

Quemadmodum motus appreheniio esfe non poteft

abs-que idea loci, ita nec cogitationis confcientia sbsqueindepen-dentiae _{confcientia, indeque pugna quaedani arq«ue disfidium} in mente humana oritur, _{utpote quae} coa&ioni _arque

ne-cesfitari itidem _{fubje£Vam fe fentiar. Hocce disfidium} a-nimum _{inquietum reddit, & compellit, ut fe fibimet, ii} fieri _{posfir, reconciliet. Quum vero necesfitatis, quam} libertatis _{fenfus, ab initio praeferrim fortior eft, hic} ple-rumque, theoretico falrem refipe&u, alreri cedit,,

omnis-que fru&us, quem ex hac reconciliatione capere poteft

li-bertts, in eo conftftit ut fuperflitiofae qqaedam opiniones

vel _{fingantur, vel jam fi£Hs asfentiatur, quae tarnen}

ac-curarius exarninatae _{ipfam libertärem tollerem. His vero}

ipfis mens humana, qualitercunque pacata, ftationem

in-venit, qua innixa vires fnas in veritate examinanda at¬ que: cognofcenda aliquamdiu trnnquilfe exercere posfit.

Homo in hec ftatione _{pofitus, fi illum ut}

philofo-pbum fpe£taveris, abfoluto realismo addi&us eft. Si ll¬

ium _{interrogaveris, cur, bis duo fint quatuor, quaeftionem}

ad calculos vocat: ii cur re£ia linea inter duo _pun£ta

bre-idsfiraa iir> menfuram faccre inftituit, Sc fic _porr©.

3

bot omnes fuas _{cogniriones empiricae esfe originis}

agno-icic, nec ullam aliam, quarenus fibi confentiat, iilis

tri-buit necesßrarem, quam contingentem, qualis icilicet ex experientia hauriri posfit. Intelle£lum humanum «tut ina-nirne _{quoddarn fpeculum confiderat, in quo obje&a quafi}

fuam _{imaginem, qualiscunque demum ifta fuerit, pingunt.}

Sed volventibus annis & erefcente indies vis

cogi-tandi acumioe, homo minus _{minusque veritares ad} nu~ dam _{empiriam refert, necesfitatemque illis tribuere}

inci-pit, quae ab omni experientia independens eft, donec tan¬

dem _{mathefin, ut puram. atque ab omni empiria}

fegrega-tanr» _{difcipiinam , tradere valet, plurimasque alias verita¬}

tes alcioris quam _{empiricae esfe originis cognofcit, licet} conatus easdem in _{puram difcipiinam redigendi, minus} prospere fuccefisfet. Novus nunc cognitionis ordo ingre-ditur: antea homo rationenj externarum rerum iervam ha·

buit; _{jam vero fenrit, fe illius ope leges ipii} naturae

fer-re _{posfe, ficque mentis aequilibrium, antea indepe-ndentiae}

abnegatione na£ium, facile iterum amittirur, novaque

in-ter mentis _{dependentiam & independentiam oritur pugma,} quae externae necesfitati magis periculofa videtur, novis

jam viribus na&a Übertäte.

§. ΙΓ. Idealismus.

Reaüsmo contrarius Idealismus eft, isqüe vim atque

coa&ionem, qua fe premi fenrit homo, quaeqüe ejus

inde-pendentiae adverfari videtur, non ad res extra nos

pofi-tas _{refert, fed eam internam omnino} esfe _autumat, Ec

parurn fane mirum esfet, fi, fuperiori philofophandi

ra-tione _{abrogata , haecce opofita tentaretur: videamus tarnen,}

quo pa£to fiat, ut mens humana ia alterum hocce

extre-mum _{propendere posfir,}

Ree-4

Realism! _{prineipiis labänti bus, homo necesfario}

ant-inum ad fe _{ipfum, atque ad rerum naruram feordm}

ätten-dere _{cagitar, tuacque anirnam titut inclependentiae,}

mat-e-riam vero>, utut externae vi _{fubftratam, refpicit, quce duo}

Sileo contrariis ornnino notis characlerifticis _{diftinguir, ut} tandem non _{intelligat, qua ratione iater illa ulla}

unquara relatio esfe _{posfit. Quum igirur animam nulla externa vi}

premi posfe judicat; nullus alius exitus ex hoc _Labyrintho

esfe videtur, quam ut ornnis coa£tio non ut externa _quccs

dam, fed ut interna, atque _{infita coniideretur, ficque <>.}

m.nis realitas. tollatur, & vira, _{omniaque in illa obvia, ml} aliud fit _{quam ibrnnium. Realismus} hominem _confiderat,,

ut inanirae _{fpeculum, in quo obj.e£Xa real ia imaginem.}

Cuara _{p.ingant; idealismusr vero} ut animal dormiens, _quod

imagines quoque con-tincat, fed" quibus, nulla _refpondeant.

©bjedta..

Sed brevi iftiusmodi _{philofophus i« obje&a,}

quse

fomniasfe fe _{cogitat, adeo impingit, ut iterum}

expergi-fcat, nec ullam (labilem· _{quietem mens cogitans in hac}

ipeculationis ftarione in venire poteft, quare pauci

admo-dum,, hique non niii ad partem, atque incerti, ei

addi-&i fuerunt _{a). Cauia vero, cur realismo. potius quam i*}

dealismo _{asféntiatur, illa eft, quod ille qnidem libertärem}

tollit, at realitatem ponk; hic vero & realitatem St liber¬

tärem tollitmentem _{quidem externae vis immunem facit,}

fed illam inrernae _{cuidam atque fatali fubjicit,}

quae liber-tati aeque inimica eil, ac externa coaélio.

Novam _{igitur, necesie eft, disquifitionem faciat, qui}

fibi _{ipfi confentiri capiverit;. duo jam extrema}

expertus eft: rt_{) Celeberrimas Leibnitiu» in hanc}

pbiloiophflndi rationem propenfus

5

eilt veritss _{problematisque refolutier mediae inter ea}

forO-tan _{jaceant; Ted qua ratione nobis hocce pervium}

pate-fiet? _{Ab altera parte, ar videtur, independentise nan}

ad-verlabitur; ab altera vero realitätera _{atque externam} vim

fervsb.it!;

§. IH. Criticismus.

Qiiand'o. sd cognitiones raeas animum artendo;. ejus·

cemodi ras habere _{reperio, quae ab externarum rerum in}

fsnfus _{impresiione feu vi non pendeant, q,uaequs}

univer-faütare _{gaudeant, q,ualem dare nulla empiria poteft: de}

©bje&s ramen valenx, <Sc femper, q.uando lubet, reaiita-tern, licet non univer£alitatem enrum, _experimentis ante oculos _{ponere posfumid.ealit.atem cum realitate quin com·}

mutem^ ii valuerim, nunquam non ßeri potefr#). In ide<-alismum _{quendam vel in virus feror, quas tarnen nie non}

abfterretrealiratem enira non toll_{i t, folummodo}

praedi-cit, qualis furura fit. Ifiiusmod'i ideafismum tranfcendenr

talem vocavere _{recentiores, ut illum a dogmarico, cujus}

in _{priori §· mentionem fecimus, difiinguerenr,.}

Sed qua ratione haec iieri posfunt? fine dubio nuilo alio _{modo, quam, ut hae verirates duplici via feu} metho-do inveniantur: ι.ίβο experientia^ _{qinim ramen}

abfolu-ram univerfaiitatem non _obtinent, fed eatenus tantum

valent, quacenus progreditur experientia;. 2:do

ätten-jäendo animum ad _{tpfam nofiram cognofcendi jacultatemi res}

quas ad meam _{cognitionem pervenienr, huic facukati}

adver-Ä 3 fan

k) Proprie fi dlxeris; longius experimentorum ope perveniri non

p&-feft, _{qnam ut nihil in illis ibeoii« fit contranum. Huic iamen in} qui-bu$dam veritatibus tarn prope experientia accedere licet, ut fere ni! ultra

defiderari queat, fi de populari perfuafione, non ve bo de eridemi demon-Üratione fermo fuenr».

6

fari _{nequeu-nt, rstque iftius modi formam necesfatio}

habe-bunt, ur in mente qtiaü mea contineri posiint, Itaque

ac-curata _{hujus 'Faoiltaris} tnalyfi fs&a, _ad univerfalem

re-rum _{cognitionem, qua} formam, pervenire posfum,

ea-que in rebus a priori determinare, iine quibus

cognitio-nis mes obje&a _non fierenr. Sic, _{ex. gr. a} priori fcire

licet, _{quod res locum Sc tempus quaii impleant, ideoque} borum quoque determinationibus fubjeöae fint: loco

cotn-petunt tres dimenfiones; has igitur quaevis externa res

ha-beat necesfe eft: inter _{temporis proprietäres} annumera-veris durationem Sc non arbitvoriam fuccesfionem, _quae fi ad

res relarae fuerint fubßantialitrrtis Sc eavjalitatis pariunt

no-tiones, qute a priori de omnibus externis rebus valent, Sc fic _{porro. Ipfarerum forma mihi necesfaria Sc a priori}

eft, earum vero exiftentU Sc intima mareries , feu res in

fe, mihi contingens eft , Sc impresfione folummodo in

fen-fus fa£la ad me quditercunque pervenire potert. Qui heic

circiter in fuis _{disquiiitionibus fubftiterint, Critici}

appel-lati funt c).

Sed nec heic, re _diligentius penfitata, _ulla rtabilior

inveniri _{poteft ftatio} atque quies^ quam in idealismo; nam

prseterquam quod aliquid de abfoluto realismo,

indepen-dentise inimico, in hac _{philofophandi ratione adhuc}

re-fter, O Nos equidem haud contendiinus Statorem philofophiae criticre

fll-tius _{disquiiitionum iusrum rodices} non egisfe; folummodo indiensfe vo-luirr.us, plerosque feöatores illius longius eum in fpeculationis lalo fequi

non potuisfe. Scimus _{prieterea, nos} in hac philofophandi rotione

deiignan-da non tam Criticorum terminologis confenfisfe quin potius ei in

quibus-dam contradixisfe: dicant eruditiores, an idem refpe£hi ientenrise eorum fe-,

cerimus: forfan ei propriores fumus, quam illorum verbis & terminis. De cetero notis fuis charaEterifticfs hancce philofophandi _rationem defignare

perdifficile negotium eft, proprie enim dicendo nullam iuvolvit fpeculationis

7

fler, _{ipfe tranfcendenralis idealismus,, qui freie proponitur,}

ejusdem fere indolis eil ac idealismus dog;maticus de quo

§. fuperior. Exrernam quidern

reaiiratem

tamen _{ipfam meam} cognofcendi

facultatem

faralem _{judicat, quse forfan aliter quoque comparata esfe}

potuisfer, iicque alias res aliarque veritares, praefenribus

forfan contreriae, menti meae obvenisfe potuerunr.

Quae-flio cur non alia cognofcendi faculrate _prasditus fim.,

ne-cesfano aderit, omnisque refponiio, praeter palladium i-ilud _{dogmaticorum: ita je res habetmihi praecluditur,}

i-pfeque hic idealismus eatenus dogmaricus

eil, &

liberta-tem tollit. Non tantum res externae in me vim _atque

impresiionem faciunr, ficque dependentiam meam arguunr,

fed _{ipfe Ego res externa mihi videor:}

_philofopbias

ita-que adhuc incumbit, non tantum realismi reiidua

auferre,

fed enam ipfum noflrum _{ego in} rationem ducere.

§. IV. Idealismus tranjcendentalis.

Qualiscunque dernum ipfe ego fim, vis tarnen in me

få£la _{eil, fed quid iibi vult iflud vis in}

_mel

nil aliud, quam ur externa qmedam vis, feu peregrinum

quoddam momentum in a£lionem feu a£livitatem meam

influir; nihil enim aliud habeo, quod externae vi

oppone-re _{posfem, & absque rea£lione quadam mea}

nulla

feu _{impresfio in me locum obtinet a). In eo igitur, mi¬}

hi _{(altem, ornnis realitas confiilit, ur peregrinum quod¬}

dam v

d) Qui crednnt, fe hane vim fatis- explicasfe, quaηdo rerum in

cor-pora noftra impresfionein faftarn esfe dictmt, num hi unquam dicere vel

cogitare posfunt: rneuto corpus. Si vero id posfunt, certe interJe <5ζ cor.

pus fuum diftinguunt, Nunc refpondeant veiim, qua tatione fiat, ut

i-pluin eorum corpus in il Jos impresfionem tocior.- Quseftio heic non eft de

materiei in mnteriem _impresfione, quae ex caufalitnte pendcf 6i facile ex·

$ '

dam _{principium rooveus feu momentum a&loni me^ Te¬}

met _{objiciat, quod itaque rerum quaS intima elementa atque}

esfentiam conilituir. A£lio vero non esfet rnea _{a£lio, Ted}

peregrina, nifi quoddam quafi inilrumentum feu princi¬

pium movens ipTe haberem, quo in illam _{ipie infiuere}

posfern; inilrumentum, ut ita dicarn, interius habeam cu¬

jus ope me ipTe ad _{agendum impellam: hocce medium eil}

eogitatio. Illa principium quoddam movens continetquod

meum _{proprium eil. Hoc vero principium ejus eil indo*}

Iis, ut Temper plus _{ultra progredi} queat, nec externa

quaedam vis tanti momenti esfe poteil, ut fupra

afceride-re non _{posTet eogitatio, idque in infinitum. Hujus igitur}

ope, ii velirn cum externa vi certare posium, nec un-quam, niii fponte arma abjecerim, vincar. AbTolute

in-dependens equidem non Tum, vis enim externa s£lioni

rnece Temet opponere _{poteil, attamen hatc vis me pesfum«}

dare non valet: _{premor quidem, non ©pprimor, atque}

eatenus _{independens Tum. Iiliusmodi vero mdependemis.}

liberras vocatur, quae vero iine abfoluta _{independentia}

esfe non _{poteil, hoc enim aeque imposfibile eil, ac fi}

locus finirus _{esTet, locus vero} infinirus non esfer.

Abfo-luta _{independentia conditio eil, iine qua nuila libertas,}

Si vero fuerit abfoluta _{independentia, necesTario omnia,}

& qua esfentiam & qua exiitenriam, illius _legibus

fubje-cta erunt. _{ipfa vero aliunde, quam a fe ipfo, nil}

hauri-re _{poteil, ideoque omnibus fuprema & unica lex eil,}

quae libertati necesTario injungat, ut ad ipfam Temet e-vehat. _{Quum vero hoc aliter fieri non poteil, quam in}

vi _{quadam externa vincenda & fubigenda, necesTario}

o-mnem externam vim, etiam _{illam, quae in me libero fub»}

je£lo forfan esfet, vel ad me propius pertinerer, ita

di-ipofuit, ut apta libertati feala esfet, fi ita loqui licet, &

praeter banc fealam fruilra quid in rebus quaefieris. Si

itaque metam noilram aliquando attingere posfemus, tunc

ul-9

nulla externa vis esfet; Sc quatenus externum _quoddam

ad realitatem _{requirirur, nil tunc reale esfer. Si vero} re-lacionem _{quaii libertatis ad independentiam intelle£lu}

comprehendere posiemus, omnes res ad individua usque

idealiter ponere valeremus, quernadmodum nunc eorum

nniverfales _{determinationes, refpeclu loci Sc temporis}

See., ponimus. Tunc omnia necesfaria atque

detnonftra-bilia nobis _esient, quee nunc _{contingentia videntur Sc} ex

experientia hauriuntur. Realiras nihil aliud eil, quam

ex-ponens rationis, quam ad Independenciam habet Libertas

At _{quis dixerit: quare vero exfiflit libertas? anne}

fstis fuit abfolutse _{independentiae folarn esfe? Sc quo} pa-clo infinitae huic _{indepedentiae übertäte opus eil?}

Vicis-fim ilium _{interrogamus an locus infinitus revera infinitus}

esfet, loco finito ablsto. Si vero eo usque nosmet

inter-pellando progreditur, ut a nobis quaerat, quo

pa£to

posfimus, quod abfolurum illud a nobis propofirum re

vera nec relative folummodo abfolurum & infinitum eft„

titpote ad quod nos propria noilra cogitatione nos eve~

xerimus, tunc ab illo vicisfim interrogamus, an posfit ad

occidentem v. _{gr. extra locum infinitum alium}

conftitue-re locum infinitum? Si vero hanc quaeftionem afirmat

precamur folummodo, velit ad orientem quoque alterum

hoc, quod fomniavit infinitum colloc ara , u: adiit

sequi-übrium.

10

, =====

\ J

Ρ. S. O! _{homo, quid te philoiophasfe juvat, niii}

vere de te dici _{posfit quod de Attico}

Nepos: prirtctpum

philofopborumprtcepta ita babuitpercepta, ut iisdem ad vi¬

tan _{agendam% non ad oflentationem uteretur. An ideo}

li-bertatem _vindicafti, ut fervus _{fponte tua eo magis föres?}