D.Ό,C.
DISSERTATION« ACADF.MIC/E De
DIVISIONE PHILOSOPHLE,
PARS POSTERIOR,
Quam
sSuffragante ximplif.in iUuflri SenatuPhilofi
Academ♦UpfaL
SubPRiESIDIO,
Celeberrimi VIRI,
Mag. MATTHLE
a©3)/
Poefeos ProfeiT. Reg» & Ord»
Pro Gradu
Publico bonorum examini, quapar eß modeftia, fubmittit
SVENO BRUN,
WEST. GOTHUSt
In Auditivό*β Die 4. Junii
A. & IViDCCXXXI.
Tempore confveto.
Ml—mWIIIWillllllllHIIMHIIIIIilll HHTiH—II
ISTQCKHQLMlsEZT/ y Literis Wernerianis«
,. tit' 4^4 «§»tia; «jί>. fjßj(κ- w. ,,„
Ψν&*έ>- ¥l·Φ ΦΦΦΦΦΦΦΦ φφφφφ·ΦΦ φ<w
ψψ^Ρψψψψ^φ« '
CAPITIS TTRTII
$· m ~
Hyfica, qua:fub*
ftantiam corpore- am, feumateriam iibi coniideran-
damproponir,re- liquas realis Phi-
Joipphia? fcientias,in priori diiTer-
tationis noftra? parte delinpatas , fequitur. Haec difcipliqa duqbus iuperftru&a fundamentis, fan# ra- tioni Sc irnpigras experienti#, per
rationesatqqe experimenta,corpo-
runi naturalium origines, cauflas,
effe&us Sc affe&ionesfcrutatur, ac
xjuodcunque in illis confideratione dignum ett expendit atque exami-
nat« Nonnulli duas, plurimiyero tres ejus conftituunt partes : qua-
rum prima Centralis pprtra&atilia,
quaeomnibus, faltem plerisque, in genere corporibus funt comoiunia.
$6 § ° @
Secitnda Specialis de corporibuscce· t
leitibus & terrenis agit, particula- £
riter confiderando coelum ejusque t corpora fplendida, nec non terra® ( queihujus glöbicorporum qualita- i
tes, Tertia pars Specialifjima fub- c
lunarismundiparticularia,deplan- c tis utpote&animalibus cognofcen- J
da tradit, atque do&rinamde cor- q pore hominis ex inftituto exhibet q a). Sicutigitur Philofophianatu- c
ralis, ex vaftoatqueinexhauftona- q
tura? pénu depromta, experimen- h
tismultis accuratiflime fa&is <Sc di-
ligentiffime inter fe collatis fuper- a ftruiturritaejus ufus perquam eil * laudabilis. Nihil enim tam vile tamque contemtuminrebus Phyfi-
cisoccurrere poteil, quod intimi-
tisexplöfatumatque exa&ius exa- minåtum, aliqtfem Divina? fapien- ^
tia? impreflum chara&erem feuve- ftigium fpe&atoris oculo non ex- jj
hibeat% Przecipuurh itaque hu- tg
jus munus eft Divinam illuftrare gloriam: undé vocåtur via adfum-
itium Numen, qu<e per fcalas rer
rum
® O § 37 -OB' rumnaturalium ducit. Acceditdc ila- alia hujus difciplinse utilitas; prse- ]ue terquam enim, quod mentem &
ra» fenfus externes per experimenta
ta- imprimis dele&et, homini quoque
ab- conftitutionem atque ftru&uram
in- corporisfuiinculcat. Ex illaetiam
en- Facultates iuperioresasque ac reli-
or- qua?partes Philofophia?multum lu-
bet eis foenerantur: ut taceam ejus
tu- commoditatem minime vulgarem,
na- quam univerte ibcietati humana?
en- largitur.
dl· λ) c okf. Joh^ Chrißoph. Sturmii Phyj,
er- compend. Erotem„ p4 & Erid, Gentzkenii eft Phyf.Hypotbctyp. 4, b) Rotenbeccii Difp.
j[\z de DivifiScient*§, 16*
5. v.
Matheiis quantitatemäccura-
ta lance perpendit, atque dicitur
fcientia entis, quatenus extenfum;
eX! quantumveléftimabiléeft. Diftri-
buitura plerisquein Puram ekMix-
1
tam, Matbeßs Pura, abftrahendo
ab omniobjeétofeniibili, quäntita-
_ tes de affeÄiones materia? coniide-
jnl rat & contemplatur. Hujus du#
D 2 funt
# # O Ä
funt praecipue partes. Prior^ri/i>·
eftntimerörum fcientia, qua difcretae quarititåtis determinatio«
nem ejusque proprietäres re<fté in·
venire & demonftraré docer. Po·
ilerior eft Geometria, qua? dé ma·
gnitudiné feu qüantitate Continus
cumfuis pärribiis, iri qüäs refolvi·
tur, agit. Subdividitur h^ecin^' thymetriam, Épipédometriam atquf Stereometriami Iftalineartim atqu(
angülörum diverfitatem propönit
diménfionetii qüoque cönftitutio·
ném äc proport?önem illorum de·
monftrat: illa circa fiiperficierum
dimenfionem öccupatur, quarunl fpecies recenfet una cum earum
conftru&ione, diviiioné & trans·
mutatione} hxc folidorum dimen·
iionem inveftigahdö> eörum con*
ftrudlionem inveitigat ätquefolidi·
ratem. Äd älteramhane Mathefe·
ös puraepartemSrefertürétiamIrl·
gonometriä. PlanaatqueSphnerica: il*
Ja ex rribüsdatisiriaftguli partibus
invenire reliquasa'dhucignotasdo-
tetl h»c modum triangulä fph^rl·
® ° få 39
ca riterefolvendidemonftråt. To-
ti demum Matheii pur# & facilita*
tem & amplificationem adåitAlge¬
bra ieu Analyfisy quippe quae mo- dum pr#fcribitveritatesinvenien-
di. Mathefis mixtafeu applicala pri¬
ores veritatesad portiones Phyfi-
cas Scciviles applicat, h.e. quanti-
tatem cum fubftantia & qualitate
ieniibili concretam pro objeÖö a-
gnofcit, hujusque affe&iönes Sc o- perationes eleganter detegit. Ad
hancclaiTem plurimae pertinentfei¬
ende, quarum reliquis pr#mitti
fölet Opticay quaeeft fcientia deva*
riis rerum viiibilium apparentiis,
quatenusinillisdeterminatioquan-
titatislocum habet. Ad hane tan- quam partes fpe&ant optica ilri6he
iic diAa Sc ars perfpefliva, Cat-
optricaatqueDioptriea. Aftronomia
claram exhibetnotitiamcorporum coeleftium, quatenus illamagnitu-
dines, motus* numeros aliasque
habent afte&iones. Hane excipit Geographia, qua? orbis univerfi ,
pröut nobiscqgnitus eft, defcripti-
onem
46 ® o $
önem tradiü. Chronologieneil feien-
tia tempora metiendi&diftingven-
di: explicaü enim, quo temporis curriculo res quadibet in hißoriis
narrats acciderunt. Harum tam
quam proles eftGnomoritcafeuScia*
therica, qua? artem horologia fola-
ria dextre délineandi demoftitratr.
Mechanicaeftfcientia deinftrumen«*
tis, quibusvelgraviaponderantur*
ve! cumviriumcompendiomovem 1
tur. Huc quoque refertur Staticd
a nonnullis ut pars. Hydroflatica
modumponderanditumfluida,tum
alia corporaillisinfidentiaatqueim-
merfadocet. Aerometria rationeni metiendiaeremeleganterilftit. Hy*
draulica efl fcientia motus ftuido*
rum, imprimisaquarum. Vindicat Sc fibi Mathefis applicata has tres icientias cum corpore artificiali concretas, quoqueadfcientiamci- vilem fpe&ant, utpote Architeäw· \
ramCivilem, quaerationemapte ex-
ftruendi varia a^dificiorum generä docet: Architeäuram Militarem , quae munimentaexftruere modum- !
que 1
® Ο ·® 41
que illa oppugnandi &defendendi
monftrat; denique Architeduram
Navalem prasceptanävesconftruen-
di tradentem. Sic multas pariter
atquejucundas egregiasque partes habetMatheiis,quibuseftcommen*
dabilis. Mentem humanam valde
ferficit, adPhilofophiam aliaqueftu-
diorum genera latins, <&profun*
dius, & utilius tradandam inflruity
ad folidiorem dodrinam adminicula
inexpedata[uppeditåt, maximas ad
vitam utilitates affert c). Ufum
namque hujusin vitas humanas ηe-
gotiis quaii dominari latiflimeque paterepalamadeo eft, ut vixquis-
quamillumindubiümvocarequeat.
c) Celeb, Chriß, Wolßi Element, Ma¬
thef^univ,Tom,1, Pr^ef, i,
§. VI.
Anthropologia illam confi-
I deratiubftantiam,quasmente&cor¬
poreconftat: eftqueadeofcientiade
horaine, quatenuS duabus gaudet
, partibus, anima rationali&corpo¬
re organico, & exinde certae ope- rationes mixtae, ut vulgo appellan-
tur,
4* § o g
tur," proveniunt. Contemplando
fcilicet illud omni dignum admira-
tionevinciilum, quodmentemcum corpore conjungit, & iftaS iimul proprierates, quas ex horumfhiunt
unioäe»& homitii integro compe- tunt, fontém cogitationumcupidi-
tatumquenoftrarum nervofe aete*
git: unde accurataaeque ac hecelta-
ria cognitiö natura? & indolis no- fira? hauriripöteft. Pröindenecef-
iarium ac utile eil, ütAnthropoid·
gia peculiaris & a ceteris diftinéla
evadat difciplina, Quia neque in
Pnéumaticaconcihne fatis ajje&iO*
nes hominis coniiderantur., nequé
inPhyiica> quandoquidem fpiritus
corporisque operationesfunt inter
fe diverfiffima?» Qui igitur diftin-
dlas res diftindte exponere didice-
runt, ingenue fatentur, hane difci*
plinam omnibus Camenarüm cuh
toribuS neceiTariam non minus, quamfrudluofam,ligillatim eiTeper·
tradlandam. Nam judice Celeber.
39 Prof» Dn»And. Rydelio, Anthro-
xpolögia St Dei fapientiam mon- ftrac
$5$ O $0$ 4;
ftratinmirabilimicröcofmo, &in-"
telledlusvoluntatisqueimbecillita-"
tes animä? cöntemplatoriaccura-"
tius detegit■>quam in meraPneu-<c
matica, Logica &Metaphyfica fi-"
eripöteil> & infuper iilüminatin-"
telle&um Pölitici &jürisconfü!ti,"
ne quiddicafti demedtfto, quiho-"
minem, faltemutmachinämdebet"
habere perfpe&am d). Quicun-"
queveroignarüseilrerum,quarurft
nöritiamhascfuppeditat,ishaudfir-
mis fuffultus eil eruditionis foüdäj
principiis. Sicütenim illi elegans
do&rina déeil, qui vetérum illud
praeclarüm ytZJ1 avvnh haud fibi
perfpeélum habet: itafobria fui ipfi-
us coghitiönequaquamilliineft, cui fcattirigo cögitatioiium atqüe afFe-
öuum fuorUmnonduiii eflexplora«
ta e).
d). DiJJeri.deHumänaErudit. Par.III.
päg,ij. e),vid. Exerciti rätton.Par.2§,ig»
\6. &17y
§. VII.
lixc lunt, qua? de difciplinis
Theoreticis breviter afferre Volüi,
im*
44
immo debiii, fecundumdiviilonem
earum anteafaöam. Quod ii cui ;
placeat huc etiam referre difcipli- '
nam quandam architettonicam,
qua?de humana eruditionein gene-
reagat, artiumquefiberaliumnatu-
ram, obje&um, limites& prétiurh ι
tradat,eumadlaudatumCeleberri-
mumRydeliumablegamus,quieam
Seienti<eScientiarumnomineiniigni-
tamPhilofophia? Theoretica? annu- merandam eflejudicat /).
(/) Differt*deHumanaErud,l?ar, 1%&
ejus Exercit, ration. Part, 2« *7»/» 58.??·
VjUUU dlLHICL3 LJUtC JJIUUUJC»-LU
habet a&iones hominummoralese- arumque normam, hic in diverfs
abire fcriptoresfolent. Ariftoteles
perPoliticamtotamintellexit Philo- fophiamPra&icam, quamStoiciE- thicamfeudo&rinamde officiis vo- ca-
m
® O @ 4;
carunt>vocabulolatius, quamhodie lolet,accepto g\ De ofåciis in-
teranriquiores fcripiit Poiidonius
Scquidem Graece;LatineveroCice¬
ro: quamdoélrinam, methodo ele- gantioriadornatam,recentiorisse- vidoloresJurisBeüi &Paris,Legis Naturalis, JurisNatur#&Gentium, Jurispruäentide Naturalis, Divin£ieu Univerfalisnominedeilgnare folent,
&quemadmodumtituli funt multi- plicatuitaetiamtec do&rinaincre-
menta iumfit majora. Qui vulga¬
rem iequunrur divifionem, intres
partes Philofophiam moralem di- ftribuunt,inEthicam, Politicam at- que Oeconomicam♦ Fundamentum hnjusdivifioniseil,quodhomocon-
fiderari queat, vel refpeäu totius
humansefocietatis,quatenusbonum aliquod illiimpertirur, Sc fic eil E-
thicus; vel refpe<flu flatus civilis,
quatenus confertaliquid ad falutem reipublicze, Sc iic eil Politicus : veJ deniquerefpe&u fuzeipfiusfamilize,
quatenus felicitatem proprize do-
musintendit, Sc hocmodoeilOeco-
J30-
4* § o g
nomus, Qiiiveropiacita recentio«
rumfequtamant, άρήολογίανpr^mit- tunt,inque £>^/V^,quamaJure Na¬
tursdiftingvunt, de fumma homi¬
nisfelicirate,de amore veri Numi- nis,demorbismentis,prarcipuevo-
luntatis, eörumque fcaturigine &
medela agunt. InJurisprudentiave-
ro Naturali officiorum,Deo, nobis aliisque debitorum, fontetn dete-
gunt, &a<åionesad L.N.& ratiqnis di&amencomponendas eilejubent\ Politicam deinceps Sc Oeconomi-
camhifcefubjungendo.
g) Jac,Thomafii Phil,Praß,Tab,ι%
fr Ht
Politica3 quas aprioridiftift&a
eft difciplina, a Cicerone ratio Sc prudentiagerenda?reipublica?;aba-
liis prudentia civilis nuncupatur, EftenimIcientiarempublicambene
conftituendi, Sc conftitutam rite
prudenterque adminiftrandi,ut in illa communis omnium obtineatur felicitas. Poftquameniminfocieta-
tes majores coivere homines, ne-
cefleomninoerat,formam inordi-
ne
§ O @ 47 neparéndi& imperandiconfiftentem in- troducere»officiaque&Regum fr fubdi-
toruminculcareiutproftatu fuo fuaque
conditione quilibet felicitatem confequi poilit. Proindehsec diiciplina perfpicu-
am exhibet notitiamde variisrerumpu- blicarum formis,earumque proprietati*
bussnecnonoptimum tradifmodumcU
vitatemgubernandi, illamque,variis fa¬
toruminiultibusobnoxiam,legibusbonis armisque defendendii ut ejus integritas femper inconcuifamaneat.
* ΙΛ
Oeconomica interdifciplinas Pra-
Äicas locum quoquefibi vindicat. Etli¬
cet nonnulli eam referantadrempubli-
cam,cujus parseft, adeoque locum illi in
Politicaconcedant;tarnen extracivitatis pomoeria & dari poteft & confiderari, cumobjectumfuum formaleaceteris vi¬
deaturhabere diftin&um» Haec media fo·?
cietatem domefticam prudenter guber¬
nandiprsefcribit? feuderefamiliari bene inftituenda &augenda regulas fuppedi-
tat,deficfamiliaeimprimisfelicitatemre- fpicit,illique invigilatj quatenus illam judohoneftoquerqodo bonuspaterfamU
liaspromoveredcpotell& debet. Con«
fiftithicfinis, tefteCeleb.Buddeo? in af*
fiuentiarerumadvitam boneßetranfgendam
ntc-
48 it o @
veceffariarum. Quicquid ergo ad huncfinem facit,patrifamilias,iisque, domeflicam focietatem promovere& confervare cupiunt, eftfaciendum. Hic finis autem tamdiu bo*
TWt efi9 quamdiu fintgeneraliori■> fub quo continetur,felicitatiSeilicet totius civitatis ctutgeneris humant, non repugnatA Repeten-
dumenimquod alibi demonfiratum, multa in febonaeßcyquacumaliis boniscomparata, /42funt h\
Hinc facile, ut opinor,patet, qualis
quantusque fit difciplinarum Pra&ica-
rumufus, aplurimis jamdudumnonmi¬
nus operofe,quam laudabiliter eviftus, Inftar omnium fit illud Ciceronis : fed
cumtotaPhilofophia, mi Cicero, frugifera frubfuofa, nec ullaparsejtts inculta acdeferta fit:tumnullus feracior inealocusefi, nec ube- rior,quamde officiis,aquibusconftanter ho*
vefiequevivendipraceptaducuntur i).
^ h) inPhilofoph.Praä„Part%3„cap]5,Seit,
2. i) deOfficiis Lib,^ Cap.2. '
§4 IV,
Enumeratis ficomnibusfingtilisqué difciplinis,qusePhilofophiae circulumin- grediuntur,portum reipiciens ,ea,qua?
obiter allata fiint, mitiori B, L, cenfuraeofficiofiilime fubmitto«»
Soli Deo Gloria.
