PET ATOR,

/Cf

[

2, K * & £

ATOR,

IN PRAXI

OCCUPATUS,

DISSERTATIONE GRADUALI

LEVITER ADUMßRATUS,

QUAM, , '

CONSENSU AMPLISS. FACULT. PHILOS*.

IN REGIA ACADEMIA UPSALIENSI,

PRiESIDE,

VIRO CE LEBE

MAG. PET RO EK ERMÅ ^N,

ELOQ UENT. PROFESS. REG. & ORD.

PUBLIC« BONORUM CENSUR« COMMITTJT

J ACQ BUS RUN BERG,

OSTRO-GOTHVS,

IN AUDITORIO CAROLINO MAJORI

DIE XXX. APRILIS, Anni MDCCXLVIII.

H.A.

M. C.

UPS A L I iE.

ne

I. N. J.

§■ L

■ t i'.Ji II .l'\ .'/'/a.

NTiii)um ad earn,qua? mortalibuscom¬

munis eft conditio, jfi ^revocamus

& refle&imus, faciUnegotio, fumus deprehenfuri, veritates longe plu- rimas, quas feire ^tarnen maxime noftrum intereft, penitus non tan-

tum nos ignorare, fed erroneas et-

jam multas fovere opiniones, quibus nimiopere in- dulgendo ^, ample&imur falfa pro veris , & mala _pro bonjs , & ki quidem ampledimur ^, ut vera bona ,

quod turpe didu faduque, repudiemus. Malo huic graviflimo medicinarn paraturus Conditorbenigniflimus,

duas nobis conceflk facultates, rationem intelligo &

tjrationem, _quarum ufum, & fimul praeftantiam admi- randam, iiiculcat Cicero: "ratio» inquit, & ^oratio vin*

«'culurn eft univerfi generis humani, quse docendo,

"difcendo, communieando, difceptando, judicando, in-

"ter fe conciliat homines, conjungifque naturali qua-

"dam focietate! _neque ulla re löngius abfumus a natu-

"ra feraruov, quae rationis & orationis funt expertis.

Ad loquendi facultatem quod adtiner, jure meritoque

y opti-

T"

tS*2> ) o ( (g5® j

optimo, utile illa, & omnino perneceflarium, focieta-

tis humanae cenfebitür inftrumentum, id quod, alia ut filentio involvamus _, oftendit fermonis neceflitas in veritate cum aliis eommunicanda» inque amore ac ftudio virtutis exeitando, ubi ejus effeda exiftunt 8c mirifica 8c feliciflima. Qui ita fermonem norit in- ftituere, ut audientes ad cognitionem veri 8c bon!

exfecutionem inde permoveantur , is certe egregiam praeflitit operam , 8c nunquam fatis laudandam: at hoc

non efficient verba, argurnentorurn pondere, nitore

& elegantia fententiarum omni, deftituta, fed illa de-

mum _, quse fapienter & ornate proferimtur. Qua ra- tione Orator veritatem auditoribus inftillet, ut, eadeilt opera, ad ejus Praxin eos alliciat, fledat 8c inflammet*

Pft, de quo, in prsefenti, nonnulla fumus tradituri *

quae ut 0. L« benigne, pro more fuo, interpretetur,

ea, quapar eft, reverentia _rogamus atque contendimus.

g II.

Illorum jam dudum explofa effe videtur fenten- tia, qui fpecificum, ^ut dicitur, Eloquentias cönceptum

arte perfvadendi includi 8c abfolvi autumarunt, 8c

contracomprobari _ccepit vera 8c genuina ejus definitio*

qua fapientia ornate loquens audit. Ejusmodi ftic iii-

telligitur fäpientia, quae veritatis cognitioni primam fui originem debet, adque perfedionem evehifur, ac- cedente amore 8c exercitio virtutis: is proinde rede fapiens eft habendus ^, qui verum cognofcit, 8c bonun*

amore profequitur, quorum alterutro deficiente ,

deficit non dicani _, fed defipit, fapientia. ^Ete»

öm, ut fieri non poteft, ut virtutem quis antea c6*

lat, _quam indoiem 8c praeftantiam _ejus perfpexerif i

Ita folivaga 8c jejuna, immo mortua, erit illa cogpjr tio _, quam nulla confequatur adio, ^{nullum firmum a-} gendi propofitum^, minimeque digna^, quae magnifico

1s. 8c

fffr'WflTi

4 ) o (

C '

Sc fplendidiflimo decoretur fapientios nomine. Sapiens

ille non fibi foli fapit, nec fapere eft contentus , fed-

omnem etjam operam impendere haud recufabit, ut

(apientiam aliis impertiat, eosque ad veri fcientianv honeftique amorem invitet, alledetperducat. Et quoniam Eloquentia fiveOratoria eil fapientia, idcirco

erit Etoquens fiveOrator fapiens, & propterea idem i-

pli cum fapiente animus: quemadinoclum vero omnis Orator eft fapiens, ita, per converfionem propofitio»

nis, minime fequitur* omnem fapientem effe Orato-

rem : erit igitur aliquid, quo diftinguatur Orator _[ab aliis fapientibus, quodque formalem _{ejus notionem} contineat, hane in ornata elocutionepofitam eåe con-

tfendimus, Sapientia, qua pollet Orator, in mente e-

Jüs nec latet recondita', fed eandem eloquitur, adqtie

auditores transfert, Sc quidem fermone intelligibili,

five taii vocabulorum connexione & ufu, qui acl con-

ceptus> cum aliis communicandos, aptiflimus erif.

Utitur autem fermone non fimplici & incomto, fed

ornato Sc eleganti: armis praeliatur, non firmis tan*

tum validisque, fed fulgentibus etjam Sc corufcis: eil ipfi copia locuples ^> floribus Eeta, virium non unum,

genus: ornatum adhibet non tarn Grammaticum ^il- fum, qui ex jufta & legitima vpeum conftrudione &

ordine natural! dimanat, quam Rhetoricum, qui ora¬

tionen* reddit admirabilem & jueundam, de quo Quin-- éiilianus ita: <cquicquid fenténtiis populäre, verbis ni-

"tidum, figuris jueundum, translationibus magnifieum,

«compofitione elaboratum, velut inftitor quidarn elo-

"quentise, intuendum, & pene pertradandum dabit Orator." Nos, miflis ambagibus, hunc eundem or- liatum oratorium conhftere arbitrarnur in perfpieuj-

fate _, decoro, prudentia, vi & efficacia, Sc fplendo-

re denique adionis oratori« ^: quid fingulee conferant.

) ^O ( cftAt? 5 ad pleiiam omnibus numeris, & abfolutam ideam, or^

natus, iili utiqueconflabit, qui ad fequentia, licet bre*

viflima, adtenderit. Perlpicuitas in conceptibus, pari-

ter ac fermone Oratoris elucebit ut cum maxime ;

hinc, quo fine fuo potiatur, nihil aliud _proponit, nifi cujus difiinéta & folida gaudet Cognitione: verbis fic

utitur propriis & ufitatis , nec abhorret ^a translatis _, quse impofuit ac veluti civitate donavit, mos loquen-

di receptus. Prudentia fuppeditat verba. & argumen¬

ta _, ad ingenium & palatum auditorum accommodata, gnaviterque in eo elaborat, ut praefenti _negotio, quod

innumera fere circumftant, omnia conveniant. De-

corum triplicem illum dicendi charafterem, in primis, refpicit ^, ab Oratore promifcue non adbibendum, fed materias, de qua fermo eft , aptandum* ita quidem f ut verba cum rebus ipfis amice confentiant. Effica*

cia vim fuam exferit in animis audientium, ad adfen- furn movendis_, 3n excitandis fedandisque adfe&ibus:

eui fini obtinendo inferviunt ornamenta verborum _,

rerum pondere fuffulta, tropi nempe & fchematay

quae didis dieendisve robur adjiciunt, & gratiam (i-

mul conciliant. Splendor denique a&ionis oratorice aptam vocis, &gefhjum, cum rebus & verbis confor- mationem adamat, unde oratio ^non poteft non eva- dere cum fplendida, tum fuaviflima. Quid multa ? Commenda'tur ubique confenfus plurium in uno , quiJ

notionem perfeftionis conftituit: ^at cognitio perfe&io-

nis excitat voluptatem: quidquid ^autem voluptatem ^a-

nimi vel corporis adfert, id adpellamus ornatum : ex.

voluptate oritur ergo idea ornatusqui, cum fapien-

tia conjuntfus, ^vim Eloquentiae oöntinet omnem,

§. III.

Hifee prsemiffis, ad inftitutum propius aecedimus^.

Dicendi provjnciara non prius adgreditur Orator;

Up quam

6 ) o t ^'

quam probe fibi perfpe&um exploratumque habeat $

quomodo adfe&i fint iermonem ejus audituri, _quaenam

illorum inclinationes, ut loqui ^mos eft, cardiacse 8c

paffiones prsedominantes, nec non alia, eaque longe plurima. Ad exemplum igitur Ciceronis , omni men.

"te, in ea cogitatione _curaque verfatur, ut odoretur,

<É

quam fagaciffime poflit, quid fentiaiit, _quid exifti-

"

ment, quid exfpe<ftent, quid velint, quo deduci ^o-

"ratione facillime poffe videantur: poftulat idipfum prudentia, quse ejusmodi adhibenda ^curat verba, res

& argumenta, quoe praefenti ^materi# adprime ^conve-

niant:_coram non enim omnia omni loco, omni tempore 8e omnibus, cum fru&u & utilitate, adferuntur: fl¬

at igitur ^, neceflum eft, dele<ftus eorum, quae volu- ptatem8c emolumentum fint paritura maximum. Qiiip-

pe hoc fi neglexerit Orator, atque prcecipiti confilio, quidquid in buccam venerit, nullo habito refpe&u

conditionis _eorum, qui exaudiunt, effutierit, in aére

pifcabitur, _inque mari venabitur, ut iliud Plautinum

meum faciam, h. e. fui faftidium 8c _eontemtum us-

que eo provocat, ut fine _exoptato penitus excidat.

Morum igitur inveftigatio 8c inventio eft neceffaria:

fed eft _quoque perardua maximeque incerta _propter aftutiam 8c varietatem ingeniorum: etenim difficuiter

nosmetipfos cognofcimus, ergo res erit omnino omni- um difficillima, alios intus&in cute noviffe. _{Non pa-}

rum hic praeftat Stmiotica Moralis, ars illa, ^mores

hominum conjeétandi, & quidem per figna _diagnofti-

ea 8c prognoftica ^, quae a vultu, geftu, fermone 8c aliis arceffuntur, unde, fi non apodi&ice, probabiliter tarnen, patefcit, quomodo ageps, ubicunque agendi ^oc- cafio ipfi offertur, fibi fit temperaturus, Permagnas,

id quod nec diffitendurn, 8c prppemodum infuperabi*

leS) difficultates objicit diffenfus inter adiones inter*

nas

) o ( «X» ^« i

Bas & externas, in plurimis qui exiftit, fimulationem loquor & diflimulationem , quibus tamen nuila tutio- fi via & ratione öccurritur, quam fideli & amica

converfatione, ad quam fi farna probitatis & benevo- lentias opinio iter aperuerit, ad interiora conceditur

acceflus, quaeque funt reconditiora perfpicere licet o- mnia. Hoc obtinetur apud eos, qui animo funt in- genuo, tenero & traöabili: fin vero negotium fuerit

cum illis, qui in latfcbras menfis neminem faciie in*

tromittant_i plus aderit^curae & circumfpeélionisj _quip-

pe tunc ad omnia & fingula perbene eft adtenden- dum, & velut e fpecula profpiciendum , donec prod-

eant & erurnpant, qu® in occulto nimium diu latue-

runt. Res fi _ita tulerit, ut Orator ipfe non poflit

eorum confvetudine fru!, aliorum _{utatür ope atque o-} pera in möribus inveftigandis; non aütem quorumli- bet, fed eorum maxime_, quorum fides & integritaS ipfi fuerit ßt probata. Quidquid evenerit, nuflam profeéto praetermittet occafionem eaftudiole expifcau- di, ad quce orationem fuam adtemperet.

§. IV,

Sanam rationem, optimam vivendi magi/fram, fi fequerentur mortales, ntilfa confpiceretur in aftioni- bus eorum diflimilitudo, nulla _pugna inter adpefifum,

vel averfationem fcnfitivam & rationalem, effefque quilibet dominus fui ipfius ^, refiftere valeret fenfibuS, imaginationi & adfeélibus , cgeteris, qua2 in devia ab-

ducunt,_rationi ne quid adverfi molirentur, _eorumque ufum, convenienter, definiret. Verum enim _vero vita iftaec felicifftrna, & homine pariter digniflima >

non vivitur amplius inter mortales: eam omni nifu

&_randamcontentione,_humani fateor, anhelabimus, fed, per deplo- generis conditionem, _{fieri vix, ac ne}

vix quidem, potelt, ad eandem ^üt quis _perveniat*

9 t£*3J ) o (

koquitur hoc triftis experientia, quae fatis (uperque te-

iiatur, miferrimam & turpiflimam plunmorurn efte fervitutem, qui rationem fere feponunt ab fufcipi-

éndis adionibus, eaque potiflimum adamant, eligunf,

confedantur _{, quce} fenfus blanda & fuavi quadam vo-

luptate adficiunt atque titillant. Coram ejusmodi ho*

minibus verba fadurus Orator, tria in prirnis obfer-

vabit , fi officio fuo rite defangi aveat: fcilicet, o- mnium primum videbit, ^num praeconceptae opiniones

mentes occupaverint & pollideant, quae, fi adefle de- prehendantur, rationibus erunt expugnanda & ejiciun-

cia : deinde vera eertaque principia, fundamenti loco, fubfternet, quibus totum orationis sedificium exftrua-

tür: ardorem denique agendi excitabit & accendet.

In his _operam & laborem ^non _parvum collocabit Gi¬

ratar, qui tamen ornnis perditur, nifi debita adten-

tione animoque obfequenti, quae dicuntur, exceperint auditores, nifi id effecerint, ^ut orationis, quam alio-

rum, magis fibi fint eonfcii: _usque adeo necefiarium eft, adtentionem excitare , &: confervare excitatam.

Ad hoc probitas & benevolentia ejus maximum ha¬

bet _momenturn; ab Oratore _namque probo & eandi- do provenire poffimt non nifi vera & honefta, jucun- diflimos promiifura frudus & emolumentum haud du-

bium, quaeque ideo libenter audiuntur. Benevolentia eil virtus , qua aliis bene cupimus: quando igitur quis ftudium & propenfum animum pras fe fert, eaque tantum fe propofiturum adfeverat, quce commoda al-

terius maximopere procurabunt, fi fermoni tunc be- nignas & patulas non praebuerit aures, nullo certe

vero fui ducitur _amore, oppidoque ftultus & infanus eft cenfendus. Qiianta praeterea heic fit vis & effi- qacia adparatus oratorii, quamvis per totum orationis corpus latiflime fefe diffundat, ibique virtutem de-

is®

Glaref egregiam & fingularem ^, filentio hon Hcebft pneterire. Veritas, nude (impliciterque _propofita, io- let nonnunquam, miium _quantum, placere: fi ^verö

comtiori quodam fermonis ornatu atque eopia illuftra-

ta, fi decora vocis geftuumque compofitione com-

mendabilis, fuerit, majorem utique aafert deledatio-

nem, in fenfusque eorum, qui audiunt, fuavifiime in-

fluit, & omnium in fe trahit adtentionem. Etenim perfedio hic fefe confpiciendam praebet non exigua ^r

ex cujus intuitu voluptas oritur,- quando autem vo-

luptatem ex aliqua re percipimus, in eadem adtentio¬

nem defigimus, & defixam retinemus.

§. V.

Modum & neceflitatem morum cognofcendorum

§. III. oftenlum iyimus: emolumenti autem parum ,

vel potius nihil, inde redundabit, nifi ^{moribus cor-} ruptis medicinarn paraverit & adhibuerit Orator. U1- terius ergo progreditur, in eoque defudat, ut praeju- (Hcia radicitus evellat exftirpetque. Per prgejudicium hic intelligimus errorem, in judicando commiflum, (ivejudicium, perpraecipitantiam, latum;^ita didum,quod

vel judicium rationis certum antecedat, vel committa- tur antea, quam maturitatem adfecutum fit judicium, Prsejudiciorum ejusmodi fecunda fatis eft feges ^, vix

ut ullus exftiterit_j qui fe ab iis femper fuifie liberum

& immunem fuftineat pronuntiare: ^cum lade enim nutricis eadem fugimus & imbibimus, hinc proverbii

locum oecüpavere ifta : mundus regitur opinionibus : furdis narratur fabula: fie eft vulgus^, ex veritate _pau*

ca _, ex opinione muljta seftimat. Principia rationis a

praxi_& non (ejungimus tantum, vel perperam fubinde, perverfe, eadem adplieamus ^, fed illis etjam alia ^,

quse in vitse diredione fequimur, adjungimus, tametfi interdum ignoremus nos id faditare. His igitur in

B fcenam

m ) ® C <£££

feenam produåis, örtum, naturam & eonfequentias eo-

rum exponet Orator, detegetque fumma, qua fieri pot- eft, evidentia ejusmodi falladas; oftendet prsejudicatas opiniones ideo ut plurimum fuboriri, quod, jufta pru-.

dentia & adtentione, faepe ^nequeamus, ßepe nolimus,

in rebus gerendis occupari, adeoque ex negligentia &c defectu rationis easdera provenire, nobisque infciis &

imprudentibus, in mentes noftras Jrrepere, ek ibiy nifi

rnature & fortiter iis refiftatur, incrementa capere

quötidiana, & altas agere radices ; quee, non nifi lon¬

go labore & moleftia fumma, effbdiuntur* Ut-, hoe

modo _, male pofuerunt initia, fic male etjam feqvun-

tur caetera: aliud in reeeftu habent, quam in fronte promittunt: nebulas menti offundunt, fibique domi¬

nium & poteftatem in faeultates ejus vindicant; ob- temperat tunc ratio, & praeeft adpetitus. Praepofte-

rüm iftiusmodi regimen aufpicatum effe nequit, fetf

parentes in perniciem & exitium pnecipitat, ubi de¬

menti® fuse debitas gravifiimasque luunt pcenas, nec, fme infigni fuo detrimento, meliora edocentur. Hsec, aliaque id genus plura, fuis eoloribus funt pingenda^y

& ante ocules auditorum ponenda, unde fperare li¬

cet, fore, ut in mentes fuas introfpiciant, cognituri ,

quid ibh lateat, cujus nutu & arbitrio res geratur, utque errores, quos adhuc foverunt, agnofeant, ni«

fumque & defiderium in fe fentiant, ad meliorem fru-

gem fefe reeipiendi. Quod licet ita fit, fpes tarnen Ifta Oratorem haud raro deeipit, immo toties, quoties

ipfi negotium £ft cum hominibus non morigeris, fed pertinaeibus ^, quibus ftudkim vel difeendi, vel refipi-

feendi deeft. Profieifcitur defeélus ifte, aut ex natu¬

ral! ingenii tarditafe, aut ex adfeita malitia & impie-

tate : prius fi aeciderit, miilta opus eft fimplicitate,

eura & patkntia: non deferft Orator animum segrö-

u: rii S tan-

) o C KÄD

fantern, quamvis in fanatione jxirum procedat, fed placide ac ieniter eum traélat, ainicas perfvafiones ,

tamiiiaria colloquia & benevolas admonkiones frequen«

tat, perque nota & laeilia ad difficiliora & ignota de- ducit, hunc potiffimum in fitiecn, ut, quod animo in- tendit, palam fiat. In cafo vero pofteriori omnis la- bor, omne fludium, pro vano & irrit-o habebiturne

tarnen provinciae demandatae defit, ubi manfuetudini

£k comitati locus coneeditur nullus, vuitu fevero ver-

bisque acutis& ftringentibus, oflendit illum infanire, &

v perabfurdum efle, qüi ab erroribus dete&is nolit ^re~

cedere: ut autem adfit gravitas, comitate condita, fe

meliora & fperare, & ^ex animo ipfi adprecari, identi-

dem inculcabif.

$. VI,

Qiiemadmodum negari nequit, mulfos prasjudicata-

röm -opinionum adeo eife tenaces, ut easdem fibi exi-

mi neutlquam patiantur , ut omnera omnino refpuant

corre&ionem & do&rinamj ita contra mnlti funt, qui quidem vicenv fuam dolent, vehementer tarnen gau-

•<ient & itetantur, ubi mentes ab erroribus & praejudi-

ciis videant iiheratum iri, atque adeo, animo promto 6t difoendi eupidp;, majorem 8t pleniorem inftitutio-

nem lubentiffimi recipiunt: quibus ut confulat Ora- tor, ea primum proponit, quorum veritas efl mani- felta 8t facile perfpicitur, 6t quas nihilominus fecun-

da 8t feraciffima funt utilium oonckifionum, ad fmem propofitum adcomrnodatarum. Haec ipfa, qua* prae-

«nittuntur, principia rationibus, 8t argumeritis quibus- cunque, ita confirmentur & ftabiliäntur, ut audientibus reddantuc familiaria, indubitata, certiflima. Etenim, Ii

vel minus firmo fteterinttalo, vel in animis audito-

riOTt penitus non fuerint Impreffa , & velut infeuipta?

qua; illis fuperftruuntur, vix diu fibi conftabunt. Po-

- niV.j) B ² fit©

) ^O (

fitb fiindamento, ad ipfarn thematis probationern fta-

tim eft pergendum, quippe qua auditores funt corivin- cendi> ut vera eflfe agnofcant, quse dieuntur. Hoc éodem in ftadio percdrrendo qui feliciter verfari vo*

lüerit, perfpicuitati & foliditati, prae ceteris^, omnera dabit _operam. Perfpicuitas alia eft in verbis, alia in rebus: utraque Oratori cordi erit, alterutra eniin fub- lata, fermo fit otiofus & ambiguus : utramque pro- sliovet diftin&a materiae perorandxe cognitio, nam

quidquid diftinde cognofcimus, id non nobismetipfts

folüm eft perfpieuum & manifeftum ^, fed cum aliis quoque dextre communicatur, per verba, notiones illas quse exhauriant. Quando igitur Orator, di*

ftindla gaudens notitia, rem proponit, prout eam fi*

bi repraefentat, in narrat'ione nulla ineft obfcuritas,

nulia eonfufio, neque in oratione, dummodo, uti o- mnino fas eft, fedulum & fincerum rationis interpre-

tem egerit Orator: quod munus rite obiturus, voc&»

bula ufurpat propria, fignificantia, & ufu quotidiano pernota: erit ergo oratio plana & aperta, ut ad ani-

mos fenfusque audientium adfluere & illabi poffit: ca-

reat fupervaeuis, neceffaria ^non intermittantur, fuper-

vacua namque cum taedio audiuntur, neceflaria ^non fi-

ne periculo detrahuntur. Perfe&io illa Jntelleétus ,

qua ita ratioeinatur, ut propofitiones ^cum _principiis

•certis & indubitatis conne&antur, dicitur foliditas quam dum poffidet Orator, ^pronum ipfi ^eft & expe*

ditum, ex principiis, antea ftabilitis & infinuatis, ea omnia deducere, quse ad probandum, ad convincen-

dum, ad adfenfumeliciendum funt neceiTaria: _quam dum

exercet, faeile eft in ipfos orationis fenfus _penetrare,

mentem dicentis percipere, & quod utile videtur &

commodum, ad fe trahere, inque fuos ufus convertere»

) o C i3

$. VII.

Orator in id, omni pe<ftore, incumbet, certos ut reddat auditores; ad hane metam duplex ducit via ,

rationis nempe & experientioe: verum enim adfequi-

mur, aut perfpieiendo ^nexum propofitiunis cum ve- -ritatibus univerfalibus, quod opus eft rationis, aut ad

ea adhserefcendo, quae fenfibus, five internis, five ex-

ternis, funt _{ob via, in quo} Tita eft vis omnis experi-

entiee, Utraque hac Via Oratori eft incedendum.

Quinotiones univerfales & abftra<ftas mente eompre-

hendunt, ^nec artificium demonftrationis plane ignö-

rant, faeili _negotio, cönvincuritur, quando nempe ex veris principiis , modö legitimo ^, deducitur conclufio,

veritatem fubftratse materiae comrnonftrans. Cum ple-

be autem rudi & impolita, & aliis, qiii bonarum li¬

terarum funt expertes , quibus incomta funt ingenia ,

longe alia, & quidem difficillima, eft res: illi nam- que aliud verum nonagnofeunt,nifi_{quod manihus}preheri*

dere &adtre<ftare poffint: eorum adfenfum vix extorque- bunt,fo!ide licet&perfpieue compofitce, demonftrationes, propofitionibus univerfalibus innixce. Igitur, qu© cer- ti evadant, ad experientiam eft confugiendum: illam

autem qui provoeat, cafum quendam fingularem ex-

cogitare debet, qui rem ita repnefentabit, ut imagi-

nem ejus, oeulis velut obverfantem, contemplentur

circumftantes_,T indeque veritatis convincantur. Cafus

ejusrnodi dicuntur Exempla, _{quippe quse funt} fingu- laria, fufe notionibus univerfalibus comprehenfa, qua1»

tenus ea, quse notionibus univerfalibus infunt, intu- enda exhibent: vel inde igitur de ^eorum conftat ufu

& neceffitate. Utramque hane, & a priori, & a po*-

fteriori, probandi rationem neceffariam elfe exiftirnä*

mus, non folum propter inaequales auditorum perci- piendi _vires, quod jäitf modo eft oftenfüm,verum re-

aeu "

fpedlö

14 ) o C <SÄ3>

fpe&u etjam uniuscujusq$,quoclfequenti ratione evincere

conabimur, Pfychologia docet, cognofeendi iacultatis

duas eile partes, inferiorem St fuperiorem, illa, notio-

jies cbfcuras & confufas, hac ver o, diftinétas eompa- ramus: ufraque ad noffram perfe&ionem eft data, ad-

eoque confenfus aderit, qui confiftit in identitate re-

prsefentationis didinöse & eonfufse, ita tamen , ut, quod intelledlui & rationi bonurn vel rnalum videtur,

id etjam fenfus 8? imaginåt io tale reprsefenfent. ' Par¬

tium harum cognofeendi facultatis ut diverfa e/t natu¬

ra5 ita diverfam etjam amant St requirunt rationem,

qua verjboniq; cognitione perficiantur: fuperior con- vincitur argumentis, quaj petuntur a notionibus uni*

verfalibus, & ope intelleéius formatis: inferior vert-

tatem intuefur in ipfis individuis: fierå kaque poteft,

& fit etjam perfepe, ut, quod ratio exi/iimat verum

& bonum , fenfus pro tali ^norr reputent, St contra:

repraefentationes di/linétae movent adpetitum vel a- verfationem rationalem, confufe fenfkivum : quando igitur non confentiunt reprgefentationes diiiinétae St jconfufs, luéia oritur inter adpetitum fenfkivum &

rationalem., vel inter averfationem fenfkivam 8t ra¬

tionalem, atque adeo ^, quod rationalis eligit, ieniiti-

vus repudiat, St contra. Hsee pugna plurimum mo- ieliiarum virtutjs creat eulfcoribus, quas qui feliciter cupit eluclari, iilius maximi intereft, ut pars faculta¬

tis cognofeendi inferior & fuperior ad eonfenfiim ^re- xlucatur: id enim fi fieri potuerit, omnis evanefcet ineommoditas: St quoniam hunc confenfom, gratiffi-

mo veluti connubio, coneurfus rationis St experien-

tise effieit, ideo Oratori maxime utique ille eft con>

mendandus*

.iwf f Vill.

Verkatem fufficienter licet a priori xlemonffrave-

rit Orator, licet a pofteriori eandem confirmaverit i-

tem

<££2? ) o (

tern exemplis; fieri tamen pofeft, ut fenfus & ima- ginatio ^non dum vidas daturae fint ^manus, adeoque

remoras objiciant^ in primis, fi exempla a rebus ob^

viis & probe notis non decerpantur. Hoc in cafu fr

nullus remaneat fcrupulus, necefium eft, ut relation!

narrantis credatur: _at, fi fides efl habenda, certi efife debemus, tum quod narrans noverit veritatem ejus, quod adfeveraF, tum quod vera dicere velit. Et

tanta quidem erit exiftimatio Oratoris ^, fi, jure, fplendidum hunc titulum tueatur: interim, tamen fsepe vacillat ejus auéloritas, quapröpter ^, alio modo,

fibi ^vim conciliabit, Fabulas feilicet adhibendo.

Per fabulam intelligimus expofitiönem aélionis eujus-

dam fiéfoe, veritatis, praefertim moralis, docendaegra- tia: fabulse has condendoe funt a rebus, in vulgus no¬

tis , quo veritatem intüendam exhibeant in iis, de quibus nemo dubitat, &, hoc nomine ^, praeftant uti-

que experientise alience , & sequipollent proprise, prse- cipue fi, uti fieri oportet, rite fuerint explicata, ut, quid involvant, ftatim perfpiciatur. Harum virtutem

in cpnvincendo effe eximiam vel inde. patet, quod

San&iffimus Salvator iftud docendi _genus frequentave-

rrt. Sic definit" Seb. Schmidius Parabolam _per ar- tifiéiofam rei, quafi geftee^, narrationem, ad aliudqpid fignificandum, quam verba pree fe ferönt, ^qu<e omni«

no cum ea, quam nos adduxirnus ^, not-ione Fabulas congruit. Praeter memorata, multum juvat experi-

entiam domefticam adpellafie; quando namque verita¬

tem demonftratam in nobismetipfis experimur,- extra

omnem dubitationis aleam fumus eonftituti, Qtiamprir'

mum igitur veritatem a priori eognoverunt audientes,

omni animi contentione, elaborabit Orator, ut e- andem in_' fe ipfis experiantur, in eorum modo pote- ftate