O F. F Q. S<
DISSERTATIO ACADEMICÄ
De
NECESSITATE
In
CATHEDRA
ECCLESIASTICM,
Cujus
PARTEM POSTERIOREM,
Vermittente Ampliff. Facult. Philo/.
In illuflri ad Salam Athenao >
Sub PRjESIDIO
CELEB E RR l MI flRI,
Mag. P E T R T
EK E R M A N,
Eloquentiae PROFESS. Reg. & Ordin.
PRO GRAD U,
Candtdo honorum examini mode/le committit ,•
Stipendiarius Regius
SVENO S. NORING.
WESTRO-GOTHUS In Audit.Guft. Majori ad dicm ig. Decemb.
Anni MDCCXLII.
Horts, ante meridiem, tonfuetis■.]
UPSALUE Impreffa.
&
J
L K. £
dt
§. IX.
I ex iis, quse in Parte DifTerta-
tionis noftrae Priori breviter ad-
tulimus, non conftaret, quanta vis ornatus, elegantiaeque fermo- nis, fit in fuggeftu ecclefiaftico,
vel ex ficcitate orationis id per- cipi poffe arbitror, quamilliad- firment, atque probent, neceffe
utique eft, qui omnem omnino venuftatem di&ionis inde fublatam cupiunt. Ceterum ne-
rninem, qui Rhetorum fcripta introfpexerit, praeterire poteft, quid de ejusmodi habendum fit fermone. Nempe ipfum ut fpurium, & cum nulla prorfus utilitate conjun- étum, omnes in univerfum rejiciunt, damnant, profcri-
fcunt. Quemadmodum enim fermo inflatus, cum ad al-
tiora quceque fuo impetu contendit, in tumidas ineptias1,
& pbaleratas, ut ajunt, nugas abripitur; ita ficcus & ex-
faagvis, cum fe nimium quantum extenuat, omniaque
©rnainenta effugere ftudet, macilentus & fterilis evadit.
Inflata k
4M ) o ( Mft- 3 Inflata oratio, teile Seneca, fe juflo plus colit, ficcä
vero fe juilo plus negligit: illa & crura, hcec nec alas quidem vellit. In hane igitur Oratores fefe prsecipitant,
cum illam religiofius declinant, modum quippe tcnere ne-
fcii, in Scyllam incidunt, Charybdin prseternavigare cu- pientes. Unde hoc fermonis genus, Oratori S. ad finen*
fuum adfpiraturo, adeo non fufficere poteil, ut, dumil-
lud ipfum frequentaverit, adtentos vix reddere queat au- ditoresj quippe, dum deleélui verborum non iludet, fit,
ut tota evadat oratio inquinata, abjedta , inepta, dura, offea, langvida, nihil habens adipis, nihil medullarum,
nihil nervorum, nihil fpiritus. Sed cur in hac orationi«
ficcitate rejicienda multus ego fim? Pro mea fententia pugnet judicium Cauflini: Tota oratio, inquit, eil exi-££
Iis, meticulofa, exfangvis, fine colore, fine fucco, fi-£C
ne ornatu, vix invenies ftimulum, vix illecebram ,£c
vix ullam animoe fibulam, ex quo vagus & langvens au-£c
ditor ad hujusmodi orationes naufeat a). Hinc itaque"
fequitur, ut S. Orator, cujus demumcunque conditionis
auditores fuerint , fuam ornatu perfundat orationem,
ita tarnen, ut mediocritas, virtus illa in omnium rerum negotiis obfervanda, teneatur, ut oratio nec nimis e-
Jata fit , nec nimis abje&a. Id reéte monet Auélor Dialogi de Oratoribus , dum orationem , ficut corpus hominis, eam demum pulcram elfe cenfet, in qua non"
eminent vense, nec ofia numerantur: fed temperatus"
ac bonus fanguis implet membra, & exfurgit toris, i-£C pfos quoque nervös rubor tegit, & decor commendat"
b). Egregie etjam hane in rem fcribit Reverendiff. Ben-
zelius: Ingredietur Ecolefiaftes mediam quandam viam ,£C
ut nec quaefitas elegantias & verborum flofculos ac cu-£c
rialia verba nimis follicite confedletur , nec plebejum"
& inconditum humique ferpens dicendi genus adamet cj.u a) De Eloquentia Sacra & humana p. yjj. bj c,
2/. c). Rhetorica Ecclefiaft. p. zf.
S. X-
g 413 ) • ( Mfr
§. X.'
järn, me quidem judice, haud difficile efl intelle-
£tu, quid de quaeftione illa controverfaplenaque dis- fenfionis, fit habendum: num in Ecclefia, ex vulgo con-
ftante, uti liceat Eloquentia? Et ingenue illico faten- dum, cum iis me non poffe non facere, qui a parte ftant adfirmante, quippe §. VI. probatum ivimus, nullam ve- ritati ab ornatu fermonis vim inferri, modo cum tern*
peramento , cumque moderatione adhibeatur; fed per- multum potius conferre ad illam, auribus, animisque au- ditorum promtius inculcandam. Et ex §. §. VII. VIII. e»
lucet, viros non folum Gsomtvrttt, Prophetas & Apofto-
los, fed & Patres Ecclefiae, Eloquentia _coram fuis ufos Jfuifle auditoribus , de quibus, ut in aliis, fic hac in re,
exemplum jure, meritoque capere liceat. Quid, quod
In §. IX. oftendimus, ficcitatem fermonis nemini unquam
placere poffe, fed omnem orationem in frequenti audi¬
torum corona proponendam, nonnihil faltem ornamenti elegantiseque prae fe ferre oportere. Hinc tarnen haud inficiamur, Eloquentiam majores, minoresque admittere gradus: ita quidem, ut eloquens Sacer uti poffit dicendi
genere vel fublimi, vel mediocri, vel humili. Etenim
aureum t c neque in Cathedra Ecclefiaftica defe- rendum efle exiftimaverim. Nempe in auditorum fuo-
rum, quibuscum verba erit faélurus, naturam atque in-
dolem inauiret S. Orator, fagaciffime veluti odoraturus,
quo fermonis genere a teneris imbuti fint, atque innutri- ti, qua fint astate, qua conditione, quove adfeétu; & fer-
monem demum adhibebit pro hifce circum/fantiis probe cognitis. Ad ejusmodi diftindlionem auditorum novi-
mus boni nominis Oratores femper adtendiffe, ut etjam adtendere debueruftt; inprinysvero Ecclefk Patres at¬
que
•«K ) ° ( S* $ que Antiftites, unde variat eorum Eloquentia fecundum
tria illa, quae iupra nominavimus, dicendi genera, quem- admodum fcripta Chryfoftomi , Cypriani, Ladantii, Ambrofii, & aliorum id ipfum fatis oftendunt a). Im-
mo Auguftinus rotundis fatetur verbis, illam Eloquen-
tiam nihili faciendam effe, nec nomine Eloquentige inft- gniendam, quge perfonis non fuerit adcommodata. Eft, inquit, qu&dam Eloquentia, quge magis getatem juveni-"
lem decet; eft, quge fenilem, nec jam dicenda eft Elo-"
quentia, fi perfonge non congruat b). Quid, quod S.ff
Sandus , hane cautionem ftudio quafi obfervaffe vi¬
detur ; fequendo innoxiam , & a vitii culpa immu¬
nem Prophetarum & Apoftolorum dicendi confuetudi
nem, ad eamque fefe conformando, ut inEfaia, Jere- mia, Paulo & reliquis cernere licet. Nec regeres: fru-
ftra id ipfum feeifte Spiritum Sandum'j fed in exemplum,
hac in parte nobis imitandum. Memoriam heic fubeunt
verba viri, de re literaria immortaliter meriti, Joh. A-
dami Ofiandri, quge, utpote prgefenti negotio plurimum
fane lucis allatura, adponere volui: Diftinguendum,in-"
quit, inter vocabula & phrafes, prout determinatge funt"
a Spiritu Sandö , & prout indifferenter fe habent, &"
redolent ingenium, linguam & idiotifmum alicujus Pro-"
phetae aut Apoftoli: priori modo non funt verba homi-"
num, fed Spiritus Sandi, tum quia Apoftolus hic fcri-"
pturam adpellat eeoxnvroy, tum quia 2 Petr. 1. aoerte"
dicitur Sandos Dei homines locutos fuifte, <jbegoptvus a"
Spiritu Sandö, ita ut ipfa etiam loquela refundatuf in S."
Sandum, tum quia Paulus 1 Cor. 2. dicit Apoftolos fpi-"
ritualia enunciare, verbis etiam fpiritualibus 5 non quge"
Spiritus mundi doceat, fed Spiritus Dei: cum res fpiri-"
tuales etiam requirant conforme , nec verba"
mundi aptafintfpiritui-Pofteriori modo concedimus, ver-"
A3 ba
6 ) 0 C
„ba Prophetarum & Apoftolorum fuifie vulgaria, & e
„communi loquendi modo petita, variaffe etiam Prophe-
„tas & Apoftoios in genere loquendi, pro ratione con-
„ditionis & flatus: fic perpolitus & regii fanguinis Efaias
„ufus eft fplendido dicendi genere: Jeremias ex viculo
„Anathoth oriundus, & facerdotalis generis alium cha-
„ra&erem dicendi Tibi delegit, denique Amofus, quia e
„paftorum grege, humile quid in fuo ftilo oflendit: Et
„haec differentia quoque in Apoftolis confpicitur, inpri-
„mis Paulo, qui in humanioribus etjam excultus fuit,
„Petrus alio ufus efl dicendi genere , & Johannes, qui,
„ut loquitur Hieronymus, fluenta fapientis; bibit e pe-
„&ore Chrifli, quod fedes adfeétuum: In Epiftolis pro-
„inde fuis talem ftilum adhibet, qui ardentiffimum carita-
„tis^ adfeétum fpirat & exprimit c)' Etquoniam hancdi-
Hionis varietatem, pro cujuscunque ftatu & conditione ,
ad diverfa dicendi genera in Prophetarum & Apoftolorum, quin & concionibus Patrum, ufurpatam videmus, obfcu-
rum non erit, credo, hane eandern rem Concionatori
Ecclefiaftico elfe injun&am, eoque magis, quod oratio-
nem fuam ad fingulorum confvetudinem, receptumque
ufum prudenter revocando , haud parum, ipfa edoélus
experientia, in illa reponit fpei, atque prtefidii. At di-
xeris tantum abeffe, ut Orator facer huic cautioni locum relinquere poffit, licet hoc quam maxime vellet, ut res
cum auditoribus infinitas fere circumftanthe, fimul &fe- mel, ipfi plerumque fit habenda. Neque ego prasffa&e
negaverim rem elfe perarduam auditoribus fuis ab omni
parte heic fatisfacere; ideoque id tantummodo contende-
rim, ut maximum, quoad ejus facere poterit, auditorum
fuorum ccetum refpiciat, & fermonem ipfi adhibeat con-
venientem. Sed quis ignorat, majorem plerumque nu-
merum conftituere vulgum & infimam plebem ? Und.e
dicendi genere utendum eft ipfi adcoramodato, quod ta¬
rnen,
) o C ^ ?
men, utiantea indicavimus, ornatusaliquid prse fe ferat,
ne hiulcum, exile nimis, & concifum evadat, atque adeo
tsedium pariat ftomachumque aliis moveat. Ut taceam,
quod vilior pars populi tanta pollere non foleatnotitiare-
rum cceleftium, quanta homines altius fupra ipfam eve-
&i, &,-vel hoc nomine quafi expofcat, ut agenda pariter
& credenda fermone fibi conformi, h. e. luculentius proponantur.
a) Cfr. Calovii Syftem. Tom. I. & Hildebrandus de toncionibus vet er. c. j. b) Lib. 4. de Doctrma Chriftia-
jm, c. 6. c) vid. colleg. ipfiur Theolog. in prcecipuas con-
troverfias Theolog. p. 4. f.
$. XL
Ex iis, quoe ftri&im «Jelibavimus in §. pnecedenti,
nec non §. 4:ta Partis Prioris, facile jam colligitur, Pru- dentiam, virtutem illam oratoriam, in foro et jam facro
maximi momenti effe, maximique ponderis: effet idcirco
nihil fere aliud, quam operam ludere, fi ipfius in facris neceffitatem multis iremus demonftratam. Dicam vix ul- lam effe aliam virtutem, quse Oratoris, in roffris facris eonffituti, officium magis fortunet & aufpicatum red- dat, ita quidem, ut fl illa rite fefe inffruat , rnuniatque
S. Orator, &, medici inffar, confiderantis temperamen-
tum aegroti, & fecundum illud totam curationem infti-
tuentis, exploret naturam atque conditionem audito-
rum fuorum, perquirendo 5 quo in peccato & ffagitiorum
genere volutetur ille, quo tentationismorbolaboretalter, qüidque praiterea omnibus defit, vel omnes non deceat ; deinde vero , circumftantiis hifce perfpe&is , ferias
adhibeat admonitiones , depromendo nunc minas
,nunc promiffa , nunc informationem , nunc confo-
låtiones, loco , perfonte, tempori adprime convenien- tes, dubium noneft, ouin verbum veritatis, adnuente gratia Divina, poffit ofloTopéii/. Pulcre & ad rem no-
V jftraro
* r ms ) o c m*
'
,ftram adpofite Cellarius: Oratorias magnam vim in fa-
„cro ftudio elfe vetufta confuetudo fermonibus feu ho-
„miliis, docendi populum , argumenta eft. Hierony¬
mus , Auguftinus, Ambrofius, ut nihil de Chryfoftomo,
„Nazianzeno aliisque ejus generis dicam, negantem con-
,, Vincent, dubitantem confirmabunt. Vis & efficacia eft
„in ipfo divino Aoy«, fed rede diftributo , ordinato,
„cujus difciplinae etiam funt Tropi, Schemata, quorum
,,nec expers divina fcriptura eft. Hyperbolem forfan
„reformidant nonnulli ? A t ejus non pauca in facris litteris
„occurrunt exemplav.g. Auguftussrehray t>jv ciKny^vtjv de-
„fcripfiffe dicitur h. e. Romanum imperium a). Hujus
igitur virtutis fandos Dei adminiftros, femper & ubique,
fuiffe fervantiftimos conftat, ad diftindionem auditorum, peccatornm, temporum, oculos animosque adcuratiffime
refleftendo. Sic Johannes Baptifta aliter Pharifaeis, quam
populo fimpliciori fedudo j aliter Publicanis & militibus
aliter concionatus eft b). Jeremias alia ante captivita-
tem, & alia in captivitate, ufus eft methodo. Paulus
hane eandem virtutem adeo in deliciis habuit, ut nihil fupra. Inprimis vero exemplar fldelis Catechetae, pru-
dentis concionatoris, & confummati difputatoris in con- cione fua Areopagitica nobis reliquit, ubi dodrinam &
fapientiam veritatis cceleftis , fumma, qua unquam fieri poftet, prixlentia, variis hominum ingeniis ac progreffi-
fous adtemperatam efle videbis c). Hac etjam virtute ftipatus, inftrudusque fuit Propheta Nathanus, adurus
cum Rege Davide, in horrendum crimen prolapfo ; no*
enim Davidi illico peccata objecit, fed, artificiofis ufus senigmatibus , alium quaft ineufavit, quo invento judi-
cium Regis fpontaneum eliciens, feipfum adverfus iram ejus prsemunivit, ipfumque adeo peccatorem redarguit culpas reum, quam tarnen agnitam demum fecuta eft con- folatio d). Quid, quod Servator nofter, omxiis perfe-
dionis
49* ) o C Hl« $ ctionfs exemplar, fpecimen nobis exhibuit prudenti®,
dum Petrum gratiofifflme contueretur 5 nam fi peccata ipfi ftatim exprobraffet, in defperationem cum proditore Juda, a Pontificibus fruftra confolationem petente, pot- uiffet brevi redigi. At obtutu fuo ovem deperditam re-
ftituit, in viamque, unde aberraverat, reduxit. Hane
quoque nofiram virtutem fummo in pretio Patres habue-
runt Ecclefi®. Unde Auguftinus: Aliter atque alitercc
moveor, cum ante me video eruditum, inertem, ci-cc
vem, peregrinum, divitem, pauperem, privatum,ho-'c
noratum, in poteftate aliqua constitutum, illius aut il-cc
lius oetatis, aut fexus, ex illa aut illa fe&a, ex illo autiC
illo vulgari errore venientem: ac pro diverfitate motuscc
mei fermo ipfe & procedit, & progreditur, & finitur e).
a) Dijfertat. de utilitate Propcedeumatum p. m. 202.
b) Luc. 3. c) cfr. D. Benzelii Dijput. de concione Pauli
in Areopago habit a. d) 2 Sam. 12. e) Hb. de catechifan*
dis rudibus c. 13.
% XII.
Praeter laudatam Prudentiam, Probitate quoque &Be~
nevolentia, qu® virtutibus adnumerari folent oratoriis, Nofter etjam fatellitibus, quafi ab utroque latere, ftipa-
tus erit. Etenim ille nihil quidquam eorum omnium,
qu® ad finem fuum obtinendum facere pofiunt, ignorare debet, vel negligere. Satis autem conftat, homines e-
jus natur® efle, atque indolis, utipfius orationem, ex qua probitas & benevolentia elucent, multo facilius ad-
fenfu excipiant, ipfique fidem habeant firmiorem. Quare
Orator S. hifce auetus, ornatusquc, fine ulla violentia,
fine ullo ftrepitu, fine ullo tumultu in animos, quafi He-
lepoli quadam, invadere poteft. Contra autem, fi ipfius •
oratio improbitatem fpirat, malevolentiam atque invi-
diam, animos avertit audientium, nec ulla funt ingenii,
atque Eloquenti® prsefidia, qu® tam fatis excufare pos*
se 4*? ) o ( **■
fint. Huic veritati fuum addit teftimonium D. Ambro-
„fius : Nihil, inquit, tam utile, quam difcgi, nihil tam
„inutile, quam non amari. Popularis enim & grata eft o-
„mnibus bonitas, nihilque quod tarn facile illabitur hu-
„manis fenfibus a). Summa igitur Oratori Ecclefiaftico
adhibenda eft opera, ut eos benevolos habeat, quibus-
cum erit aéturus , nihilque omittat, vel negligat, quod
apud auditores ad opinionem probitatis & nnceri animi
adfe&us de fe concipiendam, ac retinendam faciat. Quam löngiftime autem ab illo abefte volumus, ut inanibus
verborum illecebris, & mellitis, ut ita dicam, globulis,
benevolentiain captet, fed vitse fan&imonia , virtute , lapientia , bonitate, ceterisque praefidiis illam excitet.
Verbo: praeter fummam vitse integritatem, qua Orato-
rem f. usquequaque confpicuum efle oportet, ipft vel in-
primis incumbit ita perfonam fuam agere, ut illum verae pietatis amantiftimum, animarumq; falutis cupidiffimurrqne-
mo non auditorum poflit animadvertere. Veftigiis, quan-
tum fieripoteft,infiftere debet Chrifti, Salvatoris omnium
noftri fan<ftiflimi, cujus conciones, quotquot in his terris habuerit, inque S. S. litteris mandatas voluerit, nihil ni- fcquod inculpatum ftt &fan<ftum, nihil nifi
nihil nifi Divinum fpirant ac redolent. Immo, ad laricfti-
moniam fuae vitse atque innocentiam faepe provocare non dubitavit ipfe Salvator, ut nimirum ex hujus adtenta con- ftderatione in meliorem fpem ac opinionem de fe, fuaque
docftrina redacfti hoftes ejus & adverfarii, diflentire tan¬
dem defifterent. Quid, quod Chriftianae fideinoftrae de- fenfores, antiqui, pariter ac recentiores, veritatem do-
«ftrinae Chrifti probaturi, ad confpicuam ipfius fan<ftitatem eonfugiunt, argumentum inde fibi fumentes fortiflimum.
Hujus igitur moratce oraüonis ufum in Apoftolorum,
Patrumque Ecclefiae concionibus frequentem efte nemini
non conftat. Ex his, omnium inßar, nominaboChryfo-
ftomum,
;oC Hfe* « Hörnum , qui fuum in Conftantinopolitanös ftudium, a-
morem & caritatem intimam declaraturus, ait, feomnium
nomina cordi 8t vifceribus imprefia gerere, eörum per-a
petuo meminiffe, quofieret, ut, dum de aliorum commo-"
disnodes, diesque cogitaret, fui pene oblivifceretur b).u
Ex illisvero adferre lubet Apoltolum Paulum, qui paflim
prse fe fert fuos, Chriftiana fide & munere Oratoris dignos,
mores, nempe fidem Divinis oraculis debitam Ador.
XXIV. 14. Vits integritatem II. ad Corinth.I,12. Huma¬
ns mercedis contemtum Ador. XX, 3 3. Philipp. III. 7. Ar-
dorem fervandi Judsos Rom. IX. 1. lutföfrictor Rom.I. 16.
Modeftam defeduum fuorum agnitionem I. Cor. IV. 4.
Philipp. III. 12. Animum utraque fortuna contentum Philipp. IV. 12. r). Ceterum, dum heic fuimus occupa-
ti in laudanda probitate, ut virtute in Cathedra Ecclelia-
ltica valde neceflaria , obferves veli-m, nos illi ipil tan-
tum neutiquam ftatuere pretium, ut fme eaäd finemfuum
nynquam adfpirare queat S. Grator, priiicipium quippe
credendi 8t agendi, ex qualitate, ut ita dicarn, non pen-
det docentis , fed ex dodrina mentibus auditorum in-
ftillanda. Unde non tam illius, quam hu jus habenda au- ditori eft ratio; adtendendo fcilicét, num dodrina cum veritate coelefti congruensfit, yelmiaus, 8c fefpeduhu- jiis, vel illius credat ne, an non credät ä).
a) Lib. 2. de Officiis c. 7. b) Causfin.p. jpj. c) cfr Schräder. Coinment. in Arifiotelis Rbet.c. 2.p. 23, 24, S' 4) cfr- Dijfertat. de vi ätque virtute Életfuen-
tiae p. 10.
5. XIII.
Porro ad folidam pietatem auribus, animisque audi¬
torum inculcandam, immane quantum, conferre arbitror,
fi Orator in Cathedra Ecclefiaflica conftitutus Attiofie,
ut recepto termino Rhetorum utar, excellat, qusinapta
rerum, verborumque conceptorum, geftu 8t voee fada
B 2
expres-
m 4K )ö( b*
expreftione confiftit. Hujus quippe ufus in" commüni
dicendi genere, ac munere oratorio eft omnium fane pneftantiflimus,&vel maxime neceffarius , cum aétio ex¬
terna concionis forma fit, & ipfius veluti anima, quem- admodum a Cicerone corporis Eloquentia & fermo corpo¬
ris adpellari fölet. Nervofe Quintilianus: adfe&us omnes
„tanquam languefcant, necefleeft, nifi voce vultu, to-
„tius prope habitu corporis inardefcant a). Nam in vo-
©e, vultu, geftu, & omnibus, qu® funt a&ionis, ineft
quaedam vis, natura data, ita quidem, ut hac eadem ho-
inines, inferioris prsefertim fubfellii, maxime commo-
veantur. Unde fl a&ione non valeat Orator S., nullo fe-
re in numero erit, licet" alioquin fit fummus, mediocris
vero, hac eadem flipatus inftruétusque, maximos haudra-
ro fuperabit b). Quare Demoflhenes interrogatus, quid primum, fecundum & tertium in Oratore eftet, fempfer
ingeminavit: aétio, aélio. Hane & nullam aliarn
.video
efTe caufTam, cur viri, do&rina, acumine, ingenioque prse-
eellentes, faepe cum in fuggeftum veniant, concionaturi,
auditorum animos parum moveant, aut nihil: Videli-
cet, quia non res, quas illi praeftantifiimas habent, fed
vox, fed geftus externe formant concionem c). Vehe-
„menter itaque hortatur D. Bernhardus ad decus aétio-
5,nis comparandum: Nulla, inquit, fcriptura tam mo-
„vet adfe&us, quam vultus & a&io dicentis cl). Sed ne vocabulum a&ionis cuipiam obfeurum videatpr, obfervet velim, nos, cum Cicerone aliisque, duabus partibus aélio-
nem includere, voce nimirum & geftu , ab illorum difcedentes fententia, qui folam pronunciationem aftio-
nem adpellant, fiquidem parum conveniens eft nomen ,
& jufto anguftius e). Hasque inter partes jure merito-
que primum in a&ione fibi locum vindicat vox, utpote
qu£ maxime Eloquentiam commendat, & vel fola hoc ef-
Seit, ut res ex anirao agi videatur JJ, idcirco in hac ri¬
te.
«I ) ö r M» *3t
te formanda prascipue laborare debet S. Orator. Nempe
ante omnia curabit, ut vox clara fit, atque perfpicua,
confiftens in articulata quadam expreftione omnium fylla- barum, legitimisque earum interpunftionibus, quse vir«
tus tantte utique in Cathedra Ecclefiaftica eft neceftitatis,
ut fine ea proponenda, vix ac ne vix quidem, arripere
poftint auditores, fed in fpiffiflimis qnafi verfentur tene¬
bris. Deinde, ut vox aequabilis fit & perpetuo fibi con- ftans: juxta id tarnen, pro argumentorum diverfa ratio-
ne
,jucun.da pronunciationis varietas non negligatur.
Nam ut optimus ftilus, licet per omnia fibi conftet, pro
re nata tarnen, nunc gravis, nunc floridus, nunc leni-
ter demiffus erit; fic vox multas, pro rerum conditione',
admittere debet varietates; quippe verbis haud facile ex-
primi poteft, quanta in arte variandi infit cominendatio, quantum hinc auditores capiant voluptatis, & quantum
Ipfe Orator illa laboris viciftitudine reficiatur. Contra
autem cum tsedio atque faftidio non poteft non efte con-
jundta vox, Tibi femper sequalis, eadem oberrans quafi ac iudens chorda, eodem tenore, ceu plauftro ftridulo, vecfta.
Etenim hsec pronunciationem mifere corrumpendo, ad perfuafiönem inepta plane eft & inutilis , ipfum non
modo dicentem enecans, fed auditores prope. exani-
„mans. Fcedum , dicit Quintiiianus
,Mönotonia eft
„Vitium, quo nihil mägis officit perfuaftoni, nihil minus
„adficit novum auditorem, nihil viro Oratore indi*
gnius. Prudentiflimo igitur Oratori S. omnia rerum momenta funt expendenda, & pro diflimilitudine eo- rum, gratas varietates vocum adhibendce, ita quidem, ut,ft res lsetae fint atquefjucundse, vox quoque lenis fit
ac remifia j fin vero animi expetant adfecftum, vox de-
cora vehementia permixta intendatur, & acuatur. Sic Orator S. digne locuturus de beatae vitae prasmiis, ac
promiftis, ejusque immortaü dulcedine, qua nos fruitu-
14 4K )o( S»
ros aliquando fperamus atque confidimus, dulce quod-
dam fundet fuaviffimum vocis flumen ; ad execrabiles
yero juftiffimi ultoris iras, & quas impiis fceleratlsque
pcenas olim minatur, atque cruciatus pro materia expli-
candas,aut enarrandas,alia vocis fpecies ipfi erit adhiben-
da, conveniens fcilicet,& ad horrorem veluti compofita,
qtia frangantur auditores , & a peccando deterreantur.
Et hac in parte nobis prseeuntes habemus S. Codicis fcri-
ptores; fic enim aliter Mofen de lege, alifer vero Pau-
lum de Evangelio gratice intonuifTe legiinus. Nec id
fatis habebit S. Orator, ut vox tantum adrerum, quge
proferuntur , naturam adplicet, veram etjam illam ,
pro ratione locorum & auditorum, temperet, ita fane,
ut vox nec nimis demifia fit, nec fonantius, quam ne- cefle fuerit, exfiliat, cui in aurem infufurrabis illud Juvenalis:
Tu mifer ekclamas, ut Stent ora vincere poftls g).
Hoc enim nifi obfervetur, nimium quantum perfuafio impedietur. Ut alia circa vocem monenda b) , ficc®
praeteream pede.
a) Inftit. orator. lib. XI. c. 3. b) Ck. 1. j. de orat.
vj efr. Keckermanni Rhet. Ecclefiafl. p. 40, 41. d). E- pift. 66. e) Doli. Dieterici inftit. Rhetor. p. 146. f)
cfr. Cic. loco citat o, D. Renzel. Rhetoi\ Ecclefiafl. p.
4p. g) Satyr. XIII. h) cfr. Quintilian. Inftit. Orat.
lib. XI. c. 3- Item Rhetoricam Dominici de Cmnia, lib.y.
Faucbeur in libr. de Pronunciat. & geftu, nec non difput.
de Rofcio in fcena p. 6. & 7.
$. XIV.
De priori parte a&ionis, voce nimirum & pronun-
ciatione breviter egimus. Reftant pauca de poftericri dicenda, nempe geftu, qui oculis auditorum adcommo- dabitur, aeque ac vox auribus. Geftuum utilitas tanta licet non fit , quanta prioijis, interim tarnen fuam vim
habet
•IN ) o ( Hl* 'S I habet peculiarem. Idque vel inde patet, quod audito-
res, plerumque omnes , cupiant in fuggeftu conciona-
torem adfpicere , putentque male fibi iri confultum > nifi
id Iicuerit. Quo faciunt illa Venufini vatis:
Segnius irritant animos demijfa per aurem ,
Quam qii£ funt oculis fubjeäa ßdelibus - a).
In geflibus vero formandis occupabitur item S. Oraor,
certasque obfervabit regulas in ufu eorum Iegitimo ,
quam vis generalia prsecepta tradere ac perfekte definire,
res fit difficillima, quandoquidem ea potiflimum a gen- tis cujusque & nationis confuetudine, receptoque more
pendeant. Id forfan confilii poterit dari : in geftibus
melius fieri, fi peccetur, ut ita loquar, in defetftu, quod
eft argumentum modeftiee; quam in excefiu, quod eft
hiftrionicum , fcenicum & mimicurru Sic circumfertur nefcio quae regula concionandi, quam nos tarnen a pio Oratore alienifliinam ducimus : percute cathedram for¬
mer , rejpice crucißxum torvis oculis, nihil die ad
propoßtum, bene praedicabis. Quemadmodum cele- berrimi nominis Oratorem facrum referunt, quoties co-
ram concione aliqua honoratiori verba eflent facienda,
toties fpeculum, quod in hunc ufum ampliftimum, & ex
puriflimo cryftallo Veneto adfabre compofitum, in mu- feo cuftodire folebat, geftuum fuorum & srfpptjriete ne- ceftariae judicem confuluifte bj. Hinc fequitur, geftus
cum prudentia quadam in Cathedra Ecclefiaftica tempe- randos, moderandosque, ne in teterrimum adfe<ftatce li- eentice Vitium & perridiculum Thrafonismum definant.
Nam prseterquam quod Orator S. in feipfum fuamque ipfius perfonam aciem oculorum habere debet intentam,
ut geftus intra fuam permaneant fphaeram, ne in calore orationis, praeter modum, fubfultantes efferantur , &
fie naufeam moveant, in naturam atque indolem juxta
kiquiret auditorum. Etenim docet experientia nonnul-
los
•rf 4M J o
los omnem geftuum ufum faitidere ac refpüere, fatis habentes, li res ipfis fimpliciter fuerit propofita, quales
fuerunt Areopagitse, qui res nuda oratione fecum com- mnnicari, nullas dicendi faces adhiberi, nullis motibus exa^gerari, incendive jubebant, unde illud: Zvev 7r%o- mpix, xa) 7ra$&v \ nonnullos vero geftus amare, led
cum modice, & moderate ufurpantur ; nonnullos hoe
non modo contentos elfe, fed ita in deliciis gefius ha¬
bere , ut quo faepius frequententur, eo id ipfis gratius fit, atque jucundius. Quorum in numerum referendi
funt Monachi & jefuitte, qui potius hiflriones, gefticu- iatores, & funambulos, agere videntur, quam Oratores, prosfertirn Ecclefiafticos. Tale exftat judicium Pet. Mo-
„linaei de Camero: Er bildete lieh ein, er predigte lehr
„nett, ob er gleich zwey Stunden lang daher geplaudert,
„den Hut be/Hndig abgezogen, und wieder auffgefetzet:
„dasWammes-auffgeknüpfet, lieh über zwerg über den
„Predig - Hühl heraus geleget, das Schnuptuch vor lieh
„als eine Serviette ausgebreitet, und jederman mit fei¬
gen gantz aulTerordentligen Grimacen befchwerlich gefallen c). Sic etjam refert Rhetor quidam Gallicus.,
fuiiTe quendam ex Monachis, nomine Olivarium Malli- ardum, qui fermoni fuo, quem Brugis Flandrios, A. 1500, habuit, ubicunque, inter loquendum, tulliendum effe exi- ftimavit, inferuit hem , hem
,hem ä). Quälern tarnen in geftibus exceffum haudquaquam nos probamus. Qux
enim infantia eorum eil;, qui nihil line motu corpo-
„ris dici volunt ? Geffus quippe, ut dicit Andr. Ofian-
„der, debent elfe non militäres, infolentes, adfedlati,
„hiftrionici; fed verecundi, rari, ornati & rebus ad-
„commodati eJ. Rei denique ad dicendum propofi-
tx rationem habebit S. Orator, nam ut fbilus, at¬
que vox; itageftus, pro rerum conditione, varii di-
verfique erunt. Alius Oratori res löetas, atque jueun-
«i )öf g» It das; alium vero res mcerorem & triftitiam prse fe feren-
tes narraturo, motus, geftusque erit induendus. Aliara corporis adionem opus confolandi, aliam adhortandi, exigit. Ut plurimas filentio prsetervehar regulas, acf
geflus pertinentes, quas fi Orator S. obfervaverit, pote-
rit fine dubio in illis verfari non infeliciter, immo tan¬
dem ad id, quod in Eloquentia habetur fummum, &fine
quo omnia funt vana, motum fcilicet adfeduum, con- fcendere: in his enim excitandis inprimis fe exferit vis
in adione. Nam per vocem, geftumque, ut habet"
Quintiiianus, quarum altera oculos, altera aures mo-cc
vet, omnis ad animum penetrat adfedus f), Quos"
circa movendos, fiquidem in mentionem incidimus ad¬
feduum , hanc potiftimum normam volumus commen-
datam. Nempe Orator S., ope adfeduum, auditorum
animos inflammaturus, prius ifto adfedu, quem aliorura
in pedora transfundet, permoveatur, neceffe eft. Ete-
nim contendunt Rhetores, primam & potentiffimam in
humanis rebus motus excitandi rationem, in fimilitudi-
ae adfeduum efTe pofitam. Neque id fruftra; quippe
cum auditores ex certis quibusdam & indubitatis, quas
vultus, geftusque praefe ferunt, indiciis, animadvertunt
Oratorem S. qui adfedum excitare vult, illo ipfo adfedu flagrare, non pofTunt non quam maxime inde commo- veri. Hinc Quintiiianus : Summa movendorum adfe-"
duum in eo eft, ut prius ipfe fis motus. Et cum eo D.tc
Keckermannus: Nihil ad concitandos pios adfedus effi-"
jcacius eft, quam fi ipfe pie adfedus fueris g). Qua-"
re rede hunc in modum monet D. Benzelius: Adfe-", dus apud alios commoturus, primo moveatur ipfe />).
Id quod etjam Paulus Tito fuo injundum voluit Cap,
2. 7* Nam, e. g. ad dolorem fi movere velis audito- res, quomodo id ipfum fiet, nifi tu hunc eundem dolo-
C rem
i8 ) 0 (
rem argumentis, verbis, figuris, vultu denique ac tota adione fignifices, & exprimas? Onde Horatius i):
Si vis me flere dolendum eft
Primum ipfi tibi. - - ' -
Triftia moeflum
Vultum verba decent > iratum plena minarum:
Format enim natura prius nos intus ad omnem Fortunarum habitum: juvat, aut impellit ad iram,
Aut ad humum möer ore gravi deducit & angit:
Poft effert animi motus interprete lingua.
Quo etjam digitum intendit Cicero: Neque, dicit,fie-
,,ri poteft, ut doleat is, qui audit, ut oderit, ut invi-
„deat, ut pertimefcat aliquid, ut ad fletum mifericor**
„diamque deducatur, nifi omnes ii motus, quos orator
„volet adhibere judici, in ipfo oratore impreffi efte at-
„que inufti videbantur k). At pro telo omnium firmis-
tfimo ad adfe&us in animis auditorum excitandos, merito habenda eft gratia Divina; fi bac enim fuffultus, inftru- dusque fuerit S. Orator, una fsepe plus efficiet vöcula,
quam fexcentis verborum & quisquiliarum humanarum voluminibus, fin vero bac eadem fit deftitutus, fruftra
verborum ftrepitu, quafi malleorum, aures, animosque
confundet auditorum. Nam certe non eft /hominis ad- fecftus excitare; led ipftus Dei, penes quem fummum eft imperium ad mentes fenfusque agitandos, idcirco in ipfo
folo omnis ponenda erit fpes, omnis fiducia, ut eorda
adeo moveantur auditorum. Hinc novimus, quo plus
Oratotes S. cum Deo babuerunt commercii, eo in mo- vendis adfe&ibus fuifte illos vehementiores. Id quod Apoftolorum, & qiiotquot facrorum exftiterunt Orato-
rum, Dodörumque comprobåtur exemplis. Rediftime i-
,-,gitur docet Doft. Benzelius, ad movendos fpirituales
„adfedus non fufticere diligentiam humariam , nifi ac-
„eefierit efficax cooperatio Spiritus Sandi l).
a) de
1
** )•( H*-
a) de Arte Poetica v. i$o. b) Menckenii Charlatan,
eruditorum p. 149. c) ,5^/V. de Mofis Amyraldi libro p.
hj. feq. d) Lib. de actione örat or ia p. 32. e) Com-
mentar. in Acta Apoflol. c. XXVI, v. 2. jQ lib. 17, c.j.
g) loc. citat. p. 26. h) loc. citat. p. 27. i) de Arte Poe-
tic. v. io2. & feq. A) 2. de örat. num. i$ß. I) ibidem
pag. 22.
j. XV.
Ex binis jam diflertationis noftrae partibus, qu»
in publicam ut ut lucem prodeunt minus elaboratas, eo-
que non conveftitae habitu, quem vel materise nobilitas,
vel limata Leétoris eruditio fuo poftularet jure, aequo tarnen cuilibet rerum exiftimatori quodammodo con- ftare arbitror, Eloquenfiam inSuggeftu Ecclefiaftico non Gontemnendam, fed ipfius vim, atque virtutem ibi es-
fe permagnam. Ceterum, fi cuipiam fcrupulus adhsereat,
is adeat, rogo, [confcientiam fui ipfius, aevique omnis experientiam, easque hac de re confulat. Certe fi harum
fecutus fuerit di&ata, velit, nolit, fatebitur, Eloquen-
tiam aptum efife inftrumentum, quo D. O. M. fuam exfe-
quitur adminiftrationem. Quare ipfi hac eadem uti . placuerit, generi humano fuam manifeflanti voluntatem,
non quidem fucata illa xöA«xi*jf, quae religionem infle-
<£bit ad hominum cupiditates , aut coloribus adulterinis
pingit, qualem Paulus 1 Cor. 2. damnat, & nos quoque
antea taxavimus a) ; fed fincera illa atque genuina E-
loquentia , quae doétrinam cceleftem, talem omnino, qualis in fe eft, claram, perfpieuam , plenam auditori-
bus proponit. Ejusmodi Eloquentia, uti eft S. Sariéti
excellens donum; ita fequitur illam eo ftudiofius efie
confedandam. Nec certe frigida illa, jejuna, difloluta, incondita, fomnolenta denique atque ofcitans verbi fui praedicatio fummo Numini unquam placere poteft b). '
Unde etjam hodie per ecclefiam ex hominibus tales fibi
C 2 deligit
so "1®3 ) O ( Hl"
deligit Dodores & conftliorum fuorum adminiftratores y qui veritatem cceleftem pro re nata apte, diftinde, co^
piofe, auditoribus fuis proponere didicerunt* Quippe
licet plenam perfedamque regulam eorum omnium, quoe ad falutem pbtinendam fcitu, faduque funt neceffaria,
In verbo fuo expreffam Deus clementiffime nobis dede-
rit, ufus tarnen iilorum non fatis in piano, confpicuoq;
collocari poffunt, ita ut in omnium ac fmgulorum de-
veniant notitiam, fine ope & praefidio Eloquentice. In fcripturae denique facrce vero atque genuino fenfu, a pra- vis ecelefice hoftium interpretation ibus vindicando,mul-
tum fane juvat Eloquentia inftrudos eile verbi Divini Dodores ac miniftros, quo majori copia & dicendi fa-
eultate cauffam veritatis perorent. Et fic etjam in aliis
res fefe habet, ut in congreffibus Ecclefiafticis, ubi po-
pulus fubinde docendus eft & commonefaciendus de iis, quae ad veram religionem, verceque pietatis exer-
citia pertinent , immo dé aliis rebus plurimis , quce
cum ad hujus vitce felicitatem rede promovendan», tum ad futurae beatitudinem confequendam fcitu faduque funt neceffaria c). Hanc rem, ü ullus alius, ingeniofe tradat
„celeb. Arnold. Drakenborchius: Infignes frudus, inquit,
5,ex Eloquentice ftudio ad divince dodrinae cultores redun-
„dare, vix opus effe judico, ut addam. Qui enim ad
„exemplar Latinae Eloquentice vernaculce nitorem compo-
„nere didicerunt, fatis experti funt, omnium fefe, qui.ali-
qua judicii laude cenferi cupiunt, favorem & applaufum
„promereri, quod fublimia quoque & excclfa gravibus ac
„rerum divinarum majeftate & amplitudine non indignis
„vocibus exprimere norint: at contra,qui,negledoElo-
„quentiae cultu, cruda & impolita jftudia in fuggeftus &
„pulpita impulerunt, nifipudore obmutuerint, teflari pot-
„erunt, fe partim iUiberali ac vili fermonis genere, par¬
tim nullo more aut exemplo effidis verborura ampullis
vel
«(®S ) o C $«• II vel auditöribus Indibrio effe, vel, nifi popularibus ac tri-"
buniciis declamationibus, imperitse & optimatum fortu-"
nge femper invidentis plebeculse gratiam captaverint, a"
circumffante corona deferi & in templis folos relinqui."
Cum autem quotidie ad conciones verba facere neceffe"
habeant, quantum non auéloritatis, an ponderis orationi"
conciliabit apte dicendi facultas, cum aut virtutes lau-"
dabunt, aut vitia reprehendentj cum aut gravitatem pce-"
narum, quas Deus legum divinarum contemtoribus mi-"
nitatus eft, fuis coloribus ob oculos ponent, aut hono-"
res & prtemia memorabunt, qua; illis promiffa lunt, qui"
ex earum prsefcripto vitam inftituere conati funt 5 cum"
denique cundis ingenii viribus in hoc incumbent , ut"
auditores ad omnium rerum humanarum contemtionem"
ac defpicientiam incitare: eorumque animos certiffima"
fpe bonorum, quse probos poft hanC vitam manent, ad"
bene ac fände vivendum inflammare poffint d)."
a) vid. Dijfertat. part. prior. p. /4, if. b) Kecker-
manni prxfat. ad. Khetor. Eccleßaß. p. 6. c) cfr. Leu- tingerus de utilitat. Eloquent i <z p. jf, jfr. d) Oratio de utiiitate humaniorwn difciplinarum habit« Trajeäi Bata>
vorum A.
5. XVI.
Sed dum Eloquentiam, ceu rem utilem plane & ne-
ceffariam, in roftris facris commendari audis, cave, arbi- treris, nos munus Oratoris Ecclefiaftici in hac ipfa ita pofitum velie, ut de Divini Numinis infpiratione aiiquid
detrahatur. Nam tantum utique abeft, ut ejüsmodi un- quam foveamus opinionemy ut potius conftet, illam i- pfam contrariam ehe Sacra; paginoe, cujus nos veneraMo
tenet fumma, & tanta quidem, ut ne latum unguem fci-
entes ab illius diffatis recedere velimus. Ex hac difei~
mus, verbumDeijper virtutem fuam intern am atque in-
fitam, efficax omnino effe ad hominem regenerandum &
€QJ>
\
»i -«K ) o ( M*
convertendum. Unde]fequitur nos Divinum hoc dicen-
di genus eatenus probare, quoad Oratorem S. ea inftru-
étum ehe oportet facultate , qua res Divinas magnifice
& prudenter ornare poffit, ne iliotis veluti manibus
pertraétari videantur a). Itaque non tam Eloquentia,
ut ad mentem loquar D. Benzelii, verbi Divini miniftro
curte erit cordique, quam veneratio, 'Sanélis Oraculis
debita , falus animarum, ordinis fui dignitas, & inte-
meratum confcientiae teftimonium b). Sic manum de tabula, his additis tarnen votis: Faxit Deus ter O. M.,
ut, quotquot inveniantur verbi Divini Prsecones, qui-
bus datum fit apte, diftinéte, copiofe, ornateque dice-
re, fedulo perpendant, effe hoc munus ipfis non alium
in finem demandatum, nifi ut lux veritatis coeleftis ma¬
gis confpicua reddatur, & e tenebris errorum, quibus
fiepius per malitiam involvitur humanam, iilibata erua-
tur. Faxit etjam, ut omnes, qui ratione prsediti funt, quique' organis loquendi pollent, has Unguis fuis prje-
fcriberent leges, ut nihil unquam loquantur, dicant,pro- fiteantur, quod gloriss Divinse fit inimicum. Hsec in optatis habemus, & habituri fumus, usque dum, in cho-
rum Angelorum aliquando recepti, & ab omni, qua cum
in his terris collu&amur, titubantia liberati, Deum fuada, vere melliflua, in seternum laudabimus,
celebrabimus.
a) cfr. Dijßrtat. pars prior p. ij. b) vid. D. Men¬
zel. loc.ßepius citat. p. 68.
S. D. G.
MONSIEUR.
P'rmt licjtédu genre fernesks prérogäfives humain, ce , n'en dont >1 eft pas a plu ä la moindre Dicu de comblef que le kngage, k fe«
& que de s'cn fetvir utjlement en diverfes occafions. Notre entendement
tout evcelient qu' il eft, ne vaudroit presque rien s' il n' étoit accotn«
pagncde 1'tloquence; 5c bien qu'il füt infiruit des iciences leS plus ex- quifis ; il ne reflembleroit qu* a un fertile jardin fans areniie, & a un
trefbr érroitement garde, dont on ne fauroit jouir, fauie d'y pöuvoir parvenir. L'f-loquence eft la fcule main > par laqu'clle les richcffcs des
Iciences fe communiquent a 1' univers, ßc, il fémble, qu' a bon tjroit ei¬
le remporte fur tous les arts du monde» Les autres, étans bornés
font voir leur valcur uniquement au dedans de les limites! etile ci cfl
uraverfelle & ferne par rout les traces de fon pouvofr, Car eile bargné
les vaftes campagnes des difciplines du fécond torrent de fon eau, fans
le quel Celles lä ne leroient que des champs arides. De plus, elfe nous
encourage ä de beaux exploits, & nOus detourne du mal par une gra¬
ce, qui eft égale ä fa force. Elle nous enfeigne tout, 5c nous convainq
de tour, Ainfi faut il qu' on avoiie qu' il n* y a rien, qui ne foit fujét
a
