SAMUEL GRUBBE

DISSERTATIO

>

DE

HARMONIA RELTGIONIS ET MORALITATIS

IN PHILOSOP HIA PRACTICA VINDICANDA

CUJUS

PA RTEM TERTIA M

VENIA AMPL. FAC. PHIL. UPS.

PUBUICO EXAMINI PROPONUNT

mag.

SAMUEL GRUBBE

PHILOS. THEOR. DOCENS

ET

CHRIST. GRAWALLIÜSi

SÜDEREANHÜS

IN AUDIT. GUSTAV. DIE IV JUN, MDCCGX

H. A. M. S.

UPSALI/E, TYPIS ED MA NNIANIS.

KONUNG E NS

TROTJENARE MAJOREN

OCH RIDDAREN AF KONGL. SVÄRDS ORDEN

HOGÅDLE HERR

SAMT HOGADLA FRUN

I?Dtfjil&JLJXi*17T^B TIif7DjlXICII® AliA KT

åJ.tluAXöSkJ N

T^o37 B ivr

Emottagen den. gärd', hviiken Eder godhet under mitt sexåriga vistande i Edert hus med så stor rått kråfvér af det tacksamma,

bjertat.

Eder

ödmjukaste tjenare

C-i HMSt IA N GRAWALUUS,

) »9

C

fenfualitatis

incorruptae

innocentiam, ut

in univerfa cul-

tus Graeci compage, ira in primis in Mythologia

depre-

hendes, quam ex ifto emanationis Syftemare effinxit

Phantafiae

juvenilis felicisfima audacia,

cum

admirabili har-

moniae & gratiae fenfu conjun£ta. Sicuti igitur Graecis

Natura materialis omnem continere realitatem videbarur,

ita hane inrer fe partiebantur Dii, qui, cum imaginibus

vere fymbolicis Ideas adumbrarent, exiftentia fruebantur

limitata, ab alriori eorum fignificatione quodammodo in- dependente, atque vitae fenfualis fpecie ad humanam con- ditionem propius accedebant. Ifta vero Naturae Religio

ultimo loco Fati omnia fupereminentis nirebatur Idea.

Itaque in ßnguüs mundi externi Sc vitae humanae phaeno-

menis necesfitatem ceternam, placida rnentis tranquillitare exfpe&andam, venerabatur pietas Graeca, ideoque nihil magis perhorrefcebat, ^quam fubje&ivitaris ab hoc Uni-

verli principio divulfae fiduciam, fuprema ejusdem poten- tia mox coércendam. Quare hane praecipue Libertatis iubjeéhvue cum Fato confli&arionem, epica & lyrica

Poefeos setate nondum nifi obfeurius perceptam, in Tra- goedia Graeca expoütam Sc in harmoniam religiofam re- folucam videmus. Ceterum in hac Religione veram ra¬

men Libertatis Ideam inexplicatarn relinqui, ex iis, quse de Materialismo prisco generajim monuimus, facile in- telligirur.

Verum ifta, quam

fupra

obfervavimus, abftra&ionis

in cultu Europaeo potentia, fachim eft, ut, quae in Orien¬

te, Religionis vineulo intime conjun&a viderentur, cul-

tus elementa, jam apud Graecos divellerentur. Itaque

Scientia tum a dogmate Religionis, tum a Poefi

fejun&a,

apud hane genrem primum exorra eft Philofophia pro-

prie (le di£ta, non hererogeneo quodam, five meri fenfus

religiofi, five fuperftitionis

ftimulo,

fed folo

cognitionis fpeculativae dcfiderio prognata, ideoque etiam non in fi-

E £tio-

) 3G (

tSionibus myrhicis, quas fenfu religiofo incalefcens gignit Phantafia,

Lubliflens,

(ed ad disquifitiones _{poerico ifto}

ami£tu denudatas progrediens. Haec ^vero Speculatio cum

Materialismi formam _{lervaret, cererum ex} do&rma Reli-

gionis ultimo tarnen emanaret', non poruir non in Cos-

mogoriiam abire', q.uae mundum fenfibilem ex materia ori-

ginaria, primitivo _quodam motus principio formata^, de- rivaret. Cujus

Cosmogoniae

duas fere formas ddtingvi-

inus. Altera fcilicet, _quae pnncipii idealis notionem

quamdam e do&rina orientali rtfiduam prodit, materia?

originariae, ex qua omnia enafcerentur, formationem &

rout-ationem conrinuam interna? animse in

fingulis

Univerü parriculis viventi tribuit, ceterum prout vel materiam in-

primis pasfivamdiftin£tius conciperet^, vel principiumreflexio

phiiofophans,

a&ivum, velinutrumqueconrinua

Syftematum diverfitate progresfa eft. Materialismus ^ve¬

ro_teudereficnti conrinuo quodam nifu ad iftiusmodi Empirismum tobtervarur, _quo in finiti confideratiooe ipfa infi-

miti .notlo exdingvitur, & materia relationibus cgnflara foia utpote reaiis agnoicitur; i^ta in altera _quoque Coso.o-

goniae Grxcx forma Natura? confpeftuin mere mechani-

cuiti invenimus, quo ex atomorum in fpuio motu for-

tuito omniuro rerum origo explicabarur. _{Ab utroque} Sy-

fteinare omnino difFert Speculatio Eleaticorum, qiitc,

perfpe&a mund' fenfibilis natura mere relativa , & eadem fublata, Subftanriae abfolntae _notionem

negativam, ex fo¬

ia_undeoppofirionis cujusvis annihiiarione _priundam expofuit, primam originem duxit Scepticismus.

Hecc Speculatio conrinua refleclendi exercitatione Li- berratis confcienriam excitatiorem proeparavir. Iraque cum in primis univerfa civiratum Graecarum inftitutio ad mu- tuas horninum relationes morales diftin£liori _{coueeptu ex-}

plicandas

impelleret,

^novum ingresfa eft campum Philo-

3i C

fophia, ^a Sochatis inde tempore, morali praecipue ftimu-

lo exorta. itaque disfidio, _{quod inter} cacam cupidita-

tum dominauonem & :onfcientiam _moralem inrereedit-,

acrius explicato ^, Phdofophiae injun£tum eft, ut iftarn dis- cordiam rolleret, & (iimm um bonum, id; eft, harmoniae Gompletae in mente inftaurandae conditionem inveft-igarec.

In ilta vero principii intelligentis & fenfualitatis _pugna componenda, necesfum erat, ut in Syftemata _oppolita

dilaberetur disquifitio, quorum alterum in fortisfima cu-

piditatum, uno rationis dorninio admisfo, oppresfione,

alterum in felicjoate empirica, cui ratio ipfa inferviret,

fummum bonum juberet quarrendum.

Cum vero utraque- Difciplina moralis ftabilienda fun- damentum, in quo inniteretup, disquifnionis theoreticae requireret, naturali quadam cognarione, altera fchola,

quye ex ideali in confcientia practica principio _egredieba-

tur, Heraclitf Syftema, altera Atomismum Leucitm 6c Democritj ample&ebatur. Hinc Stoicorum do&rina, Uni- verii ordinem agnofcens octernum, cui convenire debeant a<ft:ones humanae, Religionen! fpirat, cum virtutis notio-

ne non conciliatam quidem, nondum enim nifuum illo-

num pugna perfpiciebarur, fed quodammodo coalefcen-

tem. Contra Epicuri Disciplina, Empirismo manifefto fa-

vens, Religioni cuivis, quafi fuperftitioni inani quodam¬

modo adverfatur. Ceterum in utraque do&rina hominis ab omni parte finiti Libertatem opprimit Fatalismus ine- lu&abilis, verum in diverfis ^ramen Syftematibus diverfus,

cum in altero Eaturn, utpote ordinis faltem phyfici prin- cipium, Intelligentiae quamdam fpeciem habeat, in altero prorfus caeeum in cafum ^, id eft, ipfius necesfitatis _nega- tionem, abeat. Iltam vero diffLulratern nondum

refpice-

re potuit. Speculatio, quae non ipfam Libertatis notionem, fed Libertatis _modo in confcientia effe&us exponeret, fic

E 2 ve-

) 33 (

vero antithefin idealitatis Sc realitatis in natura hominis

pra£fcica

non

nifi

in inferiori illa principii intelligentis Sc adpetitus empirici oppofitione expresfarn confiderarer.

Verum licet in cultu Graecorurn Materialismum pror- fus prarvalentem facile agnofcas, ramen Religionem quo- que inteile&ualem ^non omnino ignoratam, fed profanis

modo oculis erepram exiflimes. Ex Oriente Sc

j^Fgypto

in Graeciam transve&a, eadem, a feufualitate culrus Grae- ci exoterici divulfa, in myfteriorum tenebris fovebatur.

Religionem Materislismo omnino repugnantem prodit myfteriorum dogma fere primarium, mundum fenfibi- lem, verae realitatis expertem , non pofitivo modo a Deo

esfe exorrum, Ted defedtioni ab eodern originem debere.

Defe£tionis vero Sc expiationis Ideis, variis imaginibus adumbratis, omnem myrteriorum fapientiam fuperftru&am fui9fe, omnia, quas fuperfunt, veftigia indicant. Ceterum Religionem puram Sc fublimem teftatur univerfae antiquita-

tis fumma veneratio.

Ex eodem Intelle&ualismo orientali enata videtur

Speculatio Pythagqr^e ^, quae fpiritu religiofo a Cosmogo-

nia materiaiiftica fatis

diftingvitur,

^{ceterum arcsrnae} fa- pientiae fpecie myfteriis non abfimilis. Neque iftam do-

£lrinae efotericae indolem omnino depofuit Philofophia Platonis, quae intelle&ualem Philofophiae fortnam pu¬

ram demum enunciasfe exiftimetur. Manfisfe e Cosmo-

gonia antecedente ^materiam, urpore principium Deo op-

pofitum, ^ut effc vulgaris opinio, primo forfan intuitu ad- firmares. Hic vero Dualismus cum univerfae Syftematis compagi repugnet, materiam apud Platonem, ficuri in

Neo Platonismoj merum conftituere w cv> non nifi ldea-

rum a Deo defeftione oriundum, neque nifi fermonis

metaphorici

auda^ia

falfam principii

realiter oppofiti fpe-

ciem

) 33 C

ciem indutum, unusquisque, qui attentius hane do&rinam examinaverit, Schellingio concedet. Itaque Plato pu-

ram fpirat Religionem inrelle&ualem, cum Poefi floren-

tisfima & acumine diale£tico coalefcentem. Hinc fupra

faeciilum fuum quodammodo fapiens, Sc Chriftianismi, ut magni Viri utar verbis, Prophera admirabiiis, Materia-

lismo Mythologiae Sc Poefeos Graecse adverfatur. Ex Philofophia puriori enatam vitae -beatse Sc vere moralis imaginem pulcherrimam, nihil eft, quod mirere: expli-

catiorem vero Libertatis notionern, non nifi per ulterio-

rem reflexionis progresfum oriruram, fruftra quaereres.

Verum quod in hac aetate efotericum fuerat, mox, inftante nova eultus humani aetate, in lucem patentiorem proditurum erat. Materialismum Graecum, vel exhaufto fpiriru virali^, langvore confumi videmus, vel ^veneno quodam aeris pefl:i£en infectum, ^cum refidua naturae fa-

nioris vi vehementisfime cor.fli&iri. Exftin&o realitatis finitae fenfui inno2emi fuccesht vagum Infiniti defiderium

Se fenfualitatis _corruptae conlcienna. Jam cuh£la Orien-

tem fpe£lare: hinc miro

praefagio

fublimiorem

do£trinam

mox orituram fperare: praefertim cum, properante ad

exitum Hiftoriae veteris Tragoedia, in imperium univer-

fale orbis terrarum cognitus conjungererur, Sc fermente-

feentia eulrus orientalis Sc occidenralis elemtnra quodam¬

modo coalefcerent. Iraque primum quidem, abeuntibus

Diis in Daemones malos, Oecidenrem _quoque invafic non- nihil Aiperflirionis hori-ibilioris: tum Inrelle&ualismi frag-

menta multa, partim ^ex Oriente accepta, partim e

do-

£fcrina Plaronis confervata, exhibuir Neo-Plaronisrnus.

Qui quidem fenfualitatis corruptionem & materise natu-

ram mere privativam acerrime enuncians, inftare Mate-

rialismi prifci inreritum, Sc ad oppofitam

eultus univerft

dire&ionem jam praeparatum esfeanimum

humanuni,

haut ambigue indicavir.

Re-

) W C

Religionem Chriffianam, cujus fenfum vere fpecula-

tiviim fcquioris sevi (ive

Dogmatismus

ßve Empirismus

partim intejlexif, primarias Philofophiae., Intellfcdhialismi

forma enmvUtae, verkate.s compledbi, conftar. Haec igi-

tur dodlrina Infi-nitum non in fiairo fymbolo confpicere adumbratum, Ted immediato fenfu amplt&i Sc adorare

meutern doeet humanam. Hinc Naturam non nifi utpo-

te mundum fenfibilem confiderat, principii mali domi-

nio penitus contaminatum. Animum _vero, ab omni fen- fualiratis amore revocatum, una intelledhialis mundi con-

tempiarione p a£cir:

hominemque,

in mundo fenfibili con-

ftirutumJ; non nifi aeternirari alciori viverc jubet Sic

unam veritatis formam _acerrime enuncians, Materialis-

mum Sc Polyrheismum vehementisfime impugnavit Sc

tandem oppresfit. Unde facile

inrelligitur,

^{ex eadem re-}

cepta non poruisfe ^non enafci cultus univerfi tenorem, ajitiquitatis clasficae

ingenio

prorfus oppofitum.

In. hoc, quod Hiftoriam antiquam a recentiori fe-

jungit, Tropico Identitarem fupremam necesfiratis caecae naturam deponere Sc Providentias induere fpeciem, jam

monuimus. Jftum vero transitum in primis enunciavit

Religio

Chriftitqa, quae, Naturae indole abfoluta prorfus abscondita, Abfolutum non nifi ucpote in mundo ideali

expresfum

agnofcit, Sc Univerfum urpote

Regnum

Dei confiderat,_ad quod entium rationalium a defedtione prima redintegrandam usque cum Deo unionem in mundo fenfibili progresfum Divina Providentia _{definitum conti-}

net. Sic vero abeunte amore Dei, vel nifu, _{quo ad}

unionem cum fupremo mundi intelledlualis _{Foco tendit} animus,Moralitatisin quoquevirae totiusveraeprincipium, Religioconfcientiam _excitavit.ChriftianaUnde

cum ab altera parte deesfet Libertatis notio explicatior,

ab altera vero myfticum Infiniti defiderium a Natura

ex-

) SS (

externa ad intima menris penetralia omrrem refle&endi

Vim compelleret, facile perfpicirur, hane do&rinam o-

mnium primam irti progreslioni reflexionis continuae, _qua ad acerrimam Abfoluti extra Subje&um conftituti & Li- bertatis _humanas oppolitionem enunciandam perveniendurn

erat, tum

fuppeditasfe

ftimulum, tum viam aperuisfe.

Religio intelleftualis, quae in Oriente vitae conrem-

pluivae favebat, in Europa ^contra, conjun£la cum myrti-

co Infioiti amore Libertatis fubje&ivse conlcientia

ereåio-

ri, alium virae ^tenorem genuit. Itaque cum praefertim

gentes barb.rre Romanum ienperium invadentes Religio¬

nen"» ampiecKrentur Chrirtianam, coalefcente

igneo~ar-

dore Orlentis cum ferrea vi Septemtrionis, enatus ert il- le, qui medium, ut dicitur, eevum tum ab getate clasfica,

tum ab bodierna dirtingvir, fpiritus romanticus. Jam e Re- ligione, utpote eultus univerfi centro, emanare videmus

turn Poefin, tum Scienriam, abrtra£lione, quam, Europae propriam jam monuimus, in diverlas regiones disceden-

tes. In argutiis ScholafticGrum pritnum fere cernitur ifte praepotens abrtrahendi _nifus, qui in hodierna praecipue

aetate ert conlpicuus. Quare ficuti animae immaterialis riGtionem atque acriorem Subje&i & Obje£li oppofitio¬

nem Seholartica in prirnis Philofophia rneriro praqaérasfe exiftimetur, ira etiam mirum non ert, emananre e doétrina

praecipue morali Religionis Chriftianae Libertaris notione

pauio dirttn&iori, ejusdem cum Idea Dei confli&arionem jam vehementer agitatam fuisfe. In quibus, ut in cere- ris fere oranibus, Dogmatismo recentiori prolufit haec Speculatio.

Verum nifuum oppofitorum, quos jun£los in cultu

romantico obfervavimus, pugna tandem eo usque pro-

gresfa ert, ut penitus leeernerentur' ^elementa disfociabi- iia.

) 35 (

Jia. Sic in duas partes divifa eft Europa, quae numquam in unicum corpus, firmiori cohtcrens nexu, conjungi po- tuit. In regione meridionali Religionis fenfum jamdu-

dum fuperftitione corruptum , fic vero etiam Hierarchie

dominium tutum, Sc fervilem mentis humane externa

au&oritate oppresfae torpedinem deprehendimus: verfus Septemtrionem, preponderanrem reflexionis nifum Sc

confcientiam Libertatis, quae, fervato quidem Religionis

Chriftianae dogmate, tarnen non fuperftitionem modo impugnavit, verum etiam Religionis fpiritum debilitavir.

In altera regione Phantafia Religione incalefcens hoc

maxime tempore fumma Artis romanticas miracula effin-

xit: in altera, fi ab uno fere Shakespeareo discesferis,

intelle&us vis Poefi inimica in abftractas disquifitiones

tota videbatur effufa.

Crefcente continue hac reflexionis abftraclae poten- tia, aecati romanticae fuccesfit illa culturse forma, quam hodiernam proprie dicimus. Quae quidem, excusfa omni

au&oritate _{externa, non} nifi propriis confidere viribus

mentem docuit humanam, fed Ideis inrelle£lus molimine

in conceptus reflexionis disje£tis, Sc exftincto ^tum nativo

illo Naturae fenfu Graecorum, tum Myfticismo setatis ro¬

manticae, inter meras fere abftracfiones realirate denudatas verfatur: ceterum in acerrima iHa Subje£fi Sc Objesfti oppofitione, quam primus fere enunciavit Cartesiüs,

tamquam bafi, innixa, continua reflexionis verfus regio-

nam internam direcbone , a primo animae immaterialis

concepru

expofito,

ad plenam usque

Intelligentia

infinirae

notionern progresfa eft. Ex ifta vero'intelle&us dornina-

tione in Speculationis campo exorrus eft, qui ad Kantii

oetatem viguit, Dogmatismus. In quo, cum mundus ex-

ternus obje&ivitatis abftra£fee Sc emomue, Subjecfum vero

oppolitsc

fubftantide

imrnatenalis notioric conciperetur,

ex-

) YJ C

exftin£to omni fere fenfu dynamico, univerfam Philofö- phiam invafit Mechanismus. Itaque ad Abfolurum ^, cujus

notio intelle&ualis e Religione Chrifliana refidua confer- vabatur, exfurgens, licet ⁱⁿ Ente, cujus esfentia exiften-

tiam involvit, omnem idealiratis St realitatis antithefin evanefcere, haut ambigue agnofceret haec Speculario; ta¬

rnen manente illa Subje£livi & Obje£livi oppolitione, Deus, non nifi mediata intelle£lus ratiocinantis cognirione demondrandus, in abftra£tum quoddam, confcientiae op-

pofitum, Subftantiae fupremac immateriaIis abiir. In hoc

autem confpe£tu Univerfi mechariico, lege causfalitatis in

fupre.mum

derivationis philofophicae principium eve£ta,a

Deo per pofirivam causfalitatem deducebatur mundus fen- fibilis, in duas regiones fejun£las divifus, quarum urraque Mechanismi dominio erat fubje£ta. Itaque ^cum Subje-

£lum a Deo dependens neceslitatis empiricas vinculis ^o-

mnino conflrt£him appareret, non potuit non gravislima

de voluntatis humante Libertate vindicanda disquifitio e- nafci. Quum vero reflexio in Subje&um confiderandum

intenta nondurn extra confcientiae empiricae fphaeram e-

grederetur, Libertas non nifi in empirico ejusdem phae-

nomeno confpiciebatur, ideoque omnis quaeftionis diffi-

culras in libero arbitrio cum necesfirate empirica, qua in Subje£to finito vel interne oriuntur, vel etiam obje-

£lorum impulfu excitantur reprsefenrationes, conciliando pofita exiftimabatur. Itaque ^ex altera parte Syftema Jn-

differentiae vel .fåquilibrii, folam liberae ele&ionis St im- putationis confcientiam demonftrarionis loco afferens, re- cepta hominis facultate oppofitarum voluntatis determina-

tionum alteram absque ulla ratione eligendi, do£lrinam propofuit facile evertendam, neque jpfis

defideriis

pra-

£ticis vere convenientem: ex altera _{parte, cum} in hac

ftatione ubique valeät lex causfalitatis,

re£te

monuit De¬

terminismus, Libertatem indifferentiae esfe cafum abfur-

F dum:

) 38 C

dum: causfarum voluntatem deterrninantium ignorantiam

non probare abfentiam: neque veroullum fine causfa esfe effe&um, ideoque, cum quaevis voluntatis determinatio ex

repraefentationibusantecedentibus necesfario oriarur, in i-

pfo determinationis momento nullam exiftere posfe eligendi poteftatem a causßs determinantibus independenrem. Hunc

vero Determinismum, quascumque indueret fpecies, Liber-

tatem aeque tollere, in aprico eß. Ceterum ex his Omni¬

bus facile quoque inrelligitur, Dogtnatismum ^, tum rece- pta iftiusmodi Dei notione, qua legum pofitivarum ob-

fervantiam proemiis & pcEnis homini prope exrorquere fin^- girur, Religionis Ideara corrumpere, tum etiam officiis

hominum_> vel ex voluntate Divina, vel ex empiricis fe-

licitaris humanae "conditionibus derivatis* Moralitatis no-

tionem Evdaenomismo opprimere.

In hac vero Dogmatismi sctate, duo deprehendimus Syftemara, quae fpeciern quidem aliquam Dogmatismi habent, at fi interiörem do£trinae indolem refpexeris, ab

eodem immane _quanrum femora merito exiftimentur»

Realismum Spinoza & Intelle&ualismum Leirnitii. Spi¬

noza, cum perfpiceret, legem causfaliratis,quae in entibus fingulis posßbilitaris & exiftentire difFerenriam exprimit,

indolis esfe mere relativa?, & nihil ^vere esfe posfe, quod

non naturae fit _a?ternae, Subßantiae abfolutce Ideam ab omni relativitare fejun£iam enunciavir, in qua Cartesia-

na illa extenfionis & cogitationis dualiras in abfoluram

rediit Identitatem, sequaliter in utroque attributo expres- fam. Religio ^ex hoc Realismi loco oriunda Subftantiam adorat ecrernam, qua: in entibus fingularibus omnibus

Identicam esfentiam non nifi in variis ap'paritionibus ^ma-

nifeftar. Verum Atheismi crimine tandem piopulfato, Fa-

talismum tarnen in Spinozje do&rina ineluciabilem ma-

nere> ab omnibus concedituf. Quem ^vero non niß na¬

tu-

) 39

{

tura* abftradfcae Syftematis, ^unarn

Philofophias

_Formam,

exclufa oppoüca, folam explicantis, originem debere re¬

dte exiftiines. Scilicer Subftantia aeterna rite enunciara,

Forma ramen fubjedto -objedtivitatis, licet minime igno-

ratam contendamus in dodlrina, quoe unam eamdemque Subftantiam _aequo jure urpote exrenfam & cogitantem

cnunciari posfe adfirmat, ramen anre recenrioris idealismi disquifitiones inftituras, non omnino perfpicue concipi potuir. Quo fadtum videmus, ut Spinoza entium (ingula-

rium in Centro abfoluto exiftentiam dependentem _aper-

tisfime quidem enunciarer, fingularem vero, qua in fe- metipfis funt

&

Formam abfoluram exprimunt, non item.

Licet igitur mentis humanas indolem abfoluram agnofce-

rer, ejusque esfenciam asternum Dei concepturn conftituere adfirm'arec, tarnen in alterum praecipue conremplandi lo-

cum inclinans, enria omnia plerumque, negativa modo determinatione, urpote Subftantias affectiones confidera-

vit. Deficiente vero diftinctiori Formae abfolutae notione, haut admodum mirere, Spinoza quoque Speculationem,

nullo animatam fpiritu vere dynamico,

Dogmarismi

coti- tadtu quodam infedtam videri. Itaque Mechanismo redintegrato, enria lingula & raentem quoque humanam

abstractione in relativorum clasfem quodammodo detru- dit, fic vero voluntarem _quoque, in abstradlum quoddam

abeunrem _, numquam non re externa necesfario determi- nari, argumentationibus, ut veram hujus Fatalismi origi-

nem

agnofcas,

mere determinifticis demonftrat h).

Leibnitium, Intelledtualismi Formam amplexantem,

ad fingularem idearum e Deo emanantium exiftentiam diftindtius, quam anrea fadtum ^erat, exponendam, ifta

F 2 po-

h) Cfr. Schelling Philo/, Unterf, üb., d. Wefen d. menfcht.

Freiheit p. 417+

) 40 (

porisfimum

fublatae

individualiratis fpecies, qua? in Spi-

nozismo faciie obfervatur, nefcio, an impulisfe videatur.

Ergo cum ab altera parte Monades a Deo, tan:quam mundi intelle&ualis Centro fupremo, oriri Si dependere adfirmarer, ^tarnen ab altera Monadum indolem abfolutam fervare ftuduit", Sc urtamquamque earum urpote mundum

eonclufum confideravit f m quo ex inrerno principio o-

mnes enafcunrur perceptiones. Fhilofophiae hodiernae nifum, verfus Idealismi Formam enunciandam rendentisy

in hoc Syftemate faciie agnofcis. Verum iftam ^, quae in

quavis Monade deprehenditur7 fubje&o- objecbivitarem ^,

uondum tarnen difhncle concepram vides. Hin.e cum Leiknitio quoque deesfet Forma? abfolutae notio adarqua-

ta, necesfarium utique erat, ut tum in Monadum a Deo emanatione, tum in perceprionum e Monadis natura ori¬

gine enuncianda, in Mechanismuni hac aetate omnino do¬

minantem inculerer. Dererminismum igitur do c tiitr non

tam re ipfa, quam verbis mitigatum. Cererum Ceikniti-

u.vt, licer materiatn non nifi confufis Monadum _reprac- fentationibus OFiginem debere adfir.maret, tamen iflarn

qmm docuit InteileciuaJismus _prisens, defedionem Idea¬

rum a Deo non fans intellexisfe, teflatur ipfius de natu¬

ra Si origine malt disputatio.

Verum ifta, ctti origivjem debuit Dogmatismus, re- flexionis abstrahlte in mente humana potentia non potuir

non ipfam quoqtie Speculationern dogmatisticam tandem opprimere. Gum enim, poft enunciatam acriorem Sub- jecti & Objedi oppofirionem ^, praecipue in origine cognirionis humanae inveftiganda verfaretur disquifi-

rio, facile perfpici debuit, omnem, quam agnofcebat Dogmatismus, cognitionem indolis esfe mere relativa?, ideoque ejus ope numquam ad Abfolutum vere perveniri posfe. lntelle&us vero prsrpotens, ficuti Abfoluti regio¬

nen!

) 4i (

nem fibi prorfas imperviam, vanis

fatigatus

conftmini- bus, denique confesfus eft, ita ^omne quoque Abfolutt

defiderium exuit, & iftum genuit, quem jamdiu in uni-

verfo cultu hodierno glifcere vidimus, Empirismum. Quo quidem recepto, seratem , quae mentis contentionem o- mnem in Empiriae fphaeram detrudit, & nihil praeter vi-

tae fenfnalis utiiitates refpicit, Religione prorfus carere, haut feverius, quam judius profedo judicabis.

Empirismi culmen exhibet ide, qui in occidentali praecipue Europa: parte enatus ed, Materialismus. Qui quidem, cum nihil praeter materiam mere relativam _agno- fcerer, tum ideam Dei prorfus exaucloravir, ^{tum omnem}

in mente humana Libertärem & Moraiiurem äpertisfime

fusruiit. Itaque cum huc tandem _vergere cun£Va facile intelligeretur, neque vero idam doctrinam fubvertere ^va-

leret reflexio, quamdiu ^extra confpechis mechanici ^an- guftiam non egrederetur; exorta ed in mentibus nobilio- ribus ineluétabilis quaedam nifus altioris, aeratis ingenio

non penirus redingvencli, ^cum inrelle£Li condjédatio. Ex quo dishdio inferno primum fere enata videtur, ut cere-

ros taceamus _, Jacobii in _prinris docbina, qua tum reali-

tatem Obje£fcorum externorum, tum etiam Dei Ideam öt confcientiam Libertatis, revelatione incomprehenfibili ho- min] detam, fide menti ingenita percipi adfirmavir.

Empirismo, in ^cetera Europa etiamnum dominanti,

cum in Germania fuccederet redintegratum. Abfoluti de- iiderium, fieri ^non potuit, quin reflexio philofophans, ^ex

aritithefi Subje&i & Obje&i egrediens, jamdiu aurem ver- fus Subje£ti regionem compulfa, tandem exinanita _pror¬

fus Obje£ti fphaera, & omni ejusdem contenro inträ Sub-

je£lum translato, in fuprerno confcienriae fonte ipfum

quacreret Abfolutum. Unde _prognatum vidimus

ilium

^,

qui

"il

/ 43 (

qui fubje&ivitatis abftradtae in mente humana calmen exv,

primit, Idealismum fubjedlivum. Cujus quidem in Hifto-*

ria Philofophise ad plenam Abfoluti Idcam progrediente

Inre nullo non tempore erit laus maxima ^, quod Formam fubjedto-objedlivitatis, antea non nifi confufa admodum

notione concepram, primus, qualem in Subjecto expres- fam invenit, diftincte enunciaverit, Sc in Abfoluti digni-

tatem evexerit. Hxc igitur philofophandi ratio, vindi-

cata Subjedti natura abfoluta, Liberratem principium fecit fupremum, Sc Liberratis praecipue fpiritum per fingulas

mentis humanas regiones propagans, cultus univerli in-

gentem effecit inftaurationem. Subjé&o vero abftradto

Abfoluti honorem ufurpanre, fimul manifefium eft, reali-

ratem abfqlutam e'Speculatione exterminari, fic vero, uno Moralitatis üabilito dominio, Religionis. ^non nifi potfu-

Jationis prafticae artiicio redintegrandee,

dignitatem

ab¬

folutam revera tolli.

Kantius quidem Subjedto-objedtum fubjedtivum, vel Ego purum Fichtianum, non diftindte conceptum enuncia- vit, ideoque Libertaris notionem non omnino adaequaram expofuit. Sed ficuti in quavis confcientioe regione principii

iftius fupremi umbram quamdam derexit, ita in pradtica praecipue Philofophise parte Idealismo explicatiori _egregie

prolufisfe

exiftimetur. Scilicet adcuratiori confcientise

moralis obfervarione legem Moralem lmperarivi carego-

rici fpeciern indutam invenit, Sc acerrima officii & ad- petirionis oppofitione, Moralitatis conceptum, Evdacmo-

nismo prope exftindhum, ad dignitatem debitar» admove-

re laboravir. Imperativt sutem categorici fontem agno- vit voluntatem _puram avtonomicam. Quam licet non

ex Subjecto^-objedti notione femetipfum abfolute ponentis

immediare derivaret, ideoque Libertärem non nifi practi¬

ca pofiulatione vindicaret, ^{tarnen, cum} in cognofcendi

) 43 (

facultate

inveftiganda

hominis noumenon

fphaeram

, quam

vacuam relinqueret, faltem terminis quodammodo cir- cumclufam cerris

profpe&ui

offerret, mox vero ad dis-

quifitionis pra&icae _campum progrediens, eamdem Liber-

tatis avtonomica: Idea, qute utpote principium esfendi legis moralis, per confcienriam moralem digniratem

fuam vere conftitutivam patefacit, complere _conaretur;

tanrum certe in hac r.e effecisfe cenfeatur, _{quantum in}

illa ftatione inferiori Idenlismi, in _qua quod in confcien-

tia univerfale eft Sc necesfarium non ex principio fupre-

mo genetice deducitur, Ted _urpore datum confideratur ^# pneftari poruir.

Itaque cum anrea Libertärem non nifi in empirico cjusdem phaenomeno Philofophia praeeipue receniior _agno-

verat, Kantius contra eamdem, extra confcientiae empi-

ricae campum transvedam, a libero arbirrio acrirer di- ftinxit. Hinc etiam iftius folvendae in Libertäre vindi- canda difficultatis, _quae

Dogmatismum

praecipue vexave- rar, rationem ^cerram reperir. Scilicet in homine quidem phacnomeno, causfalitati fubje&ivac oinnino fubjedo, De-

terminismo concedendum _erat, om nos voluntatis deter- minationes causfis preecedenribus necesfario adduci. Si- mul vero manifeftum _erat, hominern noumenon, extra

temporis rariones pofitum, causfaliraris _quoque fubjedivse

dominio esfe ^reptum : huic igitur iftam, quam poftulat imputationis confciéntia, causfalitätem vere abfolutam Tal-

rem competeré posfe, eft conclufum : vere competere, ex confciéntia Morali innotefcere adfirméharur« Sic vero Li¬

bertärem in actione jeterna & abfoluta, ex qua trniverfa pendet confciéntia, ultimo esfe quäerendam,- Kantius non

diftinde quidern perfpexit; fed quanta menris divinatricis perfpicacia ad hocce punåurn adpröpinquaverit, reftarur,

praeter ea, quae atrulimus, memorabilis, ab ipfo Fichtio

prope negleda, de Malo radieali disquifitio.'

Iftam,

) 44

(

Iftam, quae in Kantii Difciplina manet, Objeöivi

abfoluti umbram ^e Dogmatismo refsduam ^, rnire inter es- fe Sc non-esfe flu&uantem, realitatis abfolura? Ideae mini-

me refpondere, facile intelligitur. itaque Kantius, ^cum perfpicerer, cognitionem intelledlualem non nifi ab in- tuitione empirica contentum reale mutuari, ideoque mun¬

di fenübilis limitibus esfe cireumclufam, altiorem vero

cognofcendi rarionem minime agnofceret, ^non _potuit

non menri humana? omnem Abfoluti cogn tionem ^ab- judicare. Hinc Ideae cuivis, quafi objedtivs? realitatis ex-

perti, in foro theorerica? disquifitionis principii conftitu-

tivi dignita-tem eripuir, Sc noiionem in Dogmatismo fu-

premam Entis, cujus esfentia exifientiam involvat, utpote

prorfus ioanem exaudtoravir.

Cum _vero, iftis receptis, Specülatio critica, refpe&u ipfius Abfoluti, indolis esfet roere negativa?, necesfarium utique erat, ut realitatis abfoluta? defiderium, quod etiam

in ldealismo (ubje£tivo opprimi nequit, cum nulla cogni-

tione expleri posfst, aliud quoddam fibi aperirer perfu- gium. Scilicet cum decsfet cognitio objekive cerra, fi-

dei fubjecHviratem amplexari, jam cum ipfo aetatis inge-

nio optime congruebat Verum cum in hac ftatione ^re-

flexionis omnino prarpollerer in mente Liberias Sc con- fcientia moralis, ifia fides ^non nifi ^ex hoc fönte e- manare videbatur. Scilicet cum iftarn Moralitaris Sc felicitatis harmoniam, quae per cootinuam obügarionis

moralis Sc adperitionis empirica? pugnam fublata videba-

tur, redintegrandam jiiberet Idea fummi boni, erat ordo mundi moralis, ut defiderio menri hiimanae innato, Sc

cum Moralitare necesfario conjundbo, heret fatis, pradli-

ce poftulandus. Ida vero fides pradtica non modo Reli¬

gion is, ^urpote nifus primitivi, Ideae minime refpondet,

verum etiam_y immixto aliquo adperitionis empirica? re-

fpe-