Primae scientiæ educationis lineae, quarum particulam I. venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... exhibet Andreas Milenius, stip. Grönv. Vestmannus. In audit. Gust. maj. d. VI Dec. MDCCLXXXVIII. H. a. m. s

3.

D. D.

éaGE8WPSSSL

£3)VC-JtT$0W>M

LINE

AE,

υ'ν\ΛΛ)ΐθΛ^ΑΛΓυ qjjarum FAR TI CULAM t

ΡENIΛ ÄMPL. ORD. ΡHlLOS. VPS. PRiESIDE

MAG.

DAN.

_BOETHIO,

IIB. et FOHT. tkof. EEG. et ORD.

EX Hl B ET

ANDREAS

MILENIUS,

v ,

Slip. Grånv. Vefimannus.

in ÄUDIT. GUST.· _MAJ, d. vi dec. MDCcLxxxvirr,

Η. Α. M. S.

U Ρ S A L I _M,

KYRKOHERDEN

oFVER MÖKLINTA FÖRSAMLING

VÅLÅREVÖRDIGE OCH HÖGLÅRDE

HERR MAGISTER

JO IX Λ

W

jM

Χ X

JK

1VX

X7S

SAMT

HÖGADLA FRUN

MINE HULDASTE FÖRÄLDRAR!

pårgafvés

fkulle jag bembda mig att tolka de rena känßor

mitt inre _{byfer vid ätankan af Eder ornma omvårdnad och}

ofårtrutna omf>rg om mitt val. Kunde tillägnandet aj

des-fa blad tjena till ett vedermale af mitt upriktiga erkänfla, vore

min _onfkan vunnen. Far_{fynett gove} Eder lefnad fä Jåll _fom

långvarig! Mitt be mhdande [kall altid vara att vifa den

vhrdnad och _högaktning5 hvarmedjag framhärdar att vara

MINE HULDASTE FÖRÅLDRARS

fjdi'jflc fon

ulla nobilior ars, majorisve ad privatam publi·

camque felicitatem ponderis,

mortalibus

unquam

curae esfe _{potuit, quam} illa _{, quae} in

hominibus

ad

veram indolis fuae perfe&ionem, virtutisque habitum

formandis occupatur. Uli enim debetur,

quidquid

a reliquis ingenii humani inventis veri &

innocui

fruftus _{quisque percipere queat; atque prout}

_illa

rite culta aut _neglefta fuit, _{alias omnes, quotquot}

funt, artes generi humano commoda aut perniciem

attulerunt. _{Nunquam quidem omnino ignota}

_fuit

hasc ars; homines enim, in quacunque pofiti

fuerint

rerum conditione, necesfarium proficuumque fibi _es¬

fe viderunt, non modo ut iuas colerent corporis

a-nimique dotes

fuasque gubernarent

a&iones,

verum etiam ut,quantum fieri

posiet, alios

ad

communem

fe-A

lici-2 Pr o oe m i u m.

licitatem _{dirigerent, & hos inter praecipue, quos} ar-Ö:iori fecum & a natura _{ipfa conftituto vinculo}

conjun&os habiierint. Non vero femper eandem

metam, multo minus _genuinam & _{a natura} ipfa

pro-pofitam, fpe&arunt hornines in fe aliosve

dirigen-dos*, nec rerum, in qua vivere illis datum fuit, con¬ ditio _{scque pronam ad metam qualemcunque, (ed}

fixam & _{fhbilem, proponendam femper apertiit}

vi-am, neque adminicuia seque certa atque ad manuin

quafi poiita prsebere potuit.

Sumunt _{plerumque hornines metam, quam in}

ie aliosve educandos _{fpe&ant, a confufo quodam}

fen-fu ab _{iis, qux res, quibus circumdantur, requerere}

videntur, ingenerato,& adminicuia ad eandem

attin-gendam alios imitando adhibere adfveicunt; raro

admodum eam iibi _{injungunt curam, ut a fe ipiis}

quaerant, annon finis, quem fibi propoiuerunt,

per-feclior _{meliorque esfe potuerit, & an,quibus}

utun-tur, inftrumenta re _{ipia aptisfima ad eundem}

obti-nendum fuerint. _{Quamdiu vivendi genere primis} tantummodo natune _{necesfitatibus adftri&o} uteban-tur mortales _{paucisque tantum urgebantur} defideri-orum _{causiis, ipia}

, in qua verfabantur, rerum con¬

ditio fixum _{qualemcunque fcopum facile unicuique}

ponebat, quo educatio tenderet, cui

bänt homines du0:i a causfis, in quarum

indolem

Sc

vim _{inquirere hand folliciti fuerunt.}

_Educatio

coe-ca naturae vi _{potius quam} hominum _cura

perficie-batur. Hinc eo minorem inveniet attentus rerum

humanarum _{fpe£lator diverfitatem}

_virium,

dexterita-tis _{afFe£hiumque inter fingulos homines, quo}

propi-us setati humani generis, _quam rudern barbaramque

vocare folent, vixerint. Quo _vero longius ab

ea-dem fenfim recesferint & _{quo plures defideriorum} fontes _{aperti fuerint, eo etiam}

_{difticilius informari}

animis certam quidem educadonis _{metam, eo}

majo¬

rem inter diverfos homines de eadem diicrepantiam

& eo _{magis denique} adminicnlorum formam _atque

vim mutatam _{deprehendimus. Hoc igitur in rerum}

fiatu, ut educatio majoribus oblu&atur

difficukati-bus , fic quoque majorem hominum foiiicitudinem majoremque fapientiam requirit artemque.cui

addi-fcendae _{peculiaris impendenda eft cura.}

Haec cum ita _{fint, mirum} hand _{evenit, ut no·}

ftri xvi _{homines, qui in eo prascipue gloriari folent,}

quod ad menfurarn utilitatis, quam hominum

focie-tati adferunt _res, earum _{-prétia asftimare fapiant,artem}

educandi _{praecipua attentione dignam habeant.}

Optan-dum vero esfet, _ut laudabilis hiec foiiicicudo _ea,

qua par eft, rerum cognitione dirigeretur, ne a ve¬

ro _{fcopo magis magisque aberrent mortaies, Sc}

in-4 Ρ r ο οe m i u

infipienti cura

fe aliosque

ad

augenda, de quibus

queri

folent,

mala

praecipites

agant.

Abfit, ut vel hominum de re utilisfima

follicitu-dinem _{improbem, vel minoris}

_{iaciam virorum}

eru-ditione & rerum ufu conipicuorum labores,

quibus

attentionem hominum, ad artem necesfariam & toti generi

noftro

falutarem

colendam,

exitare

atqne

diri-gere &

adminicula

promta

&

naturx

humanx

aptis-fima ad eandem exercendam illis praebere voluerunt.

Meum _{potius erit, eorum}

_veftigia

_premendo

_partem

laudis, qua

merito

dignos

fe

reddiderunt,

ambire»

Sed cum verendum esfe exiftimem, ne vacillans

& incerta tantum oriatur ars, nifi principia fixa,

ab _{ipfa natura rerum}

defiimta, lucem in eadem

rite exercenda

praeferrent,

haud

inutilem

me

priefliturum

fore

laborem

iperare

aufus fum, fi

regulas

artis

educandi

fcientifice pertra&atas

fillre-re valerem. Hoc confilio primas Scientix

edu-cationis lineas ducere conilitui, easque

jam

ince-ptas

Tux

B. L.

cenfurx

fubmittens,

prout

occafio

fe-ret ad umbilicum usque

abfolvere

conabor; &

quam-vis _exfpe&ationi

Tux

minus

fatisfacerent,

forfan

tarnen alios excicabunt, ut fludia

&

induflriam ad

icientiam utilisiimam felicius

excolendam

vercant. pungar vice cotis,

exfors

ipfa

fecandi.

PRIM^

SCIENTLP

EDUCATIONIS

LI

ΝΕΑ Ε.

CAPUT L

De Educatione Generatim» §. ι.

Bi ft communis & mortalium generi quafi infita

per-^ _{fvafio, quam iinguli a confcientia}

_{fui ipiius}

_Sc

comparatione inter fe aliosque bomines

facile

inftituen-da _{hauriunt, quod aliter esfe, alia} , majori minorive,

vi-rium cultura _{aiiaque affe&uum conftitutione} prscdiri

esfe

potuerint, quam quarum jam iibi

conicii

funt.

Indubia hoec _{perfvafio animum uniuscujusque,}

_de

fe _{aliisque iolliciti, facile refle£tit ad inquirendum}

_qui»

bus id , quod filmus, debeamus causfis Si quibus

melio-ress& _{perfectiores evadere poruerimus.}

_Hae

_vero

caus-fas aut omnino in _{ipfa faculrarum Sc defideriorum a} na¬

tura immediate conftituta conformatione latent;&iic alia, quam quae jam obtinet, earumdem vis atque

forma

na¬

tural, prout jam funt ordinstac, viribus repugnaret: aut

a rerum , quibus circumdamur, in nos effkacia formam indolemque fuam rotam quantam repetunt hominum

inge¬

nia & mores: aut _denique partim illis partim his _caus¬

fis adfcribenda _{omnis, quae locum habere poteft, inter}

homines diveriitas.

§· Π- '

ζ) Prima Seienti(Τ

§. III.

Evidentisfimis _{experientise teilimoniis non minns}

contradiceremus, Γι contenderemus, unumquemque hö¬

rninum Newtoni aut Montesquii _{ingenio clarum}

evade-re potuisfe., dummodo in eadem _rerum conditione

poii-tus fuisfetj _quam ii ingenio ho_num virorum nihil contu-lisfe crederemus, quod tempore culta & inter genres

fci-enriis florentes vivendi fors illis _conrigerir.. ·

§. IV.

Pro vero _{igitur habendum puramus, naturam vires}

uniuscujusque hominis certis cancellis circumfcripiisfe,

ultra _{quos progredi nequidquam tentaretj Ted rebus,}

quibus quisque circumdatur, adfcribendum esfe, quod

hre vires in a£tum producantur aut torpore corréprae

ja-ceant. Ponendum _quoque, cuilibet _{vi, quae} humanam

indolem _{ingreditur, certam adesfe naturalem menfuram,}

e _{cujus ad} reliquas habitu diverfa oritur conjun£tarum

virium _{dire£tio; hasc} vero iterurn, prout res

circumftan-tes eulturae unicuilibet facultati occafionem & adminicu-la _{praebuerunt, ii non omnino mutan, impediri ramen} aut _promoveri poteft.

§. V.

Hinc _{fequitur, id, quod fmguli homines Tunt vel}

quod, quousque vires illis concesfte earumque inrer fe

naturalis ratio _{permiferint, esfe potuerunr, derivandum}

esfe ab eo, in quo vixerunt vel vivere potuerunr, re¬

rum ftatu.

§. VI.

Ad rerum , de quo heic loquimur, ilatum

rereri-mus omnes eas res iimul fumtas, _qute efficaciam medl¬

are aut immediate in fenfus & facultates humanas

habe-\

re _qiieunr. Formarar _vero hic flatus vel _a rebus extra

uos pofitis, ad _quartim impresiiones recipiendas apti Tu¬ rnus Sc externas vocari _{poteil ; vel a nobis ipfts,}

quate-nus in πos agendi facultate praediri iumus, quando in« doles dudum in nobis formata, ideas, defideria,

habi-tusque in vires nofiras reagunt, Sc internus appellatur,

§· VII.

Facultates _{v.iresque hominis pasfivae Tunt, antequam} agendo Te produnt, Ipfa namque conTcientia noftri

ipft-us, qua in homine agente nihil prius mente concipere

licet, årerum externarum in ienilis adione excitatur.

Hinc res, quibus circumcingimur ad vires Sc deüderia

formanda _{prius efficaces Tunt, quam ad nos ipTos}

manu-ducendos, quid conferre valuimus. A ilatu externo in¬

ternus Temper incipit Sc plerumque ab eod,em pendet.

§. VI«.

Conjundum Status externi & interni efredum,

prae-eipue quousque habitus Sc agendi principia procreanr> educationem, Teniii latisümo , vocandi uTus invalnit.

§. IX.

Res ad flamm externum _{pertinentes, quae rerum} circumilantium nomine _{proecipue venire Tolent in}

phyii-cas Sc morales dividimus. Ad illas referuntur rescmnes

ratione carentes, qute in fenius Sc facultates hominum

agere posTunt. Flas vero conilituunt entia intelledu Sc

voluntate _{prcedita, quatenus eorum efFedum experiri} nobis liceat. Quando educationem, quam nobis ipiis

dedimus, ab illa, quam rccepimus, Teparamus, hane a

rerum _phyficartim & moralium in _nos effedu derivamus,

§. X.

Ciimata j aliment-a Sc vidus atque amidus,

Prima Scisntia

ria inftrurnenta illae prscipue Phyfics funt res, qucc ad

educationem aliquid conierunr. §. xi. _\

Res morales ad educationem efficaces _{praefupponunt}

entia ad _{agendum propter causfas, quarum iibi ipfis} confcia funt, apta. Eas inter fpeciatim nominantur Re*

ligio, Rerumpublicarum forma, Leges, mores (Sc

Seien-tis _{populorum , & fpecialis hominum ad alios} manudu-cendos cura.

§. ΧΪΪ.

Inter res morales nullse nobis priores _{aut propiores}

funt quam homines, quapropter eorum indoles

eorum-que a£tiones Sc inftitura prscipuam habenr in

educatio¬

nem noftram efficaciam.

§. XIII.

Educatio, quam homines hominibus dant, sque la¬ te fe extendit ac vires, quarum ope vel immediate vei

mediantibus aliis rebus in alios _{agere posfunt. Ad}

mu-tuam educationem homines conferunt involuntarie Sc in*

viti, exfiftendo folum Sc agendo, quamvis nullum ad

a-lios manuducendos adesfet _{propofftum, haud aliter ac}

a-liac res, omni virium fuarum confcientia expertes,

effi-caciam in homines _{produnt. Sed} cum hominum na¬

turs fimul conveniat , ut aclionurn fuarum

efFe&uum-que, quos producere posfunt, confcii esfe Sc

confulro

a-gere queant, necesfarium iibique injundtum

esfe fentiunt,

ut vires _resque viribus fubje&as ad aliorum educationem

efficaces ita adhibeant, ut ad fines, quos Tibi

proponen-dos esfe _vident, ducant.