Assertiones aliquot philosophicæ, de anima rationali. Quas, permissu amplissimæ facult. philosoph. in Academia Upsaliensi, præside ... Martino Brunnero ... publico examini submittit Laur. J. Victorinus d. 24. Jan. a. M DC LXIII. horis a septima matutinis

Ά _{C. Β. D.}

I-ASSERTTONFS

ALIQUOT

ΡΗ1L O SΟ Ρ111CΑϊ, ΡΕ

ANIMA

RATIONALI.

l'crmiflu Ampliflimar Facult.

_Philofoph,

in AcaJemia _['pfalienii,

PRAiSIDE

M.

MARTINO

Β

_RUNNERO

Graec. Lit. ProfciTore

_Ordinario,

Exercitii caufa

Vublico Examinifubmittit

LAUR. _{J. VICTORINUS}

D. 14. Jan.

Α.

Μ

DC

LXlil.

horis a _{ieptiniamatuunis in}

Audit.Vet. _{i.laj. 4}

ÅpudHejsäicum CURIO, SR.Μ. Ä

Äcad»

Upf.Bibliop.

tmpare

CS-Prsefatio.

Turtinfta nobilitatis, cunüorum animalium,

■*

ommumqueadeocorporum,quaafpeclabihs bio

mundus_{continet,praßantiffmus bomo ej?; cum,} quidquid perfeclionisin febabentref naturales

cetera,ipfe

benignitate

_{creatörisposßdeatuntis:}

ut non immerito eum _{compendmm natura &}

fAiKPOKcr/Ltov appellaverimus. Vraterquam

e-nimquod _corpore,vita_&fen[u_ea univerfa _&

fingula aquat,etiamrationall anima,qua

fuper-nmmentes,irnoDeum_{ipfumquodamodo refert,} inflruBus efl. Hac, eminentlorisnatura

praro-gativåyCorpori

non

foliim,regis

inßar,pra$det,&

hummern d cateris animantibus _fecernit,

fet-pra quorum conditionem longé eumevehitjfed

& dominumeorum _{imperatoremque ä Deo con~}

ßitutum totabacrerumnatura quafi tributariå firui facit, ut creaturs.naturales reliqua omnes eiinferviant,eum(ufpiciant atque venerentur♦ Contemplationi nobiliorishujusinhommepartis,

feecundum quambomoomninoefl,(3iinequa neu-tiquameffepotefi id quod ed,perafiv/uferias,

cumab aliis ßudiis _{nonnibileratotii, neplane}

ejfemot'ofus,aliqwa laboris impendi. C.eterum

CtimfacilisejfeetconjeBtira, univerfamejus can*

fiderationem prolixam nimisfuturum, impare

pra-prafertim

tam

arduis conatibus

meo

ingenio,

potiora

faltem,

qua

de

anima

hominis

expli-cari _{(olent, f'elegi, ö? duohus complexus fum} memhriS' Eanunc Public& cenfura, & beni¬

gne

aßimantium (ubmitto

judicio.

Sit_itaque

_divina

_annuente

_gratitt,

/

*

MEMBRUM

I.

DE ESSENTIA.

Thefis I.

Nima humana eft iubftantia fpiritualis,

intelligens, homini

dan« efle&_operari.

II. Brevitaciscaufa, cuinunc ftudere

animus eft, vocabuli & definitionis pro-lixa _cxplicatione

_confulto

_{iuperfedeo (in}

συζητητΗtarnen,

il

resita

poftuhverit,

al-lacurus) & animam in

prarfentia,

ut

eft

hominis _pars

_eftTentiahs,

_refpedum

ha-bens ad _corpus,

_coniidero.

III. Cuilibethominiuna duntaxat eft

anima, ilve formx _fpecifica, quae eum

principaliter &

intrinfece

conftituit,

cer-tamque cum corpore

in

mundo ipeciem

facit.

IV. _{Obtriplices tarnen operationes,}

quas,ut a

plerisqj

hadenus

exiftimatum,

in corporeedit humano, tripiiciter quoqj folet _{diftingvi: in Vegetativam}

_videiicet

Senfitivam & _{Rationalem5qua' proprie}

lo-quendonon

funt

trcs

diftinda^ied

una

eademq;anima, variis inftruftapotentiis, & alio _{atque allo modo coniiderata.}

V. Ecenim a _{parte rei in homine}

in-ter hasη illa eil _{difFerentia, niii tantum}

fecundum _{pneciiionem, ut loquimur,} in-telle&us. _{Quippecum anima} incelle<5ti-vainadarquaté & pnecifé, iepolitä nimi-rnm _{racionalitate, apprehendicur, juxta} ea iolum attnbuta _{& operationes,}

quac

etiambrutis aut _{plantis convcniunt, ve¬}

getativa vel feniitiva dici iolet: has e-nim in fe includit illa,

tanquam generi¬ cos _{quosdam conceptus dt} communio-rcs_{gradus,qui ineodemfubinde iuppoiito} unum _{idemque fiunt.}

VI. Alias ii tres effent in homine re

ipfa diveriae animx, homo non tantum

triplici viveret vita, fed Sc triplici mo¬

reretur morte, Vt cnimdiftindbe animas diftin&a debetur _{vita, ilcquoquc tall}

vi-tx diftin&a _{reipo ,det mors, quod in ho¬}

mine fecus elfe, _{quisque per fe}

facilevi-det. ut _{iupervacaneum iit, plures}

adhu-jus aiTercionis probationem colligere ra-tiones. _{Quas tarnen, qui volet, legac} apud celeb. Sennert. Hypom. 4.c. i3.

VII. Immorcalicas _{quoqae animx,} aud

haud contemncndis

argumentis

é

Philo-ibphia

petitis,

ut

Theologica

taceam,

hic adftrui

_quidem

_poifet;

_{verum cum}

ea addiicere non iinat hujus inftituti ra¬ tio, remito:B- L. ad

eruditos

icriptores ,

qui hujus

materia

partem

dextré

&

co-piole

traélarunt ,

inter

quos

vidcat cui

Volupe fuerit

NobiliiT,

Mornamm

de

ve¬

rit. _Relig.

_Chrift.

_item

_H.

Grotium

in

ejusdem argumenti

traftatu,

&

Connimb.

deanima_leparata,

Hxc

breviter

de prio¬

ri membro & animx EiTentia. Sequitur

MEMB

II.

DE F

ACVLTATIBVS.

VIII· Harum

_quacdam

_{animae rationa¬}

ll

_{proprio,quaedam}

_ipii

_cum

_{brutis &}

plan-tis communesvulgoponuntur.

Hisomif-iis, illas _{paucis atcingemus.}

_Propriae

_hx

bifariam _{difpefcuntur : in}

_Primarias

_&

Secundarias. Primaria: iterum dua: funt.

IX. I. INTELLECTVS, qui

eil animxrationalisfacultas, proprio

quo-dam modo res objedas

apprehendens

_,

cognoicensδε

dijudicans.

X. _{Adxquatum ejus obje&um}

_funt

_res

omnes, ilve fint materiales iive

riales,univerfales five

_fingulares

_{&c. Qua:} quia diverine iunt, diverios etiarn incel-Je<ftus modos _{agendi, 8c operationes}

rc-quirunt. Hinc _triplex quoque ejus,et¬ il in fe unus fit åc _{limpiex, plerumque}

eft divifio.

XL _{itaquepro varietate I.Modiagen¬} di, eft intelle&us alius _{Agens, qui de re¬} bus iibi _{objeåis, & poteftate.}

ucloquun-tur, _{cognolcibilibus, a<ftu format}

Ipe-cies _{inteiligibiles, eas aliis frpe}

condi-tionibus involutas _{purificat öc illuminat.}

alius _{Pattens, qui illuminatas fpecies,} ul-terius _{cognoicendas & dijudicandas, in} fe _{( tanquam in fubjeftuin)}

recipit.

XiL Vbi autem hos aäus ita perfe-cit _{intelie&us, ut amplius ideas vel fpe¬} cies _{formare 8c recipere, opus non}

ha-beat,

_Adßptut

_{å nonnuilis dicitur: quia}

tum _{quaii adeptus eft id,}

quod ad ejus

perfeftionem reouiritur. De quo tarnen

cum nemine _{multum contendam· Video} cnimiftam inteüe&u? diftin&ionema

plu-ribus _{omittfdiierteimprobari fummo viro} I C. _{Scaligero Everc. cccvii. 19.quod de} beatitudine 8c arternitateintelledus

_Adepti

magnificentius quam verius_quidam

XIII. 2. _{Obje&orum, eftvel}

Spccula-#Wr,qui res eo iolum fine coniiderat, ut

iplas veré acicientificé _{cognofcat &}

in-telligat: vel Pradtcus, _{qui res}

coniide-rat, ηοαut eas _{inteiligat iolum;}

fed

e-tiam fecundum _eam,

quam _concepit ,

ideam, _{agat Sc eiüciat, quod agendum}

elfe _{cognovit. Hic igitur}

in adione, il-le in nudafcientia δί _{cogrntione fubiiftit.}

XiV.₅

_{Qperationu.triplex}

_eft

ditbren-tia i. _{Quando intclle&us}

objedi cogno-liccndi _{(irnplicem ipeciemiiveideå}

appre-hendit &

_{intelligit,eft}

_prima

operatio.quae ßmplitium apprebenfio dicitur. 2, _Quando

vero _{fpcciem apprehenfam}

Cumalia con-fcrt,& inter lllas convenientiam

depre-hcndit, _{casque componit, aut contraob}

differentiam _{dividit, fecunda} ea eft ope¬ ratio _{, δί vocatur}

Compofitio ζβ åivifio. Denique cum non adeo _{peripicuum eft,}

utrum res inter ie _{conjungi, velab}

in-vicem

_diftingvi

_{debeant, alia ex aliis.ex} noris _{ignota deducic, vel dubia confirmat,} tertia illa _{operatio eft, & nomine venit}

Syttopjsmi.

XV. IT. V _{OLVNTA S,}

qux fa¬ cultas eft animx _rationalis, res ab

le&u _{perceptas &}

_dijudicatas

_appetens

velfugiens.

-XVI. Defcribituritidem hxc, ut

fu-perior

facultas

per

aäus

&

objeåa

,

cum omnis potentia aiftiva ad illa

refe-ratur, Sc ex illis formalem, ut appel··

lant rationem, Sc notionem _propriam

ac-cipiat,

XVII. _{Objeåum itaque hujus} cen-fetur omne id,

quod

ab intelleåu cogni-tum Öl nionftratum eft, lub notione ta¬

rnen bom. Mali enim,proprie loquendo

nnlla eil voluntas , niii per accidens;

cum videlicet aut _{per comparationem}

minus malum _fpeciem

_{induit boni,}

_aut

potentia

ipfa

,

aliquo

vei fuo, vel

in-telle£us, vel affe&uum vitio occupata, malum pro bono appetit.

XVIII. Aåusduo_{inprimisfunt:} i. Vo-litio, _{quaefertur infiné, fmeenimnihil}

ex-cellentius voluntati _{poteil proponi.}

_ltffb

ro _{qnia absque certis}

mediis

nonobtine-tur, media _{quoqueneceiTario}

expctenda

funt. Nam eum, qui vulc finem, _me¬

dia etiam velie neceiTe eft.

XiX. Msec confultatione

quadamin-veftigat incelledus,

pluribusque

occu-rentibus

rentibus ad finem _{afTequendim non}

x-que commodis, interea _{comparationeni} iriftituit, ac ubi ultro _citroque pondera-tis _{rarionibus, commodiorainvenca}

fue-rinc, ea voluntati _approbanda

eligenda-que proponit. Hinc in voluntate ontur

VX. 2. Eletlio, _{qua hxc mediaitaab}

intelleftu jeftimata voluntas liberéeligit

acceptatq;, Si perea agensad iiné tendic,

ludicium enim _{intelle&us,fecundum}

era-ditos,quos vulgofequimurautores,c0ditio potiusert:, quå

Oeceilitacé

inferens caifa,

quaadappetendumaut

fugiendu

_movetur Si excitaturvoluntas, utnacc_perinnatam

vim & _{propriam inclinationem tanquam} primum Si internum piincipium, ä fe ipfa

prinrioalicer moveatur.

XXI. Nam iatis ert: intelledum, in-quiunt, _{obje&um propoluiife Si} monilraf-ie, _{quod voluntas deinde} pro arbitrso

te

vel nolle, _{fequi vel} non fequi po-tefi. Id hinc _{apparet, quod}

iiepeincon-trariam _{partem, adverius refté fefe} ha-bentem Si _{judicantem intelledum,}

abe-at volunras , negleifoque ejusjudicio,

contririum _{eiigat vel rejiciat.}

quid

redum honeftumque

fit,

probe

fci-entes,vircuti nonftudent. Hocjnde eil,

quod etiamfi rede fuo munere

fundus

fit intelledus, _{clarcque & evidenter} vo-Iuntati _{objcdum appetendum}

_vei

fugi-endnm _{propoiuerit monftraveritque,} vo-luntas tarnen vitio luo raalorumque

atTe-duum, in contrarium _{impulia non}

lequi-tur, fed _{prsceps ad vitia}labitur.

Eth;ec

caufa in hoc _{genere peccatorutncontra}

confcientiam eft. Tantum de Primariis. XXIII. _{Q^ibus,qnia diutius} aliquan-to, _{quam initioinftitutum erat} , immo-rati _{iumus, incxteris,quas anima:}

iecunda-nas _{appellare coiueverunt}

facultates^bre-viores nos ducere oportet lineas.

Quas,

ut rem compendio lucremur,

recenien-do iolum indicabimus, _{ipii collpquio} u-beriorem refervantes declarationem,

XXIV. Sunt autem facultates

fecun-darix tres: Qu_{arum i.}

SERMOeftj^lJ

Cultas animx rationalis , conceptus c£

cogitata mentis articulata enunciatione,

·

c

liberé non minns ouam varié,iignihcans.

XXV. 2. R1SVS eft animx rationa¬

lis _{facultas, gaudium hominis ac}

lncti-tiam,natura iterexregrata&

fuavi

_ortarn,

XXVI. FLETVSdefinitur facul¬

tas anima: rationalis, triilitiam hominis

åc dolorem

_iignificans.

XXVII. _{Hsec pro inftituto quidem} no-ilro, de hac_{prxfcnris materia}

parte,con-ilgnarevifum

fuit. Interim non diffiteor,

iinc _{injuria quenquam hic nos} interro-gare

poife,

qua ratione iecundariae hxa

primariisfacultatibusdependeant,

& quo-modo illarum ha: fint caufa:, ut _vulgo

tradunt.

XXVIII. Citterumreshzec_longe

for-taflis _{operoiior eft & altioris indaginis,} quam ut breviffimis _pagellis

comprehen-di, vel ab immaturo _{ingenio pro}

digni-tate _{expediri queat: cum}

quotquot,quos mihi videre _{contigit autores, qui hane} do&rinarn _{operofius nonnihil, & cum}

cura tradiderunt, _{iftam controveriiam,}

aut de induitria_{reliqueruntintaåam}

, aut

n*$pis _{frigide & jufto brevius tra&arunt.} XXIX. ldeo ne

_{quidingenioplus}

ia-tis _{imbecilli arrogarem,}

atq; å veritatc dliquid alienum & abhorrens

proferen-do, _{ignorantiam potius quaminduftriam}

oftenderem, in hac caufarum Sc condi-tionu_{comparatione5 hic iiienciouti} con-fultius

fultius eite duxi. Ab aliis autera, _quibns accuratius hxc

_{expendendi ftudium}

_& facultas fuit, _{etiam perhancpublici}

col-loquii occaiionem, plenius

erudiri

cupio.

XXX- Hifce _plura

quidem,

_qux ad przeientis

argumenti

explicationcrn

fpe-$ant, addi &

_poiTent

_Sc

_deberent;

_led

quia quse attuli ,

ad aliquot

horarum

di-fputationem, materiam

abundé

luppedi-tare video, _{hic pedem}

figo,

_certo

per-iuafus, Ii ex decoro propoiita _non

tra-$arim, _{benignos cenlores veniam}

_artati

daturos. Μΰνωτω Θίω ι ι I *3

Literatisßmo

Dn. LAURENT IO

_{J. VidoiT}

no

Populari Dile&o

S. D.

Quam

eompertum

pritnum

baberem, vix Juccurrebat,

laudabiletuum

inflttutim>

quo

miV.

tibi

de_{fpecimine pubüco,exfententiagratularer. At} cum non _{injuftépoftuluret officium}

3 & quinihil

relin-quit inexpertum,amorin temeusflarraret inflanvus»

itaadßciebar nontam ut ilautererocc fronealicujtu

upudte ineunda graiuimque honorem tut nominis

quid reünquend't,quam utamicit'uveriusmunus

ex-plerem, fiudioquetuimorem gercrem. Induftriam

e-quidemtuam virtutemquelaudarem ( lauda.a

quip-pc crefcit) fedquandb opus virtutü _eflfamam

ex-tendere_{fdäis,fatis tibilaudis,ipfius}

nobilitastribuet

fcripti. Etenim de ANIMA es _{dtjjerturus. Qua ni¬} hil_{praßanttus,nihiladmirabilius,nihil divtnius} ho-mininaturadedit. _{Neque infra lunam hatfuperius} quicquam reperire licebit. _{Natn eagenus humanuni} ssEternumNumen _{inveßigat, cceleßemque cognofcit}

gratiam :ed ceteraanimalia_{fuperat:eaqueomnibus}

alitspreefl. Materiafn_{itaquepulchram faneelegifii,}

& ne_{quid dicamamplius}

}egregiam. Etmirarer in

difficiliadeo_{fubtiltqueargumento tuos conatus,nifi} U-ludjamolim_{conßitiftt; μ^τητο π*ν. &}

tendere inardua yirtutem.

Inhoc,_{neque minus optimetui ingenii viresipfemei}

experieris, caterisquequammultumopera in

di/ciplt-narum_{fludtis antehac} a te _{pofitum fit, tefiatum fa¬}

des. _Monßrabis

preterea Piis tuisParentibus, quo-rum_{fpem de te olim}

conceptam reblenunc_fußines,

nequejquinporro _{impleas, dubito,}tuamin literis

tra-ttandts_{felicitate. Ceterummagis mihi}

nihil in optati/s

efl,quam ut qua eruditc _doäeque adeo firipto a te

conßgnatavideOj preclarcinfupervoce tua exphcari audiamibonorumquetibi hinctumularibenevolentiam

cernam. Velim etiam_{dehint pergas captoiflhoc} ßudio-rum_{curfu.quoadcu.'men}

virtutts,fpretis interea, qua moram _iniicere

foleant, enitaris. Sic tibigratulans

Vovensqifcribebam.xiv.Calend+E ehrΜ DC LXIII.