Disputatiop de disciplinis. Quam ... præside V. Cl. M. Martino Brunnero ... pro gradu magisterii, honestoque testimonio publico examini submittit Jonas J. Rudberus. Ad diem 10 decembr. anno 1664

/ £ > '··'· · .v,. ■ • /7 I Ν " ' ' ' V B. C.

D-DISPUTATIO

QF

A

Μ

Qum

_confinfu

_{ampliß. Faeultatis}

_Pbilofopbica

i» _rirgfef

Academia

XJpfalienß,

i RiSIDE

η α

Μ. MARTINO

_BRUNNERO

Grsec.

L.

_Prof.

Ord.

Progrddu

_{Magifleriiy honcfioque}

_tcßimoni$

'

ΡMico examini

_fubmittit

JONAS

_j.

_RUDBERUS.

Ad dicm 10 Decembr. Anno

1664.

/ £

Τη. I.

uoniam animus non eft? å

rece-pto hoc Thcmatum genus tra&andt

mododeficitem, _{utpotequemiua}

fa-tis commendat _{ilmplicitas: cujus åc}

evidentia in_{talibusargumentisquam}

maximéextra _{pericukmi confufionis}

pofitaeft : ab ipfa difciplinx voceut

initiurnfaciam, eamådifcende åc

difci-pulo

deduci

poiTe,difputationesopinorioon

II. _{Juxtavariamautemilgnificatkmcm,}

_difciplina

dici-tur, vel in genere quidquidd/Jcitur»vcl quidquidad_{mores pu¬}

bliceaut_privatimüvc_formandesfivecorrigendos in

repub.

fchola_{pertinet. Nonnunquam exemplorum imitationemnotat}

invitaeivili, & quxhujus generisiuntalia, quxbrevitatis

cauia_{confuitoprxtereo. Mihi enim}

_propoiitum

de_{difciplinis, quasvulgoartes}

_{dicimus.non quidem}

illibera-übus, in _{quibus ingenium humanumÜberall modo fe} non exereet:fedIiberalibus,_{qujenobiliore}modo_{prxftantix ho¬}

minis _refpondent.

III. Ha:autem_{difciplinx,vocis}

_fignificatu

inter-dum&_{feientiadicuntur, interdum & ftriÄiorc artest ut ta¬}

rnen

intelligas liberales

bonas. Etii

pofte-rius_{fxpe latiusquamdifciplinapateat.}

•

IV. _{Efi autemdifciplina qualicunque}

_definitione,

bomogeneasfelidiere

altioribusprineipiüfupra

vulgaremeaptum

ordiné expendens,ut

difetquepof-fint. Habitumdicomentisquiaejus

eil quxdam ufu quxilta

perfcäio. Ut autem totavocabuli vis exprimatur,

fignifi-canteraddimus_{intelligi hic habitumnonilmpliciter,}

_ied

De-V. Definitionis _{hujus differentiam}

_{ofienduntdifciplinse}

vbjecium,principia%fims åtprvpnetuics. i'erqua diHinguuntur

ab_{alns,qua velanimuni hominis pcrfkiunt,vcleidcmalias}

inlunt.

Vi. _{Objedhitn quid (itex}

_{Metaphyficisnotumeil.}

jeäi autcm

_{diiciplinaris(utloquin>ur)}

modo_{inteliigi potcft. Habentquxdain diiciplina?}

objetfum

trutiationis diiiinftumab_{objedo operatioms. lcu, aliudlunt}

jiocmara illa _{in quibus explicandis åt}

docendis icicntiar oc-cupantur: aliudvicill m res_ipia?, ad_{qua?illaqua?liedocen¬}

tur,accommodant. Verum_{quiahocindiiciphnisunivcrilm}

non fie,_{mictoid, utfpecialc quid,}

& objedumtantum

con-iideraucnis_{intclligo. Debet autemhocobjedum (i)mum}

efic, & Ii_{partes habeatjdebcntilla? (i)}

_hotrwgenea

quas cum alusitavocareliceat, nonitem _diiciplinanomine

venire_{pofiunt, ut utcruditiiljmoruin ingcniorum}

iintmedi-tationes. Otcrum in _{objcdorequiruntaudorcs, ut non} tantum _{qucmadn.odnminiinuardehnitio}

. iinum &

homo-genenm, led etiam (;) achpyjatumiif, "tad illud refern

ae-beant _{ommaquain eadilciphnatradantur: turn ut in alia}

diicipliranon eodemnodo coniidcrentur, & idgenus alia,

Sed åt illud hicnotan_{n.cretur,in quibuldamdilciplinis}

tra-dationem totam_{objedi, peticx objedoiplo, inquibuldam}

ex fine. Dcinde_{objedum interdum prineipia& affediones}

rea icdiftindashabere,interdum non habere. Pollrcmoin

objedo dilciphnan hare duo vulgo dilcerni conlveverunt5

materialeåt _{formelle, quibnsterminis, resconfiderata åt mo¬}

dus coniiderandia philoföphis_{innuitur. Illa}

en;mrationem

materia?,_{qua?icitntiis diveriiscon munis cifeporefl, hic}

ve-ro _{analogiam forma? habet,}

neirqe qui cofnmuniratem

il-lam _{reiipfius Iimitat, åt ad certam confiderandirationem,}

eoque åt adlciemiamcert«m rehringit.

VILPrin-/ e

VII. _Frincipia

_{difciplinarum diftingui folentin}

gjftndt & cbgnojcendi♦

Llbi de

principils

eiiendi

di-iciplinan icrrao

eft,

diftingvi debent

principia difciplmar, ab

ilseilen di_{principns qutein}

_{difciplinaexplicantur.Eiac}

nondiiciplina _, icd ob)eäi, de_quo

diiciplina

iunt. E.G. _{InPhyiicis principiacorporis}

_naturalis

teria& forma: _{phylicaautem, fcientiaiftius,principium &}

jpiacauiaeftamma

rationalis,

notitiam

ftudio

Sc

labore in ie _{producit. lcaque innaturalibus intclle<ftus}

hu-manus, in iupernaturalibus revclatio Sc gratia

divina,

cipiaeiiendilunt.

Vill·

_Cognofcendi

_naturalibus

_funt,

commu·-nesnotionesy axiomata,rAtionesinferentes Se idgcnus alia. Inter.

dum & _{iplar caufx}

_{eiiendi, eadem}

_{iuo modo}

iunr _cognolcendi:

_{nonnunquamaliquid,}

_quod

_{realiter ab}

objeöo eftdiftinftum,

intcrdun

id, quod

modo concipiendi

tantum, Sc alia_quam reali

diftindionea

conilderata

divcr-fumnoneft, notitiamdiiciplinarcminfert. Sed ha?c plura

iunt Sc latius_{patent, quam ut inträ hoc}

inftitutumrecen-feri&

_{e^licanposilntomnia.}

IX .Fini_{sdiTcipTinarum eft vef cognitio fola, vcl praeter}

cognitionem inßituenda aBio. Nam mens humana

intelie-åum continet& voluntatcm. itaquehorumutriuique

per-feäio npr diiciplinasqua^ritur.

Sedquoniam

harcjamper-vulgataftmt,plura in prxiens

addcre

nolo.

X." _{Ex Iiisjam colliguntur}

_{difciplinarum}

Facinnt enim _{obje$um Sc finis i) ut}

_diiciplina

(α) ex hmcgeneis, (5J

principia

facitsnt,

noUoribusigno-ta _{mferat explicetque(4)utetiarnsränatafit (5) Liberalem}

reddurt_{objeåi conditio Sc modus méhrdi, ingenii}

huma-111 _{prteftactiadignus}

,occuparus

fcilicet

för¬

des Si fcrvilia milliftcria _{polita · atque eam ex ib prjncipiis}

expendenss ut ineoft toto utihumanuni ingcnium

debcat;

Si qua.hisilmilia funt alia,

Xl.Difci-XL· _Difciplina:

_univerfo

_{ämbitu dividuntur}

obje&i, qua mgit de rc

fiipernaturali,

pnncipiis: velrationemodi aeeipiendi, quomodo ßezalaelis

habitus, de quo legitur Exod. 51. 3. & .31. nonobjeéli

ratione,velagendi, led aeeipiendimodo lupernaturalis fuic.

Supernaturalem dilciplinamquitra&ant,dicere iolent,aIEm

eilenotitiam S._{Scriptarießmßlicem,qux cum fideconjundla}

facit hominem _{Cbrißianum. aliam vérå eiTepentiamlllam,}

hancnotitiamfolide_explicandi,

_{probandi, confirmandi,}

defendendi, _{quacperitiahominemTbeologum}

_reddit.

_{Sed ißa}

ut_{dixiexplicare,philofophiae}

non eilmunus.

XII. Naturales in illiberales & liberalesdividi_{poflunt. Il¬}

liberales _{quid fint, intelligi aliquomodo}

_poteil

_Thefi

öl inbisnonitadeiudatmenshumana,· adeoque 8c hxplus

habent, _quodin rcpatiente. quam inanimoagentisagant.

Harum etiam _{plerxqueutiliratem potius quam}honeftatem aut_{voluptatemanimife&ancur. Illx obje&umfuum iine} co-gnitionecauiarum, quibus natura ejuscontinetur, tra&ant. Quare & _{ingeniisiupravulgus nihilaiTurgentibus.irelinqui} poflunt.Ethnc pertinentillx,quxproprieartes

dicuntnr,

fub

τίχν^ς

con-flituunt, _{quxvtl corporeum opusrelinqunt, vel}

_ad

mum formam _{aliquamaccidcntalem,iive} difpofitionem _in

corpus introdueunt»

XIII. Liberales iterum in_{Inßrumcntales &Principaler di¬} viduntur. Inilr umentalesdicunturnonquodillarum_totafit naturainftrumentafacere: ied_{quodquatenus öcipfxnotitiac}

funtanimi, inilrumenti vice _fungantur&

_{earumbeneficio}

facilius in _{cognitioncmaliarum artium & difeiplinarum}

dc-ducemur.Harumalix_fermonem

_{pcrficiunt inlinguis,inprimis}

nobilioribns: Orationem_{alix,velproßam,ut Oratoria,vel Liga*}

tam ut

_{Poética.^tf/öWfljLogica inßruit.Hißoricam alii}

aliialia _{confiderationc adPoliticam}referunt. XIV·

_

XIV. _{Principalcs fqux Si reales dicifolent) ex}

ορροίϊ-tioncadInftrumcntales_{intclligi poiTunt. In qua&}

illudoc-currit, _{quodillxenrreakyvefcertamejus Ipeciem}

codiide-icnt: hx autem notiones tradant, _qua:

_mcliori

difciplinarum

maeil, alia:ortx.

XV» Primailla,

_Philojophia

qux res

neccila-tix veritaris tra&at Sc in _{cognitione iubiiftit.}

_Eaque

vel

utiturdcmonßrationevelnonutitur. Qua:demonftrationenon

utitur,contcntaeft_{cognitioneiimplici, atque}

occupaturin principiisper fenotis, rcrumque _{intcr fe proportioneinat«} tendendo, easintcrievarié comparat,_{undevarixvcritatcs,}

variaque axiomatafponte quafi in mente hominis cxiftunt. hic habitus _{intelligentia dicitur. GrxccvigArift.lib.tf. Eth.}

non_{quod vigSc}

inteileäus

non habitusaut

difciplina,

iis, quidilciplinamnullam didiccrunt: fed _{quod primas ri}

vi, iive tnenris _{operationesexerceatmelioresque}

pcrfe&io-res_{Sc perlj^icatiores}

quam per naturamerant,reddat. Multa

enimevidenternaturaiive_{reftaratiodocet, ut in iis}

fyllo-giimoautdemonftrationenullaopusiit. Verumidnon

fta-tim nosanimadvectimus, _{vel ob terminorum obfeuritatem}

vel obcaulasalias. Ideocorum _opuseft declarationc,conti-nuaque afluefadione tnentis res intcr feaceuratius confe-rendi, Sc _{per illam comparationcmindubitata: veritatis}

re-gitlas Sc axiomataeliciendi.quxtnentisfacultashabitus eft.

XVI. _{Qux demonftratione utitur, Sc}

dercunaprinci¬

paliter, ejuiqueafteåionibusSc _{fpeciebus agit, Sapientia di¬}

citur. Ea vero docendi caufa _{dividi folct}

inprimam Sc

fc-cundam. Prima

_Metaphyilca

quxderromniin

com-muni_{agit, doccnsquid}

Htremejfe,quxnamiintilla,qux re*

fousommbasut

_fura,

_funt»

Dens, Angclus,homo,equus,

virtus,

Vitium,,funt

valde

compre-laendi _{nonpoifunt. Et tarnen}

_{de his ommbus}

vocabulumdicitur. Deuscmmclt cauia mundi,_Angelus

in-ternecionis exercitus_{Ailyriorum, homo riius, cum ridet,}

equushinnitus iui,virtuspramii,Vitiumpcena:caula

eft.lta-que de his onsnibus, vox cauiat

dicitur.

Metaphyiica

go explicat quid iit cauia, <5i in quo

confiftat ejus

& ratio, _quidadeanirequiratur,quse

iint ejus

inaliis.

ΧVII, _{Sapientia, quam}

_fecundam

_quidam

_appellant,

_eft

illa_{qua:notiorevocabulofcientiadicitur, H«c}

_indem

noveritätisdemon ftranoncs neditdefubjedo

necefFario

codem modo iehabcnte:verumnonde rebusincommuni3c

quatenus res aute/^Wcflcdicuntur:

fed

iunt

certeeJpecieiδί conditionü. Hocillud eftquod

vulgo dicitur

fa-pientiam conftdcrare Ensincommuni, feientiamvero

entis

fpecies«Aliaitaquejubßantiam, aliaaccidens

conftderat.

Sub-fiantiam autemvei fpint>alem tum mereatam,

Dcum,

nus _{progredinatura}poteft_{.· mmcreatam, camquc aut}

comple-tam_{Angclum, 2L\\%incempletamt}

_animam

rationalem,

icorfin»

_jamabobjedo

Vneumatica dici _{coepic. Corpoream vero}

_fubftantiam,

fuisaftfedionibusδί _{fpeciebus explicat}

_notiilimo

_nomine

_fic

XV11I. Aceidens _{(quantitatemputa,)}

_{conftderat Matbeßs,}

fecundumdiverfasconditioncs,proutfpedaturvclin abßra>.

Bo, velinconcreto. Inabftrado, proutnulliccrtoineft

cor-pori . quantitatem diferetam

conftderat Arithmetüa,

conti-nudmGeometrin. Concrcté 6t inccrto_{corpore eam}

conftdc¬

rat,_{Aßronomia'm coelo, additamotus} cceleftis dodrina,

Geo~

grapbiainterra.Prsetcrea&cumqualitatc

aiiqua

*-i piliU I ill

UjLl*1

#*ί!

flmpliqoribus

Mathefeos

partibus fubaltern

Has

or-dincnunc receniere

iuperfedco

Mathemati-cospaffirn traduntur,_tumquiaprolixior_{quam pro}

hujfns

ιη-ihtuti ratione, illa_{opera futura eliet.}

Xi X. Pradica _{philoiophia eft, quamjundus virtuti}

Morali _{compleditur habitus prudentix,} qua;res

contingen-tes & _{proarbicrio humano mutabiles » adiones iciJicct hu¬}

manas fivevitam hane civiiemconliderac, _{eamque feiicem}

ac beatam pro_{facukate iuå efticere laborat. Coniiderat}

au-tem vitam humanam , velin genere,nonattendendo ad hoc velillud vitxgenus, hunc vel lllum ftatum : icd ea

traden-do _{qua; bcatamvitamfaciunt in quocunqueftatu. PraeftaC}

hoc do&rinamorum feu Ethica, _{quiequaii generalis eftpars}

philofophisepradicx.Veldefcendit haecphilofophia ad

cer-tos vitseftatus, & informatadiones hominis_proutvelin

re-pubiicainter cives, velin famiiiainterluosvivit.lndequafi

duae partes funt philofophiae pradicaj

ipeciales,

Oeconomica.

XX. Εχ _primaortx. difciplinxfunt, PruåentiaIuris Civilis

ScMeäicina: _{quarum harc ex}

_phyfica

_lila

_philofo»

phia Moral! & Civili, acregulis_prudentisnomothetieje

de-feendit. _{Quasitem luisdodoribusexplicandasrclinquo.}

QjliE STI ONES COGNATjE.

Aneadem_{difeiplinaejjepoßit (ßTbeoretica& pra&ica?} Non videtur, Obftat _{enimquodunadifeiplina hoeipfo}

quod una eft ,unum habcat finem: quinon poteft&

Theo-rericuseile & _{Pradicus, feu} in_{cognitioneiubiiftere Sc non}

iubfiftere: ad adionem tendere & nontendere. _Exemplain contrarium _{adferri folita}remnonfatis conficere videntur

IL An_{poflrdataprobrieloquendo fintdifciplinarum principia?}

Non funt _{principia feientiam demonftrative inferentia«}

diftingvenda

11Ϊ. Anutquantitatü

conpderatio Mathematicas peperit

difei-plinas,ita &

(cientiarum

cüjciplina &hquat

de_{quaktatibuA earum}

_jptaebus

_?

Ad _{diiciplma? conltitutionemmagis aptani}

_eile

quantita-tem, rem conbderantt, ni failor, iatis patet. Qu_{a η11rasenim,}

&' t) materiaeiit afFcäio, habectarnencaviciibm iplamuitas

dele demonflrabiles affeéiiones,ut _{a.qualitatem,}

inxqualita-lem _{quadratum, circulum}

_{&c.Sed qualitas,}

porisaiieäioeil; non habet

ltidem

affechones

Si

qtus tarnendiligens lubltantiarum & naturaicrutator in

ple-nfore _{qualicatum coniideracione vires ac} imperium iuum cxercerc vellet forterem bona?eruditioni noninutilempra> ilaret.

ty* An _{cognitio lingvarum jit}

_{interdifeiphnat}

_liberales

ponen-da?

Diilingvendum eilinterlingvas, ut

plus vd

infe

habenc _{ingenii, & ut ad}

_{parandam liberalem eruditionem}

plus velminus tonferunt. Hebra?a, Graeca & Latina lingva,

leiplas iapientia*fludiofts, inprimis per Europam

commen-dant. Ca?tera? inferiore locohabentur, ner <ir;eratic-neu&

fierividetur uti_jamindigitatum.

Quanquam

il-larumprincipalium lingvarum,aliamrefpedlu

alteriusbarba-ram diäamconitet; _quanquam&

reipe&u

qua?his ieculisinmajorehabenturpretio, barbara?

dici

pof-ίϊηϋ: tarnenquandö_{de his} poilerioribusjtrmo eil _noncuivis

valde _{promptumeile debet, aliam prac}

_alia

_barbaram

appcl-lare.ltaq; no injuriaquarere

Svecus

Gothus aliquis

pof-ietan fatis caula' habuerir Carteilus,cur3cum inlib.de Mcch.

pag m.6. nominarevellet linguam,qua?ob

barbariem,

ca?te-ris _{omnibus,aut laltemplenlq; longius å}

_{prineipalibus}

_iilis.

v. _g, Latina _& Gra?ca diflaret*_antealias Gothorum

lingvam

barbariei_{exempium faccret, Hanc enim}

_lingvam,

_&

/ <?

ibu aliterctiam _{apelles(ncq; enimex}

_{colluvionc lingvarumi}

pluriumillanata

eft.)

copia & gravitate

olim

adeö

nonycaruiiie conftat> ut aliarum lingvarum mulcarum _ge¬

nius in mulcss barbariei Fuerit propior. VidenotasV.

Cl.

Ol ai Verelii,ad hiil.Gotrici & Rolvonispagra,i,&

2.fed

nimirumifla Carteili codem loco habeo,atqueid

quodea-dem_pagina

_aritccedit,

_{eloquenciam &}

_Poefin

_inter

tursdonapotius,quaminter

difciplinas

numeraiTe. Item

quod putarit optimas

Poetas dici

poiTe,

qui

Poetics

artis

praeceptaomnia ignorant,

modo ingenio

Poetico nati

iint.

1^. An_{'Typographieafit ars}

_liberaltsf

Perie _{arciumliberalium potius miniftra inter proximas} eile videtur.

Viro venerabili&

doclifsimo

Dm

_J

_{O Ν}

_R

_U

_D

_{ß Ε R}

_JE

_o

Prolaurea

_Magifterii

_publice

_&

4

T71Boris_{quonåam meritό,feliciterboße}

Stratoy cinxerunt laurea fertaCaputl

Nefciamensveri_reUiqueefi pefßmus

hoßts,

Qut darepermultosfubjuga fetva fölet.

Hunc _{quinvieißignavo RU DB}

_É

_{R Ε}

_lahore,

_pulchra

_tibi,

Amico-affeftu fcripiit

JORDAN

EDENIVS,,

QVicquid

homtv.es,

auf

vita

aß

im

ont, aut

morie

redirmnt,

U-ris_{incultisq-jngemis herunterJiocdemumvirile& laude dignum}

fa-itnusexißimant,Μufas_{omnes,utvilesabjeBa&q-,(previJJ'e%qmquam}

fallantur,nemo vonvidet. Εtudantlicetignavupmikominer,utvo* len_{t,glor?am hterarhm,fertontemptum jOios] illitamen}

volupta-tibusjuisfopiti,neq5jamintegrivivurii,& cum eosinternusoccupät,

totostumulm_{aecipit, Amanthttmrha, caduca,}

imbecilla,fervilia,li-ierativerovirtutem e_{:ccelfam,infatigabilem, inviBam, regalem,(3}

quaadvcrfafortunaproccdis, nonmagismoveiur , autcenvellituv,

quamfcopuliinmeåiisfiuBibusmarinü, adquas alhfceunda,

rum-puntur&disfipantur:Equ?demfortuna,utperfecacafonis

frequen-terdura&_{iniquaftaquam maximeMufarumcutionhus}

infejfa

quorum profeHibusvanaopponerempedimenta, illi(oknnisludus.

His_{enimpcnuriamreifamiliaris, Ulis inßrmamvaletudinem, ahis}

malorumodia, aliisincommodaalia, _{quibufdam hac omniaßmul}

ob-jicit, utfelix ejje videatur, quikorum tantumpartepremttur.hujUS

firtunaTequoqueVmerab.Dn.Canåidate,nen omninhinexpertum3 j veututis Tua annos exegiße fatis confiat.ßctnim fatumeß

ph-rumquekanc femitamcalcantium. Atnonfuccubuißete,federeBo

ammo,contrainvidiam_{fortuna, (3multiphcia hujusvita}mala

ob-durnjfe,_{egregiofpecimine erudita hac difjertatio}tuaoßendit, eefine

fcripta,ut peream, adlaboris(3virtutispramiapublica,e«que oppi-dö_{honorifca, tibi adituspateat. Etficutnon aubito,quinillibator}

fervare hos honoresvelü,perpetuoItterarum amore , diligentia

ßu-diorum,innocentiavita,(3morumhoneßagravitate,_quifacrnm

il-lumordmem, in_{quotejamanteDeuspcfuit, quammaximeaecent,}

ituut inhoctam_{fanÜopropoßto,juvareteDeuyOpt.Tsdax}

velit*

fupplicibusvotii,abinßnitaejusbomtctecontendo. Itunc

Tibi

vita_{propitiumprecor, HuicTetmmquefortunam omnem,piuvo*}

ttscommcmui e,_{nunquamdeßnam.}