NICOLAO et

1. Ni f.

Diflertatio Philofophicai

DE

SENSU COMMUNI

.1USTI ^et INJUST1»

Quam,

Conjent. Ampliff, Facult. Pbilojoph, Upf.

PRiESIDE,

PETRO NICOLAO

CHR1STIERNIN>

Phil. 6c J. U. D. Log.& Metapb. Prof! Reg. & Ord,

Pro GraDU

Publice ventilanäam fiftit

Stipendiarius Regius

ANDREAS WIDGREN.

Angermannus♦

In Audit. Carol. Min. D. ΧΧΪΓ Maji An. MDCCLXXIII.

Horts Ante Meridiem Solitis.

Contranegantem fejijationesnojlras, nonefldifputandum.

A. Rydeiius.

UPSALDE, Typis Edmannianis»

S:® R:m MITIS

MAGNJE FIDEI ViRÖ,

REVERENDISSIMO

PATRI Ae

DOMINO,

Jno olavo

kjörning.

S« S. 1hcologiae DOC1 ORI Celebratiffimo^

Dicecefeos Hernofandenfis

episcopo

Eminentißirno,

Synedrii Sacri

praesidi

Gravijfjimo,

Gymnafii Scholartimqué per Dioeceiin,

ephoro

Adcuratiffimo,

MiECENΑΤΙ ΜΑΧΙΜΟ

Sa crüm.

S· I.

Ulfcrimen aliquod juflarum injuftarum attionum ab omnibus hominibus doffis if indoffis, inge-

niofis & ftupdis agmfcitur.

Sapientiffimo

^confilio

ita conftituta cfl:

anima

vel miieriae partem accipiat a confcientia vitas

ante a£be, five a perceptione a&ionum &

inclinationum iuarum, prout vel amore, laude &

comprobatione, vel odio, ^contemtu ac deteftatione dignas judicantur a). Quam primum enim homi-

nes ad ufum intelle£fcus & rationis perveniunt, at- que in focietate cum aliis vivunt, plurimas a£tiones

& inclinationes ad aliorum utilitatem vel damnum tendentes, in ie & aliis obfervare incipiunt, exqui-

bus nonnullas fuam aliorumque adprobationem,

alias yero omnium & iingulorum condemnationem

A mereri

λ) Cfr» Smith Theorie des Sentiments Moraux» Tom» 3. Seft»

pag» is» 13. Theolog. Nat. primae linee a J. kulofs. jp,

g De fenfu jufli

nrereri fentiunt b). Quae agenti tantum funtutiles

vel jucundae, nihil autem ad aliorum vel dele£ba-

tionem vel taedium conferre _{putantur, eatenus ue} indifferentes & noftro arbitrio reli£he fpeöantur, e. g.

bibere vinum» effodere thefaurum. Et licet aörio-

num acque inclinationum humanarum adprobatio

& improbatio, propter introduöras, & ante ufum

rationis a plerisque receptas peculiares opiniones &

confvetudines, indiverfis famiiiis ^ac focietatibus plu-

rimum difcrepare videatur% comparatione tarnen in-

ftituta haud difficulter animadverdmus, dari quas- dam aßionum adprobationes & improbationes pri¬

mitivas & originarias, quae intelligentibus & ftupi- dis, incultis & moratioribus gentibus communes

funt, quaeque a fenfu eujusvis involuntario, non au¬

tem ab animas arbitrio magis, quam ollse aliae fen-

fationes pendere videntur. Sic ^omnes adprobant

gratum ob beneficia accepta animum, fidem in fer-

vandis promiilis, auxilia miferis & indigentibus prae-

itita; & contraria in fe & aliis condemnant. De

eauffis vero & origine communis hujusconviörionis,

variae Sc ambiguae omni tempore inter eruditos fuere

fententiae & eontroveriiae; _qua in re ardua & fub- tili, cum B. L. venia & indulgentia, noftram qua-

lemcunque fententiam, ea qua fieri poteft perfpi- cuitate, modefte _proponere conabimur.

§. II.

b) Quid fit adprobnre & condemnare aöiones, id in confcientia Cla¬

ims percipimus, _quam verbis defcribi poteft* Sunt enim hx ideae fim- piices 6t in plures irrefolubiles. vide Hutchefon Vom Moralifchen Ge Jfühle, Einleitung. Seite 218·

xf injufti communi. $

$. II.

Hcee attionum adprobatio improbatio, neque afen- fu veritatis, neque a judicio de agentis vet ju-

dicantis inde redundante utilitate vel da*

mno aritur.

Nam fenfus veri ad omnia, qaae certo cogno- fcuncur fefe sequaliter extendit ·, ideoque eodem ^mo¬

do fe habet ad grata Sc ingrata, pulcra, deformia,

magna, parva, rotunda, quadrata, jufta, injufta,

decora & indecora,: at eam de qua jam loquimur adprobationem vel improbationem in contemplatio-

ne a&ionum liberarum, lelate ad alia entia intelligen¬

tia, unice animadvertimus, & diverfiffimo modo

afficimur ab a&ionibus i.njuftis, ^{ac a} benefieis, etjam-

ίΐ vcritatem in utraque a£tionum coniideratione per-

fpiciamus c).

Neque adprobatio inclinationum ac a&ionum ju- ilarum, & damnatio injuftarum, ab utilitate vel noxa

agentis, re£te derivari poteih Communiter enim agnofcimus, quemlibet pofle iuae utilitati Sc jucun-

ditati licite renunciare, quoties nullum damnum in

alios inde redundan Homines improbi, quam pluri«

mas a£fciones _tanquam iibi utiles eligunt, & alias

tanquam noxias omittunt, quarum tarnen ele£tionem

Sc omiflionem in confcientia condemnant. Et _quan- do quis ad promifla fervanda; ad gratum animum

A 2 bene¬

ts) Wollafton in Traftatn The Religion of Natme delineated, coli·

tendit Juftitiain efle nihil aliud quam ipfam veritatem» Nulla dua res inser fe tum amica is? concordes fum, quam virtus & veritas: nit» Vives

Lib, SL, de Anhna, Cfr,Rev,RydeiiiDiiTert, deGuiluMentis. pag, p, $.5».

6 Defenfu jufli

Nota

Vehementiorem & Ionge efficaeiorem efie rii- fum animae ad declinandum fenfum ingracum, quam ad acquirendam aliquod gratum; ab aliis dudum

refte obfervatum eft. e) Malum enim non tantum fenfationei _gratas tollit^ verum etjam iiomini dolo¬

rem & cruciacus creac/ut ergo mirum ^non fit, Ion-«

ge tolerabilius haberi ^carere bono, ad natura con- iervationem non adeo neceflario, in tanta fcilicet copia rerum , fuftinendis neceificatibus humanis ^a

Deo creatarum; quam percipere malum, ad natura deftru&ionem tendens. Facile igitur quivis homo,

metu mali abftinet a profequendis gratiflimis; ^nec

tantum lubens bono _caret, ied mulca etiam ingrata,

incommoda & mala iponte fubit, majoris mali evi-

tandi cauffa; & in ^{eo natura} voluntatis confifiit, ut i-

pfa fiftat & cohibeat motus fuos, quamprimum per«

fvaia eft: de mali fibi imminentis perieulo. Haec

volitionum natura_, aptos nos reddit ad fenfum ob- Ügationis naturalis erga alios, i. e. ut anima propter fenfationem ingratam ab ipfa actione excitatam, abs-

tineat ab objectis gratifiimis eligendis, & ut potius quosvis dolores fuftineat, quamle determinet ad a£tio-

nem, aliis noxiam, quse cum ingratiflimo conde·

mnationis fenfu deprehendicur conjunbtiflima. Si ita- que homines habent fenfum gratum a quibusdam

a&ionibus in fe fpe&atis & tsedium ab aliis; pos- funt per ejusmodi imprefliones naturaliter fle&i, ad

eum virium naturaiium ufum, refpe£tu aliorum ^en-

tium t) D;ni Prsfidis difiertatio de Peccatis contra Confcientiam, XI,

& injufti communi 1 dum intelligentium, qui maximε eft fecundum na·

turam, quique tam ipiis quam humano generi eft

maxime profuturus: & e contrario reclinari ab iis a- fåionibus, & omiffionibus, quae ipiis & aliis Inno-

eemibüs funeftae füntv f)

§· iv.

Anhna in plerisqne & ordinäriis cafibus ^com«

probat abtiones bonas, Zf condemnat malas , absque

ullis notionibus Zéf regulis generalibus, propter quas tanquam adprobandos vel improban-

dce reprcefentantur.

Adtentions adhibita facile animadverdmus, a&io«

jium perceptarum adprobationern & improbationem

in nobis per impreftiones invoiuntarias fentiri, abs«

que ullo praevio ratiocinio, eodem fere modo^, quo dulcia & amara guftamus, quo mollia a duris per ta&um difcernimus, quo album & nigrum videmus,

quo fonos audirnui & quo pulcritudinem, ordinem

ac harmoniam in obje&is (ingularibus primo percipi-

mus & obfervamus^ Fingamus itaque hominem, ^ex¬

tra fceietatem inter alia animalia, educatum, ad aliqualem rationis ufum perveniiTe: haud difficulter intelligitur, eum omnibus notionibus homicidii, ca- lumniae, furti, pa&i, injuria cet. deftitutum fore.

Sicuti enim acutiffimo vifu gaudens, nullam im«

preflionem luminis accipere poteft, quamdiu in te- nebris educatur: ita etiam fublata obfervatione, 8c

cum

ΠΙΙΙ , . I -- · -· I· II· liaill II· I IUI· um IIMir

f) Robinet loct ciu Chap. III. Pag« m. 333.

£ Defenfu jufli

cum ea conjun&a neceflaria improbatione sftionum injuftarum, ad nuliam injurise & injuftifiae ^norionem pervenire poflumus» Quamprirnum ^vero ejusmodi

homo ad confortium aliorum accedit, neque ipfe

de csede benefa&oris voiuntaria cogicare, ^{neque a«}

lios eandem committere obfervare poteft, absque paifiva & concomitante animi averfione Sc impro¬

batione , etiamfi vel ad mala graviifima ab ipfo re*

movenda, vel obje£Hs ip(l gratiffimis acquirendis

conduceret. Ex pluribus ejusmodi a&ionibus cum

improbatione obfervatis, Sc inter fe comparatis, for-

mamns nobis notionem Sc regulam quandam univer-

falem _, de ejusmodi ß&ionibus vitandis & fugiendis;

quae ulterius confirmatur Sc corroboratur, quando

alios easdem a£tiones? pari prorfus ratione conde-

mnare & deteftari animadvertimus, Poftquam vero per comparationem plurium a£tionum fingularium,

quas a nobis Sc aliis conftanter adprobari vel impro-

bari obfervavimus, notionem generalem Sc diftin- Qam acquifivimus earum a&ionum ^, quse compro- batione vel condemnatione dignaj funt; poifumus

dein ope harum notionum generalium, in cafibus implicitis, ubi variae a£tiones & ex iis diverfe fen- fationes excitantur & concurrunt, adcuratius diftin- gvere, quid fit in fe Sc fua ^natura magis vel minus laudabile, quid vituperio dignum; quidve tantum

ex peculiari opinione aut confvetudine, a nonnul-

Iis tanquam honeftum ^aut turpe receptum fit. Hoc

quoque modo per notiones & regulas generales ab obiervationibus ftabilitas, in variarura fenfacionum

colli-

& injufii coηιmuni 9

collifione, de gradibus ac cauffis dulcedinis , pul-

crioidinis & harmonix muiicx ftatuere folemus;

atque per nodones generales, fenfationes partjcula-

res emendare ^ac corrigere, etil prima fundamenta

& principia notionum univerfalium ^, ab obferva·

uonibus (ingularibas femper depromta fint, 8z in nu'Ma arte vel icientia aliunde derivari qtieant.

Judex qtiidem in judicio ^, atlionum juftiriam &

injuftitam determinare eogitur, iecundum propo·

ficiones generales, in legibus civilibus expreiTas; ied

ha? regulx uni^erfales ^, ab obfervationibus ca'uurtl

(ingularium primo col!e£foe, & in univerfalem for«

rnam reda&x funtt quemadmodum quoque a novis

cafibus übtenatis, _nonnunquam correfbonem & e«

mendacionem in forma univerfali, iifce propofitiones

admitcere deprchenduntur.

Adprobatio vel improbatio attionuvt _primitiva ort*

ginaria, a Jota voluntate £? ?netu Juperioris

baud excitatur,

Quilibet potenrior, poceft quidem ^metu mali

alios i.npellere ad a&iones commitrendas, _quas in

confcientia antea adprobant, & ad vitandas eas, quas ut in fe illickas improbanr. Comminationi«

bus ergo malorum \ hyficorum, _{potefl: augere} & con·

firmare efficaciam obligacionis naturalis jaτι exiften«

tis; non autem pro iuo arbitrio novam obligacionis

ienfationem alicui inprimere. Societas lacronunt

non poceft leges debiiioribus praicribe.e ι neq» e

ß qul

De JenJu jufli

quilibet potentiffimus & fapientiffimus Rex, cum

confcientiae adprobatione, cogere potefl: vicinam &

infirmiorem Rempublicarfi , uc in a&ibus, quae pro-

priam ejus unice fpe&ant commoditatem, non fu-

um arbicrium, Ted cogentis juiTa fequatur* Nulla

enim major inde oritur fenfatio obligationis, quam

a metu periculi & damni, ^a feroci beftia, aut rui-

na ingentis molis, capiti noftro imminectis; cui abs-

que moraii improbatione vel refifUmus, vcl iponta«

neo impuliu illud fogimus. Antequam ^ergo vclun-

tati fuperioris obfequium prasftandum eile agnofca-

mus, cum ejus jus determinandi noftras a&iones, &

noftram obligationem ad morem ipfi gerendum, fen-

tire, tum etiam juftitiam in legibus adprobare de-

bernus; _quae omnia ^non a folo jubentis beneplacito,

fed a fundamento quodam priori, dedaci & determi-

nari debent. Jus ergo &juftitia legislatoris, omnem legem & voluntacem fuperioris, in confcientia fub- je&orum ancecedir*

$. VI.

Primitiva adprohatio vel eondemnatw adtionum> ^non

oritur a perfpe&a eartmi conformitate vel disconve-

nientia cum jußitia fanciitate Divina: multo

minus rite deduci potefl, a confenfu cum ideis intelleäus Divini.

Neceffe omnino eft, ut jus & juftitiam inter

homines ante agnofcamus & sEftimemusj quam de

bis perfe£fcionibus Deo per eminentiam tribuendis, cogitare queamus» Alioqui nofter de juftitia & fan-

ftitate

Zf injufti communi. ^ir

flitate conceptus, föret tantum vagus & pro arbl-

trio fi£lus, nulli ^certo fundamento, nullis obferva-

tionibus fuperflrii&us* Jus Dei non aliis quam na-

turalibus & communibus juflitix regulis nititur»

Ideo enim juflus dicitur, quod naturalibus juftitise

regulis conformiter jubeat & agat. Quicunque jufli

regulas violat, non potefl non injuflus ab omnibus

judicaru Et licet idese jufli & injufii, in intelleflu

Divino ab omni asternitate fuerint; Deus quoque iit au&or iilius fenfus jufli & injufii, quem nobis

inditum effe deprehendimus» non tarnen idea jufli·

tiae & injuflitise, majori jure ab intelle&u Divino

derivari, aut a convenientia cum perfefcionibus

creacoris in noflro _conceptu menfurari potefl, quam alise ideae e. g. pulcri & deformis, didcis & amari,

amabilis & deteflabilis; qua* non minus interna?

funt, & Deum au£lorem eodem modo habend

Quicunque ergo ignoraret juflitiam inter homines;

is jus Divinum nulla ratione affequi poilet. Piius

in nobis oritur notio amoris & juflitiae inter homi¬

nes, quos videmus, quam de aniore & juilitia Dei

cogitare poflimus. i Joh. 4. 20.

§. VII.

Jura primitiva & obligationes originaria, a ratione

denvan & demonßrari nequeunt.

Ratio eft habitus peripiciendi relationem & do¬

pend ntiam inter plures perceptiones & propofitio-

nes fingulares, & ex illarum comparatione formatas

ß ² univer-

12 De fenfu jußt

univerfales; ^ac vicifiim tnter magis univerfales, Sc alias inde in cafibus futuris dedu£tas pcrceptiones

ac propofitiones, vel minus univerfales vel fingu-

lares* Ratio enim vel a prsfentibus regreditur ad

praeterita: vel ^a prsfentibus 8c prsteritis perce-

ptionibus, progreditur ad futuras. In ierie perce·

ptionum connexarum & dependeotium, nonnullag neceflario funt prims, a quibus perfpicientia nexus

vericatum incipit. Has veritates prirnas & datas,

ratio ipfa non excogitat vel producit\ fed eas vel ^a fenfationibus externis aut internis accipit, velmedi*

antibus _certis fignis ab aliis recipit & arbitrario as-

ienfu ailumit. PerobfervationeS itaque, reflexiones

Sc ufum fermonis, ratio humana longius extenditur,

Sc majora sncretnenta capit. In eommercio enim

cumideas varias Scaliis, ^five propofitiones,viva _voce, five aliisvel fenfibusfignis Sc_perceptasfcriptis,

vel per inrelle&us Operationen! formatas, ^commu»

nicant; aliorumque Cognitionen! experientia longo-

que intelle&us ufu _perceptam, tibi viciffimfcompa-

rant\> Aliena hac communicata cognitione, deinde eodem modo, _quo fua utuntur, utramque conferunt;

8c _quo plura _per proprias obfervationes ^aut alio*

rum informationem difcunt, ^eo ampliorem ratio Sc reflexio eorum confequitur campunu Ratio _ergo

in iis _tantumeadem eil, qui eundem attigerunt _cog-

nitionis gradum, Sc iisdem principiis imbuti funt·

In aliis _vero longe deprehenditur dWerfa, & tarn

veritatis capax eil, quam erroris, praeferim in iis

conceptibus Sc aßertionibus, quas fola aliurum au-

£lori·

& injufti communis ij éloritate fldeque fubnixas, absque examine 8c pro-

pria feniatione recipit. Prima itaque principia &

primae perceptiones jufti & injufti, ^non magis a rationis opcrationibus pendent, quam conceptus no- ftri de pulcro Sc deformi, grato & ingrato, circulo

Sc quadrato. Ratio femper incipit a quibusdam perceptionibus dacis; neque fublatis veritatibus pri- mitivis, ulla comparatio Sc ratiocinatio inftitui _pot«

eft. Nulla2 notitiae func fenfationibus priores, ^ex

quarum adtenta collatione, intelie&us format notio-

nes Sc regulas generales e. g» de dulci & acido,

de dele&atione & dolore, de decoro ac indecoro*

de jufto Sc injufto; quas deinde ad cafus futuros,

& a&iones fufcipiendas adplicat, Sc de carum in- dole ftatuit: ipfas ergo fenfationes, quae rerum fin- gularium ideas nobis inprimunt, ^omnem rationis ufum & perfpicaciam antecedunt. Atque ipfa pri·»

ma principia, nunquam clarius cognofcuntur ab erudiris, _{quam a} vulgo g). Sunt ideo nonnul- 1« a&iones & inclinationes, _{qua? per} fe ut juftse adprobantur, ve! tanquam injuftae damnantur; _atque

illa? per folas obfervationes nobis inrtotefcunt; Hs per immluntariam adprobationem, omnes alias anb mi affv&iones, _{quarum cum} bis nexum ratio _per-

fpicit, qualitate jufti ^aut injufti afficiunt, quemad-

modum a co'ore albo ornnia efficiuntur alba.

Si principiajufti^, negle&is obfervacionibus, pro arbitrio cujusvis ponere Sc afTumere liceret, nihi

B ₃ incer

g) Cfr. Mslanges de Litteratur», d'hiftoire & de Philofopljie Tona V, §. III, pag. 31,

14 Be Jenfujufli

incertius evaderet, quam rationis de juilo &injufto diftamina; ipfaque inde deduéh moralitas, non pen·

deret ab adprobatione involuntaria, fed fieret ar- bitraria qusdam ingenii humani inventio. Unum

vero eil Jus Naturs; una ad id omnibus do&is

& indo£Hs perveniendum eil via; unum idemque

illius in iingulis fundamentum. Ergo Juris Natura·

Iis DoEtores, qui unum non Kabent fed diverfa Sc propria principia; revera nulluni habent. Dum

enim in diverfa abeunt, ac pro fuo arbitrio aiiu-

munt, vel focialitatem, vel Divinam voluntatem ^,

vel mutuam benevolentiamf utilitatis aut perfeQrio«

nis quasrendse fludium; univerfum jus probare vo- lunt ex una hypothefi, cujus juilitia nondum eil

indubicata: Hoc ^vero quid aliud eil, quam incer-

tum ex incerto demonftrare? Verum omnes de exi- ilentia juilitiae intimam convi£tionem fentiunt, ante- quam de principio illam demonftrandi cogitent. Eil

quoque illud adtentione digniffimum ^, inter criteria genuini Juris Naturalis principii, hoc omnium con·

fenfu cenferi pr^cipuum; quod debeat ejfe ad^qua-

tum; i. e. extendere fe ad ^omnera juilitiam, eamque folam. Nemo vero dijudicare potefl, an princi- pium afTumtum fit adaequaturn; niii univerfum jus

aliunde cognofcat, Sc ^ante oculos quafi collocatum

habeat. Quid ^autem magis inepttim & prsepoile-

rum eife potefl, quam ex toto jure intelie&o Sc cognito, colligere eam propoiitionem, linde omnia jura deducantur? Nihil enim vaiet hoc principium,

vel ad jus inveniendum, vel ad illud probandum;

quia

& injußi communis

qnia ad illud, ut ab omnibus antea certo admifTum*

ipfa vericas & univerfalitas propoficionis fundamen*

tialis, examinari debet. Concluiio _ergo eft prior

& notior praemifla-

Notac

Nihil incertius e(t ideis connatis; ideoque Ja«

ris certitudinem ab iliis fruilra derivare ftudemus.

Omnes fcientiae, _qux feniationibus commanibas ni-

tuntur, certiflimae funt & omni tempore firmχ ma·

nent. Hecentiorum novis obiervationibus, poffunt quidem augeri & extendi; ^{non autem} fublatis pri-

mis principiis, penitus unquam mutari & refelli»

§. VIiL

Jura hominum ahfoluta, & funåamenta juris byρo*

thetici; quemadmodum omnes obiigationes primi·

th*e, afenfus interni involuntaria adproba-

tione accondemnatione in atmno ori^untur„

Omnes in eo conveniiint, juflrnm effe, cuique fu·

um tribuere & relinquere* quid autem illud fuum fit, quod aliis denegari & iis auferri non debeat, id fen¬

fus cujuslibet clarius dictkat, quam ratio determi-

nare poteih Hornmibus ufii rationis praditis, ^com-

petere jos ad vitam, fanitatem, exiftimationem, li-

bertatem, five fpontaneurn ufum virium fuarum,

omnes neceifario agnofcimusf animalibus vero,ratio¬

nis ufu carencibüs , non item. Homines in hac par¬

te violare, absque natural! repugnancia & ingrato

16 Deßnju jafti

sb a£Hone fenfli, ^nemo poreil. Lvdmfes, etiamfi roboiliores, metuunc vindi£hm ladorum : & in his

majorem obfervamus audaciatn, iram & imperterri-

tum animum _quo injuriam propolilire ibidem, _quam

in aggreßbribus, qui Tai commodi cauffa iis nocere conantur. Uli certi func de omnit m adprobitione

& auxilio: hi alioruni vindi&am & detefbtionem ti- ment, eamque promerit m eife in cortfcientia ienti-

unt» Hic taedii fenius ab alrerius tafione, poft a&jones

coni'ummatas etiam continuarur,&cum ί nCuionerea·

tus ad refarciendum damnum, ac ad vindi£tam proportionatam iubeundam coniun&us eft; _quam latisfa&ionem _qnoque naturali injuriae fenfatione ex- citatus vehementerappetic laefus; _{quae ornnia in} viola·

tione aliorum animalium, noftrae ucili atis cauiTa fa·

öa, aut plane non, aac diverfiffimo modo percipimus.

Similiter fenfo inrerno edocemur, hominemac*

quirere jus excludendi alios ab ufu illarum rerum>

qnas ad adpetirus naturae fanandos, primus occupa·

vit, praeparavic & in fua poteffote tenct. Hae de

mco & tuo ideae funt omnibus hominibus, (tupidis

& eruditis clariflimai: Beftiisautem nullum jus pro¬

prium tribuimus, refinendi ea, quae ad vitas fuden-

tarinnem arripuerunt, quamvis pabulum nonnun- quam videfendere, metuque alios deterrere poifint.

Animalia rationis expertia, nullas ideas conren- fus & contra£his habent, _{neque com} iis pacilefmür:

at hon iυes inculti & barbari, etil lingva communi carearit, ^tarnen _per (igna alh conrenfum rmiruum

deciarare, merces permutare, jura fuatr«nsierre ac varic

& injufti communi ^ti

vario modo, cum fenfu juris & obligationis rnutuse inde oriunda?, contrahere folent. Hinc frangere pa£fca

& a fide data recedere, in omnium animis uc injti-

ftnm neceflario damnatur, Haecomnia jura vi contra

aggreflores defendere ^licet, & a violationejurium tam

afofolutorum, quam acquifitorum, homines accipiunt jus ad damni reparationem & vindi&am proportio-

natam, aliis invitis exigendam; five id fiat viribus _pro·

priisfive aliorum auxilio, Atque hane Obligationen! ex

deli&o, fenfus communis, ^tam inträ _{quam extra} rempubiicam agnofcit, etfi haec jura diverfo modo in utroque ftatu, & ^a diverfis exerceantur,

Beneftcia accepta in animo excitare obligatio-

nem ad gratum animum benefaftori declarandum,·

finguli fentiunt. Oritur inde jus gratitudinis, quod

ab illo, qui beneficia accepit, requirit, ut benefa-

£tori paria prüftet, vel ii hoc non valet, quanta ei praeftare poteft. Hinc jus benefa&orum in clien-

tes, & _parentum in liberos communi confenfu ad-

probatur. Inde _{quoque, una cum} fenfu proprietatis

& dominii abfoluti, jus Creatoris in creaturas fluit.

Sinugla hsec jura fenfu quodam communi in animis ad-

probantur, licet in rationibus hujus conviöbionis red- dendis difcrepemus. Et hx fenfationes vix aliam

originem & rationem habent, quam pulchra, quae

etjam placent & deformia quae difplicentper natura¬

lem quandam animae indolem & conftitutioneim

§. ix.

Ide*juris &r" obligationis, oriuntur ab adprobatiom·

bus fenfus interni, claris quidem, fed adeo fi?n-

C plici

Defenfu jußi

plicihus, ut verbis aiiis ^quamfynonymkis ex-

plicari nequeant.

Communis & cemfllrnus chara&er omnis pu¬

ra & ßmplicis icieae fenfuaiis bic eil, quod nec per

<dehnidonenri, nec per demonftrationem a priori cog- nofci & inteliigi queat. (B)> Idem per idem expli«

cant Dolores, dum jus iignificare dicunt faculta-

tem hominis iicke aliquid agendi vei habendi* ^at«

que Jus & jnftum nihil aliud efie ajunt ^, quam Ii- citumf five ut vir fuminus Grones loqoitur*. (/) jus bic nihil aliud, quam quod jußum efi /ignifi■>·

cat, idque negante magis fenfu, quam ajentc, ut jus fit, injuftum non eß. Hxc nadva & prin-

ceps juris accepcio eil, ex qua demum oricur aiia fecundaria, qua pro lege femitur. Neque enim, ut re£te obfervac Hobbeiius, (έ) juris nomine aliud fit*

gnißcatur , quam libertas, $^07/* quisque habet, /λ-

cultatibus naturaltbus fecundum rellani rationem u~

tendi: q*uod in iequencibus clarius ita exprimit;

autem jus, libertas naturalis a legibus non- con*

ßituta, fed relißa. Remotis enim legibus, libertas integra efi; primo reßringit naturalis lex &

Divina y refiduam reßringunt leges civiles, c/

/egz cimliJuperefl, reßringi rurfits potefi ^α paßis &

conßitutiombus particularium· Jocietatum. Multum

ergo intereß inter legem Ü* jus5. kx- enim vinculmn^

jus

h) Vid. Rev. A» Rydeiii Difeit, de Guftu mentis fano & ^aegrotai*;

te f>ag> *4.

i) Giotii J. B. & P. lib. ^i. C i« f 3 n, !'♦

k) de CiveC.¹ 7;

& injüßi commiin i *9

jus libevias eft, differimtqueut contiaria. (l) Idem

uberius inculcat Coccejus his verbis: (m) Omnis de jure quceflio eo ref^ertur, quid licitum fit. Id tnim jus dieimus. Homines autem potentiis ogendi a na¬

tura infif übti, licite agunt vel omittunt, quidquid poffiunt\ donec aliquis qui prohibere recte poteß, pro- bibeat aliquid agi vel omitti: quoillud tum illicitum fit, £/ injuftum dicitur. in qua proinde quaflione

duo diflmeta [mit. i) Facultas iHa naturalis ^agen«

dt, _qua .quatenus non apparet rite prohibita vel re-

ftridla, eft facultas legitima, & idem quod vulgo di¬

citur Jus concejfivum. 2) Frobihitio ejus., qui rite prohibere iß terwinos facultati buk ponere poteß, quod vulgo dicitur Jus praeeptivmn. Ex üla Uber-

tas, ^ex hac necejfitas c/gendi vel non agendi, Jeu ob¬

ligatio najeitur/ Illam ergo a&ionem juftam ^a- gnofeiruus, quae juribus noftris & aliorum convenit;

injurtam quas juribus alterins, five unius five piu-

rium repngnat. Ad juftum kaque dijudicandum,

nihil aliud noftra quidem ex iententia requiritur ^,

quam ut feiatur, quae cujusque jura iint & ex qm- bus rationibus oriantur. Injurias autem condemna-

tjone a£tionum in fenfu interno coguofci, §. praeced.

©bfervavimus.

Qua turpitude £jf neceffitas moralis ßnt, W quomodo oriantur, faretur Horn beroius, (n)ft ^ne- Jcire⁷ nifi quatenus fenfus communis, illum ^nonml··

C ² nm

I) Hobbefius de Cive cap. 114. §.

»?;) GeneraliiT. Pofiriones. juris Genrium-

II) Dubia juris Natur« cap. IV. §. 42. Cfr, Clexicl Ali Critica»

vol. I, P. a, feö, .1. _cap. IX. p. pag. 2.32.