celsio PRINCIPIIS

KWj

itnic de-

JS

rarjtjij

nus.

:5i

jfeä rrtiiH'

:tq«1

iive

,vol»

in®

etni"

hé

imi

fa

deci

D. P.

*DISSERT AT 10

zß

t DE

PRINCIPIIS

ASTRONOMICIS

COMMUNIBUS

Quam_.

Cum QonfenfuVenerand. Fac.Phil.

PR^SIDE

Magno celsio

Math. Prof,

ExAMINl SuBlECIT

JOHANNES

*d d. 3umi Ami M. DC LXXVllL

IV ^BoLMiiE ExcudicJoh. Georg» Ebercfr.

//;

n

Caput II.

de

PRINCIPIIS ASTRONÖMICIS,

COMMUNIßUS,

ft'mipiafcientiarumqualia, quotuplicia. Comtnu- nia,praeter aliaPhyßca, &Optica, lftiusge-

ner'u i. Deum ejfe rerumomnium auäorem

&confervatorem. 2, UtPotentißimum itafa- pientißimum &optimum. £jus opera im- pervedigabilia. 4- Sui confervativa. f.Vio-

lentice inimica. 6, Regularitatts amantia, 7»

abambagibusaliena. <?.Analogiamadmitten-

f/4. 9. Mom(ubjeclum, 10. Mobiliaßatium

tempusfy requirere. Opticorum i. Vifionem

fieriradiisreftis.2.. Fin'ttis. .?• Subanpulis* 4- Vifio circa lucentia, f. Longinquitatem ,6,7, Situm, «?♦ é* ^motum, qualts.

DEvelutifundamentao£/V#o «gyfjiw: nuncfunt,principia,quibusconclu*quß

fiones Aßronomicfi innituntur^,

derabimus.

b 2 eaeft

i8

£aeftcognitionis rerum, quae ortuscon- ditioj namquemadmodumexmhilo, nihil per

naturamfieri> itanecleientiam rerum cogniti-

onemqjnifi^expraecognitis principiis oriri,Phi- lofophi^unooreafierunt, Principia autemcer-

ta8cperfpicua, quaeqs in dubiumrevocarine-

queunt,conftituinecelTeeft^> Sipropofitum fu-

erit,certamnobis^, Iblidamq* fcientiamcornpa- rare.Exfalfis, dubiis & incettis,quid nififalfum quid, 8c erroneum poteft expe<ftari? Marhe- maticoigiturinprimiscurae eile debet, utprin»

piaconftituantur talia^- quae demonftrationunu

certitudini viamfternant, &c caulsefintdeduda-

ruminde propolkionurnac conclufionum, Vrincipiorum quoruminAåronomia u(us eß%

alia communia funt fenmutuatitia} aliaproprti five donteßica.

Communiaprincipia ex aliü difciplinis aßu♦

muntur,nihilaliudfunt, quam indubitatx fidei

axiomata, partimfuanatura notapartimraiiocina-

tione&experientiafenfucapta^firmata

Difciplinahaecexeo eft Mathematum ge4

nere,qvod mixtumappellantPhilofophi. Scru- taturquippemotuumcceleftiumcauläs, leges&

apparentias: qvasdeinde ad praxindirigens, lo-

cafiderum, aliaqj phsenomena ad quodvistem¬

porismomentuminveftigat. Undepluresfunt

ejuspartes, quarum pieraedi^non tantumhujus

difcipH-

!

difciplin* féd &aliarum legibus funtfubjeébe,

Hincfitüt principiis propriis concentaelfe^nort

poffit, fedexiis quoq* difciplinis mutuarigau-

deat,ea quaead fcopum veritatisaffequendum,

conduccre poffe videantur»

Praeterilla^autem principia,quaefiippeditant

(luxdifciplinae, quibus tanquamalis inccelum

nosftibvehi dixitPlato. Illaevidelicetquae in-.

Numeri & magnitudinis natura contemplanda

occupantur: praecipuiufusfunt,quaemutuamur

cum exfcientianaturalljtumexvifiis dire&ricc Optica^{i e} quibuspronunciata^quae occurruntr*

léledbora, ScprimoquidemPhyficarecenfébi*

1 mus.

I. DEumrerum natura non folum auäo-

rem,(ed & confcrvatoremefei quicurat, utres a fecreat#inßatuipßs deflinat^operennarequeanu

Hocaxiomaaeternae veritatisefle5 unum_»

fcilicctrerumomniüprincipiumexiftcre&mo¬

deratorem, excoelorum immenfä machina, Sc

rerummundanarumordinetamadmirabili,tan*

coaftami,etiampaganifanioresintelligerepotu-

erunt. QuaeCiceronishacdé refitfententia,

videre licetexOrat:inVatin.c.14. Omniunt

rerummugnarum a Diishnmortalibwprincipia du-

euntur. EtproS.RofcioAmarin. c. 131. Jupiter

ti.cujusnutu&arbitrto,ccelum, terra, mariafc

nguntury&£ DeHarufp.c.i5>». Quis ^es tamve-

B 2 cor*

20

cor quicumfuß)exerit in cctlumDEoseffe nonfen-

tiat? &^ea_{quatAntamente}fiunt,^ut vixquisquam

arte ullaordiuem rerumac vicißitudinemperfequ't poßit,cafufieriputet? Similia apud eundem in«

vcniespafliin alibi.

II. DEumnaturceOpificem, nonfolum Po- tentißimum,fed & fapientißimumatq Optimum eße.

Potentiflimuseftquia omnia fecitexnihi-

lo: Sapienciflimus, quia cun&atam vifenda pulchritudine exornavit, tarn ftupendo ordinc difpofuit,ut eumomnia inmenfura&numero&

pondere dijpofuife. Sap.cap.XI iz. pronunciet.

Optimusdeniqj,quiaomnia bona fecit&utilia,

nihil enim quöddiciföletßrußramolit9eß,&quod

nuIii9ßtufits. Quin dein eodiyinaej9bonitasmaxi-

rné elucet,quodomniaå fecreatafuflentetatq>

inftatuipfisdeftinato confervetjquodomniadill- gdt,& nihil^odio habeat eorumajutefecit, Sap.lo*

coallegat. Multiquandoexitum aliternonre-

periunt,necfuppetit quod ad quacfita refponde-

ant,ad abfblutamconfugiunt DEi omnipotenti-

am, cum tarnencertiilimum fit, Divinum nu-

meninordinandarerumnatura,non fblaomni- potentia, fédinfinita etiamfäpientia bonitateqj

fua ufum fuiffe.DEusfecitter raminfortitudwc (tut

&prapd.ra.vitorbem infapientia fua,&inprüden-

tia.fuaextenditcatlos,inquit Hieremias Propheta

cap.X.JU. Idemqirepetitcap.LI,if, Quapro-

21

per nonquidquidpotuitfecifle DEum,ledquid-

quidvoluic,licecconcludere.Idquod innuitPfal-

tesPfalmoCXV, 6. DEus Autem noßer in cceto>

«flinkqucecunfevoluitfecit. Aquo. nonmultnm

abludicilludPoetaeMetamorph,üb. VIII.fab.IL.

Immenfaeft,finem%potentiacceli

Nonhabet,& quidquid fuperi voluerepera-

dttumefi.

Nonenhndieit quidquidpotuereTedquidquidvo¬

luerefuperi peraflumeße.

III. UtAufitoruniverß infinitus, ßc opera ejusimperierutab.ilia*.

Eanaturatpoteftas eft, ea univerfitatisre- rumamplitudojuttenverariusfit, fi quisarbitre-

tur eam humana folertia perveftigari poile.

Obftat, _quo minuthoc faciamus, miferain-

telle&usnoftriperpriniaevum lapfuminfignitér

habataticonditiot obftatimmenfailla, quae in^

operibus divinis efFulget&fcrutantesopprimit

majeftas. Quaeduoefficiunt, ut pufillaadmo-

dum fit rerum hujusuniverfiparticularquam_>

cognitionoftra valeat comple&i. Commover*

Ecclefiaftcn, Dediße DEumafftelionemfiltitbomi-

num,uttradidiffe mundum dißutationieorum, ut

noninveniathomoopusquodoperatus efiDEus, ab

witiousß ad finem. IgemifcitSyracides, Mul¬

laab\conditaejfe, tnajora,bisquxJcimus, &cogna-

((iinus> &_pauca nos videre operum Divinorum.

Ü ₄ Con-

1Z

ConquerittirSeneca, Nar,I. VII.c.$o. mtthaHie¬

raperfecretumire, nunquam humant* oculuorien•

tia. Neq, omniaDEumhumanisoculisnotafaceré, Minimampartem operistantioculis noßriscammitiu

Etcap._illit feq. dicit,pufillamremmundutn cfe,nifiin quodqucerat,omrits, mundus habcat. Augef

hanequaerendi difficultatem brevkas_quoqjvit»

noftrae,quamlaborantesnos, Sc ad optatamfoii-

dbe dodtrinae _{metara lummo nifucontenden-}

tes,baud raro iniplo difcendi curlu, deftitueie

experimur. Indecpevenit, utnon nifi _{per «ra-}

tum fucceffiones longas ^erui poilir verkas,

Naturaenitnfacrafuanonßmultradit: iüa arcana mnpramifette,^{nec omnibus}_{patent, Ex}aliquibm

aliud hese _{ettas-, aliud quet}

poflnosfubibit aßiiiiet.

Quam multaanimaliahocprimumcognovimusfe(te¬

lo? & quidam multa venientis cevipopulus ignoti

nohü,fciet. Multa\eculistuncfuturis, ^{cum memo¬}

ria noßri exoleverit, refervanturinquit Seneca»

Quemhacinre nequaquam falfiim fuiiTe} Ted veriflimapraecinifTe, moderna temporamagno

cummortaliumftupore comprobant, Quan¬

tumenim _erat, quod de NovoOrbe, devafta

Oceanicircaterrarumorbem dilfufione,.de Åi>

tipodum conditione,noveratAntiquitas? Cuna

histemporibusDivinaillaTubi Optici ScAcus Magnericaeinventa,piurimarumSc incogitarum

antearerum admirandum nobis aperuerethca-

t(um.

n

tram. Nonigitur rccufåndum» féd quantmn_»

licet alacriterurgendum efthocfécrctanatur«in- dagandi ftudium^{, nec} de fucceffu quaticunq, defperandum: quandoquidcm,Pater luminum

apertomagn* hoc oculisanimisq; omnium ^na¬

tur»libro,ad_opera (ua contemplanda ^nos be- nignillimeinvitat. Idcjj ^eo infinit* bonitatis

fuitconfilio, ^ut habeat inquofehumanaindu- ftria_exerceat, Sc é locupletiffimis natur* ga-

zaphylaciis qui$cpin fuum ufum capiatquantum

poffit, Sc in ftupenda opcrum, magnificentU Majehaten*Scgloriam conditoris Qquoadrr.or- talitas h*c permittit ) venerabundus vakar*

contemplari.

IV. Naturam,quantumpotefi,ferrare teget fdia creatoreimpofnoib ^necin de nifiper vim di-

woveri.

' H*cimmutabilitatisnatur* lex,ita eftuni-

verfalis,utper toram rerumnaturam fefedifFun- dat. Nempeconcurrente Divinagubernatione

idunumquodqi^quantumin fe eft agir,in ftio fta-

tu permancat, donec inde ab aliodeturbetur;

Unde_{illudt Naturafn}

effeconfervativamfri,nec unquam tendereadfri ipfius defirucitantm, Nihit

quippefibiipfiadverfätur,necquidquam nifiab adverfariodeftruitur. Ciceroin de Leg.L. V.c.

hacdere TicloquiturJ Natura id habet_prct- jatfitumquafifirtem,^utfe in quamoptmofrigenerk

b 4 fiatst

flatu tueatur♦ Hinc affine eft fequens axioma.

V, Naturtierepugnareviolentiam.

Sequiturenimhocexuniverläli illaimmu*

tabilitatisnatura: lege, quaunumquedfyamatper-

vianereinfuoßatu. Omnis autemviolentiana¬

tura:infeftaeft,eama ftatu luodeturbare con- tcndens. Naturaigiturexternoimperioquan-

tumpoteftrelutftatur, 8cnifivi valentioreob-

ruatur, ipläfefénfimvindicat inpriftinam con-

#tionem> juxtavulgatum illud: Nullumvielen-

tum diuturnum.

VI. Naturammunia (ua obire ordinate,pul-

ehre &regulariter.

Nihilab1%ordinevelmeditatam éjfe velfeeiße

naturam VIII. Phyficorum Icribit Ariftöte-

les: utpote quae fine ullo ('Icaligero judice

Exer.i.) conftare ^non poteft. Ideoqj tanta ejuseft ordinis 8cregularitatisobfervatio,9k cu-

riofttas etiam inminimistanta> ut omnes con-

templationiintentos, in furnmamfäpientiaeDi-

vina:admirationeinabripiat. Conlpiciturhic

in dilpofttione^rerumadmiranda, nccin operati-

onibusearumnegligi deprehenditur: Neq>un-

quamobfervatum eftnaturamfeeiffe lälturo,fed

pergradusoperatamefte> progrediendo nirni-

rum aterminounoad alterum perinterceden*

medium.*.

V II. Naturamidnon<eßcerepluribttsinediu,

quodpatteioribuspoteß exptdiri. Enun-

* Af Enunciatum hoc variis modis efferuntPhilo- fophi:utpoteNaturam faälitatUtfimplicitatis atcfc Compendii amantißimamejfe^> omnis ^vero fuperflu-

itatis inimham:Eam%effeänm juumattinger^elinets

qumfieri poteß brevißitn'ts: Nec deficereeam in neceffariisy _neqjn Juperfluisabundare. ld quog,

tion per ambages ambire, qnod fimplici viatenete

poteß. Item, naturce nullum conatum eßeadea facienda,_qucenullius funtufus. Nec quidquamte- tnereeam, aut ftuflra moliri} (ed operationes juas dirigereadcerturnfinem.

Sapientiae Divinae haec omnia tanquam_j

fundamentofirmiflimoinnituntur, Sc tam vera

funt,ut de iis dubitarevelie, fitipfinatura:jus- forum Divinorum obfervantiffimae excutrici*

vimatcp injuriamfacere,

VIII. inrerum mundxnxrumoperXtionibus,

pmtxtemquxndxm obfervxri.

Natura enim, _cjuantumfieri poteft((i cce-

terafuerintparia) fimili agit modo: ^ac etiamfi

rerumipfarumtantaluxurietludatcj;varietate,ut immenfa fitipfius abyfius Sc infinita penéopu-

lentia» attamen in communibus operationibus

effe&isqj haudexigua fimilitudoreperitur. Ex

<3^0fit,^{ut non}_paucafint, adquae,licet illis auf rantafubtilitasfit,aut tantalonginqvitas atcjjre¬

motio quantam conféqui obtutus oculorum^

nonpoffit, mencistamenhumanacunumexalia colli-

lé

colligentis aciesnonplanecoecutiat, Namquan- doaliarerum documernanon fuppetunt,analo¬

gi« paritatiq, rationum locus concedifölet,

Analogi#enim bceceft^res,utidquod dubiumefi, ad aliqmd'ftmile dequo nonquueritur referat'- utincer-

ta certisprobet inquit Qintilianus. Necfugft

quemquam tritillimum eileillud: Similiumft¬

milemefferationem

IX. Motunt non effe absq,fubjeäo mobili-

Cnmmomsfit ex eo rerum genere, quod absq$ alteriusope atq;frtbfidio,innaturaelfenon poffit, confequens eil, fineinhaefionein fubjeåo aliquo ^motumnullumnecelfe,necimaginando eoncipi pofte.

X. Omne quodlationemovetur, in locofett fpatio moveri: idfintemporenon veroininßanti-

Motusenimcumliclocimutatio, cujusratio

ineoconftftit>quod mobilealiumatq;alium lo-

cumoccupetjtendendofcilicctabunoIpatiiter-

sninoadfuccedemem alium> Omnino fpatiurri

perquodmobile feretur, requiritur, id fpa-

tiuir»fl fenfibile fuerit mobile perillud in iiiftan-

tiferri nequit,fed temporeetiam fénfibiliopus

habet. Naturam enimordinaobfervantifnnantep fe,&faltumnonfacere-,axiomateVI. dictum eft,

£tremeandernßmuleffe &noneffe, adea referrJ*

qua;fieri^{nequeunt, omnes}agnofcunt.

ExOptUti.bzc (equentianataripoffttnt.

Xl-Vißo-

Z7 XI' Vißon'uradiosreäitudinemfervare^quo•

d litet.

Canon invifionefimplicipraecipue locum

habet,nempeubioculus&objedbum vifibileia,.

unoeodemq* medio exiftunt. Certitudo ejus feptimo axiomatiinnititur, cjuam fenfataexpe- riemiaimaginationiita firmitér impreflit, ut ea

(fiquandopropterdiverfitatem mediorum,radi¬

osaredfitudinefuadefledlicontingat) objedkim potius in locoalieno videri,quam perradios in-

fiexosccrnipoffe; flbiperfvadeat. InCatoptri-

cavifione radiusrcdta tendit ad fuperficiempo-

fitam, 6c ab cadem re^ta refiiltat. In Me-

lopticavero redlavenitad communcm medio¬

rumfuperficiem^> 6c redfa inde adoculum dc-

fledfit.

XII. Radioseofdeminlongiorefyatio defice- it-iWecpoßeinfiniteincowinutimprotendi.

Certam enim habet afpedtabiliumquod-

visdiftantiaelongitudkiem, quam cumexpleve-

rir>e confpe&u fubducitur,utampliusnonpos- fitcemi.

XIII. Vißonem fieri fub angultsviforits, &

txtllorumaliaat% alia magnitudine,de aßefiabili

terummagnitudinejudkari.

Hinc qnaemajoribus videntur angulisma-

)°raj quaeminoribus minora, ^quac acquaiibuS

»qualiaoculojudice,exfftimantur.

XIV,

*8

XIV. Dijfereniiam dißantiarum, longemår joreméjfe,quam magnitudinu angulorum.

Hincfitut noneadem fibiproportione re»

ipondeat diverfitas apparentis magnitudinis&

intervallorumquibus ab oculovifibiliadiftant.

Quaequidcmdiverfitas ficuti in opacis corpori-

bus latis magnadeprehenditurj quoniamnec duplo propiusadmota duplo etiam majora, vi»

dentur neq> duplo longiusdiflita,duplomino»

ra,ledlongemajusijpatiumrequirunt, antequam

tantamagnitudinis mutatio exiftere debeat: Ita

haecdifferentia multomaxima eft inglobislu-

centibus,_{quos per}incredibiles&magismagisqj

remotasdiftantias in fua magnitudinefervari

conftat. Namfaculam eadem magnitudinevi»

deriex diftantiailla, in _quaingens opacumex¬

tra conlpedhimponitur,experientiarerumma- giftra docet.

XV. Qu# eminusJpettantur, licet lon(m*

quitas(it in cequalis, Videri^tarnenpariab oculodifa

umtervallo♦

Ipfåenimdiftantiaimpedit,^quo minus vt»

fusinterfpatiumpropius& remotius queatdi»

ftingvere ^cum lineae indc ad oculumprotenf*

videanturelTeaequales.

XVI. Oculorejpeflu mundi, ubicunfc pofi~

to* fuperiora videri, qucecun^ab illoabeunti ß*

ipfumveroinferiorem (emper teuerelocunu Oculus

Oculus enimfiveinlinea,fiveinquocunq, älio_corpore mundano collocetur, quia nus- quamvidet mundum terminari, fédomniaex- iftimataequali^a fefpatio diftare,j(phseramcircafc imaginatione archite&atur, cujus Centrumipfé

teneat. Cumautem infimus infphaera locus

fitCentrum, oculus fuoipfius judicio inferio-

rem, reliqua omnia fuperiorem locum ^oc-

cupant.

XVII. Ex/ituradiorum,fitum,rei vifaaßi-

muri.

Sicea ad quae videnda oculum elevamus fublimiora, ad_quaequndem demittimushumi- lioravidentur, Hincmariumqiiod clongin- quofpe&aturaltius _atq, elevatius litoraliavero

depreflioraacdecliviora_apparent: Sc te&ipars

capitiimminenscaeterisfiibfidentibus quafi de- orfimvergentibus,eminentior exiftimatur, ^-

XVIII. Hotus videntis imputart ^{non rart}

feivifa.

Sequimurplerumtphacinparte oculorunt judicium, quod certisdccaufis hallucinaturäc

I quodnam _gcnuimum fit ^motusfubje&um affe- quinon poteft.Notu enimeft, Oculumnonnun-

^uamabalio vehente translatum,nonagnofcere progreifumillum_profuo, fed aliis rebusqirca

fepofitistribuere. Idautem tum contingir', ftiando velmotuåifte abfqj ulla concuffione

tam

2°

tamaequaliterprocedit, ütin corporehominU

nonfentiatur» velcumcerti fumus eum ab in*

terna noftra facultatemotrice non provenire,

veldeniqjquotiespartesrei oculum transferen-

tis,eundemreipeÄuoculiférvantfituin. Nam

cumfitumobjeäi,ßtus radiorum^y uti didtumeft,

arguat,confequensquoq>eft,oculum reivehen-

tiquietemtribucre,obfitum immotum radio¬

rum: &contra rei immotae motumradiorum_.

fitumfiibindeimmutanti. Oculus enim,his

itafehabentibus, omnia illaquorummotuni-i

participatfécumquiefcere: Contravero,omnia

alia exterius pofita in partemcontrariamferri

cxiftimat,juxta illud:

Provebimur portu,terr£%urbes%receduttt.

SicpolusArdticus Boreamverfustendentibusattolli,inde

verorecedentibusdeprimidicitur,quemtarnendi&ante

rationeconftatfixumfuumtenerelocum,&tantuinpro-

j>ternoftrumprogreflumviderifurfumdeorfumvemove-

ri,AdeundemmodumloquiturPliniusNat:Hift.II.c.7®*

depofitisadAuftrumfeptentrionemvefideribus:dicens

ta quibnttfo froxrmisfublimior* credi tadtmefc demcrfalongbnqun,

Accidittaudem &hareratio quodrerum afpe&u inatqua-

liumqua:permotumalterutriusab invicemfeparantuf,

majoriquies,minorimotusaftignarifoleat: etiamficon-

trariuminreiveritateaccidat. Idq; five quia majora-»

magis confuie, & per obliquioresradios, minora di*

ftin6Hus,&dire<ftioribnsradiis, inöcüluminfluunt, éoq>

oculosmagisinledebxostenent: Sivequod minora ma*

joribusadmotumaptioraefle exiftimantur.

Hase inufutnnoftrum cxPhyficse & Opticxfcientis

fcriptoribustranftulimus,pluraquidefideratFontesipfo*

adeat. Nosenimjamad princip iaAftronomifc propn*

perfequcndaproperaredeceo,