1NTER QUALITATES GORPORUM

/ -

D, D.

DE

DISTINCTIONE

1NTER QUALITATES GORPORUM

PRIMARIAS ET SECUNDARIAS

DISSERTATIO,

CUJUS PARTIM SECUNDAM

CONS. AMPL. FAC. PHIL. UPS AL,

PUBLICO EXAMINI MODESTE OFFERUNT

NICOLAUS MAGNUS BERLIN,

PHILO S. MAG.

ET

NICOLAUS S1LLRÉN,

MEDELPADUS.

In Audit. Guft. Maj. d. 15 Dec. _1795.

Horis ante meridiem confuetis.

UPSALIiE,

tiTTERis Joh. Fr. Edman, Reg. Acaö« Tupogr.

28

Orvsfalli n.nlati ^{nnA nflr IInf/3?}

m»inf1tiiv« nnll.'/tHnt,,. „i

TN SA CR AM MAJEST REG I AM ATEM

SPECT ATM F1DEI VI RO,

AMPLISSIMO atque CELEBERRIMO

DOMINO MAGI ST RO

Reg. Gymn. Hernos. Math. LE CTORI

NEC NON

VIRO

AD MODUM RE VEREN DO jtqub PRMCLARISS1M0

DOMINO

ji

PRINCIPIS A CONCIONIBUS SACRIS,

JASTORTIN SILLAN-GER, SUNDS WALL ET SATTNA MERITISSIMO?

FAUTORIBUS PRQPENSISSIMIS,

In vcnerabmdi an'mi tejjeram opufculum hocce

dicatum veluit

NICOLAUS SILLReN.

DE

DISTINCTiONE

iNTER QUALITATES CORPORUM

PRIMARIAS ET SECUNDARIAS.

uae difcrimini qvalitates inter Primarias & Secunda-

rias inftaurando fiifikere cenfuit Cel. Lockius, in parte priori allatis & ad qualecunque examen revocaris,

ad alias nonnullas Philofophorum de eodem fententias leviter, _{pro more} noftro, perftringendas pergimns, fpe-

rantes fore, ^irr, fi non omnem, in ejusmodi negotio fu- fcipiendo, temeriratis culpam evitaverimus, veniam ra¬

men innoxio ccnatui vel eam ob caufarn haud denega«

verit B. ^L, quod magnis excidimus aufis.

Repudiata fic, qua quibusdam corporum qualitatibns

pro meris fenfuum modificationibus agnitis/abfoluta aliis

& a noftra repraefentandi facultate minime pendens con- ceditur exfiftenria, _opinione3 quse a Lockio propofita exftat, qualitatum Primariarum a Secundariis differen- tiam fublatam _quoque elfe quivis facile nobiscum fitebi-

tur. Quamvis vero omnium in eadem re affirmanda confentientium Philofophorum opiniones in iis, quibus

ea continearur, momentis exponendis, cum inrer fe,

tum etjam a vero difcrepare daprehenderentur; male ta¬

rnen inde colligeret aliquis, id ipfum, cujus fic adferitur realitas, omni prorfus carere fundamento, five obje£ti-

vum hoc fuerit, five fubje&ivum, Nos equidem, po- PARS II,

$. v.

fteaquam ^5,

28

f~\

...i.ll'

-1 11 ?

Jå.

16 De DißinSlione int er quahtates

fteaquam, quo, quid in praefenti quaeftione ftatuendum fit, luculentius pntefceret, fummorum Virorum fentemiis

accuratius expendendis atque inter fe conferendis ani-

mum adjecimus, licet eorum nemo rem acu tetigiffe vi¬

deretur, nobis ^tarnen perfvadere nequivimus, ejus, quod explicare conari funt, nihil omnino ftibelfe rationis. In

illis _autem, cui in primis adrendatur, digna videtur,

quam in hunc fere mcdum propofuit 111. Leibnitius ni).

Qualitäten Primaria iutelligibiles funt, ideoque dißincia explicatione ulterius en od ar i ntque definiri po (funt; Secunda¬

ria autem, ut fenßbvs tantum innotefcunt, it a confufe per-

cipiuntur. 1Harum itaque idea ju» t difhntta ^, bar um confu, a.

Fuit fcilicet hoc Scholas Leibnitio-Wolfianee folem-

ne praeceptum, fenfus non nifi confufas menti fiftere re- rum repraefentationes, ^ea urique continentes, quos iisdem

in je Sc abfolute conveniunt, quorum vero in confufa perceptionum partialium multitudine figillatim nobis

haud confcii fumus; intelle£lus autem efie, confufa fen- fuum phaenomena in notiones intelle&uales refolvendo difiin&e explicare, atque hac demum ratione veram na¬

tural rerum, quemadmodum in fe comparatae funt, fa-

ciem exhibere n). Cui vero do£lrinae _quum confequens fit, cognitionem fenfualem ab intelle£luali non nifi for¬

ma logica, qua? gradus tantum cognirionis, non genus

aut materiam refpicit, eodem nimirum modo, quo a no- tione rei diftih&a difcrepat confufa, differre; neceflario

quoque efficitur, ut fenfualis intuitus ad intelleftualcm, ejusmodi videiicer, ⁱⁿ quo res perfekte tales, quales ex¬

tra omnes repracfentationes per fe exfiftunt ( ovtcos cvtoc),

occur-

m) Nouveaux EiTais fur 1'Entend. Bum. Liv. II. Ch. VHL §• 9«

it. Ch. V.

ti) Conf. Wolfti Pfych. Emp. g. fjq. &c. it. Pfych. Rut §.

98 103.

corpoYtwi Primarias & Secundarias, i?

occurrant, quocunque tandem artificio ultimo perduci poflit.

Ar primum quidem, fenfibilitatem in percipiendo

per a&uofum objedorum influxum modiftcari; deinceps

vero hafce modificationes tales elfe, quales fpecificae

illius indoli conveniunt; animum denique easdem certo modo ac fecundum conftantes ipfique proprias leges re- cipere, non erunt, qui inficientur. Ex quibus vero haud

dubie cogitur, omnern, quae fenfui debetur, repraefen- tationem, tanquam relativum effectum, qui tum a modo,

quo obje&a fenfibilitatem adficiiint, tum a conftanti hu- jus facultate, qua hac , non alia ratione modificationis capax eft, determinatur, ab ente abfoluto, quod impres-

fionis rationem conrinet ultimam, toto cafto difcrepare.

lntuitus contra intelleclualis, quemadmodum ^ut reprae- fentatio fenfu ftri&ilftmo objediva in idea aflumitur, ita etjam, quod objedo ab omnibus fubjedi repraefentationi-

bus independenter atque per fe exfiftenti proprium eft,

a quibuscunque ab animo reprsefentmte oriundis deter-

rninationibus ipfe immunis, plene exprimit. Ex ipfa igi*

tur fenfibilitatis notione, quatenus palftva animi fit facul¬

tas, per modum, ^quo ab objedis adficiatur, eorundem reprasfentationes accipiendi, aperte admodum colligi vi'

detur: quousque tandem in rerum, quee fub fenfum ca- dere queunt, phasnomenorum fcilicet inveftigatione pro*

greift fuerimus; erjamli eadem, omnigena experiundi ad-

hibita _arte, vei funditus excufterimtis; nos tarnen viae,

quae ad aliqvid, quod intelligibili competat objedo, de-

terminandum ferat, ^ne minimum quidem confecifle; ne- que fenfualem adeo intuitum eo redigi unquam polfe, ut

cum intelleduali eodem recidar.

Qyibus denique ita difputatis, cognitionis fenfualis

& intelledualis feu, quod eodem redit, mundi fenfibilis

Sc intelligibilis djfferenria jam conficitur realis, ejusmodi

A fcili-

28

j __n:

i $ De Dtßin&ione inter quahtates

fcilicet, quac, quandoquidem non ex limitibus fenfuali,

qua praediti fumus, repraefentandi facultati pofitis, fed ex conftanri ipfius arque propria plane narura proficifcitur,

ad univerfam, e qua cognitio formari unquam poffit,

Tnateriam pertinet- adeo lic nihil eorum, quae reprac- fentatione corporis continentur, objecto per fe fpe^tato

tribuere liceat, & quae rerum in fe fit rario, non folum

confufe, fed ne omnino quidem fenfuum ope nobis in-

notefcat. rntellefhis ^aurem _per fe ^, quaecunque demum ejusdem ^ponantur in cognofcendo fpontaneiras ipfique propriae cogirandi leges, objefta neque fibi ipfe dare,

nec fpontanea fua vi immediate intueri, nullamque adeo

eorundem fibi _comparare valet notitiam ^, nifi aliunde, a fenfu videlicet ejusque natura dererminatam acceperit cognitionis materiem; quam ideo, fepolna experienria

five notionum analyfi, five quacunque abftrahendi adhi-

bita _arte, haud feliciori fucceflu, quam quo ipfas, qui-

bus in rebus fenfibilibus percipiendis adftri&i fumus, fen-

fibilfratis noftrte necefiarias leges, ulterius explicare arque in alias, _easque remotiores, determinationes refolvére

conaretur. Hinc verö, quoniam nobis, quippe qui cer- tis^ iisque non tollendis, in obje&orurn tam fenfus ^ex- terni, quam interni, notitia acquirenda legibus tene¬

mur, non nifi cum phaenornenis res efi; facile jam in- telligitur, ad hsec ^tantum, qualia nimirum diverfis fen-

fibus percepu nobis uniformiter exhibentur, tanquam ad protypa ideas, ubi diftinclarne fint, an confufae, di- judicandum erit, exigendas efie: repraefentationes dein-

eeps non ideo- in confufis ponendas, quod a fenfibus

ortoe, res, quernadmodum a nulla repraefentandi vi pen- dentes in fe com para tre funr, haud exprrmanf, fiquidem

in eo omnes conveniunt humanae repraefentationes, atque fic fert, qua mortales urimur, repraefentandi facultas, cujus ea eil ratio, ut objecla cognofcenda certis iub

con-

corpov um Primarius Zf Secundarias.

conditionibus accipiat, ipfa vero producere, vel dica-

mus, creare nequeat. Quamvis itaque fatendum fit, quar concepturn corporis generalem ingrediuntur, qualitates

uberiorem aptioremque, in qua nativis fuis operationi-

bus verfetur, materiem intelle&ui fnppeditare, quam re-

iiquarum ullasj quum ramen nulla gaudeant realitate ^, ni- fi quaren us modum, quo ab obje&is an i mus experiuntio modificatur, conrineant, ejusque conftanti hafce modifi- cationes fecundum certas rationes excipiendi facultare determinentur; pro explorato habemus, easdem _{qua ra-}

les ab inrelle£tus notionibus minime pendere, neque, vel

ils in auxiiium accitis, ad ukeriora principia redigi, aut

diftin&iores, quam in ipfo fenfuali inruitu darae funt,

reddi _unquam pofie. Quare etjam, qui ex. gr. extevfio-

nem feu Jpatium explicaturi, per ordinem verum coexfißen-

tium illud cum 111. Lcibnitio definiunr, circulum in defi- niendo _committunt manifefium, rem explicandam pro

ipfa definitione venditantes. Per notionem etenim ordi- nis generalem, conjun&ionis nempe fecundum regulas qualiscunque, determinatus coexfiftendi modus, qualem ipfe intuitus demonfirat fpatii, nullarenus indicaturj un-

de, nifi ipfius fpatii fubje&a reprsefentatione, intelligi de- finitio nullo modo poteft. Neque, pofita impenetralili-

tatis definitione, quod ea fit materias qualitas, qua omni

mobili in certam (patii particulam motu fuo penetrare conanri refiftat; motui refiftere, quid fit, inrellexerit ali- quis, nifi plenam ac diftin&am impenetrabilitatis ideam fenfu jam pridem perceptam menteque comprehenfam

teneat. Qvibus vero effici videtur , quae corpori in i>- niverfum conveniunt, qualitatibus id cum reliquis, quoc- quot funt, fenfibilibus ^commune efle, ut folo, quo fup- peditantur, fenfus intuitu _{pateant, neque} pluribus notis eruendis definiri, fed tantum indigitari quodammodo iis poflint, qui earundem ideas animo jam conceptas habent.

A 2 §. VI.

s8

Crvstalli nnlaf-Innr» npr Ilnfmim mnnrlnm />«11.*«,,»,*.,«. Ai

sc De Dißin&ione nit ev qua litat es

§. VI.

Ide», _quae, utpote fimplices, in plures notas refol-

vi nequeunt, a Logices Do&oribus in confufarum nu-

mero fere ponuntur ; quo vero jure viderint harum ve¬

rum periri. Nos quidem ^a veritare propius paulo abefle

exiftimamus ita ratiocinanres. In omni utique repraefen-

tatione duo fe confideranda praebent, ceu chara£leres ^e- jnsdem eflentiales, fe. varia, <Sc variorum ad unitarem

conjun£tio; hane quidem formam, illa mareriam repra- Jentationis adpellant. Repraefenratio eft primitiva, cujus

materiam conftituentia varia ipfa non funt reproefenratio-

nes, fed folummodo ceu elementa ad unam conftituen-

dam concurrunt; derivativa, cujus materiam conftituentia

varia ipfa funt reprsefentationes, quae mentis vi conjun-

ftae ^unam efficiunr. Repraefentatio primitiva eft ßmplex, liquidem ejus ^ut unius & individuae confcii fumus, ne-

que vel fubtiliffimse anslyfis ope plures aut varias reprae-

fentationes in eadem difcernere licet; devivativa nurem

compofita. jam vero, quse norionem quandam tanquam

partes conftituunt, repraefentationes ejusdem nota vocan-

iur, quibus ab aliis diftingvi poftif. Atque fieri nequit,

ur aliquid notionis fit nota, quod a reliquis difcerni fo~

ciis ac feorfim repraefentari nulla rarione poreft. Qvod

enim in accurata notionis analyli intentam menris sciern iufFugit, qui tandem in confufa notarum multitudine ^no-

tioni univerfae ab aliis dignofcendae vel minimum infer-

viet ? Repraefenratio itaque ßmplex unicam tantum, qua

ab aliis diftingvatur, notam continec; compofita plures.

Quamobrem, ubi in Logicis decernitur, ideam clavam elfe

eonfufam, quae ab alia quavis clai*e quidem diftingvitur,

in qua autem notas, quas continet, chara£lerifticas a fe

mutuo difcernere atque figiilatim enunciare non valemus;

vix jam erit, quin farearur, honcce ide» confuf» defini¬

tion era

corponim Primarius Zf Secundavias. 21

tionem ad repraefentsriones fimplices inepte admodum adhiberi, quippe ad folas compofitas referendam, quae uti-

que confufie merito dicuntur, quoties idearum , quibus conftant, partialium fingulatim nobis haud confcii furans.

Ipfo certe covfufionis vocabulo multitudo indicatur _eorum, qu« confunduntur 3 qu« vero plura perperam dixeris,

nifi eadem divifa confcientia a ?é invicem aliquando di- fcernere _{atque ut} varia nobis repr«fentare valeamus;

quod autem in ideis fimplicibus fecus obtinet. Auf ita- que e complexu cognitionis human« exfuiare jubeantur

ideoe fimplices, aut, fi _ponantur, confufas efie, _negan«

dum. Quid? quod, fi confiiterit, easdem nulla mentis

opera ulterius refolvi poffe, ^a quibusvis tarnen aliis facile

diftingvi, diftin&iores quoque ejusmodi notionibus .cen- iend« videntur, quarum notas elicere quidem licet plu-

rimas _, qua numerum autem, qua pretium, vix determi- nandas.

Ex iis _r qu« fuperius breviter difputata fuere, ratio iam facilis paret, cur, qu« fimplices putantur, ideas ^con¬

fufas dixerit III. Leibkitius. Quandoquidem etenim,fen- fibilitate in limitata univerfae reprsefentandi faculratis ^na¬

tura pofita, quae rebus per fe fpe&aris realiter infunt at¬

que diftindlis notionibus comple&i valet intelle&us, fen-

fum quoque, licet confufe, percipere, decreturn fit; ^con- fequitur, unamquamque fenfualem reprsefentationem, fi

vel fimpliciffima fuique perquam fimilis videatur, plura

nihilominus _eaque varia continere, ex quibus fcilicer in

unum confufis illa, quaiis ejusdem in percipiendo con¬

fcii fumus, _emergat. Atque hinc, qualitarum fecundaria-

rum reprcefentationes, parncularum minimarum in fen- fuum organa impingentium figuras variasque agitationes,

quae iliis in objedfis refpondere prsefumuntur, perfedte exprirnere atque pluribus adeo conftare, licet fingulas,

ex quibus componuntur, perceptiunculas difcernere non

A 3 valeat

228

flrvsfplli nrdptinno

!!nfOI,m «„„j,,, Ii:

22 De DiflinSlione inter qualitates

valeat limitata percipiendi vis, Vir fummus fibi quoque

perfvafit of.

Ur autem filentio praetereamus, praefumtam hane o- piniooem non aliunde ^{, quam} a perfpecto, quo pharno-

mena fenfus interni & externi junganrur, nexu, qui ve-

ro omnem humanae intelligentise aciem nunquam non fugiet, rarionibus, confirmari poffe, adeoque meram elfe

hypothefin />), eamque alii, Harmonise videlicet Prrefta-

bilieze, qua urique unicuique corpori organico exrrinfecus

indu&K mutationi harmonicam in animo exa£tiffime ^re- fponderc caufse murantis perceptionem decernitur, ftru&am fuper- j

o) Les idées des qualités Jhifibles comme de la cotileur, de la

faveur &c. nous viennent des fens c'eß a dire de nos perceptions

confufts. Nouv. Es O p. 357. — Les idées fenfitives dependeut du

detail des figures & mouvemens & les expriment exacYement, quo i-

que nous ne puijjions pas y d c me ler ce detail dans la confufion d'une

trop gr ande m'ultitude & petitejfe des actions niechaniques, qui frap-

pent nos fens p. 36S- Quare Lockium ^quoque reprehendit, quod

inter qval. fecundariarum perceptiones & particularum rnaterialium mo-

tum nihil commune deprehenderet. L. c. in prsef.

p) Hane fuam fententiam a Lege continui fin mundo non datur

fal tus) robur mutuari quidem cenfet Vir illuftris, quippe vi cujus per¬

ceptiones quasvis fenfuales ab aliis minoribus, quae,quod langvidiores

funt, apperceptioni adhuc h'aud infinuantur, fenfim ac tion nifi per gradus

enafci oportet. L. c. in prsef. At quales hae fint laudata lege definiri

nequit; prsecipitur tantummodo, omnem mutationcm, qualiscumque

demum fuerit, per aliquod tempus &, cum hoc qvantitas fit continua,

continue contingere, adeoque non nifi per a&ionem caufse continuam poflibilem elfe. Quin potinäjj quum feniatfo omnis magis & minus fu-

fcipiat atque qualitate adeo gaudeat intenfiva, gradus fingulos inferio-

res ejusdem cum tota fenfatione generis efie neceffum videtur. ^— So

wie Z. B. bey einer befchleunigten bewegung die vorhergehende ge- fchwindigkeit nicht Ferfchmindet, Jandern Jich immer zu der folgenden

gefeilt, woraus eine immer vermehrte gefchwindigkeit entßeht; fo ver- fchwindet auch die erße finnliche vorftellung nicht, fondern gefeilet

fich immer zu den folgenden, bis der grad, der zum Bewusßfeyn

nothig ißt erreicht wirft. Maxwon Tr. Phil. p. 30.

corporum Pr zwartas &r Secundaria*, 2%

ftru&am; indicaffe forfan fufFecerit: ide^ confufse ac di-

ftinftee difFerenriam non nifi formalem effe ^j diftin&um itaque Sc confufum, quatenus magis Sc minus refpiciunt,

noriones efie relativas, _{quarum una} poni nequit, nifi po-

fita, quacum conferatur, altera. Hinc autem colligere

licet: nullas ideas re£te cenferi confufas, nifi ad diftin-

£tas , qu$ quidem haberi pofTunt, referantur; in quo ve-

ro relativo refpe£tu ^ut ejusdem generis fint idese com-

parandse, omnino requiri quorum vero neutrum in

allata illa fentenria obtinet, qua quippe perceptiones qua tales ad ideas diftin&as quidem, at generis longe diver- fi, _quaeque in a£lu percipiendi ad animi confcientiam

nunquam pertingunt, molecularum nempe morus Sc figu-

ras, éxiguntur arque , quod easdern nullo modo conti-

nere deprehendunrur , confufionis injufte damnantur; ^—

quo utique fenfu, fi difiindae illac redderentur, ne plane evanefcerent, verendum eft. Qvare neque id quidem ine- pte adeo prsecipi viderur, qualitatem repraefentationum

fenfualium formalem non ram ad res ipfas, quales vel in fe funt, vel tanquam obje&ivae perceptionum conditiones

ex arte ac conlilio infiitutis experimentis fecundum ^ex- perientiae regulas propius determinari pofiunt, quam ad phaenomena potius ejusdem generis Sc fenfus referendam efie atque dijudicandam.

$. vii. -

Quum ^, quae de hoc, quod quceritur, qualitatum di- fcrimine a Cel. Lockio tradita fuere, praecepta haud fper-

q) Neque igitur fatis commode ftatui videtur, e. g. (Wolf. Cofm.

Gen.) ex confufe perceptis kiminis in lameliis, qusefuperficietn _corporis

colorati conftituunt, refleftionibus ac refraftionibus coloris repraefen-

tationem oriri. Illse etenim ne omnino quidem percipiuntur; fed ' in exyerientiae ad rationes perceptionis objf ftivas ulterius eruendas re-

grefiu, in ejusmodi materia in fpatio ilelationes, incidimus.

s8

fl rv« fa 11

A nov» linfanm mnn/lm

*4 De Dißinttione inter qualitdtes

Ipernendis ^vexafentur dubiis, Scepticis in primis vehe¬

menter urgentibus: nihil omnino, quod fenfationes en¬

ris cogirantis referat ^, obje£tis ^, fl quae dentur , ab ani-

mo diverfis competere poffe; aliam, praeeunte Cel, Rei-

dio contra illos difputante, viam ingrefTus Cel. Fergu¬

son, lic fere rem expedire conatus eft r).

Quascunque ab obfeäis recipimus impreffiones, c ert as tis-

dem Natura quod am impetu adjcribimus qua litat es, ex qui-

bus t an quam caußs i Ilas provenire intelligimus. Atque in

eo quidem omnes conveniunt fenfationes ^, quod iisdem nibil in corporibus ipßs congvuat. In quibusdam autem qualescunque

tant um, quoe iis rejpondeant, rei ^potent i ^as ajfumimus, qua-

rum vero indoles prorfus lätet \ in aliis contra c auf as tion modo, quibus debentur, adejje colligimus, fed earum etjam ^, quales objeSlo vere injunt ^, natur am claris ideis comprebendi-

mus. Illa Secundaria funt, ba Primaria.

In cujus vero expofitionis ratione penirius excutien-

da, primum quaeri forfan poterit, an in communi fen-

fuum ufu homines potentiam quandam fenfationis effe-

£tric«m ut a modo, quo adficiuntur, feu ipfa ejusdem repraefentåtione ^, diverfam ^vere cogitent j) ? quod illis

adeo

r) Principles of Moral Philofopby. Ch. II. Seft. 3.

s) Ab omni fubtilitatis culpa abhorrentes difcrimen curatius ob-

fervandum efle putamus perceptionem inter obje&ivam, quae realem objeéti adfeftionem exhibet, atque ipfam fubfequentem fenfum vole-

ptatis aut taedii, qui, ut ad fubjeftum totus refertur, ita nullam objefti

conftirait notam. Quse utique duo inter fe permutata communique fenfationis vocabulo defignata multum huic quaeftioni caliginis oflfude-

runt, ficut & largam Scepticis ad cavillandum materiem fuppeditarunt.

Conf. Hume's Inquiry conc. hum. underft. Bericelex's Principles

of human knowledge. Reid's Inqu- into the hum. mind. Ubi enim

objeftum quoddam exterius fenfum gratum vel ingratum excitat, bu-

jus objefti pariter ^ac cujusvis ejusdem adfeftionis repraefentatio a

fenfu, quocum conjungitur, fubjeftivo plane diverfa eft. Atque hac

probe notata differentia, quid de trita illa, a Cartesio prsefertim

corporum Primarias Secundaria!, 1$

adéb non familiäre efle, ut ipfis porius perceptionibus analoga objecto tanquam prasdicata rribuant qualitatisque

nomine defignent, cuivis rem artentius perpendenti vix dubium erit r). In quo tarnen eosdem erroris neuti- quam infimulandos eiTe exiftimamus. Quansquam enim fenfibiles , quotquot immediate pereipiuntur, qualitates t

fubjefliva pereipientis indole haud dubie pendeant, atque präster ejusdein reprsefentationes, ut tales, propria nullt gaudere pofilnt exfiftentiaj quoniam tarnen objeftorum

in fenfum a£tuofe influentium nobis perceptibiles effe£tus funt, ad eadem quoque naturaliter Sc fine erroris pericu-

lo referuntur; quin eodem erjam fert nativa, qua in re¬

bus cognofcendis utimur, intelligendi facultas, cul id de-

latum eft muneris, ut diverfis fenfibus _pereepta varia in

unum comprehendendo, experientiae conltituat obje£ta*

Intelleflus autem, in cujus judieiis verum omne & falfum habirat, quum ea fit vis, ut objecta ^tum per fe Sc ab- folure, tum in determinata ad fubjeftum, cujus cognitione comprehenduntur, relatione cogitare valeat; _quod vero

B a nobis

& Locicxo adhibita, fenfationis e. g. luminis cum fenfu doloris com«

paratione, ^ex qua nempe colligere placuit, lumen corpori lucido haud potiori jure tribuendum effe, quam quo gladio ferienti dolor; itatu- endum fit, patet

t) Hujus affertionis veritati documento funt craffiores illse fenfa- tionum fubreptiones, quibus obje&is citra omnem ad fubje&um relpe«

ftum qualitates quoque fecundarias attribuerunt ad Cartesium _usque Philofopbi tantum non omnes. Unde etjam demonftratam ab illo, praeeipue vero Lockio, härom qualitatum a fenfibus dependentiam, tanquam egregium recentioris Philofophiae inventum, admirabundi ex«

ceperunt Viri rerum philofophicarum minime rüdes, I have here fup- pofed t hat my reader is acquaiwted with that great modern difcove*

ry, rohich is at prefent univerfally acknowledged by all the inquirers

into natural philo/ophy, namely, that light und colours as appreben¬

da d by the Imagination, are only ideas in the mind, and not quali-

ties that have _any exißeuce in matter. Addison in the Speétatnr

N:o _413.

28

Orv.stalli pftlrtt! HT! P HA!1 lin föTi

nrln

/iaII! aiimI«««* aL

2$ De Diftinclione inter quolitates

a nobis totum quantum diverfurn eft, atque a noftris repraefentationibus nullo modo pendet, iisdern, quibus

poftra reproefentandi facultas fubjicitur, legibus adftrin-

gere abfiirdum föret \ efficitur ^, ut quoties de cognitionis

»oftrae (enfualis feu experientiae realitate atque fundamen-

tis inftituitur quaeftio, fi nobis confentire velimus, no- ftrum obje£ta cognofcendi genus, feu id, quod noflri refpe&u funt, ab eo, quod in fe elfe poflunt, probe di- ftinguere oporteat. Ad hoc vero rite perficiendum re- quiriiur, ut, qusecunque nobis fenfuum intuitus fuppe-

ditent, rerum exrra nos pofirarum praedicata, quippe quae

a fpecifiea fenfibilitaris noftree natura pendeam, nequc omnibus adeo, quibus objectorum aliqua conceffa eft co-

gnitio, entibus cogitantibus pro iisdem neceffarie proben-

tur, pbxnovtenit annumerentur, immo vero ab obje£lis

mente abftra&a, ceu repraefentationes, quibus aliquid fi*

mite in reprafentatis non refpondet, ad animum perci- jpientis transferantur; quod quidem negotium in qualita-

ubus Secundariis, quam Primariis melius multo facilius-

que procedit. Indubiae namque experientiae teftrmonio

quum compertum fit, ^{quae a} rebus externis nobis adve-

Biunt, fenfationes cum certis, organis fenforiis exrrinfe-

cut indu&is, mutationibus conftanter conjun&as elfe; quo

lutem in organa fenfuum corporea agere poffit, prarrer vim motricem, in obje&o fenfus externi nihil detur;

fit, ut qualitates fecundariae, quae, quatenus repraefen-

tantur, cum adfe&ionibus materiae mechanicis & motu flihil commune habere deprehenduntur, a quibusvis ob- je&i, quod fenfum adficit, determinationibus inftituta comparatione facile admodum diftingvantur »), atque

tan*

u) I am fur t, that, by proper attention and ^care, I ^may know

my fenfations, and be abie to affirtn with certainty what they re/em-

hit, and rvbat they do not refemble. I have examined them one by

corporum Primarias £? Secundaria$,

tanquam fenfuum phaenomena, quibus extra percipieft*

rem nii congruum cxtiftir, confiderentur. jam autém no- tionurn phcenomem Sc t ei ipfius, quoe fenfui alia apparet, atque eft, ea eft relatio, ut, qualitate fenfibili pro phaé-

nomeno probata, quod fenfum adficiendo rationem illius obje£livam continere intelligitur ^, materia (cilicet qua tä- liSj in _quantum fubftantia lic vi in fpatio agendi praedi-

ta, tanquam abfolute Sc a fubjecti reprsefentationibus in- dependenter exfiftens cogitando afTumatur. Accedit#

quod, organorum fenforiorum mutationibus taoquam ne- ceflariis omnium

quarum ab extra fubminiftratur mate¬

ria , repraefentationum conditionibus pofitis, ex reruni

materialium, quaies experientiae obviae nobis innötefcunt,

in corporis noftri Organa attione ^omnem mundi fenfibi-

iis cogninonem repetendam efle communi opinione de-

cretum (it _; unde, quum a principiato fcilicet, principium

di(iin£lum fir, _neque ab eo pendeat, materiam ejusque multiplices in fpatio relationes praeter omnes repraefen-

tationes ejusmodi per fe exfiftere ^, pro certo fere poni-

tur. Quemadmodum itaque qualitates primarite funda-

menris fecundariarum obje&ivis experientia duce qua- damtenus eruendis ipfisque adeo a fuis extra percipietf-

tem caufis facilius diftingvendis ittferviunt; ita a cogi-

tatione vbje&i abfoluti ipfae difficulrer admodum feparan-

tur ac pro meris phaenomenis probanrur; quum videlicet

heic alrerum comparationis membrum, utpote ultra o- mnis experientiae campum longdfime pofitum ^, pofitivis

nullis determinari polfic praedicatis, nullaque fic menti fuppetat utraque in diverfo inttiitu fibi proponendi at¬

que inter fe conferendi Opportunität. Hinc rationem jam

B 2 videre

one, and conipared them voith -matter and its qualities ; and I cannot

•find one of them, that confejfcs a rejembling feature. Reid's Inqu.

iato the Hnm. Mind. Ch. Vi. Seéb 6.

28

OrVSffllll PftlrlhfinP» npr linton m Mlnnrliim /tnlll/>Mnt<» »t •_

2g Ds DißinSiions int sv qnalitntes

videre licet, cur nomina qualitatum fenfbilium proprie

fic di&arum x) multis ^, maxime vero Philofophise Na¬

turalis peritis, ancipiri fignificaru in ufu finr, quippe qui-

bus modo ipfam fenfationem , modo certam objedli cor¬

poris virtutem ^, cujus in fenfum influxui ill ius ^onus de¬

betur, defignant y)j primirivarum contra, quo? extenfo

reali neceffarie adhaerent, unico rant-um, eoque obje&ivo,

fenfu ab omnibus omnino hominibus adhibeantur. Quin etjam Hiftoria Philofophiar teflatur, illarum, ^quam Ha¬

rum a fubjecliva percipienris natura dependentiam faci-

lius longe citiusque agnovifle Philofophos, sbfohitam his

per fe exfiftenriam obftinarius vindicantes s); quo vero fic, quae noftro repraefentandi generi neceffarie conjun-

£tae Tunt, conditiones ad res, quce a noftris repraefenta-

tionibus minime pendentes per fe exfiftunt ac, fi fibi

con-

x) Ut qual. fecundarlae a Philofophis ^pro fenfus ph sen om en is fo-

lae primum probatse fuere, ita Senfibiles per oppofitionem ad primarias

fere diétse. lilas pbsenomena Specialia, bas Subftar.tiata Wolfius appellavit. Cofrn. Gen. p. 226.

y) Monent itaque paffim Phyfici, calorem v. gr. fn eorpore ca-

lido diftingvendum eile a calore, qaem perripimus.

z) Quare, agnita qual. fecundariarum a fenfibus dependentia, ab-

folutam _per fe exfiftentiam primariis tribuerint Philofophi, rationem

hane adfert Rev. Berkeley. Dial. entre Hyl. & Philon. p. 63. La

chaleur & le froid, les odeurs &c. nous afferent avec plus de viva-

cité dt un fentiment agréable ou défagréable que les idées, pour ainfi

dive, ffches, de 1'étendue, des figur es & des mouvemens. Et com me il feroit trop vifiblement ab furde de foutenir que la douleur ou le plaißr pujfent fe trouver dans ^une fubfiance defiituée de la faculte

d'appercevoir, it efi arrivé de lä, ^que les hommes fe font plus faciie-

ment detachés de l'opinion, qui attribue 1'exfifience aux qmlités fecon-

daires, que de celle qui ne tattribue quf aux feutes qmlités premieres,

Atque praeclare Ille quidem hsec. Neque tamen diffitendum eft, quurn,

^ui qual. fecundarias perceptas fere comitatur, fenfus gratus aut in-

gratus plane fubje&ivus fit, fieri potuifTe ut, eundem ab objektiva fen-

fctionis indole diftiogventes, hane objecto per fe nibilominus attji-

fcuerent.

cor por um P um ar Iis Sf Seeunduvias.

conftare Philofopho licebir, ranquam incognita tantuni iilarurn fundamerita foia rationis vi concipienda funt ^,

transtulerunt ₅ adeoque (enlibiliraris noffrae modificationes

indeque ortas reprrefentariones pro entrbus abfolutis ^oc

per fe fubiiftentibus habuerunr.

Hac certe Nofler quoque addu&us opinione, cum

qualitates fecundarias a fenfaum , ad quos ftngulae per-

tinent, natura pendere eique convenienter determiniri

intelligent, in arcributis aurem corporis efientialibus idem

non videret; ^quam iliis denegavit, bis immerito conces-

fir, obje£livam reaiitatecn. Ut enim, quam Scepticorum reprehenfiones evitaturus aflumfit, fenfationum, _quas,

ex Ipfius mente, quaütatum primariarum reprsefenratio-

nes naturaliter fubfequuntur, ab hifce ipfis diverfitatem ,

quippe quae ad ^rem nihil faciar, in medio relinquamus;

id quidem dubio ^{carer, omnem} repraefentationem ^aut in fola repraefentandi facultate, aut in obje&is fimul, quae

earn adficiunt, fui rarionem agnofcere fufficHentern atque

tam ab illa, _quam ab his determinari: _utcunque itaque eft, eandem tarnen obje&um ^, cui refpondet, ab animo diverfum imaginis inßar referre neutiquam pofle. Qua-

proprer, quandoquidern repraefentationes qualirarum in univerfum omnium ram primariarum quam fecundärk-

rum communi ^ea lege tenentur, ut nihil ^eorum , quae

continent, obje<£tis in _je tribui poflit, atque, ubi a fenft-

bilitate ejusque modificationibus difceiferis, illse non mi¬

nus, quam hae ad occultas plane redeant potentias; per-

fpicuum nobis effe videtur, utramque qualitarum fpeciem

ad eandem _, empirica videlicer, reducendam elfe realita- ris claflem.

§. VIII.

Ex iis, quae leviiliroa circa varias Philofophorum in praeienti qvasftione fentenrias, ha£bnus adferre licuit,

B 3 patere

28

Orvsfalli nnlfltinnp» ner llntanm mtinsl.im 1-

§0 De DißinSHotle inter qualitatei

patere jam arbitramur, quce in illis reprehendenda oc-

cuirunt, ea ex unico hoc , quod pro certo pofitum erar,

repetenda elfe principio : nihil omnino objedto tribuea-

dtim efle, _{neque pro} reali adeo ejusdem quahrare haben-

dum, ni(i quod abfolute & praeter omnes fubjedb ^reprae-

fentationes eidem _comperere exploracum fit. Hinc, quas

a fenlibus pendere obfeivarunt, fenfibiles adfedtiones,

Secundarias nimirum

ceu rneras animi fenrienri-s muta-

tiones, omni ad objedtum refpedlu exuras qualitntis jure,

folis fcilicet Primariis vindicando, indignas judicarunr a);

pocentiam quandam objedli incognitam, cui in fe (um agenti animi (enfatio ceu effedtus debetur, hoc nomine defignantes. Qua vero dodtrina, cui fundamenri ioco fuppofitam effe opinionem: nofiris repnefentationibus objedlivam nullam inefie realitatem', nifi ipfis ßmilta pror-

fus ac tanquam earundem protypa exfiflant objedta ab

animo diverfa , monitione non eget; ad qualitaies quo»

que primarias, quae quin eodem ^, quo fecundariee, jure

inter phaenomena referendae fint , vix tandem erunt, qul

dubitent, rite applicata • confequitur, intuitiva ^nos omni

deftitui corporum cognitione , quorum quippe ^, quotquot funt, determinationes occulrae tantum fint potentiar, qua-

rum qualitercunque quidem experimur effedla ^, fenfatio-

nes fcilicet, quibus tamen ipfis, fiquidem ad objedta haud

referuntur, neque realis ulla eorundem contineri poteft

notitia _j quin immo nullas plane, quas immediate perci- pimus, in objedlis fenfus externi dari qunfttntes, fed ea¬

rundem tantummodo in mente idens; quale vero, quan

tum ab intelle&us abhorreat indole, quamque complana-

ta inde ad Scepticifmum pateat via, nemo non videt.

Qvare ne de ipfa quidem qualitatis fenfibilis notione adeo

Illis conftitifle vidaur. Omnis

a) Les Couleurs, les gouts &c. meritent le nom de phantomes

f lutat <jue celui de qnalités, Nouv. EfT. p. 36g. Cfr. Rkid's Jnyu.

€or por um Primär i as £f Secundarias. ₃₁

Omnis certe reprsefentatio, cujus ab extra fuppedi-

tsta eft materia, quemadmodum ut una fubjefti ett re-

prsefentantis, ita per varia , quae continet, quandoqui-

dem ea per aftuofum entis ab animo diverfi in fenfum influxum data funt _atque conftituta, ad objedtum necefla-

rio refertur. Atque ad obje&um fic relata repraefenratio, fiquidem ejusdem materia obje&o, a quo determinata ett, ab ipfa reprsefenratione diverlb realiter refpondet ejusque adeo ad noftrum fenfum relattvum habitum ex¬

akte exprimit, ut vere obje&ivum quid _atque rcaie de-

terminationem conftituit obje&i nobis cognofcibilis ejus¬

que qualiias meriro audit. Inter fenfationem itaque qua.

ta/em, quae ad (ubjeftum tantum fentiens refertur Sc ea- tenus obje£tum fenfus interni ett; atque , quae in obje-

£to «ogitatur, fenfu aurem immediate haud percipitur, qualemcunque fenfum adficiendi potentiam, in medio quafi poflta ett qualitas fenfibilis, quae obje£lo fenfus ^ex-

terni immediato realiter competit. Hinc tam ii, qui

nonnullas corporum adfe£tiones ab objeflo abftra&io-

ne fejunclas ad animum, ceu fubjeftivas tantum ejusdem mutationes, transtulerunt ideoque extra percipientem exfiftere _negarunt b); quam qui virtutis obje£li inco-

fnitae ^ulo _fubjecere feu intelligibilis _notionem, phaenomeni _{in fuurn quique} caufae qua _extremum litat is voca _de-

fle£lentes, in fenfum vel ^, ut levilfime dicamus, u(um

loquendi, hominum eommunem mire impegerunt. Qvo-

niam enim qualitatis, de qua heic _quaeritur, perceptio objektiva plane eft atque extra percipientem naturaliter refertur, obje&i etjam externi, non vero flarns noftri inter- b) Sic Lockitjm facetius exagitat Reid

Inqu. irto the H. M.

p. 150. It is difficult to ajfign. a reafon, why, af ter finding that they were no qvalities of body at all, he fhoitld call them fccondary qualities; furely he did not mean that they were fecondary qualities of

the Mind♦

528

--ii:

02 Dd Diftiiiclhne hier quolltates

intern! eft determinatio, Quam autem objecto in fe rri- buimus, in fenfus Organum agenclo fenfationem excican-

di porentia, ficut immediatum fenfus obje&um non eil, Ted inrelle&us, ira _neque, fervata verborum proprietai-e,

fenfibiiis qualitas adpeilari uila ratione poteft,

Quüe cum ita finr, efticitur, ut qualicates omnes ,

erjamfi, in quanrum immediare Tub fenfum cadunr, ni¬

hil, quod rebus per fo {pe&atis comperat, fed earundem

ranturn reales ad noftram fenfibilitarem relationes exhi-

beanr; obje£lo tamen tanquam realia praedicara re£te adji- cianrur, in determinato videlicer rum ad fingulos, ad

quos pertinent, fenfus, tum in univerfum ad fubje£lum percipiens refpe&u. Enimvero, generali pb&nomeni notio-

ne pofita hac, qua obje&um eft, cujus reprarfenrandi ge¬

nus haud abfolure in obje£to repvcefentato, verum in fub- je£lo quoque repraefentanre rationsm fui agnokit fufficien-

tem; eorum, quae obje&is fenlus externi conveniunr,

hane diverfam ad fubje&um rationem oMervamus, ut

quaedam a peculiari certi cujusdam fenfus indole ejusque organi ftatu ^, quo itaque mucato ipfa quoque muranrur ; alia ab univerfe fenfibilitatis, nullo fcilicet particularium ejusdem fentiendi viarum habiro refpe&u ^, conftanti na¬

tura , quare in omnem humanum fenfum eodem modo immutabiliter _quoque valent, quoad fpeciei determinatio-

nem pendere videantur. Unde, fi quid veJ nobis vide-

re liceat, haec conficirur qualitatum notabilis diverfiras:

ut quaedam, quatenus non nifi a nativa fenfualis reprse- fentandi facultatis indole rerumque ab ea diverfarum, no- bis vero in fe nullo modo cognofcibilium , exfiftentia pendere atque, in qua illa ad has pofita eft, relationi

convenienter determinari intelliguntur, ex aliis prioribus experientiae obviis deduci aut explicari nequeant, ideo-

que pro primitivis fubftantiae materiali propriis habean-

tur; his autem cognitis atque concepru corporis gen-erali

com-

cor por im Primär ms Secundaria i t v 3 3

comprehenüs, ad easdem ianquam cbjeSiiva fundamenta, reliquas ut pbeenomena, quorum repraefentandi genus in

varia fingulorum fenfuum natura atque conformatione

rationem habere videtur, fecundum experientiae regulas

reducere liceat3 i. e. in rationibus perceptionüm ^, quibus

ad obje&a relatis quäl. Secundarise continentur, obje£ti-

vis atque extra percipienrem politis, a condirionatis ad

conditiones experientiae du£tu regrediendo, eruendis 6c aliquatenus determinandis, ad materice generaliter confi-

deratae iisdemque operandi legibus fubje£fae modificatio-

nes, varias in fpatio relationes, modum denique, qvo in fingula vane conftitura fenfuum Organa a&uofe in-

fluat, inveftigandum deducamur. Id ^certe videmus, cau-

iis colorum _, fonorum cet. penitius explorandis operam,

nec fucceffu _carentem, infumfiffe fedulos Naturae Myftas, variasque fua probabili veritate haud defraudandas ex«

cogitalfe hypothefes ^, quibus, quid in corporibus ^revent

fint, explicarent. Atque id ingenio humano familiäre

elfe _{, ut} in qualitatibus illis fenfbilibus ad fingulos fen-

fus relate ac tanquam phaenomenis, quae ab eorum indole pendent, confiderandis, fundamenta, ^quae iisdem in ob«

je$is refpondeant, in materia ^{pro conceptu} corporis primitivo generaliter fpe&ata &, quae eidem inhaerent,

in fpatio agendi viribus, vel fola cogitatione praccipiat;

documento eife videtur Philofophia Naturalis Mechanica,

quae corporibus pro machinis fumtis & maifa materiae per univerfura mundi corporei complexum pofita abfolute fimilari, ^ex particularum minimarum figuris motuque,

ac modo compofitionis differentias corporum fpecificas

&, quae rebus fenfibilibus accidunt, mutationes expli-

care adnititur _; quae quidem philofophandi ratio, quum Mathefi _quam maxime fit accommodata, Philofophiae

Atomifticae feu Corpufcularis nomine clara, a vetere inde

Democrito ad Cartesujm ac nofirum usque aevum, pau-

C eis

28

O^irufoll! /^rwlotirnio ^nor llrifonm mnn/lnm ä«.11 !

34 De DißinB. inter .qualtt. ror/;, fra, 8^ Secwid,

eis obnoxiå mutationibus, viguic atque infignem in Phy

fices principia prodidit efficaciam. Qui autem in Na-

furae recefius alrius penetrare arque eorum ^, quae (ii b ^- ftantiae materieli in genere conveniunt, rationes a priori reddere aggreffi funtj in Monadibus & Elemenris _corpo-

rum fimplicibus Rationi abfoluti quid perpetim requi-

renti requiem quaerentes, in mere pofiibilium, quarenus

intelligibilium, mundum inanibus intelle£lus norionibus

remerc evagaros fuifle, neminem, nifi Metaphyfices faco-

rum admodum ignarum fugit c).

Qvalitarum iraque Secu.ndariarum & Primariarum difcrimen relatione pbdenomeni & rei, quae fenfui apparer, contineri videtur; quae vero hujus relationis indeque ori-

undi ab illis ut phsepomenis ad has tanquam objektiva

eorundem fundamenta regreflus ratio fit atque principium

etfi altioris indaginis fit quaeftio, in eadem tarnen fol-

venda vires in fequentibus periclirari haud forfan pceni-

tebir.

t) Cfr. Wolf. Cofm. Gen. it. Pfych. Rat. 2« r00-