/V.
DEO DUCEi
DISSERTATXO PHiLOSOPHICA, ·
De
Ρ RAEHJ DI C
I IS
REIPUBLICiE NOXIIS,
qvam
SÜFFRAGANTE AMPL. FACULT. PHTLQS.
IN REGIA ACADEMIA ÜPSAL.
Ρ R JE S ID E,
VIRO AMPLISSIMO ET CELEP.ÉRRIMO,
MAGISTRO
LAURENTIO
MORAL. ET POLIT. PROFESS. REG. ET ORD.
publico bonorum examini modeste submittit,
PRO GRADU,
MATTHIAS M. ,
DALEKASLUS.
JN AUDIT. CAROL. MAJ. DIF.XVI" APR.
Α Ν NI MDCCLII,
horxs ante meridiem consvetis.
STÖCKHOLMI
Txpis LAURENT!! LUDOVIGI GREFING1I.
r: Ν. f.
§. ι.
umaiibe mentis, per labem prif?t-
naa^vam corruptas, trifte omnino eft
documentum, quodnontantum plu-
rimarum rerum laboret ignorantia?
adeo ut in errores quosiibet faciie prolabatur, verum etiarn erroribus
iemel conceptis & approbatis , ita per.tinaciter plerumqueinha?reat, eosquemordicus defen-
dat, ut, quamvis falfitas eorurn evidentiflime fuerit de-
monftrata, veritati tarnen palmam dare nolit* Quan¬
tum erroneas ejusmodi praeconc.epta? opiniones , qua?
Prtejudiciorum nomine plerumque appellari iplent, Omni¬
bus occaüunibus, per totum vit^ hominis curriculum,
in fcientiarum & ftudiorum progreftii, ßngulis homi-
num focietatibus, immo in religionis quoque nego.tiis, pariant difficultatis &damni> mei jam non eft inftituti explicare. Labor hic meam lcnge fuperaret tenuitatem;
majoris etiam eftet amplitudinis, quam ut paucis com-
prehendi peilet« Gerte Pratjudicia» inter potjftimas re¬
ferenda funt caufTas,omnium controveriiarum inter eru-
ditos)
) M'C f
difos, fchismatum & hserefium in Ecclefia, pluriumque
In Södetate Civil! rnalorum, In eo folum mea qualis-
cunque verfabituropera, ut quam breviifime, per furo¬
rna tantnm enndo capita, quantum damni Reipublicae
aiFeratit Pra?judkia, pro viribus, quas (endo, quam fint exigua?, demonftrem: Tuam vero, B, L» nutiorem cen- iuram mihi polliceor, qua pareil, obfervantia exptto,
§< Il
PrJudicium9 commimirer cum Fhilofophis, appella¬
mus; Judicium erroneum,perfracipitantiam latum. Ut eo faciiius inöffenfo pede in fequentibus progrediamur, ne-
ceifarium nobis fint, fiatim in limine, fenfum bujus vo- cabu.fi, allata definirione dererminare, quippe quod ma- xime mukiplicem admittat fignificarionem, vixqueapud
yeteres, numinato in fenfu occurrit. Aliam enirn Juris Confulti, aliam vero Philofophi, cum hac voce conjun-?
gunt notionem, Senfu Juridico fumitur, vel pro ejus«
modi iudicio, quodantejpiam fententiamlatam, vel prius
quam ad aliud proceiTus fiat negotium, pro alterutro Ii- tigcxitium ferri fölet: veletjam pro fententia legitimeia
foro lata, qu^ judici, in pari cauiTa, exemplum icoitan-
dum probet. Pneterea etiam Prasjudicium, apud fcri-
ptores antiquos, pro conje&ura accipiturprobabili, cer- tis ex circumftantiis, de futuro rei eventu capta; utjam
taceam, quod vulgo haud raroproquavis injuria & in- commodo ufurpetur. Miffis his fignificationibus, nos,
ut patét, Praejudieium cum Philofophis explieatum vo- lumus, qui illud rurfus bifariam accipiünt, partim lar
tiuSy tumque notat quodvisJudicium pr^ceps, quod an-
te debitum rei examen fertur , Γιve illud veritati fit confentaneum, five minus, partim ftriäius, pro judicio
folum falfo, quo in fenfu noftrxjam eft coniiderationis.
A 2 §; III,
f ® ) K ( ä j. III.
Sicut omnis human® mentis miferi®caufFa in lapfu originario eil qua=renda, fic etiam origo prajudieiorum
omnium ultima, ex eodem fonre fine dubio eil repeten- da; hac enim tpiilifiima clade, omnes animfc vires mi-
rum quantum funt rmminut®, mensque ndftra plus
quam cirnmeriis obdubta eft tenebris. Concefiit qui-
dern Dens O. M. nobis nobile donum, intelie&um puta,
cujus ope ad diftinflas rerum reprsefentationes perveni-
re poiTumus ; fed quemübet tarnen deplorare oportet,
illum mifere depravatum ac obfcuratum efle, tamque är&is circumfcriptum Hmitibtis, ut multa plane non»
plurima vero non nifi obfcure & corfufe, fibi repraefen-
tare poffit- Si intellechis ciiiinclas ferurr. notiones fibi
formabitr attentio & refxexio eftadhibenda? quanto ma¬
jori igitur labore ac induflria in ideis conjungendis» fe·
parandis, comparandis, inqueratiociniisformandis5quod judicii rationisqué proprium eff .officium » opus eft ?
Profeélo, nifi ca-leulos heic rite (ubducat inteHeiluss
oirmiaque fub exadfum rationisexamenrevocet, ad-pra;-
judicSa ae errores quosque faciiis & proclivis eil 1-apfus.
Quo minus vero femper veritati inquirend®, quo par eil ftudio, opera detur, iupina pkrorumque impecit tgnaviär qui fatius fbi putant aHorum receptis opinioni-
bus inhamere, quamdebita indetegendiserror!bus indu-
ftria pofita animum defatigare; unde ignaviamaterpr®- judiciorum band imrrerfto appellari potefh Inter cauf-
ias porroy qu® praejudicatisopinionibus occafionempr®-
bent,fenftir, imaginatia atque mordhum appetitus, haud
dubie funt refereudi Ηi enim rntellecrum f®piffiroe in
rransverfum raperefolent, tic fine u'cenorirationisexa-
mine,. iis, qu®-fenilrs; fvaviter äfficiunt, fu-uiit addatcab eulum,
9& ) Χ ( 9fif * culum, &falfumpro verö, nec non malnm pro bono ar- ripiat & eligat Huic malo, niii tempeftive obviarn ea-
tur, illud hominem in fcedam detrudere poteft fervitu-
tem moralem, ex qua non nifi fpmma cum difficultate
emergere poteft. In cäufFaspraejudiciorum inquiiituris,
Varia ulterius fe öfferunt vitia, quas a verkatis tramice
in errorum devia mörrales abducere fölent. Sic, qui
ambitime*atque mmia Philavtia laborant, immodico fui amoreeapti, aliorum fententiis, licet folide demonftra-
tisr infuperhabitis, feipfos fuasque opinionesplusjuilo·
efterunt. Hoc animi morbo correpti, eo facilius-in va- ria prkjudicia incnrrunt, cum, propriis viribus nirnium
confidentes, feipfos, ad quamvis veritatem eruendam,
pra? aliis, idoneos efle exiftiment. Hinc prafdpitanter
nimis arque feftinänter de rerum verkare ac falfjtateju- dicant, vel ex falfis principiis erroneas dedueendo con-
clufiones? vel ex verisprincipiis, vitiofa ratiociniorum
frie, falfas opinionescolligendo, ficque, quidquid ani-
mo fefe oftert, ii fpeciem veritatis faltem habeaf, illico arripkmt, & quoniamdedecori fibi piltant qu^damigno-
rare, aut errorum commifibrum convinci, pra?conce- ptas fuas opiniones, fumrna cum pertinacia, defendunt.
Avoriti£ etiam plurima onginem debere praqudkia non eil, quod dnbitemus, nec illud longa eget probatione.
Quemadmodum enim illi, qui hoc fe polluunt vitia·,
omne bonum ex propria folum metiuntur utilkate, ftc apertis faepe ocuiis csecutiunt, modo inde aiiquid iucsri
ac commodi habere poffint. Horum errores eoperieu-
loiiores funt, quo certi»seit, nullas fere prsejudicatas opiniones altius anitnis infixas efle, åc acrius defendi,
quam quae turpr huic innittmtur vitio. NecJane, (ut
verbis ut^r Pfaffi in diiTertatione,de P-raej-udkiis Theolo-
A ι gicis)
6 g& ) η ξ. $ρ
gicis) avaritia regnat, ä cmctpiporefi de homini-
bus adfemam mentem rewcanåis, tarnen de iis, qui am- Intione tangtmtw, affirmarinequk. Iii emm atiquamb,
demorfirataeft veritas, mentemquefuo bmiine couifirat atqne
perceilit, fipatdkdumadhue koneftatis finceritatisque habeanti
ceånntxy veritatt manas dant, ne maiam defe apinionemaptid
vires deBos atqne honeftos concilient. JIH vero, cum longe
aiiumfinemfihi habeant propofitum, /7/ 0//Ζ//Λ2:contraria raunt,
ξ$ licet de errorefuo cenviaiquoquefint, tarnen iftum niardi-
cus defendimt, ne rebusfids defint, ξβproprium, cui ante
omniaaliainhiant, commodum, negligant. Quam fcscunda
etiam pnejudiciorum mater antiquafit ecmfvetudo, expe- rientia fatis Cup rque loquitur* Vidernus emm<€rrores,
longo ufu receptos, quibusmens eil· afFvefaåa,, q lique
ob antiquitatemcommuniter3 plerisquecreduritur, dif-
ficulter omnino eradicari poiTe. Hinc videmus prasju-
dicia plebis, quss plerumque confvetudine & antiquirate
nituncur, fumma cum difficulrate exui ρolle, licet fal-
iitas eorum ad oculum fuerit demonftrata. Ut boc ma-
lum latius ferpat, haud par um quoque facit perverfa:
multorum educatio. Neglecta enim, ut piurimurn necef- faria,judicii cultura, qua infantes ilatim a teneris, ad
examinanda ea, qwx tanquam credenda ipfis proponan- tur, adque nihil credendum de quo non funt lucuienter convi&i, manuduci debent, ut lic verum a falfo probe
difcernere difcant, ad ea folum, qine a majoribus tradi-
ta funt, credenda, casco impetu feruntur. Hinc fit,
ut tantum non omnes, ab ineunte setate, multa falfaf inepta?immo etiam ridicula, contrahantprayudicia, qux per totum deinceps vitse currieulum multum ipils offi-
ciunt, ac a regia veritatis via, in devia qua^vis abripiunt.
Quid demum auBoritas, imitatio, prxpofierus multitudinis
) * ( S® 7
tonfenjus, aliaque, immo etiam temperamenta, ad prasju-
dicia exciranda,conferant, multisquidem exponipoiTet;
at otium nobis in hoc pundo fecerunt eruditorum plu-
res9 qui fufius hane rem tradarunt. Videfis Chr. Mat¬
th<et Phaffii di(['ert. de Prxjud. Theologicis, Tunelii dißert. de
Pr<ejudicio approhante vel improhante novitates, H<rggmanni dij]'. ad hane Åcad. depr<zj. erudit. circafcientias &c.
§. IV.
Ex bis,aliisque fontibus, quamplnrimi turbidi pras-
judiciorum profluunt rivuli, pertotumfcientiarumcam- pum late adeo fefe diffundentes, eumque inündantes, ut fpl ndidum veritatis palatium penitus fubmergere velie videantur, funeftiflima in Eccieiia, in Foro, in Repu-
blica alibique relinquentes veftigia. Kon eft, quodali- quis a me exfpedet adcuratam omnium prasjudicii fpe~
cierum receniionem, hoc difficillimum fåne, iinon fru- ftraneum eilet opus; pra?judieia namque, pro diverfi-
täte circumiiantiarum & cujuslibet iiiclinationis ac tem¬
perament!, in immenfum propemodum variant. Quas-
dam tantum in vita communi ubique fere obvias prsejii-
dicii fpecies afFerre lubet, qua? deinceps 'propofito iio- ftro meliusinfervire poiTunt. Sic quidam, debito ratio- nis fcrutinio infuper babito, eorum inconfulto ample-
duntur opiniones, eorumque dida &fada tanquam ve-
ra, reda ac utilia fufpiciunt, qui audorieate pra? aliis poliere ipiis videntur, & de quorum meritis, eruditione it;geniique dotibus optime funt perfvafi, atque fic mPr<e- judicium incurrunt AuBoritatis. Hi rurfus duplicisfunt generis, vel enim nimiam m antiquioribus collocant fi- duciam, qua?que a Majoribus ipfis trädhaTunt, tanquam
oracula venerantury vel etiam quibusdam apud veteres näsvisobfervatis, inventa& fent-entias eorutu? Veraslicet,
temere
t r m c m
fernere" rejiciunt, quie vero a reeentioribiiS fünf pro- fe&a,tanquam ex tripode diS:a ac infaliibiiia redpiunt
& defendunf» Uli abducunfur Prejuäicioantiaiiitatis$ hi
verö jPrejudkio Notitatis. AIii propriis viribus nimitim
coniidenfes, aiiorumqiie propofitiones &judieia, ii fuls
noaconientiant, faflidiohabentes, propriastantummodo opiniones·, fepius tiondum re probe examinata, concé-
ptas, fuasque inventiones, fanquam ab erroré prorfus
immunesi ■& dbutiiitatemmaxime comrnendaridas",ven- ditant, aiiisque obtrodere voiunt, adeoque Pruejudido m-
me confidendercgimmr. In alium erroris fcopuium im-
pingunt iili, qui rem vel veritatem quandam, folide li¬
cet demonftratäm, ac in focietate civili utiiiflimam, non ideo, quod faltitatem ejus perfpexerint, rejiciunt; Ted
eacn tantuin ob cauilam, quod hic vel ille vir, qui apud
iilos melioris nön eil notse, illam excogitsverit, invene- rit,&cumaliiscommunicaverit, quampnejudiciifpeciem
Prepdidum diffidentie vocare liceat. AIii, qui nimia ha-
bendtcupiditate regnntur, fuam ante omniafeélando uti¬
iitatem, aliud approbare nolunt, quamquodeorumcom- rriodis infervit,vel faltem non adverfatur; hi adeo abdu-
cunturPrejudicio profrientilitatis. Quidam tandem va¬
na feducli ambitione, quid verum quidque bonum Γιt pa-
rum curantes, ea omnia avide arripiunt, quae inclina-
tioni eorumblandiuntur; ea vero, quasapparentibus per- fe&ionibus vel minimum derogare videntur, ftatim re- fpuunt; hi itaque inprejudicum, quod a vanagloria ap-
peilationem merito habet, prolabuntur*
J.-V.
Cum viderent homines, fe in ilatu naturali? nec a malorum irruptionibus fecuros vivere pofle, nec feli-
cem tranfigere vitam, cumjaåura licet naturalis liber-
tatis,
^ . ) Χ ( '85? 3
catis, inCivitates feu Respublicas, Tecuritatis & common ditatis, vei utalii loqüi amant, felicitatis'externa? obtl«*
nendae gratia, coire neeefTum habuere, Hos ig itur fi*
nes, quibus Talus Reipublica abTolvitur, promoveudi,
vi unioniscivilis, fingulis civitatis membris pro viribus
incumbit obligatio, iliique civibus maxime cur«. cordi- que eiTe debent, fi in perfeåo ac florentiRespublica per- durabic ftatu. Perfeaio ingenere eil confenfus plurium
realitatum in uiio; perfeaio itaque Reipub-ltcs conii-
ftit in confenfu Imperantis. omniumque civium, eorum- que a&ionum, Ten unanimi tendentia ad finem commu- nem obtinendum. Finis vero int-entus» quo minus ob- tineatur, Square non omnes in illo quarendo confen«
tiant, permulrum impediunt pnejudicia in civitate re-
gnantia. Praejudicium enim eft falfiim judiciumper praj- cipiüantiam latum, §. 11. qui igiüur praejudieiis Tunt ab- repti, non poiTunt non ßepe erronea de fine Reipublicse
ferre judicia, quo fit5 ut nonraro nubem ut ajunt, pro
Junone, & Tpurium pro vero aftumant fine; aut etiam,
fi vel maxime verum propofitumfibi habeant finem, cir¬
ca media tarnen, huic fini obtinendo accommodata, ple-
rumque hallucinantiar, unde fit, ut non folum optato
excidant fine, verum etiam a&iones, faluti Reipublica? e
diametrorepugnantes, Tufcipiant. Kinc, in fine Civitatis
quserendo, inter membra ejusdem magnus oritur diffen-
ius, & conTequenter imperfectio Civitatis.
§* vi.
Diximus Tuperiori §, finem Reipublica? eile <5c Secu- ritatem & Felkinuem externam. Securitas eft vel externa,
quandoa malis abexteris metuendis iibera eft civitas;vel interna} qua ab inteftina vi eft libera. Perfelkitatem ex-
B ternam
K» Κ
ternamcum Cel Schuberto intdligimus ilhm homimm ßä-
tum, in quo quisque defeclusJiios, aliorwnque b. t. quibns opus
habet adviΐ<ε conjbrvationera, commoditatem anhmque ξ$ ex- terniftatm perfeciionem , facile fibi poteft acquirere. Hos
interCivitatis fin.es adeo ar&us deprehenditurnexus> ut
vtnus absque alti ro vix ac ne vix quidem obrjneri poilit, Cuique manifeftum eib,, ab.eure fecuritate, iii co etiam
exulare fttieitatem externam; quomodo enim is feiiceru
ageret vifam, qui Contiη uo expofitus eil pericuIo v'itäe,
vaktudinis, r:ec nonbonorumreliquorum an vita? neeefP-
tarem pariter ac commoditatem necefTanorom , jabtü-
ram faciendi? Quod vero ad fecuriratem artinetj largi-
mur quidem, in fe non implicare, illam absque feheira¬
te externa dari '· poiita vero preeienti rerum conditione, pofita aliorum malitia, & aliarumOvitatum limites dila-
tandicupi 'itate, difficulter omnino inRepublica, opibus exhauiia, fperaripoteih Qtiis Beßrir,ad infuFtus hoibium propeliendos ac ibeuritatem Reipuhiica? fartam t.ftam
confervaudam, exercitum eiTe conferibendum, propu-
gnacuk exflruenda, clafTem ornandam, apparatusmilitä¬
res acquirendos,&reliqua? Unde vero maximi ίumtus-?
huic fcopo neeeiiarii, inRepublicaomnium rerum inopia
iaborante, erunt conquirendiV Profe&ovix dmtius fpe- randa efbTecuritas, quamvicinisuvitatibus> viribus pne- pollentibus, illam indujgere placuerit* Quid? quod,
nonparum quoque periclitatur fecuritas interna, vires
enim Principi, matevolorum, & feditlones moventium hörninum,conatibus reprimendis. ddunt fufficientes, qui Mxprim?s in civitate langvida & inopi haud infrequerites effe folenC Quidquid ighttr, aut Seciiritati aut felicirati
Mvitmisexterna ailqua rarione'repugnat, illud Reipubii-
cae quam maxime dl noxium. Praejudida vero mefn-
bro-
5>ff ) X c
. brorumCivitatis.utriqueharum multum adferre damnL
infequentibus hrevicer oftendere conabor»
, 5 vjr. ; I
Probavimus nuper § V, praejudicia magnum in So-
cietate CiviSi efficere diilenfurn, & coniéquenter irrper-
fedioaem, difcordia cnim intsr cives regnante, ruina
Civitatis haudprocu] abeih Talem vero diicordiam prse- judicia lioii rantum progignunt, fed ica efiarp alunt ac
nutriunt, ut.akiores quotidie agat radices» Sic qui Prx- judicio abducuntur AuBoritatis, in eorum partes incon-
fulto transeunt, qui iplis aliqua poliere videntur audio«
ritate, vel quibus, ob pneftita beneficia aut alia favoris
docLimentajobftridi funt, licet hi forfan aliis prayudiciis abrepti, nihil minus, quam vcra Reipublica? eommoda
promota cupiant, Prcejudiäo autem nimia confidenti# qui
reguntur, aiiorumconiilia, licet rraxime Publica? rei profutura, faftidiunt, fua vero ponfilia, quamvis noxia,
ceu oracula ab -aliis fufpici volunt, Qui in Pr<ejudici.um
mini# aliorum dißidentue incurrunt, alios, quibus minus favent,nontahtumipfiodio profeqmmtur, eorumque di-
cl:a & fada, licet Reipubiica? maximefalutaria, rejiciunt,
fed e iam impudenter calumniantur ac eos, apud alios
infufpicionem fra.udis> ignorantia? &malitia?adducere.co-
nantur. Uli, q ios acaritia & proprio utilitatis Prcejuai-
cium in devia träbit, publica falute fusque deque habita,
propriumunice feöancur commodum» inque peOImo*
rum hominum partes turpiter defcendunt, qui nihil mi¬
nus quam Reipublicse quatrunt falutem, modo ad ipfos aliquid inde lueri redundarc queat. Hos et'am non pu-
det aliorumciviumbonis, 1 egitime,acquifitisavideinhia- re,illaquefub fpecie juris faqpiusadfepertrahere, &ut fa-
B χ cilius
·» )·χ< ·«?
cilius mtentum confequantur finern, alios, eadem fedu- öos,habendi libidine, in focietatem fecum allicere, au-
xiliares ipfis porrigendo manus* Ambitiofi bomines, Prtejudicio värns gloria correpti, varia itidem ratione dis-
•Cordiam in Civitate augent, hi enim, pt^e aliiseminere volentes, non folum nefaVio modo honores, iibinonde- bitos, dignioribus fiepe excluiis, captare conantur, fed
etiam aliosciyes altoafpiciunt fupercüio* Dedecori quo-
quefibi putanf,tiiii ob leviflimam injuriam, feverifljmam,
& publice & privatim,' fumerent vindiåacr), unde dueJla aliaque triftia onunturfpedlacula. Hoc pr^jiidic'üm. ii apud dimmos Miniftros <5c Civitatis Redlores deprehen-
datur, ep magis fecuritati Reipublica» efl noxitim, cum magnorum motuum & bellorum cauiTam facile pr^bere poflit, quse, quomiam periculofa & anceps eft belli alea, inextrémam Reipublica perniciem vergerepoifunt» Ex his leviter allatis cuilibet in aprico eil, pra?judicia multi- plici maio, litibüs, contentionihus, mutuis odiis, ver- bo : omnis generis confufioni in Civitate, latas aperire portas, qua? mala eousque interdum progrediuntur,
utcives in prapria vifcera fievire incipiant; qua ratio¬
ne fecuritas interna non tantum in exilium propellitur,
fed externa quoque ninnium vaciilat; partibus enim nu-
tantibustotius mina pr® foribus eil, nec, ut fupra mo- nuimus, diutras haben poteft, quam vicini Status il-
lam liobis concedere dignentur*
§. VIIL
Poåquam Jam iuperiori §.. expofuimus, quomodo
fecuritatem Reipubllca?, mukiplici Pnejudicia involvant
noxa, ordinis nunc ratio requint, ut paucis etiam ex- pendamusaquanto felicitati Reipublicae externa, eadem
fint
) K c se **
fot impedimento. Ha;c vero Felicitas cum conflflat in
ftatu, in quo quisque defeänsfnös, aliorum, A e. quibus
opus habet ad vita; confervationem» commoditatem ani-
rn^que & externi (latus perfedtionem, facile fibi poteit
acquirere (§. VI.)? absque prudenter iηitituta Oecono-
mia,· Agrkultara nemp'e, Rei Metallica, Årtium mamrn-
riarum nee hobCommerciorum dcbica cultura, rr.inime ob-
tineri poteit. His enim partim éx foecundo terra? gré-
mioeiiciuntur,immo ex imis telluris vifceribus effodrun-
tur, partim etiam ab exteris regionibus advehuntur, nec
non aiüduis manibus coniiciuntur omni ad vita;, nccefli-
tatem iimul ac commoditatem, ad vidlum & amidtum
nobis neceflaria, & fic iiiorum ope omnium rerum no- bis affluentiam comparamus, qua defedius noftros alio-
rumque fupplcre queamus. Μ ei jam non eil. inflitu.fi,
harum OeconomiEBpartium pra?conem agere, quo et¬
iam eomelius fuperfedere ρ©fluni, quanto certius mi¬
hi perfvaFurrr habeo, neminem -ha?'c leviflima 1egentern, nifi nimium prajudiciis öbnoxium, maximum earum in
Civitate bene inftituta ufum, in dubium tradturum?
pra?terea etiam plurimideRepublica optime Meriti, hanc
Fpartam in fe fuiceperunt acita exornarunt, ut nemini,
rem redte perpendenti, de infigni earum utilitäte-uifuea fuperefle poflit dubium.. Quamobrem- nemo non videt Reipublics: quam niaxime ititereile, ha;c felicitatis civi¬
lis fulcra ad iummum,.perduet florem. Licet heec ka fint, experientia tarnen docet, illos non deftiiße, nee etiamnum deefle, qui prasjudiciis. occmcati, fupra no- minatis felicitatis öbtinend« adminiculis, varia ob;ece-
runt obftacula. Koflrarum itaque in iequentibui erit partium breviter oftendere, qua ratione omnes &ßngu-
\x §. IV. reeenfitaeprsejudiciiipecies Agricukura, ReiMe-
B 3 taiii-
«4 se ) χ c m
taUic£, Opificionan ξ$ Commerdorum iioreiitem remoren-
tur ilatucn> iliisqus maxime obiteur* Ab inflituto mep
nec heicalienum Föret explicare, quomodo Praejudiciain Republica lireraria maximum pariant damnum, & fcita-
tiarum incremento incredibiii iinc irnpedimenro, pras- fertrm cum iludia literarum cum feiicirate Reipubiica·
arctiilimum habeant nexurn, illique mulcum decoris,
ornamenti ac utilitatisconcilieiit.; fed prieterquam, quod
ranto oneri, inhrmos meos libenter fubrraho. humeros,
htec res ctiam ab aliis,<5cqiådem haud ita pridem i?n dif-
fertatioue ad hane Acadcuiiam, ex profeilo eil tradlata.r
§. IX.
Videbimns primum,quid damni ingenere Pnqudi-
dum AuBoritatis adferat civjtati. Colonus hoc judicii
morbo correptus, de vera optimaque methodo, agros,
camposphortosaue colendi, greges pafcendi, filvas cu-
randi,, & reliqua ad Agriculturam pertinentia tradlandi
addifcenda, parum eil Foliicitus, Ted ejus imprudenter
(equitur veftigia, cujus experientise hoc in punbto confi-
dit, licet alter harum rerum ipfe fiepius ik ignarus, vel ejus terram colendi ratio, ibli ipfius indoh minime ht
conveniens. Pari prorfus ratio ie, Metaliarii haud pau- ci, maximo cum fuo-Reipubücas^detrimento, nimium
quantum audloritati aliorum tribuunt, qui jpfi forian ^
hujus fcientias exiguagaudentexperientia, aliorum opti¬
ma confilia faftidio habentes. Opificia & Commercia,
licet tanta?fint utilitatis, ut vix Civitas quzedam ad po- tentiam & diuturnam felicitatem, iine eorum prudenti
inilitutione & afliduo exercitio, pervenerit, nihilo ta¬
rnen minus, experientia edodli novimus> nusquam eos defuiile, qui, quantum in Ulis fuit, fapienti ejusmodi
ordina-
32 > χ ( 32
ordination i ffe oppofliere, nulla fere aiiade cauila, quam
quodaliorum aii&orirate confpicuorucn voluntati iåtis-
tacere voluerint, quorum erefuit alias obrationes,uti-
liilimae tali iiiftitutioni obftaculo eile.
§. X.
Γrsejudici:rm!Au&oritatis diximus (§, IV.) efTe, v.ei Antiquitätis vei Novitatis. Horum prius omnibus ianio-
ribus contiii s, quamvis ad publicum pariter ac priva¬
tum apprime faciant emoiumentummaximo eft impe-
dimento* Hoc praqudicium, penes rudiores & ruilicos
inprimis, altas egiiiedeprehenditur radices, quippeqni,
rimia Majores proiequuntur veneratione, exiftimantes
Vrteres, omnes fcientias & artes ad fummum, ultra quod afcendi nequeat, faftigium perduxiiTe. Ha?c non
minimat il ratio, cur Agriculcura, poft rantum tempo¬
ris progr.ifum,major anon ceperitincrementa. Quam-
vis piures,Civitatibene cupientes^viri, recentioribus in¬
primis temporibus, utrliffimis fcriptis hane fcientiam iocupletarint,&adhane etiamOeconotiiiaepartememen- dandam exhortari conati fuerint, plerisque ramen .agro-
rum culcoribas, ha?c omnia parum ornninocurae cordi- que fuere, fed ea inter novaturientium nugas referre
hon dubitarunt. Saentia quidem Rei roetalJicae magnas quidem dudum fecit progreilkmes, juxta tarnen negari noquit, malta Majores Poikrorum induftrice emendin-
da reliquiile, qui etiam plurimis inventis ac utiliilimis experimentis hane artem ad majorem perduxere perfe-
dionem, praejudicata vero, qua multi affe&i (utit, an-,
tiquitatis opinio obftat, quo minus hac omnia effedpr
dar i poflint,optatumquefecum ferre fru&urn, cum tlia,
ut noxias riovitates, itnperiti rejidtfnt, Isunme etiam
32 ) Χ ( 32
praspoftera ba?c antiquitatis venerafio incauifa eil, qua-
re Artium Mechanicarum & Comm Tciorum inftitutioni,
ac emendacioni tam multi fefe oppofoerint,&,fi plus non
potueriht, calumniari tarnen non cmiferint ? Experien-
tia aifertionem meam fat valide probat, haud raro nam- que audire licet,argumenta in contrariam partem ex hoc
quoque fonte peti, quod, Π Majores hane rem Reipu-
h\kx utilem elfe peripexiiTeiit, dudum ram introducen-
dam curaflenf. Quam vero inhrmurn hoc fit argumen¬
tum, faniores omnes vident, Nifi Veterum inventisali- quid Potterorum addidiffet induftria, pleraque in eodem
permanerent ttatu, quo pott egrefTum ex area Noachi,
tuerunt» Multis etiarn fimplex Antiquorura a?tas carere
potuit, quae tamen hedierna confvetudo neceiTaria no-
bis reddidit. Gontra autem, qui Prxjudicio obnoxii
funt Novitatis, omnia, qu^ novitatis quandarin fpeciem
pra? fe ferre videntur, inconfulto arripiunt, fine ulte-
riori examine, num utilia, & media fini obtinendo ido-
nea fint, nec ne, quod fa?piifime, abfque ipforum Civi-
tatisque muitiplicinoxa, fieri non potte, quilibef fine fu-
iiori explicatione perfpicit.
J. XL
Sequiturjam, ut paucis demonttremus damnumex
Prfijudicio nimice confiäentiae. Videretur quidem, hoc iis
eile proprium, qui eruditione & autoritäre pra? aliis
polient; fi vero, quod res ett, dicemus, illud etiam a-
oud rudiorem plebem haud infrequens ett. Quam mul-
ta,quamque falutariavirorum,harumrerumperitiifirno-
rum, confilia, nec nonfuperiorum mandata, de Agri-
culturs, in majus privatum pariter ac publicum com-
modum, emendatione, irrita tuere& ab agricolis reje-
