Disputatio philosophica de ideis quam ... adprobante amplissima facultate philosophica in alma academia Upsaliensi, moderanteq; ... Joanne Bilberg ... bonorum examini sistit Benedictus Baas W-Gothus, in auditorio Gustaviano majori ad diem 23 Octobris 1686

DISPUTA

TIO

_PHILOSOPHICA

Do

/b

Quam_»

'Div

ina

adfpir

_ante

_grdtiä,

ACad

_prob

_ante

_ampüßima

facultatc Philo

fa*

phicainalma AcademiaUpfalienß»

modetanlefy

Clarilfimo

_Viro,

Dn.

_JOANNE

_BILBERG,

Mathem.

Profeff.

Bonorum examini

_fifiit

BENEDICrUSßAAS

W-Gothus»

inaudirorioGuftaviano

_majori»

ad diem_{23Oäobr'u 1686.} HOLMIifci

tJMaxime

_{^gveyendts»amplijji}

D.M. H

_AQIIINO

_©pegcP

Gothicoccidentalis

_Epifcopo

_e

_minen«

tiflfimo,Gonfirtoriiecclefiaftici Prsfidi»

Gymnafiiq; regii»quod ibidem

e(U

Ephoro

gravitfimo.

Uc

Sacras

_Regiae

_Majeftati

å fecretis»

TXobilißimoamplißimcfyDominos

Dn.NicoLAO

_d^ncrcof/

CMecxnatibui> Promo

fie

fufpi

mis

_{Fv&clayifjimis/fe}

_Dom'ink

%

D. M.

MATTHI/E ISER

Tcmpli Cathedralis

HolmenfisPa^

ftori & Confiftorii Prsefidi

dignifllmo.

k

SpeäatißimoVtro*

Dn. PETRO

MUNCK

Mercatori interHolmcnfes _pru*

dentiOimo;

toribwi _Patron»

eiendis

s

Uptfiwum

graiiam

atty

_fa.

vorem,Soli

fiderum

_princtpi^non

in-epte

adßmilari

poße exißimo

; ceu

e-nim ide inlumincmdo cünBa _aßimatione HC pretio metiturfuo}

fic favör

_virtuti

_$

meritis rite

_perpenßs

_con

_digna

_reponit

pra-ntia. Sicut _quo%

_{/me Solis luce}

_{, gemma} licet

_nitidißima

_{$ praclara}

_omnia

_denfis

tenebris_{undique circ}

_{umfepta in objcuro}

de-litejcunty ac å

(oedrjpma

luto difcerni

nonpof

[unt:

Sic virtutes natura%

dotes

licet

pr

aßantißima fuerint»

lacertos

moverene*

queunt y

ntß

favoris

radii

adfulgeant

»

easque

exßlendefere faciant.

Immenfi

ac inenarrabiles _{funt Solis}

_ejjeBtu

5 juni

item_{favoris. Hoc}

_divino

_{dono ac} animo-rum arcano _{tanquam catena humana} o-mnia

_{ligata coharent}

_acamice

_conßirant

_l

qua

fi

rumpalur

turba

ac mera

confußo

metuenda

_funt

_{j cum omnis orda»}

_omnis

tom-•

digni/as,

feiender

ac

eminentia

ah

ejut

in*

tegritate > continua

quafi ferie

pendeant.

De _qua

_{ß quis}

_ambigat

>

in

proprium> ut

dicunt>finum

introjpiciens

expendat,

an-ne

_{ipfe hanc}

_de

_crelo

_{delapfam, adeo<f}

gra-tißimam

rem exoptet » exoptatamfy

[fi

ea

potiatur

₎

_{blande exofculetur.}

_Et

_ß

Del maxime in

_ßatu

_{naturali quts}

_poßtm

ßt»

ex hac tarnen

_felicitatem

,

falutenu

fecuritatemque

ßipulatur ßbi certijßmam#

Hac

_ß

_{mortalee utdecet}

penßtent

>

mirari

iUico

_dedifcent

_{; tenuiorü}

_{fortuna komi¬}

na»

_quibwi

_Uli

_{virtute ac}

_dignitate

ante-ceäunt

_{fuum favorem modeße}

_ac

_legitime

ambiant > virtuti _nempe,

labori

_ac vita

fanftimonia gnaviter

litando♦

£5?

^

_{Reverendiflimi}

_Domini

* "f***

judicii lance librare

_{dignemini, vel hui}

_c

enea_audacia

ignofcetü»

ttf/

[altem

adeam

\

connivebitis,

_quod

_{HJos hvc}

_occaßone

_pra*

fertim ac _{tempore, curis}

_{fß negoliii}

maxi-occupatos

compeüare

non reformidave*

rim» non _alia

Jane ammiintentione,quam ut_{immaturum hunc}

ingenioli

me

't

proven*

tum, ac _{fimulcum eo}

pro

benificiü

in

me

eoäatis hutnilimas _gråtes

₍

_quA

_ubeytoyk

gratiA

iliicium acfomentum

non

rarofunt)

fupplex

ad limen veßrum

deponam.

Tan*

tus enim _ßf tam

_proclivis

_{in me}

_fuit

_favor

vefter

> ut ne

quidemjejunA

ac

impari

ejus-dem laudationi tenuis mea erena

fufßciat.

fißuapropter prudentius

mihi

confulium

fpe-ro, ßomnia Ijac

religiofo involvam

filen-tio ac voto huicunice _{indejwenterque} va-cem t ut Trumenfummum

favoris

fui

ra-dios in vos

_femper

_tranfimttat,

_quo

_d

_Vo¬

bis

_{reflrxi, &}

_meas

_{adfiiclas fpes gnatid}

_fud

quandofy irrad'tent\

Nee

_potuit

_>

_Ampliffime

_Do¬

mino_{y devotus animi}

_adfeblus

> tut vet

neratione

_plewfßmus

_diutius

_premi

_ac

con-tineri, _{quin erumperet ac}

_publice

jefepro-deret.

_GravifßmA

_{fane funt}

_Retpub

lic

_a

ac

_oßicii

_tut

_prAclari

_{cura »}

quibus

nuäo

non _tempote

_urgeris

_{: qua tarnen}

i

fi

quas

vacationes

_permittant

_,

_eafdem

commodis

ac emolumenlis

fupplicum prudenter

difper-tire non

_gravaris,

fipuotusquisquc

enim*

meorum licet

_ignotus

_apemtuam

fpelilavit:

eam

tam tU'tco

_fenftt

_{promptiffimam benignifß*}

mamque,

fiiuocirca

ut

animi

•venerabun-di _erga.

_Te

_{Ampliffime Dominc}

_,

quod-piam extarét

documentnm

, hoc exileopu•

jculum

amphßimo

f^omini

tuo c

onfeer

are 5

ominefy

utinam

felici

ac

tibiprobato

dicare

uolui, _quo

_{tualuce radiet3}

_cum

_fuaptenon

poßit.

De

ceteroß

me

clientibua

tuh*vel infimis adnumerarenjoluerü» measfy

fortu-. nasex honoris

dianitatisfy

gra

du

in

quoan»

flitutuaes dementer _rejpicere»

dabo

_operam

ne cui

_gratitudine,

_{animi uenerantia}

_pie*

tate% inte

cedam•

delte

_denify

_{Speflatiffimfc*}

Domine» me a_fe

_deßeclit

_{oratio» quima•}

gno. d me

_repofcere

_{potes, cum magna cre*}

diderü,

_Carifjimos

_nempe

_fil

10ituos,

divi-tias illas

_{poffeffionesfy}

_extra

_corruptionis

_a

interitus_periculum

po

fit

as, mea

fimpltciin•

fiitutioni

accuratdemandare

tolutfii:

quod

grande

_depofitum

non poluere non

grandia

comitari

_beneficia,

_quibua

_vicem

_rependere

fédula

opera acfideli _vinea adminiftrationc

•mni

_{nifu adlaboyabo♦}

Defedum

autem

htu-fupplebil

tibi

gratitt

animuå

>

in cujus

tejp*

jram chartaceum hocce_{munufculum tibi}

_of-»

fero ; qua

decel

animi njeneratione

conltri-dem » id favéntibitt ocülü _contuearis» _ac

mea

_{commodapörro}

_{tibi commendata habeas*}

sJMeumertt

_fupremum

_Numenjedulo

invo-care>ut Te incolumem

acfaivum

quam

diu-gißime

ejfejubeat.

Reverendiflimisj

_{Praeclariflimi^}

Ampliffimis Speäanflirniscji

Nominibusveüris

Terpetua

obfewantU

dir

ftißimtts

CAPUT

PRIMUM.

i■

I

Um tota noftra_cogrtitiö

de-pcndeat ab idcis, adeout

fi-ne _{iis, nec cogtro&i}

, ne*

fciris necaftirmari_quicquan»

poflic, permägni intcrcftfci-reqüididcae nomine veniac.

kitelligimus autem per ideas, quicquideft iay

mente _{nöftra, quando vere diccre poflumus}

nos_aliquant

rem_{concipere* quocuaq» modo}

tam_{percipiamus, undeevidens}

quoq*eftnos nihil verbis_{pofte exprimere, quiniftius rei i*}

deam _{habeamus, modoinrelligamus}

quoddi-cimus. In_{quarnmigitur arcanauc feliciuspe.} netremus , hic in limine deindagando idoneo

fobje<fto follicici erimus. _{quod ftatuimus}

fub-ftantiam, non _{quamvis,fed acluofam, ucab}

illa quacpaftiva acinerseft_{diftlnguaturs}

viven-temuc_{poffic concipcrc ideas facultatepropria}

>

intelligentem,

ideft,_cogicantem>

percipien-tem&ad fe

_fuaq;

_{ficattendentem?ucfonul}

non

»egligac

alia.

i, '

§. 2. Ide*itaquenonflinttesipfae»

pt"ö-utextra mentemfubfiftuntj nam res_quarutn

ideas habemus_{longe plurimx funt mäteriales,} quarumfubje&um (iibftaatiaimmaterialis

eiTe

nequit. Necres&ide® £efé in prxcipuo

öp-pofitorumgenere mtituoponunc, nampoflum habere_{ideam, licet obje&um abfit, nec} ne-ceflärio _{lémpcfhabeö ideam ubiadeft*}

nifiat-tcntio accedat, _{qu® prxterprxléntiam ad}

ö-mnem_{cognicionemdefideratur. Nec ctiam-»}

putandum eft interideam & ideatum fempef

intercedere realem adfimilåtionem> lic enim haberetidea_{aliquid ejufdem reålitatis ac}

fpeci-eicum_{eis, qu®ad Jformamideati Ipctfarent,} acabeo non difFerret* Sic_{quöqs nonin}

ima-gineled reiplä intelligendo fierecomnia

intcl-ledhis, Ii _{perrealemadfimilationem}

concipe-renturomnesidéx.

§. j. Nccideac nihilTunt, quia qüariu

maximeac unice mentem noftramadficiunt*

&earum intimam conlcientiam_{expcrientiamq»}

in nobifmet_{iplis circumferimus.}

_Nihili

au-temnull® funt_{adfetftiones.} Proinde cum

i-dex nec resfint extra intelle&um formaliter /

exiftentcs, necquicquam deearum

realitate

trahant, alium efléndimodumfibi vindicant,

quo 6c å nihilo, 6camodo eficndi

formali

fe-cernantur. Hicautemcfiendimoduseft» qui

9philofophis

indigitari

fölet,

per to

efle

obje-kivum , vicarium,repracfentativum

8c

hujufi

modi _{plura. Quarcunq,}

_enim

_{percipimus in}

idearum_{objekis, eafimtin}

_{ipfis ideis}

objeki¬

ve, (écundum efte quoddam

vicarium

_•

quod

exintrinfecanaturafua, alienae cntitatis

reprae-fentamenacimitamentumeft.

$. 4. Hi modießendi,

objekive

fci-licet 8c formaliter, eorumquae

nihil

non

(unt,

duo fumma genera

conftituunt,

quacnunquam intantum coalefcere_{pofliint, utunum}

_fiat

_al¬

terum,cuminterhosnonminorfit

oppofitio,

quaminter remextenlam 8c

cogitantem.

Hic

tarnen npndiffitemur,modum e(Iéndi forma«

lem, tnultis numerisalterumfuperare, naqi

inajus 8cperfekiuseft rem

fubfiftentcm

e(Te,

quamreifubfiftentis imaginem, quae

femper

im_{perfekius quid fécundum}

_realitatcm

pro-priameft8cdicit, cum res

iplå

non

fit. Ma¬

lus

quoqseft,independenter

å cogitatione

lub-iiftcre _{quam cogitariac å rci}

_cogitantis

fubfi-ftentia_dcpendere.

§. {. Ex

prxmiflis.

elucelcit

ideam

du-pliccm

involvere relpekum,

unum

adlubje-$um quodinformat dcadficit,

alterumadob-jekum ,

quod

repraefentat

ac

menti

praefens

fi-ftit. Quacdiftinkio probe

renenda eft,

necum

vulgo decipiamur,

namefte objekive

in

in

4

leku» quod ideis jam

_{adfignavimtis,}

_ratione

rciextra_intellekum

fubfittentis, extrinfecataiv tum _{denominatio eft}

, _{praeter quamnihil rei}

accedit. Sic ad

quaettioncmquidcorporiac-cidatexeo _{quod fit}

objekiveinintellekumeo»

optime refpondetur,nihil nifi extrinfecam

dc-nominationem, quodoperationen*intelleku«»

permodum _{objekiterminen Siautem}

repo-jaaturid elfe rem _cogitatam,

quatenusett_obje¬

kiveinintelleku > nemo _{intelligct efle}

ipfura

corpus, fed in intelleku co modo_{efTe, qu9}

folent

_objekaejus,

_{adeo utidea}

corporis, fit

corpus ipfum inintelleku, exiftens , non for¬

maliterTed _{objekive, h.e.}

comodo., _quo

ob-jekain intelleku, elfe_poilunt.

)Gtione cogitantibus, anxie lelc

commert-^«.nt mentis notiones, ac primum locum fibi

cxpolcunt, ob_{propinquicatem,familiaritatetfl} Sc _{tenerrimum fui}

amorem _{admirationeniqj«}

Etlicet nos non_{praptereat,ideasD.ei}

primasfibi

partes vindicare, cuimens omniafua

ficaccq-pta _{referre debet,ut}extraDeum_nehilumqub dem _inveniat

quod fuum dicere _pollit.

,Ta-menne more _{peregrinantium}

quorunda»inpa-triahofpitesad exteros iter_{fufeipiamus, lubet}

aliquantilper

domi morari, ac ideasmentis

no-Ärae_contemplari

promptiorefqi ad ccterasexeiitiendas acceda*

mus. _{HisproximaeritideaDei,}

quamcomi-tabunturides rerum_{corporalium, quibusfub»}

ne&enda_{funtpauca deIdeisangelorum«}

CAPUT

II.

§. I. Ceu_{perfpicacioresnatur*rimato*} res,operanonir.felici adinvenereinter Entis

ac-tributa eflentialia unum maxime _{eminere, å}

reliquis _{diligenter diftingucndum : quippe}

quod ipfius fubftanti* efientiam _naturamque

abfolvit, Sc omnium_modorumbafisac

peda-mentum_{eft, unde illi veiut rivuli}

a fiio_fontc

fcaturiunt. Sicnos eorum_veftigia

quantum-» vires_permittanc

legentes, adnitemur mentis

prscipuilatiftimeq;

patentisattributiideam_pri»

nio_inquirere,

ut_{reliqus ejusbeneficiofacilius}

adquirantur. Hanefeliciflime_{nosinveftigaré}

poffe autumamus, li _{per fingula.s cogitatione}

camus, donec

inveniamusaliquam,

qu*aliam

non_{proefupponit,}

iedomnium_{prima eft,}

quam aliarvun _{fontem öc}

originemefte adferere non

reformidamus. _{Hoc modo in}

naturamentis

animadvertimus ideam _{cogitationisprinciperti} locum _{faciletenere,}

åquårcliqus

mentisideae pardculares, nonfecus ac _ramiafup

ftirpe

ex-furguntj _{cumcogitatio in iilis quotquot fint}

,

6

includatur_{fingulis: verui^illa}

_aliquam

_ex

_hi$.

in_particulari

_neccilario

_{noninvolvit. Suntau*}

ternhac ideae particulares._Mentis, intelligere,

velie,nolle,dubitare, affirmare,

negarc,igno-rare, imaginärt, fentire, defiderarc See. _per

quas mens

fucceflive

aliter

fehabet,licet

aliud

nonfiat.

§. a. ficet autem hac ideae menti fint

propriac, quarumope optime

cognqfcitur,

&

nulla harumfit_{cogitationisexpers: non}

ternnen-dat^meninrereas interced.it diftin«£tiq, cumj

aliasexfeipfa, feu å_{naturahabeat, alias}

inter-ventu unionis <;um corpore.. Suntillae

intel-le&us_{purus Sc}

_voluntas

_{> hac}

_{fénfus adfedVus}

Scnaturales_{adpetitus,quac}

_fi

_{conferanturcum}

prioribus Sc

fimpliciifinfis

mentis

ideis,

n°H poilunt nonoblcurse

confufieq» eile,

ac

mul-tum

_difcrepare

,

aconceptibus illis puris

,

in-,

quibusmens fe

föla

exercet, Hucetia.m

facit,

quod hac facultates

feu

modi

cogitandi

fpecia-les, (éntiendi nimirum Sc _imaginandi ,

fine

fubftantia_{intelligente, cuiinfunt,}

_intelligi

_ac

capinon

poifint:

quoniamnon

nuUam

intel-le&ioneminfuo, formaliconceptu

implicant,,

Sc é modorum natura,eft, fine iubftantia.ieu

iubje&o percipinon

poiTe.

Optim?tarnen

fi¬

nehishaberi pqteftclara,diftin&s_SS

7

§. Quibü»pohtis omncs

mentls

no-år*_ideas, noninCommodé reducimusadtre#

Ipccies: nimirum perceptiones fenfaum,

ima-ginätionis 6c

inteliedtus

puri,

Qu*diflferunc

hontantumin_{mödo,quömens cas}

_{percipit,i(cd}

&_{quoexcitantur in mente. Intelleélus ctiam}

pürus, _{reliquis facultatibus}

fentiendi

&imagi-handi inco inaxiitte _{pracponderac, quod}

_fuo

qiiafiambitu compleftaturacperviderc

poflit

hbje&a, adqu* ill* nonpertingunt.

Imagi-hatio6c ienfusdi&eruntin modo _percipiendi

Tibi_{proprio: Specic*}

namq*

fenfuum

nohtan»

töm_imprefliones

obje&orum externorum

rc-pr*fentattt> led 6c _{objeélaipfä}» tanquam re.

Veraextrafenfus _exiftentia, ita utquando

fen-timus, mensvideatur feconvertere ad

obje-öum, _{quoid confideret. Speelesvero}

ima-ginationis, obje&orumtantum imagines,tan• quam oculis mentis noftr* prxféntes,

conci-perenosfaciunt*ut_{quando imaginarnur,mens}

feconvertatad_{corpus, utibi pi&uram 6c}

ima-ginem objeéti_{contempletur, Longc}autem

ma-jorismomenti eft diflferentia,inter

imaginatio-nerta8cintelie&iortcm> _qucyrummodusperci»

piehdiobje&a,non tantum eft diverfus, fed Sc_{modus,quo ide* cuiq* harum facultatum_»} propri* inmente _{excitantur,mirumquantum} diflentit, _{Deniquc objc&um intelle&ionis,}

8,

irtülto_{nobiltus cKl}

_latiusiji

patet,quam

ittf3girtä-tioilis, _{utfupra indigitatumeft.}

$. 4. Nec _{hicreticendurileft,} atlima*

ginationempéculiaremquandarrtariimi eonten-tionem_{requiri, quå quidacie rtientisceu}

pr&

fénscofttucmur•, hacad _{intelligehdum nonö»} pus eft5 mens enimtuminfe _{ipfäm quafi}

de-fcendit*

_refpicit<j>

_{aliquam ex ideis, qti<e ipli}

inlunt. Aut fiad rerti _{aliquamfeadplieac, id} tahturti eft , ut confideret notiofnerrr objcdli

«quam in fehabet, _{exemplo haec inclarefcent;}

Cum _{percipiö aliquam voiuntatis}

rneae operai

tionem, _{concipiofimpliciter voluritatem me*}

amfedetetminare> Sc mea menstum nihil

gurati format, fed tarttilmad tiotionem_quam

in fe habet fc _convertit, Sc nonVerfus obje^

<ftum_{ipfuitiautpifturam. Séd cuniimaginä*} ri volo _{aliquam figuram}

, exemplo

ftrqua-drangulum , in quo non tantum _percipiö

fi-guram quatuor_{lineis cireumfcriptam} , Verum

ihfuperquatuorillas lineas, _quatuor

_angulosj

acfpatium_{quodincluduntjconfiderotanquant}

pradentiapervim Sc adpiicatiönem

meruisiri-ternam, atq;in hoccohiiftit imaginatio,

Si

deniqj

per gradus adlcendamus a

quadratoad

pentagonum& ftc dcincepsad figurascentiim &pluriumangulorum ,perfcntifcemus

vim

1* maginandi pro accretionenumeriangulorurtt

laterürmy,

fertfim

'decrefcére

i

ufq> cfum

tari«

1

dem evanéfcac ac liuila fiat. Licet vero ccui-fuecudo ac facilitasimaginartdi, fcnlpéreffigi«

giet aüquarrtfiguranücohfufein mencc, duni^,

de_{figüra centurh anguiorumcogito j cvidens} tftnenei\, _{iiiarnnonmagishiiicquatiialiis} mul-toruin_{anguiorum figuris competeréjcurft} pro-priétatesper quas illa figuira abaliis

mukanga-)isdilce'rnidebet, _{detégerehonvakat}

§, j. Necpadca füllt alia rhateriam

co-ihirantia* _quae concipere qüidctü _{non autenij}

imaginaripöfiümiVs: ut extenfionernejus iiht

terminis, riobisfakcmnotisj divifibiiitateml«

indefinicam* niagnüm ikum formarnm nunic-rütn j _{quärnni quodquecorpus capax eft,}

di-verfitatcm _{füperfieiei magnitudiüerft firma,}

fhenti, _{quornndanl cörporümtenüitatem ,}

ri-pidiratemgiöbi tormentarii, tarditatcm um'' brae ftili in_{horölogiö. HsecInquam& Iiis ad«}

finia _{imagittatiöne vel fenfibu's}

ätdügere noiLi

pofiurilüsj nartiimaginationihilhbbiS

reprsé-fentac nififüb _{aiiqua imagirie}

& figuråparaculå-ri &c determinata , _{quas mens}imagiiiando

non

poteft ömnéspercurrere. Seiifüsqiiodattinec,

funt Organa eomm &filamenta

nervcrumdc-terminatae _{magnitudinis, adeoq;}

impreffionis, iliii ab _{obje&is fibi propörtionatis}

incapaciä.

Naturjeautcm _{fpirituaies&earumcomitesinb}

ima-l o _;|

Jj.

imaginationcm vel féntiendifacultatemcaderé

non_{polTunt, cum omnemextenfionis notiö<} nemexcludant, _&nonminus

ineptumfitimä« ginari vel féntire velie , quodcxtenlüm non>

eft, ac_{cupereviderefonos, &audirecolores.} ,

§. 6, Cum indubiumfir lubftatitiashori per fe fedope attributorum manifeftari, ac

naturam _{cujufq, fubftantiaeeoperfedtlbs}

iritel-ligi, quopluraejufdem actributa _indagari

_pof-

_|

fint: hinc _{liquido conitat mentisnaturam}

o-mniumelTe notiflimam: nam _quotquot attri-butain re _{quavispetceptibili diftinguerelicet,} tot etiamnumero _{relpondebuntin}

mente» Sic

incera _{diftinguö albcdinem, duritiem}

,

lique-fa£tionem : ubi aliud _{mentis attributum efti}

quodalbum, aliud qnodduritiem, aliud

deni-que quod mutationem duritiei cognolciti

pö-teftenim _{quisnolfe duritiem, cuialbedinem->}

noviiledenegatum eft, &lic deceteris. Hine

fluit nullas raciönes ad cera:vel alius _ciijusquc corporis evideiitiorem, ac _{magisdiftindlam-»}

cognitionem facerepolfe, quineaedem

fimoi

perceptionem mentis facilitentjuventq;,

§. y. Omnes hatmentis ideae cogitatio-nem_{involvunt, quaefubftantiae cogitantiita}

_eft

intima, utab illadivelli nuliaratione

_{poflit fine}

mentisinteritu. Ex qua_cogitatione

noninter-rupta&fingulis etiam cogicandimodis

firmif

II

f]me evincitur exiflentia, nam

_quicquid

cogi-pitde re _{aliqua, non minus per felubfiftir',}

quam id de _{quo cogitat, agereenim plus efl} quameile, _{quia illud prarfupponic. Nec}

exi-ftentia,ullaalia adlione tamfeliciterac

cogita-tione _probatur

, quia nullius alterius adionis adco certi _Turnus ac hujus _{i experimurenim^} fomnia _{ßepenumeronobis imponere,atq*} a&io-nes

_{repräefentare,}

quae tarnen relpe&u corpo¬

risnullae _Tunt,

CAPUT III.

§. I. Adinventap fic _quodammodo

men-psejufqiperfedionum, licet finitarum, ideae,

nos_{quafi manuprehenfosincognitionemideae} Pei ducent: cum enim mens noftra, non

fi-mul fit omnia _{quae elfe poffit, led ejus} perfe-ftiones_gradatim

augeantur •, ad jd tarnen

fa-ftigiinunquamevehuntur,

ut maiorum

incre-mentorum nonfint_capaces,

_Veluti

_itaqj

pri-moinmentis nofirae notitiacontinetur? quod

fita&uofa& materiae_{expersfubfiantia, intelie»}

, voluntate

poteftateq,

aliqua in

fé

iplam

&

res_externas

praedita, nihil cumextenfo

com-mercii_habens,

praeterquamquodiiliunita

illi-ns motus_{quoTdam pro arbitriogubernet: Sic}

quQque, Deum _{imrnaterialem,nunquam}

I*

läjfft fubfiantiam ciTe_{intelliga * quae amundo}

quem modo perfedlillimo regit, prorfus fecre^ taeffi _Ex.poteftate

narnq* ac dominiomentis

in fe _{ipifam & res quafdam}

cojporeas (cujus

jarn menrio iujedfaeft) licetmaxirnelimitata»

ajl.fumrtta,mijlamPei_{potcftatemacdominium}

euiinentilTiuium _{cogirando fganderepofium..}

Sic Ti facultatem_{intelligend.i expendereplacet»}

patefcit illam pris arctis cancellis conftriftam,

_j

efieinme, _{quam cum conferocu,maKot"111*}

majorem in iilisconcipio, &c lic deinceps per

gradus, don.ec tandem ad maximam & infinit

tam_perveniam

,_quamad Deqm pertinere,cum

iummaacinHnita_{fit, liquidumei%}

§. 2. Pari modo ex noiha_dependentiaa independentiam Dei3 ex noftra exiilentia pofi

|

fibili, _{ejus necefFariam}3 ex noftrafacuhare i-,

maginandi velreminificenditenuifat8c circuim

fcripta, immenfaminDeo effomio.

Dubita-tio_{deniq;&cinfätiabileilludmentisdéfideriurn*}

quo _{indefinite ad majora ac meiiora quae}

_fibi

dcelTe _{fentit, adfpirac, ideamentis}

perfediffi-mi, i,e. Dei tamclare arguuqt,

ut fineilla

ellc

nqn_{poilinti utpote quae menremdcfeduum-*}

<

fuorum_{commonefaciunt, ac^d}

iqexplebiieil-lud defiderium incc-ndunr.

§. 5. Haec Sc _{hujufmodiplura attributs} féu_{perfsd^iones Dei,}

quartim tenues

firicfiurae

v-cfti"4 >

v.eftigiaq;

in

nobis

reperiuntur, & fic ampliari

(

poffunt,ut plus

quamhumanse ciTe

cognolcan-tur, ideamDeinon obfcure docentanobisat»

tiagi,licetnon comprehendi.

Quarumomni-um_{proprietatum Dei ideae videntur nobis ita} differre ab ideis _noftris, acunitatisvelnumeri binarii idea,anumeri infinitiidea differt.

Prae-tcrhrecautem attributa _{(je perampliadonem^}

inveftigata,alia enamin idea Dei atcingimus,

quae nonTic recipiunt magis 5c minus, _verum

UecclTario Tumma_{adeocp Deoita propria Tunt,} ut nihil_{cjuicquam Tiraile in ulla aliarefit> ut}

abfoluta _{immenlitas, limplicitas Sc unicas o-.}

mniaattributaDei_{compledlens, cjuorum}

nui-iamaliam racionem reddere _{poilum, cjuam_*}

I cjuodconveniens,eratartificem illumTummum

ac _{perfedillimum, operi}

fuo indelebilem no-tam Tui_{impreilifle;. cjuemadmodum Phidias ir>} ftatua Minervae tam fideliter Tuam fadern

in-Tculpliifeperhibetur, utabsq»deltrudione

fta-tuae delerinon _potuerit.

§. 4, Haeceratvia, finonprima,(åkern

potiilima _{tutiflimaqi adidearn Dei}

ducens,pcx-( teric5c alia haberi5 nempe nota vocabulorum

Tjgnificatio, quaevocabula_nonfuruvani 5c irra¬

des _{Toni, led}

Tignificantalicjuid

diveriumåco-iore,Tono5c_{figuravodsvilsevelauditse, quod}

ideam_{dicinius, NecinvaiidaInntargumenta,}

,

. 14

quataquavis, de Deo cogitatione, _{utaffirmaeici»}

ne, _negatione, ratiocinacione, imoipfå

dubi-tatipne, item araorc,_{odio,defiderio, fpe, ti-r} iqore, devqtione, flde, precatione _{& quovis}

numinis cultuadidcamDei_pröbandam

depro-tui_{ppflunt,quasfuflus, deducere jamnon yacat,}

§. f. In

_{inyeftigandafuhflantiaecorporcae}

idea, eandem viam _ingrediamur,

quam in

i-tjeamentis_{fequuti furqus, acomnium primo,}

attributum illud_{efleutiale, ac}

primum, quod

aliorum ratio communis eA_inquiranius

, quo

mvento> non_{parum lucishuic negotio}

ifaene-tabimut, flcollosationeminftituamusinter#-•

tributamentis _corporisq,

npntaqtum

cflentia-iia, Jfed Scmodos illos_{ignobiliores, quiexu*}

troq; hocAirpe cvirefcunt. Ut_{itaqj mentem} elfe fubfl:antiam,<Sc_{cogitationemejus eflentiale}

attributum»eflc_{eyidlum eft: fic corpus per fe}

fubflftit, ac_{per extenßonem in fuanatura} con-ftituitur» Etficut mens non_gauderet faculta-tibus_{volcndi, inteliigendi,}

fentiendi,

imagi-nandi, reminifcendi , ratiocinandi, nifi eflet

?es _{cogitans: Sic corpori}

flgura, motus,

di-viflbilitas, fitusnpn_competerent,

niflexten-fumeflet, Porrp utmens _{nunquamfimul Sc}

femei_{pluresideas formarepoteft, fed}

_(ingulis

momentis _{peculiari aliqua cogitationis forma} termiuatur, _quamtarnen

_deponerc

_ac

_ad

_aliarr*

mmftanti fé cönVertere

_potcft:

_{Sic cjuod^ut}

corpusparticulare, nunquam tion_aliqua figu-rafingularicircümfcribitur, quaecum

divifiä-his_{ope deleturj alia cominuofuperiiiducituri}

utnön minus_{tepugnet,Cörpus fine figuraefle,}

quam mentem fine _{cogicatione. £c quemad«}

modum dus_{velplures ideae initiehte uno}

eo-dertvcp

mornentö incompanbilésfunt> Sic duo

vel_{piura cotpora fimulin}

unoloCo efichOik.

J)ojfTunCj quam extenfionis proprietärem iéu

confedtarium _{iiftpenetrabilitatem adpellamus.} Praeterea ceu_{ahimadvertimuSquafdam mentis}

ideas alias _{pralupponere)}

acordineraquendam

fervarejearumqi

numeriirninire

poitumus:

Sic

Corporacerto _{aliquoordine8cpofitura difponi>}

humeroqj finiri poflfenon obfciire colligimus.

Deinde iicut nodönes _&cöhceptiis

merttis,di-verfaefunt_{formae,quibusadhiscogitationismen¬}

tis _veftiuntur

lirtiitantufqs:

fic diverfis modis

feu _figilris,

corporis fuperficies

rnodificatur»

Ecpofiremoquafi

ideaemencisUt_{cogicadonui»}

formae_{ipedhtaefimiles,}

rcfpedtu

rerum

diver-lärum, _quasnobis

objedtivereprädentantj val¬

de _{diilemiunti ica intet}

omnes _{figuras* qu*}

corporiaccidtint, maxima eft _analagia,

qua-tenuseas_confideramus

tanquam modös

matc-riam, feu_{podus maceriei lupcrficienv}

tttödifi-cantes, nihilominus tarnen _reJfpedtuf roprie-tatum.

it

tatum,

fpeéhbiie

_{fätis intet illås}

irite^céciit

di-fcrimen. Habemus_iraqjideam

_{corporis(quoc!}

fitfubftantia extenia,_{figurata, itnpefltettabilif,}

motus, _{quieds, ficus capax,}

§ k. Suadetnuncratioordiiiis, qucrti hosfervaturos_{promifimus» ut properantesad} fineraideasangelorumleviteradumbremüs

po-tiusi, _quamritepertraebemus: quoniam _cum

oculos men:is adeas contemplandas cönvertb

tnus, caligare _{occipiunt, fuarnqj}

habecudi-nem_{palam quafi fateriac ex cu}fa_re, idq;_noriu.

iramerito. Namcum_{ipiritus iili finitieoruni}

entium ordini accenfcanrtir, quae exiftentiam

poffibilemnon

necelfariam

inckidunt,

aprid-ri demonftrarinon pofiunt₅ nifi

probeturDe-tim eos de fatffco _{produxiile : cum verö}

talis

produdfio å liberritna Deivöluntate

pendeatj

nonnifi revelationis gratia innotefcit; Ä_po* fteriori autem feu effeclibus, _qui femper ar-guunt caufäs »illorum exiftentia quodammo-do _{colligi poteft5 intcrquos eonipicui}

maxi-mefunt _{qui in obfeffisacarreptitiiscernuntur,} quos peregrinisIinguis loqui, ac in altum per acra_{deferriquandocpcontingit.}

Hficeaccedunt

Idalorum _{reiponfacumbiafphemia inDeurru} non raro _conjumiba

, quae ipiritutim Deo

ad-verforum exiftentiam, diducfto _quafi ore quuntun Univerfi deniq>ornatus&

orda

an-!

■ *7

j

gelo's

, ie. Spiritus

å corporis contagio

ac mo*

i kimmuncsliber,osq;expofeit, _{cumineo,präs¬}

terfubftantiam ab extenfa Sc_cogitante

compo-firam , reperiantur fiabBantiae mere corporeaå

ktiexcenfae-,

CAPUT

IV.

§. !. _Supéröil nunc utde cäufis

idé-arum

paucisägamtis, acimprimis expendamus,nuni

ldca_{fubflantiaeVfåltetnextenfie,prout fuperins} in-venta eil fenfiurm beUeficioinnotue'rit? _quod

fimplicitér adfererenon (uftinemus,

cumcer-turft_{ßt, abobjeclis}

exremisadOrganafenfirum

Iioftro rum , nihilpraeter corporeos motus

ac-tedere ; inter_{quos & ideas, proutåmencé}

formäntür, nonminoreft difterentia, quam_i inter illorum_{fubje<£ta> fubftantiam fciliGet} ex-tenfamSc_{cögitantem, Qiiod tanto}

confiden-tius etiarn _{ftatnirhus, cum ae} quidemipfimö-tus, nec _{figurae exiis ortae,anobis concipiaru}

tur, _{qualcs inorganisfenfuum fiunn}

undefe-quitut ipfas mötuum &figurarumideas nobis

elfe innacas. Huc accedic, _{quod fenfusin}

iii-perficiehaerent, ac inxeriorapenetrarenon

va-lent. interimtarnen noninficias imtisobjetfla

externa _{organis renfiium aliquid immittere ,}

cujus occafione facultas cogicandi? propter

«nio-*8

unionem rnentiscum_{corpore, ideas illas hoc} temporepotius quamalioeffbrmau, nonfecus acartifexaile&usftipulatamercede, _opusjam

Sc nuncperficit _{a quo ceteroquin}celfaret, Sc

forte_{femperceflaturusforet. Necparumhuc}

facit, quod fenfusnon raro nobis imponuntj Sc _{qui femel conviiftus eft mendacii nonam*} pliuseft idoneusteftis. Necprudentiseft, fi-dei lemei in dubium vocatae temere credere.

Hsc_{finguia exempiisilluftrari poflent> qua?}

ta-inen infticuti ratio nunc _{prohibet acciri. Ne} autem bis tam _{infjgnibus munificentiae divinae}

doms_{quidpiam detradlum iv'iiTe} videamur,te-nendum eft, fenfus nobis datos _{pneprimisin_>}

confervationem accommoda _{compofiti, non} autenpprimario inindagationemVeri, quo

fuo

officio etiamrite _{funguntur, Iinon}

fingulipro-pria,fociatatarnen opera, quibus fimemoria

praefentia cumpracteritis connetftens, Sc

intel-ledftus omnes errandi caufasfideliter excutiens

jungantur, periculumnoneft, quinilla quaea

feniibus exhibenturveraefte debeant.

§. 2. _{Reiiquum ergo eft} , ut mens

fit

idearum caufä _{principalis Sc efficiens , extra} quam noneft necefte, utaiiamquaeramus

(qua-tenus ideae in fe _{ipfis fpedtantur Sc nihil}

_aliud

funt_{quam diverfte cogitandi formte) licet}

ob-je<ftaexternaSc quicquidnosobiigare

poteftad

cogi- 1

11 I?

cogkandum dere quapiam, quando idnonex voiuntate noAra_{fliiit> aliquo modo}

polTintdi-! ciaceAe caufa occafionalis feu rem ota_idearum,

cum_fuis circumAantiis confideratarum. Ve¬

rum alyoris _{aliquanto in^aginis eA, expifcari}

rationesfeu caufts determinantes meutern no. ftram,ad produccndam ideamrepraefentantem

hanerem_potius

quam aliam> quae tripiex

Aa-tuipoteA. Prima eA autor unionis animae Sc corporis, quoadomneseasideas, quasexoc-cafione_{fpecierum in cerebro formatarum}

ha-bemus, iine voluntatis confenfu ac _fuAYagio. Secunda eA noAra voluntas> quoad _omnes i-v deasvoluntarias , quae ut plurimum funt

fub-Aantiarum _{fpirituaiium earumq} proprietatum}

, & operationum,

quae cum corpore nihil ha-bent_{commercii, &ä}

quo neeinfieri, nec in

eAe _{dependent. TertiaeA partimeaunio,par¬}

timnoAra voluntas _{quoad omnesideas , quas}

habemus_{exeo,quod nosliberead eafdemnon} tantum_{adplicemus, verumetiamquiaipccies,}

quibus natura aut noAra voluntaseas ideas

ad-ligarunt, tum_{temporis inorgano} imaginatio-nis_{funt exqitatae.}

§. 5. Praeterea cum lumen naturale di-<Aet,nihil eAe inintelledu _{quod non} praeexti-teritincaula formaliter vel eminenter, _idque

nontantumvaleatderealitateactuali feu

forma-'I _{C z A led}

2O

li,(ed & _{obje<£liva, indicandum quoq,efyquo}

modo hse idea? in mente nofira contineantur* ubifimulenitefcet_{quodfialicujusideaerealkas;} tanta fit, utin mente ncutromodo

continea-tur , illi aliamcaufam elfeadfigna-ndam_mento

cminentioremj cumideae fint _{imagines, quae}

pofiunt quidem dcncerc a perfeckione rerum

a_{quibus fiint defumptae, noaautein-quicquam}

perfeétius continere. De idca tneiipfius feu

mentis nuHa elfdifficultas_{, cummensTibiipfi}

proxima fit re ipfa 8c formaliter, resautemdi-, verlae_{objedfive tantum. Ideseangelorum,}

a-, liorurn_{hominum, animaHumq»,}

exideis mei

ipfius , rerum corporalium ac Dei confiunn.

Ideaevero rerum_{corporalium, partimforma¬} liter, partim eminenter in _mecontinentur,_ut

cxcollatione_{füperiusaddudlaeruipoteil.}

Uni-careftat idea_{Dei, quamquo intimiuspenfito,}

hoc clariusanimadverto,earnnecformaliternec eminenter in me _contineri,

adeoq>ipfum

De-um clariffime edocerc fui

autorem,"qui mihi

sllam indidic.

§. 4. Hilce _{lubjungamus idearum po-^}

tiores _{divifiones, qua: prorelpedfuum}

_divcrfi'

täte _{muhiplicanpolfunt;nam earunidiftindio}

©ptime manifeltatur , fieas invicem oppona-mus , autfecundummodumrepraelenrandi,aut

fecundumres_quas

repr$fcnmit,

autfecundum

'%I

potcntias quibus inferviunt, aut

(ccundumcaa-fas _{producentes, autdeniq, fecundum relatio¬}

nen) cummente noflra. _{Refpedtu modi}

re-praefenrandi, ideae in ciarasSc

diftin<ftas,obléu-ras Scconfufas

_{difpefcuntur.}

_Reipeddu terum quas reprsefentant, omnesideaead duas clafles

referri_{poftunt: prima continec}

cogitationem>

cum_{omnibus fuis}

proprieratibus,modisac

fcon-fequcntibus. Secunda eft earum, _{quae exten«} fionem cum omnibus iibi debids confiderat. Haec diftincftio interceterasmaxime

eftfpedba-biiis, quippequaeomnesidcasfuo ambitucom-»

plecftitur, _{adeoq; latiftimepatet, &multasa>}

bas fub fe _{comprehendit. Interhas euameld,}

divifio ideae in _{fimpiicemSccompofitam,}

quas nullo_{negotiointernofcere}

poftumus, fl

confi-deraturiobje&umquodpiam,

attendamusnum

duo vei _{plura attributa contineat,}

quorum

u-num_{iine altero clare}

diftincfteq; concipipoftit» quodfignumeftinfallibile _{compofttionis.}

Sim-plexautcm idea eft, _{in quoplura talia attributa}

tftentiaiianon

comparent, fedunicum, inquo

modiilli _{ignobiliores fundantur* Notandum}

tarnen_{nullamideameile}

fimplicioremidea De*,

quamvis enim illamaximum attributorumnu»

merum_contineat,

tarnen inca omniafuntinlc«

parabilia ac _{identiflcaca. Ratione modi quo}

mens

_{idcasproducitj}

_{Tunt veladventiciae,} quas

■Sri,

mens etfdtata a _{corpore perfénftmi}

, quia fe

ip(b quandoq; diverlus, imo nohraro

ftbi

ipfi

contrarius_{eft, format,quaenihil}

autparumve-rihabent: _{quoniamres externas non}

_polfunt

genuinam fuiimaginemin mentis

tabula

expri-rnere , fed quafdam maculas Sc

confufaljnea-menta ilii_iruprimunt. Vel_{innatas,quasmens}

a(é _{ip(a peringenftam}facultatemcogitandi ex-citat, _{quae (fciiicet facultas cogitandi) prour*}

(émper eademho»eft, ficSc ideaeab illain

to-tum _{pendentesverxSc}immutabilesfunt, &a*

pudomneseaedem. Vel

denkpfa&aefeufiéfoe,

quae avoluntatis libertateac licentia originem

trahunt, acidcirco errorisimmunesnonfunti Cum voluntas non(émper eadem, _{nec norma}

veritatis (it. Sciendum autemeftnos dicere ideas innatas , non quod fernper acftu

menti

obverfentnr , (edquod mensinftrtufta

(it

po-tentia ac facultate eas eliciendi, non fecus ac

virtutes Sc _{vitia, imoqualdam corporis}

infir-mitates _{quibufdam familiis innata dicimusj}

Cumnafcanturcum _di(po(itionequadam

adea

contrahenda. _{Reliquas idearum}

_diviiiones

_con» fuko hic omittimus.

§, _Colophonis

_loco

_idearum

clanta-tem ac _{confuiionem verboattingamus.}

Inter

ideas quas järn contemplati fumus,

maxime

clarasac _{diftintftae func} ideas_{fimplices, utpotc}

*1

q'naeunumattribucum effentialehabent*

_quod

reliqua ignobilioraincluditj nenipe idea Dei,

ftibftanciae_{extenfae,ac fubiiantiaecogicantis Sed} ceu ex omni mixtioneac _remperamento

diffi-cultasqusedamenafcitur* attributa

dignofcen-diacfüumcuicjj

tribuendi: Tic

exincimaharum

fubftantiarüm uniojae ac velut _{permixtione in}

homine, nonexiguusnumerus idearum confu-farum exfurrexit. Mens enim humana abinicio

vitac,recenteadhuc vinculo unionis,fervirema,

xime_{adfuefa&a, adnatura:lumen}non_attendit,

hequein rerum ncxus ac veritatem_inquifivic*

Ted _{fenfibusvelutimmerfä, cogitationibüs}

ad-quievic,cjuas illifuggeflére, inquibusparumvel

iaihilordinisac_{vericatis,fed multum confufionis}

Ipe<Sbaripoterar, Ideac confufsefunt,quas fenfus

excitanc,ram_{interni, famis*fitis,doloris,}

volu-pcacisj _{quamexcerni,urqualitatum tablilium,}

iuminis, coiorum,_{fonorum,odorum,faporum,}

caloris>frigoris,gra

vitans,levitatis, laeviratis See.

§. 6. Harumconfufio inde_{pulIular,quodmens} noftra_conjungatid,

quodperfalfa judiciaadprobavic,

cum_iis,

quae per naturam_cognofeebat ininfantiaenim

noftra, objedtaexterna, pera&ionem in corpus>

di-verfasinmenteexfuicitarunt fenlatioues} quas cunu

tnens _{animadverterit, citra}

voluntatis imperium \rel

faltem_{adfenfum,fibioceafione corpotumquorundam}

praefentes; utcaloretn, ex _{prasfentia ignis-,} judicavic»

Quidpiam efte in igne hujus (enlatiomscaufam, «Scid. quidemvere, Hocnon contenta,iniuperjudieavit, id

quoderatin_{obje<fto,igne,planeftmile eile ienlatioiii,leu}

icieasj ejusoccafioneeffbrmatae. Éxbocvitioföratxocfe niotrans£crimus fenlätiones' in res_{ipfasextra mentexn}

& corpusnoftrufn adfiltentes.

Idem notandum circafubjedtumgravitatis, cintl

enimvidemus_{quidpiam cadere, & craflisnoftrisoculis}

nonlicetce'rnere _{id,quod verfus terrani prascipitatac}

impellit, prxcipites rriagisquarrtprudente'sjüdicamu's

id _{perprincipiuminttinecuntfuaIponte}

verlusterram

ferrij cui confufe ideaenomen_{gravitatisadligavimus,}

CiTtO Ad:cumcontuemur_{paleascum aiqbra. filamcnta}

fer-reacum_magnete

conjun£Honemquäliadfe£tare»final-le_{quidftatueredébuifiemusin iis,quodtamen} non

pla-cet, fed confultius ditcimus ,'in _magnete infitamJ»

qnandam vim effingere, eamq; attradtivamvocitare*

quaefi efiet, fimilisterrx _{adfignari poflet, Quicquid}

autem fitdehac attradiiva vi, loqüanturdeilla, qui

eatn_{perviderö, nobisconticclcfcreliceat,}

quiattradtio-rem_{perciperenon pofiumus, finfe}

ntotu trahentisac adligationetrahendi

Haec funtbenivole_{Ledtor, qua:räptimintero*} txiimcaniculare_{luperarduaiiac materiapublica: luci}

qua:fivimtis> qitarfi tibi fe probare_poteruntnobis

im-penfegratuläbimur,fin veroiecus, hoceodeinanimO feremus: cumfirmiternobis _{perfuadeamus rationunt}

momentain diveffam_{partemtetraxifle, adfenfumque}

tuumnobis_{denegafie; qua:proinde fi publieeextite*}

rint, majorem forte lucemverirati feenerabimtur,Na:i

vis_{praetérea(fiquosadvertas) fäcilemcenfotem}

tepras-bere debes, cogitans_{cos ex} jüveniliimpetu _ac

inad-vertentia_{profedtosefle} , cuiafiatijiidicium nön duni

maturuiflequivisnovit,nechoc ttlirandutn; cumnulla fitsetas,nullunitam maturuinacfix badtum

ingani-WB;quodnonhumaniqitidpiam identidem perfentifcatatq;patiatur*