DISPUTA
TIOPHILOSOPHICA
Do
/b
Quam_»
'Div
inaadfpir
ante
grdtiä,
ACad
prob
anteampüßima
facultatc Philo
fa*
phicainalma AcademiaUpfalien߻modetanlefy
ClarilfimoViro,
Dn.
JOANNE
BILBERG,
Mathem.
Profeff.
Bonorum examini
fifiit
BENEDICrUSßAAS
W-Gothus»inaudirorioGuftaviano
majori»
ad diem23Oäobr'u 1686. HOLMIifci
tJMaxime
^gveyendts»amplijji
D.M. H
AQIIINO
©pegcP
Gothicoccidentalis
Epifcopo
eminen«
tiflfimo,Gonfirtoriiecclefiaftici Prsfidi»
Gymnafiiq; regii»quod ibidem
e(U
Ephoro
gravitfimo.
Uc
Sacras
Regiae
Majeftati
å fecretis»
TXobilißimoamplißimcfyDominos
Dn.NicoLAO
d^ncrcof/
CMecxnatibui> Promo
fie
fufpi
mis
Fv&clayifjimis/fe
Dom'ink
%D. M.
MATTHI/E ISER
Tcmpli Cathedralis
HolmenfisPa^
ftori & Confiftorii Prsefidi
dignifllmo.
k
SpeäatißimoVtro*
Dn. PETRO
MUNCK
Mercatori interHolmcnfes pru*
dentiOimo;
toribwi Patron»
eiendis
s
Uptfiwum
graiiam
atty
fa.
vorem,Soli
fiderum
princtpi^nonin-epte
adßmilari
poße exißimo
; ceue-nim ide inlumincmdo cünBa aßimatione HC pretio metiturfuo}
fic favör
virtuti$
meritis rite
perpenßs
condigna
reponitpra-ntia. Sicut quo%
/me Solis luce
, gemma licetnitidißima
$ praclara
omniadenfis
tenebrisundique circumfepta in objcuro
de-litejcunty ac å
(oedrjpma
luto difcerni
nonpof
[unt:
Sic virtutes natura%dotes
licetpr
aßantißima fuerint»
lacertos
moverene*queunt y
ntß
favorisradii
adfulgeant
»easque
exßlendefere faciant.
Immenfi
ac inenarrabiles funt Solis
ejjeBtu
5 juni
itemfavoris. Hoc
divino
dono ac animo-rum arcano tanquam catena humana o-mnialigata coharent
acamiceconßirant
lqua
fi
rumpalurturba
ac meraconfußo
metuendafunt
j cum omnis orda»omnis
tom-•
digni/as,
feiender
aceminentia
ah
ejut
in*
tegritate > continua
quafi ferie
pendeant.
De qua
ß quis
ambigat
>
in
proprium> utdicunt>finum
introjpiciens
expendat,
an-ne
ipfe hanc
de
crelo
delapfam, adeo<f
gra-tißimam
rem exoptet » exoptatamfy[fi
eapotiatur
)
blande exofculetur.
Etß
Del maxime in
ßatu
naturali qutspoßtm
ßt»
ex hac tarnenfelicitatem
,falutenu
fecuritatemque
ßipulatur ßbi certijßmam#
Hac
ß
mortalee utdecetpenßtent
>mirari
iUico
dedifcent
; tenuiorüfortuna komi¬
na»
quibwi
Uli
virtute acdignitate
ante-ceäunt
fuum favorem modeße
aclegitime
ambiant > virtuti nempe,labori
ac vitafanftimonia gnaviter
litando♦
£5?
^
Reverendiflimi
Domini* "f***
judicii lance librare
dignemini, vel hui
ceneaaudacia
ignofcetü»
ttf/
[altem
adeam
\connivebitis,
quod
HJos hvcoccaßone
pra*fertim ac tempore, curis
fß negoliii
maxi-occupatos
compeüare
non reformidave*rim» non alia
Jane ammiintentione,quam utimmaturum hunc
ingenioli
me't
proven*tum, ac fimulcum eo
pro
benificiü
in
meeoäatis hutnilimas gråtes
(
quAubeytoyk
gratiA
iliicium acfomentum
nonrarofunt)
fupplex
ad limen veßrum
deponam.
Tan*
tus enim ßf tam
proclivis
in mefuit
favor
vefter
> ut nequidemjejunA
acimpari
ejus-dem laudationi tenuis mea erenafufßciat.
fißuapropter prudentius
mihi
confulium
fpe-ro, ßomnia Ijac
religiofo involvam
filen-tio ac voto huicunice indejwenterque va-cem t ut Trumenfummum
favoris
fui
ra-dios in vos
femper
tranfimttat,
quod
Vo¬bis
reflrxi, &
measadfiiclas fpes gnatid
fud
quandofy irrad'tent\
Nee
potuit
>Ampliffime
Do¬
minoy devotus animi
adfeblus
> tut vet
neratione
plewfßmus
diutius
premi
accon-tineri, quin erumperet ac
publice
jefepro-deret.
GravifßmA
fane funt
Retpub
lic
aac
oßicii
tutprAclari
cura »quibus
nuäo
non tempoteurgeris
: qua tarneni
fi
quasvacationes
permittant
,eafdem
commodis
ac emolumenlis
fupplicum prudenter
difper-tire nongravaris,
fipuotusquisquc
enim*
meorum licet
ignotus
apemtuamfpelilavit:
eamtam tU'tco
fenftt
promptiffimam benignifß*
mamque,fiiuocirca
utanimi
•venerabun-di erga.
Te
Ampliffime Dominc
,quod-piam extarét
documentnm
, hoc exileopu•jculum
amphßimo
f^omini
tuo confeer
are 5ominefy
utinamfelici
actibiprobato
dicare
uolui, quo
tualuce radiet3
cumfuaptenon
poßit.
Deceteroß
meclientibua
tuh*vel infimis adnumerarenjoluerü» measfyfortu-. nasex honoris
dianitatisfy
gra
du
in
quoan»flitutuaes dementer rejpicere»
dabo
operamne cui
gratitudine,
animi uenerantiapie*
tate% inte
cedam•
delte
denify
Speflatiffimfc*
Domine» me afedeßeclit
oratio» quima•gno. d me
repofcere
potes, cum magna cre*diderü,
Carifjimos
nempefil
10ituos,
divi-tias illas
poffeffionesfy
extracorruptionis
ainterituspericulum
po
fit
as, meafimpltciin•
fiitutioni
accuratdemandaretolutfii:
quod
grande
depofitum
non poluere nongrandia
comitaribeneficia,
quibua
vicemrependere
fédula
opera acfideli vinea adminiftrationc•mni
nifu adlaboyabo♦
Defedum
autemhtu-fupplebil
tibi
gratittanimuå
>in cujus
tejp*
jram chartaceum hoccemunufculum tibiof-»
fero ; qua
decel
animi njenerationeconltri-dem » id favéntibitt ocülü contuearis» ac
mea
commodapörro
tibi commendata habeas*
sJMeumertt
fupremum
Numenjeduloinvo-care>ut Te incolumem
acfaivum
quam
diu-gißime
ejfejubeat.
Reverendiflimisj
Praeclariflimi^
Ampliffimis Speäanflirniscji
Nominibusveüris
Terpetua
obfewantU
dir
ftißimtts
CAPUT
PRIMUM.
i■I
Um tota noftracogrtitiö
de-pcndeat ab idcis, adeout
fi-ne iis, nec cogtro&i
, ne*
fciris necaftirmariquicquan»
poflic, permägni intcrcftfci-reqüididcae nomine veniac.
kitelligimus autem per ideas, quicquideft iay
mente nöftra, quando vere diccre poflumus
nosaliquant
remconcipere* quocuaq» modo
tampercipiamus, undeevidens
quoq*eftnos nihil verbispofte exprimere, quiniftius rei i*
deam habeamus, modoinrelligamus
quoddi-cimus. Inquarnmigitur arcanauc feliciuspe. netremus , hic in limine deindagando idoneo
fobje<fto follicici erimus. quod ftatuimus
fub-ftantiam, non quamvis,fed acluofam, ucab
illa quacpaftiva acinerseftdiftlnguaturs
viven-temucpoffic concipcrc ideas facultatepropria
>
intelligentem,
ideft,cogicantem>percipien-tem&ad fe
fuaq;
ficattendentem?ucfonulnon
»egligac
alia.i, '
§. 2. Ide*itaquenonflinttesipfae»
pt"ö-utextra mentemfubfiftuntj nam resquarutn
ideas habemuslonge plurimx funt mäteriales, quarumfubje&um (iibftaatiaimmaterialis
eiTe
nequit. Necres&ide® £efé in prxcipuo
öp-pofitorumgenere mtituoponunc, nampoflum habereideam, licet obje&um abfit, nec ne-ceflärio lémpcfhabeö ideam ubiadeft*
nifiat-tcntio accedat, qu® prxterprxléntiam ad
ö-mnemcognicionemdefideratur. Nec ctiam-»
putandum eft interideam & ideatum fempef
intercedere realem adfimilåtionem> lic enim haberetideaaliquid ejufdem reålitatis ac
fpeci-eicumeis, qu®ad Jformamideati Ipctfarent, acabeo non difFerret* Sicquöqs nonin
ima-gineled reiplä intelligendo fierecomnia
intcl-ledhis, Ii perrealemadfimilationem
concipe-renturomnesidéx.
§. j. Nccideac nihilTunt, quia qüariu
maximeac unice mentem noftramadficiunt*
&earum intimam conlcientiamexpcrientiamq»
in nobifmetiplis circumferimus.
Nihili
au-temnull® funtadfetftiones. Proinde cumi-dex nec resfint extra intelle&um formaliter /
exiftentcs, necquicquam deearum
realitate
trahant, alium efléndimodumfibi vindicant,
quo 6c å nihilo, 6camodo eficndi
formali
fe-cernantur. Hicautemcfiendimoduseft» qui
9philofophis
indigitari
fölet,
per toefle
obje-kivum , vicarium,repracfentativum8c
hujufi
modi plura. Quarcunq,
enim
percipimus in
idearumobjekis, eafimtinipfis ideis
objeki¬
ve, (écundum efte quoddamvicarium
•quod
exintrinfecanaturafua, alienae cntitatis
reprae-fentamenacimitamentumeft.
$. 4. Hi modießendi,
objekive
fci-licet 8c formaliter, eorumquae
nihil
non(unt,
duo fumma genera
conftituunt,
quacnunquam intantum coalefcerepofliint, utunumfiat
al¬
terum,cuminterhosnonminorfitoppofitio,
quaminter remextenlam 8c
cogitantem.
Hic
tarnen npndiffitemur,modum e(Iéndi forma«
lem, tnultis numerisalterumfuperare, naqi
inajus 8cperfekiuseft rem
fubfiftentcm
e(Te,
quamreifubfiftentis imaginem, quae
femper
imperfekius quid fécundum
realitatcm
pro-priameft8cdicit, cum resiplå
nonfit. Ma¬
lus
quoqseft,independenter
å cogitatione
lub-iiftcre quam cogitariac å rcicogitantis
fubfi-ftentiadcpendere.
§. {. Ex
prxmiflis.
elucelcit
ideam
du-pliccm
involvere relpekum,
unumadlubje-$um quodinformat dcadficit,
alterumadob-jekum ,
quod
repraefentat
acmenti
praefens
fi-ftit. Quacdiftinkio proberenenda eft,
necumvulgo decipiamur,
namefte objekive
inin
4
leku» quod ideis jam
adfignavimtis,
rationerciextraintellekum
fubfittentis, extrinfecataiv tum denominatio eft
, praeter quamnihil rei
accedit. Sic ad
quaettioncmquidcorporiac-cidatexeo quod fit
objekiveinintellekumeo»
optime refpondetur,nihil nifi extrinfecam
dc-nominationem, quodoperationen*intelleku«»
permodum objekiterminen Siautem
repo-jaaturid elfe rem cogitatam,
quatenusettobje¬
kiveinintelleku > nemo intelligct efle
ipfura
corpus, fed in intelleku co modoefTe, qu9
folent
objekaejus,
adeo utideacorporis, fit
corpus ipfum inintelleku, exiftens , non for¬
maliterTed objekive, h.e.
comodo., quo
ob-jekain intelleku, elfepoilunt.
)Gtione cogitantibus, anxie lelc
commert-^«.nt mentis notiones, ac primum locum fibi
cxpolcunt, obpropinquicatem,familiaritatetfl Sc tenerrimum fui
amorem admirationeniqj«
Etlicet nos nonpraptereat,ideasD.ei
primasfibi
partes vindicare, cuimens omniafua
ficaccq-pta referre debet,utextraDeumnehilumqub dem inveniat
quod fuum dicere pollit.
,Ta-menne more peregrinantium
quorunda»inpa-triahofpitesad exteros iterfufeipiamus, lubet
aliquantilper
domi morari, ac ideasmentisno-Äraecontemplari
promptiorefqi ad ccterasexeiitiendas acceda*
mus. HisproximaeritideaDei,
quamcomi-tabunturides rerumcorporalium, quibusfub»
ne&endafuntpauca deIdeisangelorum«
CAPUT
II.
§. I. Ceuperfpicacioresnatur*rimato* res,operanonir.felici adinvenereinter Entis
ac-tributa eflentialia unum maxime eminere, å
reliquis diligenter diftingucndum : quippe
quod ipfius fubftanti* efientiam naturamque
abfolvit, Sc omniummodorumbafisac
peda-mentumeft, unde illi veiut rivuli
a fiiofontc
fcaturiunt. Sicnos eorumveftigia
quantum-» virespermittanc
legentes, adnitemur mentis
prscipuilatiftimeq;
patentisattributiideampri»nioinquirere,
utreliqus ejusbeneficiofacilius
adquirantur. Hanefeliciflimenosinveftigaré
poffe autumamus, li per fingula.s cogitatione
camus, donec
inveniamusaliquam,
qu*aliamnonproefupponit,
iedomniumprima eft,
quam aliarvun fontem öc
originemefte adferere non
reformidamus. Hoc modo in
naturamentis
animadvertimus ideam cogitationisprinciperti locum faciletenere,
åquårcliqus
mentisideae pardculares, nonfecus ac ramiafupftirpe
ex-furguntj cumcogitatio in iilis quotquot fint
,
6
includaturfingulis: verui^illa
aliquam
exhi$.
inparticulari
neccilario
noninvolvit. Suntau*ternhac ideae particulares.Mentis, intelligere,
velie,nolle,dubitare, affirmare,
negarc,igno-rare, imaginärt, fentire, defiderarc See. per
quas mens
fucceflive
aliterfehabet,licet
aliud
nonfiat.§. a. ficet autem hac ideae menti fint
propriac, quarumope optime
cognqfcitur,
&
nulla harumfitcogitationisexpers: non
ternnen-dat^meninrereas interced.it diftin«£tiq, cumj
aliasexfeipfa, feu ånaturahabeat, alias
inter-ventu unionis <;um corpore.. Suntillae
intel-le&uspurus Sc
voluntas
> hacfénfus adfedVus
Scnaturalesadpetitus,quac
fi
conferanturcumprioribus Sc
fimpliciifinfis
mentisideis,
n°H poilunt nonoblcurseconfufieq» eile,
acmul-tum
difcrepare
,
aconceptibus illis puris
,in-,
quibusmens fe
föla
exercet, Hucetia.mfacit,
quod hac facultates
feu
modicogitandi
fpecia-les, (éntiendi nimirum Sc imaginandi ,
fine
fubftantiaintelligente, cuiinfunt,
intelligi
accapinon
poifint:
quoniamnonnuUam
intel-le&ioneminfuo, formaliconceptuimplicant,,
Sc é modorum natura,eft, fine iubftantia.ieu
iubje&o percipinon
poiTe.
Optim?tarnenfi¬
nehishaberi pqteftclara,diftin&sSS
7
§. Quibü»pohtis omncs
mentls
no-år*ideas, noninCommodé reducimusadtre#
Ipccies: nimirum perceptiones fenfaum,
ima-ginätionis 6c
inteliedtus
puri,Qu*diflferunc
hontantuminmödo,quömens cas
percipit,i(cd
&quoexcitantur in mente. Intelleélus ctiampürus, reliquis facultatibus
fentiendi
&imagi-handi inco inaxiitte pracponderac, quodfuo
qiiafiambitu compleftaturacperviderc
poflit
hbje&a, adqu* ill* nonpertingunt.
Imagi-hatio6c ienfusdi&eruntin modo percipiendi
Tibiproprio: Specic*
namq*
fenfuum
nohtan»tömimprefliones
obje&orum externorum
rc-pr*fentattt> led 6c objeélaipfä» tanquam re.
Veraextrafenfus exiftentia, ita utquando
fen-timus, mensvideatur feconvertere ad
obje-öum, quoid confideret. Speelesvero
ima-ginationis, obje&orumtantum imagines,tan• quam oculis mentis noftr* prxféntes,
conci-perenosfaciunt*utquando imaginarnur,mens
feconvertatadcorpus, utibi pi&uram 6c
ima-ginem objeéticontempletur, Longcautem
ma-jorismomenti eft diflferentia,inter
imaginatio-nerta8cintelie&iortcm> qucyrummodusperci»
piehdiobje&a,non tantum eft diverfus, fed Scmodus,quo ide* cuiq* harum facultatum_» propri* inmente excitantur,mirumquantum diflentit, Deniquc objc&um intelle&ionis,
8,
irtültonobiltus cKl
latiusiji
patet,quam
ittf3girtä-tioilis, utfupra indigitatumeft.
$. 4. Nec hicreticendurileft, atlima*
ginationempéculiaremquandarrtariimi eonten-tionemrequiri, quå quidacie rtientisceu
pr&
fénscofttucmur•, hacad intelligehdum nonö» pus eft5 mens enimtuminfe ipfäm quafi
de-fcendit*
refpicit<j>
aliquam ex ideis, qti<e ipliinlunt. Aut fiad rerti aliquamfeadplieac, id tahturti eft , ut confideret notiofnerrr objcdli
«quam in fehabet, exemplo haec inclarefcent;
Cum percipiö aliquam voiuntatis
rneae operai
tionem, concipiofimpliciter voluritatem me*
amfedetetminare> Sc mea menstum nihil
gurati format, fed tarttilmad tiotionemquam
in fe habet fc convertit, Sc nonVerfus obje^
<ftumipfuitiautpifturam. Séd cuniimaginä* ri volo aliquam figuram
, exemplo
ftrqua-drangulum , in quo non tantum percipiö
fi-guram quatuorlineis cireumfcriptam , Verum
ihfuperquatuorillas lineas, quatuor
angulosj
acfpatiumquodincluduntjconfiderotanquantpradentiapervim Sc adpiicatiönem
meruisiri-ternam, atq;in hoccohiiftit imaginatio,
Si
deniqj
per gradus adlcendamus aquadratoad
pentagonum& ftc dcincepsad figurascentiim &pluriumangulorum ,perfcntifcemus
vim
1* maginandi pro accretionenumeriangulorurttlaterürmy,
fertfim'decrefcére
iufq> cfum
tari«1
dem evanéfcac ac liuila fiat. Licet vero ccui-fuecudo ac facilitasimaginartdi, fcnlpéreffigi«
giet aüquarrtfiguranücohfufein mencc, duni^,
defigüra centurh anguiorumcogito j cvidens tftnenei\, iiiarnnonmagishiiicquatiialiis mul-toruinanguiorum figuris competeréjcurft pro-priétatesper quas illa figuira abaliis
mukanga-)isdilce'rnidebet, detégerehonvakat
§, j. Necpadca füllt alia rhateriam
co-ihirantia* quae concipere qüidctü non autenij
imaginaripöfiümiVs: ut extenfionernejus iiht
terminis, riobisfakcmnotisj divifibiiitateml«
indefinicam* niagnüm ikum formarnm nunic-rütn j quärnni quodquecorpus capax eft,
di-verfitatcm füperfieiei magnitudiüerft firma,
fhenti, quornndanl cörporümtenüitatem ,
ri-pidiratemgiöbi tormentarii, tarditatcm um'' brae ftili inhorölogiö. HsecInquam& Iiis ad«
finia imagittatiöne vel fenfibu's
ätdügere noiLi
pofiurilüsj nartiimaginationihilhbbiS
reprsé-fentac nififüb aiiqua imagirie
& figuråparaculå-ri &c determinata , quas mensimagiiiando
non
poteft ömnéspercurrere. Seiifüsqiiodattinec,
funt Organa eomm &filamenta
nervcrumdc-terminatae magnitudinis, adeoq;
impreffionis, iliii ab obje&is fibi propörtionatis
incapaciä.
Naturjeautcm fpirituaies&earumcomitesinb
ima-l o ;|
Jj.
imaginationcm vel féntiendifacultatemcaderé
nonpolTunt, cum omnemextenfionis notiö< nemexcludant, &nonminus
ineptumfitimä« ginari vel féntire velie , quodcxtenlüm non>
eft, accupereviderefonos, &audirecolores. ,
§. 6, Cum indubiumfir lubftatitiashori per fe fedope attributorum manifeftari, ac
naturam cujufq, fubftantiaeeoperfedtlbs
iritel-ligi, quopluraejufdem actributa indagari
pof-
|fint: hinc liquido conitat mentisnaturam
o-mniumelTe notiflimam: nam quotquot attri-butain re quavispetceptibili diftinguerelicet, tot etiamnumero relpondebuntin
mente» Sic
incera diftinguö albcdinem, duritiem
,
lique-fa£tionem : ubi aliud mentis attributum efti
quodalbum, aliud qnodduritiem, aliud
deni-que quod mutationem duritiei cognolciti
pö-teftenim quisnolfe duritiem, cuialbedinem->
noviiledenegatum eft, &lic deceteris. Hine
fluit nullas raciönes ad cera:vel alius ciijusquc corporis evideiitiorem, ac magisdiftindlam-»
cognitionem facerepolfe, quineaedem
fimoi
perceptionem mentis facilitentjuventq;,
§. y. Omnes hatmentis ideae cogitatio-neminvolvunt, quaefubftantiae cogitantiita
eft
intima, utab illadivelli nuliaratione
poflit fine
mentisinteritu. Ex quacogitationenoninter-rupta&fingulis etiam cogicandimodis
firmif
II
f]me evincitur exiflentia, nam
quicquid
cogi-pitde re aliqua, non minus per felubfiftir',quam id de quo cogitat, agereenim plus efl quameile, quia illud prarfupponic. Nec
exi-ftentia,ullaalia adlione tamfeliciterac
cogita-tione probatur
, quia nullius alterius adionis adco certi Turnus ac hujus i experimurenim^ fomnia ßepenumeronobis imponere,atq* a&io-nes
repräefentare,
quae tarnen relpe&u corpo¬
risnullae Tunt,
CAPUT III.
§. I. Adinventap fic quodammodo
men-psejufqiperfedionum, licet finitarum, ideae,
nosquafi manuprehenfosincognitionemideae Pei ducent: cum enim mens noftra, non
fi-mul fit omnia quae elfe poffit, led ejus perfe-ftionesgradatim
augeantur •, ad jd tarnen
fa-ftigiinunquamevehuntur,
ut maiorumincre-mentorum nonfintcapaces,
Veluti
itaqjpri-moinmentis nofirae notitiacontinetur? quod
fita&uofa& materiaeexpersfubfiantia, intelie»
, voluntate
poteftateq,
aliqua in
fé
iplam
&
resexternas
praedita, nihil cumextenfo
com-merciihabens,
praeterquamquodiiliunita
illi-ns motusquoTdam pro arbitriogubernet: Sic
quQque, Deum imrnaterialem,nunquam
I*
läjfft fubfiantiam ciTeintelliga * quae amundo
quem modo perfedlillimo regit, prorfus fecre^ taeffi Ex.poteftate
narnq* ac dominiomentis
in fe ipifam & res quafdam
cojporeas (cujus
jarn menrio iujedfaeft) licetmaxirnelimitata»
ajl.fumrtta,mijlamPeipotcftatemacdominium
euiinentilTiuium cogirando fganderepofium..
Sic Ti facultatemintelligend.i expendereplacet»
patefcit illam pris arctis cancellis conftriftam,
j
efieinme, quam cum conferocu,maKot"111*
majorem in iilisconcipio, &c lic deinceps per
gradus, don.ec tandem ad maximam & infinit
tamperveniam
,quamad Deqm pertinere,cum
iummaacinHnitafit, liquidumei%
§. 2. Pari modo ex noihadependentiaa independentiam Dei3 ex noftra exiilentia pofi
|
fibili, ejus necefFariam3 ex noftrafacuhare i-,
maginandi velreminificenditenuifat8c circuim
fcripta, immenfaminDeo effomio.
Dubita-tiodeniq;&cinfätiabileilludmentisdéfideriurn*
quo indefinite ad majora ac meiiora quae
fibi
dcelTe fentit, adfpirac, ideamentisperfediffi-mi, i,e. Dei tamclare arguuqt,
ut fineilla
ellc
nqnpoilinti utpote quae menremdcfeduum-*
<
fuorumcommonefaciunt, ac^d
iqexplebiieil-lud defiderium incc-ndunr.
§. 5. Haec Sc hujufmodiplura attributs féuperfsd^iones Dei,
quartim tenues
firicfiurae
v-cfti"4 >v.eftigiaq;
innobis
reperiuntur, & fic ampliari(
poffunt,ut plus
quamhumanse ciTecognolcan-tur, ideamDeinon obfcure docentanobisat»
tiagi,licetnon comprehendi.
Quarumomni-umproprietatum Dei ideae videntur nobis ita differre ab ideis noftris, acunitatisvelnumeri binarii idea,anumeri infinitiidea differt.
Prae-tcrhrecautem attributa (je perampliadonem^
inveftigata,alia enamin idea Dei atcingimus,
quae nonTic recipiunt magis 5c minus, verum
UecclTario Tummaadeocp Deoita propria Tunt, ut nihilcjuicquam Tiraile in ulla aliarefit> ut
abfoluta immenlitas, limplicitas Sc unicas o-.
mniaattributaDeicompledlens, cjuorum
nui-iamaliam racionem reddere poilum, cjuam_*
I cjuodconveniens,eratartificem illumTummum
ac perfedillimum, operi
fuo indelebilem no-tam Tuiimpreilifle;. cjuemadmodum Phidias ir> ftatua Minervae tam fideliter Tuam fadern
in-Tculpliifeperhibetur, utabsq»deltrudione
fta-tuae delerinon potuerit.
§. 4, Haeceratvia, finonprima,(åkern
potiilima tutiflimaqi adidearn Dei
ducens,pcx-( teric5c alia haberi5 nempe nota vocabulorum
Tjgnificatio, quaevocabulanonfuruvani 5c irra¬
des Toni, led
Tignificantalicjuid
diveriumåco-iore,Tono5cfiguravodsvilsevelauditse, quod
ideamdicinius, NecinvaiidaInntargumenta,
,
. 14
quataquavis, de Deo cogitatione, utaffirmaeici»
ne, negatione, ratiocinacione, imoipfå
dubi-tatipne, item araorc,odio,defiderio, fpe, ti-r iqore, devqtione, flde, precatione & quovis
numinis cultuadidcamDeipröbandam
depro-tuippflunt,quasfuflus, deducere jamnon yacat,
§. f. In
inyeftigandafuhflantiaecorporcae
idea, eandem viam ingrediamur,quam in
i-tjeamentisfequuti furqus, acomnium primo,
attributum illudefleutiale, ac
primum, quod
aliorum ratio communis eAinquiranius
, quo
mvento> nonparum lucishuic negotio
ifaene-tabimut, flcollosationeminftituamusinter#-•
tributamentis corporisq,
npntaqtum
cflentia-iia, Jfed Scmodos illosignobiliores, quiexu*
troq; hocAirpe cvirefcunt. Utitaqj mentem elfe fubfl:antiam,<Sccogitationemejus eflentiale
attributum»eflceyidlum eft: fic corpus per fe
fubflftit, acper extenßonem in fuanatura con-ftituitur» Etficut mens nongauderet faculta-tibusvolcndi, inteliigendi,
fentiendi,
imagi-nandi, reminifcendi , ratiocinandi, nifi eflet
?es cogitans: Sic corpori
flgura, motus,
di-viflbilitas, fitusnpncompeterent,
niflexten-fumeflet, Porrp utmens nunquamfimul Sc
femeipluresideas formarepoteft, fed
(ingulis
momentis peculiari aliqua cogitationis forma termiuatur, quamtarnendeponerc
acad
aliarr*
mmftanti fé cönVertere
potcft:
Sic cjuod^utcorpusparticulare, nunquam tionaliqua figu-rafingularicircümfcribitur, quaecum
divifiä-hisope deleturj alia cominuofuperiiiducituri
utnön minustepugnet,Cörpus fine figuraefle,
quam mentem fine cogicatione. £c quemad«
modum dusvelplures ideae initiehte uno
eo-dertvcp
mornentö incompanbilésfunt> Sic duovelpiura cotpora fimulin
unoloCo efichOik.
J)ojfTunCj quam extenfionis proprietärem iéu
confedtarium iiftpenetrabilitatem adpellamus. Praeterea ceuahimadvertimuSquafdam mentis
ideas alias pralupponere)
acordineraquendam
fervarejearumqi
numeriirninirepoitumus:
SicCorporacerto aliquoordine8cpofitura difponi>
humeroqj finiri poflfenon obfciire colligimus.
Deinde iicut nodönes &cöhceptiis
merttis,di-verfaefuntformae,quibusadhiscogitationismen¬
tis veftiuntur
lirtiitantufqs:
fic diverfis modisfeu figilris,
corporis fuperficies
rnodificatur»
Ecpofiremoquafi
ideaemencisUtcogicadonui»formaeipedhtaefimiles,
rcfpedtu
rerumdiver-lärum, quasnobis
objedtivereprädentantj val¬
de diilemiunti ica intet
omnes figuras* qu*
corporiaccidtint, maxima eft analagia,
qua-tenuseasconfideramus
tanquam modös
matc-riam, feupodus maceriei lupcrficienv
tttödifi-cantes, nihilominus tarnen reJfpedtuf roprie-tatum.
it
tatum,
fpeéhbiie
fätis intet illåsirite^céciit
di-fcrimen. Habemusiraqjideam
corporis(quoc!
fitfubftantia extenia,figurata, itnpefltettabilif,motus, quieds, ficus capax,
§ k. Suadetnuncratioordiiiis, qucrti hosfervaturospromifimus» ut properantesad fineraideasangelorumleviteradumbremüs
po-tiusi, quamritepertraebemus: quoniam cum
oculos men:is adeas contemplandas cönvertb
tnus, caligare occipiunt, fuarnqj
habecudi-nempalam quafi fateriac ex cufare, idq;noriu.
iramerito. Namcumipiritus iili finitieoruni
entium ordini accenfcanrtir, quae exiftentiam
poffibilemnon
necelfariam
inckidunt,aprid-ri demonftrarinon pofiunt5 nifi
probeturDe-tim eos de fatffco produxiile : cum verö
talis
produdfio å liberritna Deivöluntate
pendeatj
nonnifi revelationis gratia innotefcit; Äpo* fteriori autem feu effeclibus, qui femper ar-guunt caufäs »illorum exiftentia quodammo-do colligi poteft5 intcrquos eonipicui
maxi-mefunt qui in obfeffisacarreptitiiscernuntur, quos peregrinisIinguis loqui, ac in altum per acradeferriquandocpcontingit.
Hficeaccedunt
Idalorum reiponfacumbiafphemia inDeurru non raro conjumiba, quae ipiritutim Deo
ad-verforum exiftentiam, diducfto quafi ore quuntun Univerfi deniq>ornatus&orda
an-!
■ *7
j
gelo's
, ie. Spirituså corporis contagio
ac mo*i kimmuncsliber,osq;expofeit, cumineo,präs¬
terfubftantiam ab extenfa Sccogitante
compo-firam , reperiantur fiabBantiae mere corporeaå
ktiexcenfae-,
CAPUT
IV.
§. !. Supéröil nunc utde cäufis
idé-arum
paucisägamtis, acimprimis expendamus,nuni
ldcafubflantiaeVfåltetnextenfie,prout fuperins in-venta eil fenfiurm beUeficioinnotue'rit? quod
fimplicitér adfererenon (uftinemus,
cumcer-turftßt, abobjeclis
exremisadOrganafenfirum
Iioftro rum , nihilpraeter corporeos motus
ac-tedere ; interquos & ideas, proutåmencé
formäntür, nonminoreft difterentia, quam_i inter illorumfubje<£ta> fubftantiam fciliGet ex-tenfamSccögitantem, Qiiod tanto
confiden-tius etiarn ftatnirhus, cum ae quidemipfimö-tus, nec figurae exiis ortae,anobis concipiaru
tur, qualcs inorganisfenfuum fiunn
undefe-quitut ipfas mötuum &figurarumideas nobis
elfe innacas. Huc accedic, quod fenfusin
iii-perficiehaerent, ac inxeriorapenetrarenon
va-lent. interimtarnen noninficias imtisobjetfla
externa organis renfiium aliquid immittere ,
cujus occafione facultas cogicandi? propter
«nio-*8
unionem rnentiscumcorpore, ideas illas hoc temporepotius quamalioeffbrmau, nonfecus acartifexaile&usftipulatamercede, opusjam
Sc nuncperficit a quo ceteroquincelfaret, Sc
fortefemperceflaturusforet. Necparumhuc
facit, quod fenfusnon raro nobis imponuntj Sc qui femel conviiftus eft mendacii nonam* pliuseft idoneusteftis. Necprudentiseft, fi-dei lemei in dubium vocatae temere credere.
Hscfinguia exempiisilluftrari poflent> qua?
ta-inen infticuti ratio nunc prohibet acciri. Ne autem bis tam infjgnibus munificentiae divinae
domsquidpiam detradlum iv'iiTe videamur,te-nendum eft, fenfus nobis datos pneprimisin_>
confervationem accommoda compofiti, non autenpprimario inindagationemVeri, quo
fuo
officio etiamrite funguntur, Iinonfingulipro-pria,fociatatarnen opera, quibus fimemoria
praefentia cumpracteritis connetftens, Sc
intel-ledftus omnes errandi caufasfideliter excutiens
jungantur, periculumnoneft, quinilla quaea
feniibus exhibenturveraefte debeant.
§. 2. Reiiquum ergo eft , ut mens
fit
idearum caufä principalis Sc efficiens , extra quam noneft necefte, utaiiamquaeramus(qua-tenus ideae in fe ipfis fpedtantur Sc nihil
aliud
funtquam diverfte cogitandi formte) licetob-je<ftaexternaSc quicquidnosobiigare
poteftad
cogi- 111 I?
cogkandum dere quapiam, quando idnonex voiuntate noArafliiit> aliquo modo
polTintdi-! ciaceAe caufa occafionalis feu rem otaidearum,
cumfuis circumAantiis confideratarum. Ve¬
rum alyoris aliquanto in^aginis eA, expifcari
rationesfeu caufts determinantes meutern no. ftram,ad produccndam ideamrepraefentantem
hanerempotius
quam aliam> quae tripiex
Aa-tuipoteA. Prima eA autor unionis animae Sc corporis, quoadomneseasideas, quasexoc-cafionefpecierum in cerebro formatarum
ha-bemus, iine voluntatis confenfu ac fuAYagio. Secunda eA noAra voluntas> quoad omnes i-v deasvoluntarias , quae ut plurimum funt
fub-Aantiarum fpirituaiium earumq} proprietatum
, & operationum,
quae cum corpore nihil ha-bentcommercii, &ä
quo neeinfieri, nec in
eAe dependent. TertiaeA partimeaunio,par¬
timnoAra voluntas quoad omnesideas , quas
habemusexeo,quod nosliberead eafdemnon tantumadplicemus, verumetiamquiaipccies,
quibus natura aut noAra voluntaseas ideas
ad-ligarunt, tumtemporis inorgano imaginatio-nisfunt exqitatae.
§. 5. Praeterea cum lumen naturale di-<Aet,nihil eAe inintelledu quod non praeexti-teritincaula formaliter vel eminenter, idque
nontantumvaleatderealitateactuali feu
forma-'I C z A led
2O
li,(ed & obje<£liva, indicandum quoq,efyquo
modo hse idea? in mente nofira contineantur* ubifimulenitefcetquodfialicujusideaerealkas; tanta fit, utin mente ncutromodo
continea-tur , illi aliamcaufam elfeadfigna-ndammento
cminentioremj cumideae fint imagines, quae
pofiunt quidem dcncerc a perfeckione rerum
aquibus fiint defumptae, noaautein-quicquam
perfeétius continere. De idca tneiipfius feu
mentis nuHa elfdifficultas, cummensTibiipfi
proxima fit re ipfa 8c formaliter, resautemdi-, verlaeobjedfive tantum. Ideseangelorum,
a-, liorurnhominum, animaHumq»,
exideis mei
ipfius , rerum corporalium ac Dei confiunn.
Ideaevero rerumcorporalium, partimforma¬ liter, partim eminenter in mecontinentur,ut
cxcollationefüperiusaddudlaeruipoteil.
Uni-careftat ideaDei, quamquo intimiuspenfito,
hoc clariusanimadverto,earnnecformaliternec eminenter in me contineri,
adeoq>ipfum
De-um clariffime edocerc fui
autorem,"qui mihi
sllam indidic.
§. 4. Hilce lubjungamus idearum po-^
tiores divifiones, qua: prorelpedfuum
divcrfi'
täte muhiplicanpolfunt;nam earunidiftindio©ptime manifeltatur , fieas invicem oppona-mus , autfecundummodumrepraelenrandi,aut
fecundumresquas
repr$fcnmit,
autfecundum
'%I
potcntias quibus inferviunt, aut
(ccundumcaa-fas producentes, autdeniq, fecundum relatio¬
nen) cummente noflra. Refpedtu modi
re-praefenrandi, ideae in ciarasSc
diftin<ftas,obléu-ras Scconfufas
difpefcuntur.
Reipeddu terum quas reprsefentant, omnesideaead duas claflesreferripoftunt: prima continec
cogitationem>
cumomnibus fuis
proprieratibus,modisac
fcon-fequcntibus. Secunda eft earum, quae exten« fionem cum omnibus iibi debids confiderat. Haec diftincftio interceterasmaxime
eftfpedba-biiis, quippequaeomnesidcasfuo ambitucom-»
plecftitur, adeoq; latiftimepatet, &multasa>
bas fub fe comprehendit. Interhas euameld,
divifio ideae in fimpiicemSccompofitam,
quas nullonegotiointernofcere
poftumus, fl
confi-deraturiobje&umquodpiam,
attendamusnumduo vei plura attributa contineat,
quorum
u-numiine altero clare
diftincfteq; concipipoftit» quodfignumeftinfallibile compofttionis.
Sim-plexautcm idea eft, in quoplura talia attributa
tftentiaiianon
comparent, fedunicum, inquo
modiilli ignobiliores fundantur* Notandum
tarnennullamideameile
fimplicioremidea De*,
quamvis enim illamaximum attributorumnu»
merumcontineat,
tarnen inca omniafuntinlc«
parabilia ac identiflcaca. Ratione modi quo
mens
idcasproducitj
Tunt veladventiciae, quas■Sri,
mens etfdtata a corpore perfénftmi
, quia fe
ip(b quandoq; diverlus, imo nohraro
ftbi
ipfi
contrariuseft, format,quaenihil
autparumve-rihabent: quoniamres externas non
polfunt
genuinam fuiimaginemin mentis
tabula
expri-rnere , fed quafdam maculas Sc
confufaljnea-menta iliiiruprimunt. Velinnatas,quasmens
a(é ip(a peringenftamfacultatemcogitandi ex-citat, quae (fciiicet facultas cogitandi) prour*
(émper eademho»eft, ficSc ideaeab illain
to-tum pendentesverxScimmutabilesfunt, &a*
pudomneseaedem. Vel
denkpfa&aefeufiéfoe,
quae avoluntatis libertateac licentia originem
trahunt, acidcirco errorisimmunesnonfunti Cum voluntas non(émper eadem, nec norma
veritatis (it. Sciendum autemeftnos dicere ideas innatas , non quod fernper acftu
menti
obverfentnr , (edquod mensinftrtufta
(it
po-tentia ac facultate eas eliciendi, non fecus ac
virtutes Sc vitia, imoqualdam corporis
infir-mitates quibufdam familiis innata dicimusj
Cumnafcanturcum di(po(itionequadam
adea
contrahenda. Reliquas idearumdiviiiones
con» fuko hic omittimus.§, Colophonis
loco
idearum
clanta-tem ac confuiionem verboattingamus.Inter
ideas quas järn contemplati fumus,
maxime
clarasac diftintftae func ideasfimplices, utpotc
*1
q'naeunumattribucum effentialehabent*
quod
reliqua ignobilioraincluditj nenipe idea Dei,ftibftanciaeextenfae,ac fubiiantiaecogicantis Sed ceu ex omni mixtioneac remperamento
diffi-cultasqusedamenafcitur* attributa
dignofcen-diacfüumcuicjj
tribuendi: Tic
exincimaharumfubftantiarüm uniojae ac velut permixtione in
homine, nonexiguusnumerus idearum confu-farum exfurrexit. Mens enim humana abinicio
vitac,recenteadhuc vinculo unionis,fervirema,
ximeadfuefa&a, adnatura:lumennonattendit,
hequein rerum ncxus ac veritateminquifivic*
Ted fenfibusvelutimmerfä, cogitationibüs
ad-quievic,cjuas illifuggeflére, inquibusparumvel
iaihilordinisacvericatis,fed multum confufionis
Ipe<Sbaripoterar, Ideac confufsefunt,quas fenfus
excitanc,raminterni, famis*fitis,doloris,
volu-pcacisj quamexcerni,urqualitatum tablilium,
iuminis, coiorum,fonorum,odorum,faporum,
caloris>frigoris,gra
vitans,levitatis, laeviratis See.§. 6. Harumconfufio indepulIular,quodmens noftraconjungatid,
quodperfalfa judiciaadprobavic,
cumiis,
quae per naturamcognofeebat ininfantiaenim
noftra, objedtaexterna, pera&ionem in corpus>
di-verfasinmenteexfuicitarunt fenlatioues} quas cunu
tnens animadverterit, citra
voluntatis imperium \rel
faltemadfenfum,fibioceafione corpotumquorundam
praefentes; utcaloretn, ex prasfentia ignis-, judicavic»
Quidpiam efte in igne hujus (enlatiomscaufam, «Scid. quidemvere, Hocnon contenta,iniuperjudieavit, id
quoderatinobje<fto,igne,planeftmile eile ienlatioiii,leu
icieasj ejusoccafioneeffbrmatae. Éxbocvitioföratxocfe niotrans£crimus fenlätiones' in resipfasextra mentexn
& corpusnoftrufn adfiltentes.
Idem notandum circafubjedtumgravitatis, cintl
enimvidemusquidpiam cadere, & craflisnoftrisoculis
nonlicetce'rnere id,quod verfus terrani prascipitatac
impellit, prxcipites rriagisquarrtprudente'sjüdicamu's
id perprincipiuminttinecuntfuaIponte
verlusterram
ferrij cui confufe ideaenomengravitatisadligavimus,
CiTtO Ad:cumcontuemurpaleascum aiqbra. filamcnta
fer-reacummagnete
conjun£Honemquäliadfe£tare»final-lequidftatueredébuifiemusin iis,quodtamen non
pla-cet, fed confultius ditcimus ,'in magnete infitamJ»
qnandam vim effingere, eamq; attradtivamvocitare*
quaefi efiet, fimilisterrx adfignari poflet, Quicquid
autem fitdehac attradiiva vi, loqüanturdeilla, qui
eatnperviderö, nobisconticclcfcreliceat,
quiattradtio-remperciperenon pofiumus, finfe
ntotu trahentisac adligationetrahendi
Haec funtbenivoleLedtor, qua:räptimintero* txiimcaniculareluperarduaiiac materiapublica: luci
qua:fivimtis> qitarfi tibi fe probarepoteruntnobis
im-penfegratuläbimur,fin veroiecus, hoceodeinanimO feremus: cumfirmiternobis perfuadeamus rationunt
momentain diveffampartemtetraxifle, adfenfumque
tuumnobisdenegafie; qua:proinde fi publieeextite*
rint, majorem forte lucemverirati feenerabimtur,Na:i
vispraetérea(fiquosadvertas) fäcilemcenfotem
tepras-bere debes, cogitanscos ex jüveniliimpetu ac
inad-vertentiaprofedtosefle , cuiafiatijiidicium nön duni
maturuiflequivisnovit,nechoc ttlirandutn; cumnulla fitsetas,nullunitam maturuinacfix badtum
ingani-WB;quodnonhumaniqitidpiam identidem perfentifcatatq;patiatur*