Disputatio moralis de affectibus pro qua ... sub præsidio ... M.Israelis Bringii ... publice respondit Benedictus Petri Komstadius, Smol. S. R. M. stipendiarius. In Auditorio majori ad diem 6. Junij horis matutinis

Deo clementer

_favent^j

In

_Regia

_($

_inclßa

Academu

Uifalienß

$ÜB P RiE S I B I «2

$&

ETHICES

ET

PO LI

cesProfeft.

ordm;

Publice _rejpondebif

BENEDICT

US

PETRI

KOM

STåPIUS> SMOL

pendiariur\

In Auditorio mtjorj adSem 4» Jttny htris mstütinif. .

\

UPSALIM,

ORTHODOXjB R € LIG 10 Nl S Z£LO> SXIMIA

eruditionis eminentia,acmorumgravitate

laudandd

ReVerendis &_{clartßimis viris:}

Da.,, M.NICOL A O ES CHILL h

celebris

Ecclff-fi® Calmaricnfis Paitori vigilantifiimo» 6cadja*.

ccntiusB _{Superintendent!}

_digniflTimo.

Dn-.M, LAU RINTIO in

#ar$ammarPaßorivi«

gilanti/fimo.

Po,..M.LAURENTIO in

Paåoriitideiag

» irigilantüHroo.

Du-» P fc T R O NICOLAI

in

f)MUknU

Paßori

bonoranclo0

NE C NON

Gravitate & eminentik_{Jpeßatißimk}

_confultißi*

rnüdgViru:

Da-, NICOLA O OLAI» S.R.M.

Camerarioe«*

minenti 6c folertiflirao.

Dßu.P£TRO

GUTMUNIDI,civitatisJuneccpca

fisconfuii _primario&

_{quarundam Provinciarom}

Arendatori_{prudentiflicno.}

Da.. NICOLA O MAGNI, civitatis

Norcopcn-fi* Scnaeori _{graviflimo, &novi}

_{Mcrcatuslndicl}

in_{Oflrogothia Dircdori}

_{pcrindußrio,}

DtL.MAGNO _{J O N}JE, provsociae

Sönderboenfisr*

prsefcdo 6cArendatori

circnmfpe&o.

Mifceftncera pietatie *mulis, &bonarum

literarum,

earum^

feßatorumMecinattbiuacfautoribus

propenßßimü%hanc

difputationemEthieam, mqualecunsß

de

bit

a

obfervantU

Sjmbo/umt &ulterioremfui

promoVendi

jpem,

humili-ter&_officiosé

_{infcrtbere voluit}

_ac

_debuit

* Benedi&usPctn&GGißadiusR»

Proloquium-,

Ifputationibus

politieis,

qu&

ordu

ne, cumDeo,fequentur,framitterepla«

cuitnohilcmpanter &jucundam, maxi»

meeputilemac

neceffariam

de affedMhus

do&rinam,tjwfynonfolum natura hl»

breviterdeclarare%fed (f ufum in po-liticis at%nccelfitatcm

in

vitacom«

rnuni demon[traves*.

2. Cogmtio hu]tu

doBrin&printb

quidema

PbyficiV

petenda efl: buc tamen

ad

Pbilofiphiam

Moralem,

»0»

modo

non inconveniemér»féd & neceffario transferendas. Nons enim abfürdum, nec ncvum esl> reme

andern

in

dtVerfts

difci~

plintstraBari,

ß

filtern modo

atg,

fine idfiat

diverfo,

&

t

ti

tpfim id exigat

tubs.

Btijus

verb

nobilißima materia

ufus

lath

admodsim_{fefe dtffundtt}? adtas

pottßmum

dtfcip

linas

qua

vel

admoresincommunevitaformandos, ä£lione(quc

civi¬

les moderaodas; veladdemuiceodos homtnum

animos

fledeodofque primarib

fint dir

e

61

a.

Jjfuales Pel

inprimü

(unt»MoraltsPbilofophU &facultas Qratorias♦

q. Hic igtiuranobis,in

civilt

Pbilofophia

verfintibus»

cenfiderAntur_affftw,noqua

_naturales

_afFc&iones

Tunt

fa-eultatis_{appetentisj in}

_Phyficis:

Afcrgwiraotusina-nimoaudientis,*#Or

_{atoteßngular}

_i

_arttficio

_&de

indufirfå

sxcicati_{,quibmauditorper[vadert}

_&ad

_nutum

_atti

Arbitrium

A 2

dicen-'\ v ' _ ^ ~ ••-.../■ -- "... ;i.

' ' • / s ^

■ ■ '

\

dieentuam

_{alteriu/tfieBjpofitf-, ßout}

_in

_{Rhetoricissftdfum,}

qmeaéfa funt &

principia

a&ionum noßrarum,

tumqua*

tmmmorbi_{st§,aegritudines animi>inordinemredigenäip}

hoc eft9 virtucecdomandi (fftxnorationis coercendi, ficfo ad honeßatemcomponendtfuntihacquo%decaufa partém

objc&i Sthiccs confiituunt.

4. Cumgutemnoftrifitmuntres, ea,qminkacPhilo

-fipbtaparte tra5tamuss adpraxin^ ufum in vita commu-ni, _{pro nofiri ingenjj modulo &temitate{}cutDeutDivina

fuagratikdementer ädfißat(ffavest) ditigere* Opera

pre-tiumduximtu,altimhanemattriam_{conßdtrare&qmmxnt*}

prafentis

inftituti

ratiopermittat»ab

interiartåur/ué

deducer e

princigiüide

qutbus efie:

T HE O R EM A t

Dtrö funtinhomine Re&ores3

Ted

fubordina-tij Ratio nimirurn Sc

_Appetitur*»

1. Homo nonimmcrttbafapientibus Microcofmus

fiuparvut mundete appeäatur. £tera%tnim qua in majori mundo_{feuMacrocofmore ipsarepertuntur,inipfobomine}

tan-quam mundo minori>(uo modoreprsfentantur* Interalta et-jamipfum Imperiumquäle inmundogeritur>homo vel ma-xime intrtkin_{fentitacperdpitquameTeidenttßtme. Impe¬} rium mundanum(fexternum_{injpeäalibui Philofophia} Mo-palla_{partibusduplexpotißtmumconßderatur: Hcrilenimi»} rum>quoddosnefticx focictatipropriocompetitacpropterea

inOeconomicis_{praferibiturat% monßratur&Civilo>}

§umkßanatura»Civili focictaticonvenit9& inPoliticis^

fimexponitur atfededaratur.

2. _{ImperiumHerdtgralteeH(fdurum,inipfius}

im-ßtrmtU ufum(f sommodum_{primariodired}um. Hoc in

fa-miiia _{ßudomeßicafocietate infervosexcercetDominus}

»qus

cos,_pro

imperio,

Mandat,

tit

huc

ve

IiHuc

tant,

&

quid

in

rem

(uam

efi,

agant.

Imperium

Civile

bi

an

dum efl &

mite,

dire-Bum prmarto

ad utilitat

em

civium(ubditorum,

Jmperart*

entminCivilifocietatenihil

aliud eß

quam

utilitatibm

alter

um

in{erDire&c

ortfute

t

etid$f Paulus ipfe

indicat,

Rom.ty.

v.4.

di¬

sens Magißratum

effi

Minißrum

Dei,fubditis

inbonum.

Ål-thufius in fuaPoliticacap.nn.15. Etanteeum

Auguft.de

Civitate Dci_{lib+t£.c.14. circa}

_fincm.

_fhiod

caputrettera

aureumeB,ficut &_totum

itlud

_opusmultiplici

&

_adm_t

randa

doBrina _{rtfertum,dignißmumfane}

_quodak

_omnibus

_me

_Horts

literaturacultoribtu_{legaturßndeenim}non

modo

erudttiorjed

(f melioraliquis evaderepoteB.

j, Hoc imperium

Civilemaxime

convenitficietatici-vili,ei quodincives (f inufumeerum

ßt9 qui

non

férvifed

li¬

ieri _{atjingenuieffedebent.}

Arift.i.Pol.$.

&

pluribus

aliis

ialoci?*. InRepub.Romana fervipronuüis

babcbantur9

imb_{ßne capiteeffe}

_dteebantur

_{> non}

_qutdem

_natural;

_t

(ed

_civi¬

lt,_{quia nec}

_{libertatemnee}

_{civitatemfcujus}

stvitatis9necfa-miliamhabebant, triaerantpraeipuafiatusJeu

conditio-nie _{ingenuacapita, Et}

_{bac tria}

_qutnon

habebat

ßne

_capite

eßbar

ipfojure

cenfebatur.

ut

conftat

ex

Jure

Civili

feu Romano,

4. Tale duplex imperium etiam

intus

in homine

manifeßißimereptritur,fed,ut

diBum

eB,

fubordinatum.»«

Ratio tanquam Regina

imperat

appetitui

&

quidem

im-perio

civili

y'Nam

perfuafionibus

&

blanda regiminisforma

Appetitumad

obfequium

adducit.

Et

opus

htc

carte

eB,

imprt-mts_pro prafenti _Natura

flatu, mithri

quadam

gubernattonia

forma,ßappetitus

franmn talionis

excutcrt non

debeat,

Ap-pecitus veroin

locomotivam*

ftve

membra

externa.,

imperiumufurpatherile,

quäle

tB Dommi

in

fervum,

duritu

ysdelicet &_{graloitu. Imperatentm}

_membris

_{externütanquam}

Domtnsu,ul_{velacquiefcant}

_tvel

fefe

_{moveant,prout}

objeBum

fii-Mffltpfimetnjeiapprcbat,velav erfatur. B.g. manibusm-an*

dat, ne_{femoveaniad contreBbandamremalunam, &quidem}

tmperio bertli. Competit ergo appetitui etiatn regimen , (ed

rettera _{(ubordinatum» idq}nonfolum extteccCfitatenatura?,}

fedetiamexinftituto & mandatoipfius_{Dei dicentis:}Gen.

jf.v.y. Ad ceeritappetitustuus> &tudominaberisei.

Theoremå il

Redloribus_{hifce duobus inferviunt}

_quidatn^

adtniniftrij yirtuces,

_{nempé^ affeélus}

_^

_&

_alij

_animi

motus^.

t. Cumammahominisiuttalicet (ffpiritua!ts,adplu*

tes_{variastfi dcftinetur aåiiones,}

nempe, vel ad intedcBhnem

ac_{p'rceptionemUniverfalium, vel ad nutritionem&}

augmen*

tation(m, veletiamad_{imaginationem aliasve animstfénfitiva}

operationes; Ulfagnoßocommodoa Deo(fnatura,_neceßariis datata(f_{inßruBaefl admmkulés,qmbtuinoperationibmtam}

vatiis_{perßciendis indigere videtur>(f}

proluhitu_tanquamad"

ntinißris uti,_{commodepotefl. Rapoticm ipfam}

intcile-äiqnena juvabat in _{ßatu tntegritatisvirtus concreataypcr«}

feSlanimirum Sapientia. Åppetitomverb_ejufqueadtus

dirigebat virtusalteraconcreata , perfecta jufticia,

cuitan-quam minißri_{inferiores infervkbantaffeöimin Appetitupra*} (ertimfenftho excitati.

2. _{Appetitus in hominetriplex}

eß. t. Infelleßi-vus,_{qui alias proprié (f peculiariter Voluntas}

appellatur..

2 Benßttvus. _{i* Vegetativus.}

In fingulh eerticientur

a-Uquando Motus quibusfingul£ hominis achonesfingulariter

adjuvantur. J*>utin_{appetitUexcitanturfenfitho, AfFed:us} proprié vocantur,dt_{quibushupotißmumfirmo erit.} ßfutp-pe%quorumbeneßcio, bona, hauddubiéceterim_comparamu*%&

malapropuljamm, ficfypotentim*néptatosfinasßrimur, ton»

fequimur tos

perfcBws,

&

frumnr jucundihs; ß nintirumi(Iis

ito/tabutamur,fedutamur_utfamuüs rationir*.

3. Talismoderattes (fowmumconvemcntißmw äffe-Baum ufus trattn _{Pr&tcpfaßis,inquibw fropterraregimtfLs}

hominis_{:nttrnum,&\m$tt\um rationisfelictßimumextmt,} maximt_{tranquilium '(£pacmum, optimaommumfacultatum}

tam_{inferiorum,quamfuperjorumordination}

tfirmatum, dum adhuc in_{ftatu Vixerantprimavo g£ integro. Eatio eniminl*}

fedefua permanßt, de omnibw quavel agenda, _{veifttgiend/Ls}

tränt_{»perfeBißtmejudtcare, deternere&defermmarenovit:}

imperium inomnes_{rdiquasinferioresfacultates}, quiddejure

ifex mandat0ipfttu _{Deitilidebehatur,ftne uüaluBaobtinuit}

&_{ufurpavit,easfyad nutumftbiobfequentes, (fpromptißimi}

omniamandata_{exfequcntcshabuit. flum& omnesinferiores}

facultates optime(famtcißime inter fe ccnfentkntes Qfcon*

fptrantes tränt* Poßquam homo a Diabolo iurpiterfuerit

feduBw (faftatu integriere tnifereabduBw,dtcinunquam-»

poteftt in quas arumnas miferias cB_{conjeBw,qufhw} peri-cutis_{expofitm, quibwdißicultaiibmintricatw,utpote}

aquibw mn _{nißmotteipfapotuit liberari. Totw enim}

corruptwtfl, vires omnestam_{corporis quammims,miferümodts debihtata} ac labefaBata, mentklumen ob(curat_um,appetitwmclwatio

planedepratiata, tf,dequohiepracipuhagimw,R egimf ,n-täud& _{imperium interourßadeodtßurbatum,ut vix}

vefh-gia prioris &perfeBi ülteriusappareant* Nunc _{ipfa ratio}

de_{fede ßptßtme dejicitur, Appetitusenim inebediens}

fa-c??4f,afictiibuscxcitatis,contra_{imperium rationisquandof}

infurgit, idtjp violenter vel pr&vertit,ve/invertit, fielplane pervertit$ Stß quando inordincmnatura conlenientem&a

Deo_{praferiptumredtgatur,}

nonßne luBa (fpugnaanimima¬

ximaid_{fiel. Ratio igitur1 Imperium}

(uum exfequiturcum._»

refragatione (fquadam_{reealcitratiom,appetiius%afjeBuum.3} (fLQ~

.& LoeöMotivi;ConcordUinternådijfoluté eft,pax &

tronquil-IttAs_{animi/ublata* Kineilla}pugna:

htm lachryma.

4. Non negamm^necignorammaliampréttereainho

-mmefeluffam, &

qmdem

longe_grattorem,

carnis

nimi« rum&fpiritus,cujus in

facris

Ittevisfit_memu: IlUm merk

expticare,neebujus eB loci, nee

noßrt

mßttuii,

Iheokgü

ifte^

labor_{relinqutndm* Mospro noftroßro, &proprafintiinfil*}

tut o, étcimus adappetifcomfupcrandum,&ad attcdus^

in_{appetituexcitatos%tanquam}

_imperii

_curbatores

_vd

ever-forcsdcbellandos_{atdpfuhigendos, rationemipfsminftruen»}

dum omnino _{efje alfa muniendamquafiac}

_armandam

_proprtis

quibusdam

tirtutibus,prafertim Prudcntiå

1 qua

conjunßa.^

tumSapientia,derebus eonloenientibm velmconvcntemibus

fummacumdiferetionejudicet: aliumque Rc&orem

confii-tuendum (virtutemfcilicet moralem) quiquafilegitimus

«xecutor>affc&us,contraimperium rattonis

infurgentes

e-dornet(f_{inordmemredigat, praeipiendo honeßum}

folum-modöyånzeomm &åte$m,fdeB,quodfingulis

circumftan-tiisconvcnicns_{fit, fervandum, &proptcreaipfitm hone*'} ftatem _{pracipué at% in omnibus,tanquam}

finem,refpicien-dam,eam% utilkati at% jueunditatifemper praeponen* dam: Media itidem huic fini _{congrua,nonillictta,} non_»

turpia,imonecutitia Cfjueunda»niftfimulettumhoneßafint, fedlegitima&Verl bonefla tantum

ejfie

adbibenda: nimium &_{parum,exccflum&defeäuro,tanquamfcyllam &}

cha-rybdinfolicité & untee evitanda, tdeß,nunquamab hone-Rate _{defleftendum, fedmodum &mediocricacem,} ino-mnibus _{ßriße firtandam; inqua,quoad formalitatcm, hoc} eB, eflfentiam_{fuam, ipfavlrtus Moralisfeuhonedas}con*

fifiit* SZpfidToero honeftumfit, quidturpe, quodeorum

di-ferimen,qua

media fint

licita,qua

illicita,

qua

adpropofitum

finemcertiora,_{qtfaaptiora&commodiora;feu» quodidevL*} eilt

eß, _quid

_tüitfo

_loco,

_i

_empor!

Ef

perfonis

conveniens

(f

atcom-modatum, _{quid decorum,}

_perfeße

Ef

_rite

cognofcerc

_atsp

de-terminare, /S/V«#rationisatq,

Prudentia:

munm

eß.

Ea

verb

filay quaa

Prudentia judicata funt

honefia,

apttera,

Ef

pro

re nata accommodattora, velie, ftngulislocus,

tempori-hu* Ef_{perfonisprompte}

_Ef

_expeditk

rcipla

appiicare,

_prom frmm eß

officium

Moralis

virtutis,

cuju*

huspr&cipua

tn.l» aßtone _{confißit E.g. libcralitas pracipit}

aliquid dandum_«

ejfe, nonquidem

omnibus,dignisparteer

C9

indignisßeddignis

tantum, ideß, probis

nontmprobis

Ef

fceleratis;

imbneco•

mnibtu _{quiprobifunt,}

_fedquorum

vel*geftas>W

benevo-lencia,Wmerita»atarfunt

perfpeßa:

Pracipitettam

dan-dum tu« nonomni loco, non omni tempore,nec

ultra

juflanut

wenfuram,fed

åsbito

loco,

tempore

oportuno,

Ef

tam~*

pro tpftut

dancis

faculcate

&

decoro,

quam

pro

rationo

acciplentis. Hac

omniaquampromptißimevclie,

O'rei-pfa praeftare atfa

cxequi,

ipßus

Liberalitatis/*»^«^

virtutisMoralis opuseß. ßhfiPero

probt

funt,

qui

improbi,&

quomodo

dignofeendi

atq} a

Je

invicem

fecernendi,

qui

verk

e-geni, quihsne de

nobis meriti,

Tempus

quod, Ef quis

locus

con-venienSf _{quis inconvemens, quamen}

fur

_a

jufts,

_qua

tnjufta,

co-gnofeere Ef

dqudtcare,

proprio

Ef

neceffarib

dprudentia

re-quiritur. Ex

hie Uquet

Prudentiam

confidsrare

tam

turpem

quam

honeßum,

tam

iüicitum

quam

licitum,tam ineptum

me«

dium_quamaptum:

_vir

_{tutemautem non}

niß

honeßum

finem-j,

nonnißlicita Ef_aptaad_tum

media fpeßare

Ef

circumßantiis

appiicare. Mutuas tarnen

neceffaribprsßant

in

Pita

communi

operas

Prudentia Ef

virtus.

Nihil enim

virtus vette Ef

exe» qut foteß,

ntfi

quod

sßimatum

Ef

determinatum

eß

a

pruden¬

tia : victßim Prudentia_nomenfuumtuen non

poteß,nißquod

Jfirtuticongruumeß,deßniat. Undenon

immeritb

Lipfius*

Prudentiae^Virtutem_tanquamduos

_{PitaprtfcrtimCitnlis»}

B Reäo«

Rtdores_{conflituit lib.i. fu« Foliticsec.t. n. 2. 6*} virtu-tega fette _{at% elegantercomparat architcdo,Prudentiaro}

mer q norm_{se, quaAr}

chiteHutintpfooperefeu extruBtoneu*

titur9tanquamdircBricc. lib* didocap.7.0-1. Jpuapropter fiquis båc duofibicomparet, nutum,direBionemat%pra»

firiptum eorum ritefequatur, ad perfeBiorem tn hacvita„

prafertim

Cit>iliyperveniet/?4**w,Iraperiumque

internum

quantuminhacnatura_{corruptionefieripoteft reparabtt,}

tran-quillitatemanirnoconciliabity_{ficdpltnpertum}ipfim rationisre»

cuperabit &dignitatem ejus pro loirilivindicabit. Hac ra-tionerebeäio_{affcBuumfißitur&(edatur; turbatoresUlinon^}

intotur»_{tolluntur3fedreprimuntur&in ordintm}

rediguntur,

idc?l>_{rationefubiguntur}

atfyYsrtuteedomanturific^

soercen-turyut inträ _{offieijtermsnosfefe contineant.}

, Theorema III.

Åffedlus eft motio

_{appetitus fenfitivi?}

_cumJ

mutatione

_corporis

_non

_naturali?

_ab

_objecto

_bono

vel _malo,åPhantafia

_propofito

_{& aeftimato}

_>

_ad

il-lud

_{confequendum?}

_{hoc vitandum}

_Bur

_gerfd.

_in±*

8th._{ca]?./.§.2»}

1. AfFedus ab_{afficiendodie}

untur, eoquodanimalpe» tullartmodo_{afficiantt&fivehementtortsßnt»quafi}

concutianti

alias _{perturbationes & paffioncs}

appeliantur,abeffeBof

exettant_{enimgravißttnae» in homine}

inprimispaßiones. Sunt

Teerb_{affeBus$utgenusindtcat,nonipß naturalis} ammafaeulta-tesy mchabitus 2._{Etb, §.fedfunBiones&motionesfaeultatis}

naturalis.

) /

2. _{Subjedu.roafeBuum}

efl facultasappetens.No*

tmåfåMismemhtc,tdm in intcQeBu_{quamin fenjuduplicemeffe}

jfåaéiiMim3Qognofc$ntem c^appöccntero, quarumutra% Juos

fuos

habet

Motut.

Cum

Verb

ab

»bjefiu

motm

excitentur, (f

appetens

facultas circa

objeålum

plane ignotum,

exerere

ß

mm

poßity

Ignoti enim

null

a

cuptdo; rcqutritur

cumprimistt

oti-da& _judidum

_facultatis

_{cognofcentis. Hinc}

Triplex

tili#

motuii qutinquolibet

affcBu occurrit,

inteüigitur. Primo

e-mm ab objcdo _movetur

facultas

cognofccns,

aut

tnteüe°«

Butyaut_Jenfus* 2, a

Jodide

hu

jus

facultatis

movetur

al¬

tera_facultas,

appetensr*.

Cor

ipfum,

/<?£««*£

corpus®

movetur ab appetitu;

fpiritihus (f

fangvine;

nunc

ad

ex -tremascorporispartesfefe

effundentibus;

nunc

adinteriör

are*

currentibui. Affedusformaliterconßftuntinmotu

facul¬

tatis _appelentis:

radicaliter

_{in motu}

cognofcentis

facultatis

t

Effeåltve

verb & confequenter

in

motu

& mutatione

corporis*

Proprium igitur proxtmum

fubjeBum

afftBuum eB

app«.

titusfcnfitivus.* fffui

/»concupifcentcmcHrafccntam

dißribuitur.

3. Caufa efficiens

Cf

excitans

proxima

eB a<fH©

fenfus interni feu Phantafta,

quaobjeäumprimoaßtmat&

judicat utrum bonum fitnecne;

Deinde

appetituiidempropo-nitautfugiendurn_autfe&andum.

JEftimandaVerbphantaftaproponuntur

ohjeBa

vel

a

fen-fibusexternis; vel ab ißteiledu, ftcut incupiditate

bono-ris, inZelotypia0*aliis* K^idharte

aßimationem;

altquando

rationonconcurrit,«i?inbrutisiitemin

infantibus;

inqui-bus_feexeruntäffeBus etiamanteufum

rationis:

Detndé

(f

iß

affts&ibus_{illis.quirationis}

_judicium

_antevertuut.

Con-curr11 tarnenratioinpleris%affcBikus humanis. Inquo

con-cur_fit,ßratio_a

phantaßa

diffi

atic,

oriturflutiuatio

animi

(f

incertitudoj_quatollt (feximi

nonpoteB, prim

quam

vel

ratio

äffeålum fuperavit;

velfi

ab

affeålu fuperari

pajjfafit

tpftu. Si

confentit animtu_tranquilltueß &conßans_atfyper

fever

_ans

in_{propoßto velbono}

_vel

_malo.

4* Cavendum

hk

diligenter

ne temperamentum.»

corporispro caufå

affecluum vendite

tur,

ftc

enim

nulltu

viriuttbusföretlocus,nufius vitiis,0*vivendipracepta

d

M e-dicis, nomdPhilofophis forentpetenda:ftcnon

komnesfed

naturaincrepanda Teel

tommcndanda

_c

(fe

t.

Interim

cum

ex-perienttd

manifeßum

fit, alios

ad hos, alios

adillos

affeBus

na¬

tura effe

procliviores;

Inclinatio &

dißofitio

aliqua

ad

effeBus

temperamentsomninb

adfcribenda eB, (f

fimul

difitngvendum

inter_{temperamentummor}

_{bidum feu}

_vttiofum,

quodßne

dubio

efficaciusbominem

träbit, at<f

violenter

aliquando

movet,

(f

temperamentum

fanum,quod ad

certosmotus

bominem

difpo-nietantum, nontrahitnece(farib.

f. Obje&um

affeBuum

eB

bo

nom

(f

ni a

I

om

ins

genere» Sicut enim a

bono

tamjucundo (f uti

Ii

quam

honeß

o-,

itaamalötamtrifti0* damnofoquamturpi,

affeBus

concitan-tur* -V

Finis _{affeBuumproximus}

_{eBconfequi bonum & vitare}

malum: remotus eB incolumttas animalis. Ad haneenim.^

prontovendarn

daté

funtpotißimum

affeBus♦

Promoventur

ve¬

rb_{duplictmodo,boni,videlicet,}

_confecutione

_0*

malipropulfa-tionens*

Theorema IV.

Duo funt

_primaria

_affedluum

_capita,

_{am or}

_Sc

odium,ex

_quibus

_{tanquamfontibus}

_profluunt

reli-qui

affedius

om

nes,tam

fimplices

quam

mixti,tam

quiad

concupifcentcm

quam

qui

ad

irafcentem_»

pertinent

appetitum^.

ie Plures_funtnumeroaffeBusquidtßingvuntur

potif-fimum exobjeBis 0*diloerfa eorumrationes,

Objedum ins

genereduplexcfi, bonum

0*

malum#

lnutroq3

tria

confide-ranturt Inclinatio,motus&quies. Si

objeBum

bonum

eB,

\

eB, _&appetitus

adilludinclmat,

nafitur&mot: Si

mpvetur

&progreditur,

defidcrium;

ftquiefcit

inbono,

gaudium_»

feulsetitia. Sin vero.objeBummalum eB (f

appetitus

indi-natadilludel)itandum,oriturodium : (imot)etur,

fuga

fe

u averfatio:/ in malum

incidit

ineo%

quafiquiefcit,

dolon.

fcutriftitianafätur.

2. Amoreftaffeßus»quo

allubefcit

animo

quodipft

bo»

numeft_ht%

conveniens.Bürgerfd.cap.

$,

St

b.

Objefåura ejus

&

caufa> eB

bonum

cogmtum.

EfFedum

eB unioamantkcumreamatos.

Odium eB _affeßm, quo

dtfctplet animo

quod Uli

malum

at%

adverfumeß.

Sjus

obje&um

ejl

malum:

effeßum,^^/-diumanimorum.

3* ex ku oriuntur,

velfimplicesfunt

"Delmix/i:

Simpiicesfunt4.

Defidcrium,

Laetitia,Åverfacio,

Tri¬

ft itia. Defiderium CfAverfatio

verfantur

circa

objeßum

ab-fensfeu immtnens:

Ladda

Triftida

circa

objeßum

pra/ens.

Ex_bifce4.ftmplicibm

reliqut oriuntur,

Wproximé,

ut

Spcsr*,

defperatio,

audacia

f rnetus

&

ira: Delremote,ut

pudor

zelus,nemefis

mifcricordia

&

idgenus

alij♦

Spes oritur

ex

deftderto&ladtta : Speransenim

gaudet, quiaputat

fe

conß-quipoffe

quoddeftderat.

Defperatio

ex

defiderio &

trifiitia:

De_{(perans enim}

dok

_t

&

contriftatur quia

opinatur

fe

non

con~

fécuturum

quod deftderat.

Audacia

ex

averfadone

&

Uttda.

Tiamaudaxgaudet, cum,

amoliendomaloputatfefuperiorem

effLs» Metus ex

aJterfittione

(f

triftitia.

Timidas enim

con¬

triftaturycum inferiorem

fe malo

opinatur.

Ira

ex

triftitia

(f

defiderio. ftpuiahatas

contrißatur,

propter

malum

quodpa-iitury &"deftderatDindißam.

Pudorveronafciturextrißitia

&

timore:

Zelus

ex

tri-ftitia & fpe:

ncmcfis

ex

triftitia

& Ira

%

mifcricordia

ex

triftitia &audacia.

4. x^fd appetitumconcupifccntem referuntur,a* mor,odium,defiderium,fuga, gaudtum &trtßitia: ad ira-fcentem_{ifpss,defl>eratio9audacia, timor 0*ira* Subiroa} continentur, invidia, zelus &_{mifericordia.}

/. Hac de E(fentia afeBuum. Ipfitm praxinrurftu_ß

fpeBemus(dequanobispr&ctpuelaborandum)deprshendimus

amnino _{sffeBw altes moderates effe,altosimraoderatosr\}

Horum autemvis, cumin vitacommuni magna_fit&

divcr-fafutterm anobis declarandaefi.

Theoremä V.

r .• .•• ... , „ \

ÅfFc£his moderati magnum

&

multipliceiru

fui,invita

_{humana?prxbent ufum}

_Sc

_proptereatam

publice

quam

privatim maximéfunt

neceffarij.

s. Kcecflitatcm affcäuum non _{difftctle videtur}

monßrarcyeamquippeipfaconfirmatexperientia. Suntem ma

a natura nonfolüm b_ominibus,fed _ettamhr_{utisinfiti,ut}

eo-rum adminiculo bona _{neceffarta acqutrantur,-mata verb 0*}

noxia_{propulfantur, bac% rationetyita animalis confervetur.} Homintverbvel_{imprtmisflintneceffarijytumadvitam}

eonfer-Ttandam, tum_prafertimadvirtutesexercendas& ad_qua*vis vita_{funBionesriteobeundas.§ Homoentmnonad vivendum}

fttodb,non ad_{corporisfaltémPoluptates(eBandas &explendas9}

ficut bruta,fedetiamadbenévivendum, boceFl, adpict&tift

0*vireutis excercitia colenda_{pricipuknatuscFl. Ad qua}

o-mniatum _{fufeipienda tumperficienda requiruntur neceffarib}

affeBus. Sunt enimßimuli&incitamentaad_{agendum,ftne_$} qutbusomninotardi, ineptt&quafiplumbeiyvelpottasflipites

ac trunci, motuanimaltdeflttuti,ejfent bomines. Him Gode-'

nius in_{quafl. Btb.dixit affeBus datoseffieadbomtnes}

expergt-faciendos. Abtliisverbnosexcitariatfefingulartquadamviad

agendum incitari9 experientia lucuUntérteflatur. Sicut vel

inprtmis

ad

res

maximas

ar

duos

atfapraclaras

fufeipiendas 0*

peragendaspeculiart

quo

dam

impetu,

fummo, nimirum,

atnore

Bf_{deflderiouitimi}

_fnis,

_excelientes

0*

Heroicos

mimos

ferré

ätiperduet,

lridemus. Animi

quippe

vigor

(f alacrttas

faci-iem _{expeditam reddtt}

aBionem,

_{Btquo ce}

ler

ior

_{es acprom*»}

fttorts funt

affetttu

& interiör

es

animi

motus

e$

etiam

pr

om-ptior(fexpeditior

homo

eß ad ager.dum>

arguunt%

fapißimk

faciles tili &celeriores motusnaturamIreregener

ofam. Sicui

elegantercecinitFoeta_».*

Et facilesmotus mensgenerofacapto*

a. Si affedus 0*faciles bujufmodt motus,pravi non

funt &malignt

,/ed

moderat!,

id efl,

a

ratione

dir

e

Bi&

ad

prafcriptum Dirtutis

compoflti,

incredibile

at%

immanet

quan»

tumutHitatis_adferunttampublicaquamprivatavita«

Me

tus Tiuminisfeutimor Det

&

dile&oproximifunt

fontes &

fun-damentaomntumvirtutumadexternam

difciplinampertinen-tium, Hoc_fubflrato

_fundamenta,

_omnes

vita

flatus

fahi

_måne»

bunt (f_tntegri,/i

_fmguh

_{moderatts animi}

affeBibus,

advoca-tionis_{officiaducantur,}

_necjplio

affeflu

immodico

indefeabduci

patiantur* Sic

florebit 0* fa/va

manebit

favtilia>

flamoio

mutuoÖ^modwato fe compleBantur maritus

(f

uxortpa¬ rentes0*liberi:fl rix«0"* contentionesexulent:

fl

biandapa»

rentummåulgtntihnatos noncorrumpat:

flitt^libidinei*

evitentun_{flquavisnoxia}cammuni}

confenfu

&mutua

_con~

fpiratione removeantur.

Sic optimus

erst

Ecclefise

flatus,

flpioZelo falusquaraturammarumj

flcnlttu

divinus

debita

animidevotione peragatun fla noor

&

cura rerum

huma»

narum baBenusflflat_{ur, ut} togitaticnes

&

meditatknesfacra

non_tmpsdiantur,

q. Optimé atfapraclarecumtota

Republ.

agetur,

fl

amor _{imperantis (atutem}

(ubditorum

promoneat:

Si

arooiL.

vuiflm(ubåitorumtpfum

imgerantem

muntas,

Årift.j.PoL^.

io.&ii. Tutum enim (f ßrmum praßdium eflamor; ßcut

contratimorfpr&fidium

eil

inane (f

imbecille:

Si regimen

fit

moderatum 5.Pol.u.é Pol.y. ModeratumDerberjt,fiim*

perans abßineat d

crudelitate,

libidinc, contumeliå ö*

injuria#»fubditos5.

Pol

3.4.5.6,7.8.

Sc

11 6

Pol.

5.

Sifibi

sttamcaveatab_{ignavia, quälteerat}in

Sardanapalo^ö#

_nc

re interfoeminus (olebat_i &in

Dionyfio

Syracufäno, qui

totos dies vino madebat. y.Pol,10. Ignaviaquippecauß eÜ

contcraptus,dquoanteomniaimperansfe

debet Vindicare^

5.Pol.ii- €flenim

contemptmpefiimus diuturnitatü

inimpe»

rio _{cußos^.Völ-3. &12. Sihonores}moderate_{petantur &am»} biantur: St_{dem^virtutes, quarumufmtn Republ.} velmaxi-me elucefcit & finequibusRefpub.(alva eße & confiftere_non^

pofiuntt fummo cum

ßudio excolantur:

quäles

funt

cumprimis

Sapientia,Jußitia,Temper

antia,Liberalitas,For

tit

udo (f

Tol¬

lerantia 7.Pol 15. Harumautemqu&dam adotium&pacem,

#/Sapientiadr. qu&dam ad negotium (f

bellum,

Tolc-rantia 0*fortitudoj qu&dam _J>ero ad utrumep,_{ut tempe»}

rancia &_{juftitia, neceffario requiruntur. Sinetemperantia.^} (fjußitia nefa pax nefc bellumparariautconfervaripoffunt* De_{pacequidem0* otiohocperß}

_manifeßim

_efl,

_quam

_{de hello:}

Bellumenim_{fudßontejuftoscogitefie bom'tnesactemperantes:}

contra Teeroresfecunda,fortuna profperttas, &_cumaltk_pactj>

otium,bomtnes_{petulantes lafciVos &contumeliofos veddunte} Ad_{u(umvero"oirtutumßngularummaximoperé conducunt} af-fedtusr*. Fortitudini_{potißimum conducit ira},quampropferea

cotcm_ejust>ulgo_appellant-,deinde&ißt jußitia_parti,qu&

de-linquentibmpeenas irrogat:

Ltberahtati

in(ert>iunt amOL., bencvolencia (fmifericordia>ßcaliis3alij.

The o rem a -VI.

Affedlus vehementiores & immoderati

itiinem & oMcsY^ human«

flatus

turbanO.

1. ImmoderatiafFeflus dicunturiSf,quinecmodum

ä_{virtutepr&fcriptumobfervant,}nec

rationem rebig

monen-audiunt. _{Primarij intereosfrnt: Odium,}

_{ira, metusr*t}

cupiditas vel

voluptatum,

qua

proprie

&[peculiariter

a-mor dicitur; Wdiviciarum,^avaritia;

Whonorum,

qua

ambitio vulgo appellatur.

Plurimum

t>ers

detrimcnti

im«

moderatos illos rebus humanü adferre,ipfa

experientia,plut-quam

manifeftißimum efl*

Odium//immoderatum/f/,wÄ-Uab homine non aufert, (edpotius de indußria

infert.»ipßus

naturanonconßrvatiGnetn,feddeßruBionem quarit: Ipfanut

amicitiam,quavinculum efl(ocietatü

bumanatdffolvit:

fami-liam_{jurgiü Gfcontenttonibus}

_replet:

_{turbos in}

_Ecclefia

_ciet:

ftatum_{politicüdifcordiüat%}

_{dffentionihtu}

_{dißrabit (f}

_belli»

civiltbtu implicat. ßpuare J Politicü intercaufasnumeratur,

quibus regna(fRefpubl.velmutari

vel

everti(o

lent,

Arift.

5. Pol.10. De_{Tyrannidé certißimum}

iß,

_{perpetuo eam}

odio

_in«

feßari, namutumhra

corpiS,

fit

odium

con/equitur Tyr

annos.

2. Pars _{odij ira eß, qua odio}

_{interdumtfl effüacior,}

quiaplures&magisviolentosexfegignit

aBienes,

Si

(ibi

plane

relinquatur&frs.norationünoncoerceatur,turpü

efl9 &

tam

publice quam privatim noxia at%

exitiofas.

Primo

enimani-tnum in quofedernhabet»injuriosé_tur

bat

_i

rationem ipfim

dtj»

fede tffoliofuo violenter

deturbat,bacqj

ratione

omnesinterio~>

resfacuitatesdißurbat_{j totum corpus}

inußtato

_{tremoreconcu*}

tit,& vultum_tnprimü>turpißimobabitu deformat;

bominem

fuiimpotentem&omnüdecorioblitum

reddit»effuit£

ut pråm

ceps ruatmomnegenusßagitierum, omnü rationü

(f

conftlij

expers,afurentenonnifitemporedifferens,

undé

furor

brevis

t

iradicitur. Siirammoderatior_{potentesoccupat:}

_srudeiißims

fåcile exiflet Tyrannis, peßts pernictesgenerk

humorn,

3. Metus,pro vitandis pe> lulis utiliseß, ubifctlicet

oportunuseß Cf moderatus. SinToerbnimitufit&

immodera-tm$ bominem ad quafvis virtutes quaVk vitaofficio, plane

ineptum, ignavum at% abjeElum reddit» Sic, quando prae

isecu*vitaßaiio deßrttur, religioabnegatur, im_probitas

bo-minumnoncoercstur,_injurianonpropul/atur, conßliaEcclefia

(f_{Reipubl.falutarta} non communicantur, religio (fpatrias nonpropugnatur; Metusißeomninoincenveniens&turpiseil

at%rebus tarnpublicis quamprtootis maximsnoxiw.

Politici

bunc etiam _{äffe8um referunt in Cenfum tar um rerum, qua}

Refpub.dißurbant&corrumpunt; eumcpficundum Artfiote-iem _{duplicem faciunt5, Pol. 3. Nimirum veloppreffionis,}

quandoquismetuit,neabahisopprimatur. Sic

Julius Ceefar,

metuebat,nedemiffo _{exercitu,pritsatus Romarnreverfm}d_po¬ tent_{ißtmisinimicis opprimeretur:velpasnac, quandoquis}

me-tuit_{proptermalefeisauffieleraperpetrata,nepanasdet,quas}

ist_{effugiat,motusconcitat. Sicff}

_atilina,

Lentulus

_Cfalij

in _{Republ.Romana. Sic}

_{Pcriclc$t*banam}

_{fibtractuens,propter}

pecuniampublicammalec 9Hoestsm9 bellum

FdoponneftacurrL*

excitavit,_{quo,patriaejus, Achenap,interijt>}

4. Immoderatus ver§amor, libido&indeenaficens

luxuria _{at% pra vas cupiditates, mentemparitér &corpus}

iurpiterpolluunt,con(purtantaccontaminant; hämmern infra

natura_{füa conditjonem abjiciunt,quaredpfaciltus quemvis}

flatum evertunt.

5. Cupidkasdivitiarum&bonorumfiua

varitia

& ambitio> affeftutpravifunt (fvitia in

omnißatu

nimk

frequentia. ffhpot&quantain

EcclefiaHM^/V/v

& aVantia

invexeruntmala, _teßü

_locuples

_{eß, ipfa experientios. JpuaVis}

forte Ecelefia exemplafuppeditdit, Romana

certeprima-«T * rium,

rtuM. Iropw

eduomalaperpetub &

po»

tißtmum *morot

fermé incurabiles; peßes (f

venenaomw tpuhL fontes _ac fcaturiginesomniums

injurtarum (f makfictorum.

Utidé

mnimmerito

ab omnibui

politicis,pracipu&

atdp, primaria cenfentur £f

ß&tuuntur

cau

fe,

propterquas

Refpub♦ qualefcun^ tandemiü&fint^aut

mutantur

autpenitmintereunt.Arift.fc.

P0L7.

5.Pq1,2,$.4.6,7.& 8.

6.P0I.4 & Deavaritiapulcré (fpraclaré&zludms,initio

Catilina; Avaricia _{eß materies} omniummalörum\ Nam

fi-dem,probitatem,caterascfartesbonas fubvcrtit;prebü

füper-, crudelitatem, Deosnegligere,omniatsenaliahabere

do-ret: £t _{paulo poß ttocat illampefiilentiametcp venenum» £*}

effereveraavaritiam caufamomniummalorum,

teßantur

hi~

ßoris omntum ommnb statum, ßputn (filiußria exempla ac

documenta_{fr&bebunttempota,ftuliaalia, vel inprimis}

_noftra•

6. _{<pui hifce (f alm Toehementtoribus antmi}

_motibus

& immoderatis_{affeäibtuahriptuntur, finguntur d Poetis tfts} beßias,faxa, aha% manimata%imo & in monflra conPerti,

Cjuippe qut non ratione, ujjdaominem

decet, ducuntur,

(ed de"

pravatam(altemnaturam

Jequuntur,

fimilesefbrutis (f

rebus

manimatü_{efficiuntur. Jjhttn &ipfosDeostnbeßias&aliasres}

conPerfas i/demfabulantur, utJovemintauruminaurum3in arietemdn_{aquilamjn Cygnum,m ignem inferpentem&c.Per}

Deasverb_{intelligunt exceäentes &optimosquoffc, quietiarns}

julstangunturaffeBtbui.Htnc PoéisJibertatemPeram,inäf¬

fecluum (ubjugatione confißere paßim profitentur,quodetiam

jndicat ClaucUanm,cumdiett; tumomni_{ajutetenebis,cumpo»}

^tfRexelTetui. * ^

Theoremå VII.

His maximis humanasvitas

_incommodis;

cef-tismediis occurrendum efl.

t. 1>Std _{corrigenddS & eoei åmhofce}

im*

moderatas & tanquamhäftesvit*human*fubtgendosac

fubju-gandos, Delpotiustanquamnaturalesmorbosat%defeblus

cu-randos, _{varijDaria excogitaruntmedia &remedia,pr&fertim}

qui

flu

dia(fartestraBant liberales^ quibusprxcipu*Ditapar*

tes_{promoveri & dirtgi poffunt.}

_{Singuliigiturfuaojfsrunt;}

Jpiritualta Theologi; naturalia Mcdici,* Ethici verb ntj>

qutd abeorumdeftdereturparte,exfuisnarthecijs&

myrotbe-cijspure moraliaprommt; _{ipfianimirum virtutes, earum%} pradaraprscepta, & monita mquaquam contemnenda; do-centfyYotixtuålnzrnmttum moderari: itx frenuminjicere

Manfvctudincra:

leret _{Tcmpcranciam terminostgy}

_fss,

_{luxuriae,libidini&}

pravis cupiditatibus certoseonftituere: _{libcralitatem}

co-hibere avaritiara: alias _{denify virtutes aliosgubernare &}

moderari _{affcBus• Harum Derb omntum dirc&ionfra} tri-buunt _{prudenti#,, qu*y quid pro re nata&} circumftantia-rumratione,_{agendum(it,quidfugiéndum, reble definiat}

de-terminetfa. £>u* particulariajy~*_defingulUvirtutibus pr*-eepta%&quarationefingultyfuostn(pecic moderanturaffeftu/y

fufe &diftinBemonftrantScriptores£tbici> & irtprimtar

Burgcrfdicius in Id&a Philofophiae