Specimen academicum, de mineræ ferreæ per magnetem investigatione, quod ... Præside celeberrimo viro, mag. Erico Burman, ... Publicæ censuræ submittit stipendiarius regius Jonas El. Ask, Westrobotniensis. In aud. Gust. maj. d. XX. Decembr. anno MDCCXXVIII

t/r_./o.

2, κ

κ

SL

SPEC1MEN ACADEMIGUM, DE

MINER/E

FERRES

PER

MAGNETEM

INVESTIGATIONE,

Quod,

Confetifii

Amplifj.

Facult.

Philofoph*

in

_Reg»

_Acaä.

_Upfal.

PRiESIDE

CELEBERR1MQ _VIRQ,

Mag

_ERICO

BURMAN,

Aftron.Prof.

_Reg.

_&

_{Ord. R.}

_S.

_L

_&

Public<e cenjur£

_fubmittit

Stipendiarius RegiuS

JONAS

EL.

91©$/

Westrobotniensis.

In Aud. Guft.

_{Maj. d.}

_xx»

_Decembr.

ANNO MD CdXXrill. Horis_{pömeridianis.}

V1 ill S

_Generops

Da

CLAUDIO

DANCKWARDT

Capitaneo Regime Cohortis PraeiidiariaemaximeStrenuo,

Dominis in Frötuna

Sickelfiö &c.

Ρ ATRONIS

Inpgnis

dedarare

illefavör,quem

_placuerit,

_facit,

nuUonon

_ut

_in

tempo

_te

_(Je

culam, licetcedro Veßro minime

dig

Scilicet utut

_probe

_[ciam

_{, qaum pa}

deat , qutppe qu<e

minime hinc

eefli

te _potius,<

_{hoc eß}

_{a vener}

_obundet

_me

dem memoria ι

_accipietis

_tarnen

,

Jpe

jer

ena

fronte

&

iüa cum

benigmta

ta, pro

Veßra Veflraeque

_Nobihß

lidtflima

nunc uparet nunquam

defi

Generof.

atque

Nobi

HumillimusCultor

dtque

NobHiffimisy

Dn.

_J

_A

_C

_{O B O}

DANCKW ARDT

Magiftro Equitum

Legionis

Primarii Strenuifllmo5

Oppbagay KajÄtter,

&c.

MAGNIS.

reVobis,Patroni

_Magni

_optimift;

_{erga me}

ram_gratt

animi\pr<ejentem DiJJertatiun

·

nam>Vobis

oft

_erreatque

_die

_are

_audeam.

rumVeftris in me

beneficiis

htec

_refpon·

manda_{funt, (ed ab intentione (en}

fon-a

_animoque

_altijfime

_infix

a

eorun-ro, mutiufculum hocce chartaceum

tey qute Vobis naturalis eil

Ego

_νο·

m<e familia

peremu

incolumitate

, ca·

mm

lijf.

Nomimm

Peßr+

Dn.

_GEORGIO

WALLERIO,

Judicf

CaufTarum rei Metallica? in

Uorbercke,S£ter>

_Norberg,

&ce

longe

cequiiiimo,

Patronis

&

Bene

QUod

igmfcite;

peregrinus

illudque

adeo

non

regnum

tam teme

Ve

tati, _{imputate. Pr<rterea} cum ne

Üum

_{ftt, pubhcam uiihtatem}

_{in re me} bujus mei

officti

memor, area pra

fens

rum

confilio,

_ne

_ph<enomena

_{heec cum}

Verum

_β

_minus,

_{ut voto nteo, ha. & Ve}

tati

_{ingenii condonate.}

_Opufcuhm

_hoe

jp'cuum tüud

officium,

in quo orηan

do

nrficm,qu<£

in me

cumulare

Vobis _foten

Fobis

_{proffieritatem}

_exoptans.

x4mph[[>

atcjue

Confitl

Humifli

atme

Confultifjimis,

Do.

PETRO

CHRl·

STIERN1N,

Judici

Cauffarum

rei

Metallica? in

Nora,

Lindesberg,

Lekeberg <3cc.

longe

aequiffimoj

fa&oribus

Cptimis,

ßrum

miner

die

attingere

aufus

fim,

ri/ö?/ quam

argumenti

jucundi-ζ#/??/ _τ/οτ/, Ztejw _{quoque e}

diät

_i,

/>//«»-tallica, promotum

ire:

non

potui

non argumentum

aliquid

tentare> eo

nimi-ipfis

eorum

obfervatoribus perirent,

ftree

exfeedatiom,

[atisfecero:

id tenui·

offerre

debui,

tum

ob

con-elucent meritα, ob larga

be*

ne

fuit; omnigenam

Jimul &

_perennen

tisßrn.

Nomin.

Vefit.

mus Cultor«

Admodum Rev. _{atfc Praclarißimo VIRO,}

Mag

G

U S

T

A

V

O

HERDMAN,

In Glanshammar & Kinkar le_{by Paftori}

Jaudatiffimo,nec non vicini

Diftn-&us _{Prapofito adcuratiffimo.} Spelliatifßmo VIRO,

Dn.

Ν

I

_{C O L A}

_O

BRENNHOLM,

Geometras per Botmam Occidentalem Ordin. Parentis loco _quovis

obfequii genere

pro-fequendo.

'TTObis _{, Everget* atque Fautores}

propen <iuo fignum altquod gratis(im& pi<e

tafionem haberem, entxe a Vobis _petendi,

ßerum qupcjue nunquam non obtinendo>

excipite,& felices in long am vivite anno

Nominum

obférvantifli

Plurimum Rev._{Atfe PrAtlarißimo V1R0>}

Mag. LA UR EN TIO

Pailort eccleiiac, _{quac in Niurunda} Chri-fto _{colligitur, multis meritis}

digniffi-mo, Avunculi loco colendo.

Reverendo _{atque DottUfimo}

Dn.

Ε

RICO

MEANDRO,

V. D. Comminiftro in _Loefanger

bene merito,Patrui loco fufpiciendo.

ftifimi, hafce _{pagellas facras ejfe volui,}

que in fot mentis exifteret, & una oc-ut liceat mihi _{[pem de favöre Veftroy in po~}

fovere certisfimam. Eas _{itaque faventes}

rum _feriem.

Veftroruiru

mus _Cultor

MONSIEUR.

ENfin

occafion de

la fortune

voits

m'a fourni

_{temoigner 1'amitié,}

une

favorable

_quc

j'ai _{toujours pour vous, fur le deifein,} que vous avez de donner au public des preuves de votre diligence, touchant 1'utilité de la pierre d'aimant pour la decouverte desminesde fer.

Et _{bienquon ne trouve rien de cela chez}

ceux,

qui ont ecrit des metaux, toutefois ccla ne vous

a _{pas fait de peine a remplir}

ce defaut, en par-tie,par les raports de ceux, qui font experimentés

en ccs affaires, en _{partie, par une affidiie ctude}

Wans le livré de la nature, & d'en tirer ce, _qui

n'eft pas feulement agreable anx iävants curieux de la ieiencc naturelle , mais auifi ce, _{qui eil: utile}

au commun _{peupie, & au}

bien public. Comme

vousmeritez de _{grandcs eloges}

parce bei ouvrage, jene puis pas me diipenfer de vous feliciter de vo¬

tre louable deflein, & de vosbeaux _{progrés dans}

les études,& de fouhaiter, _qu'ilvous arrived'

ores-navant d' lieureuies conjontures, _qui

puiiTent vous

oüvrir le chemin ä de _{plus grands avancements, åc} que vous receviez des recompenies, qui repondent

a votre _diligence,

& a Γ integrité de votre YiC| Je fuis avec _{beaucoup de paifion,}

MONSIEURt

Votrt «

tres_{affetlionne'&}

tres obligéServitéltr

INter

illa tcrrx

eximias,

_proles,

quas magnes,

_{nobis praeftat}

mira

u-tilitates, minima non eft, _quod ejus ope ferreac, imo, aliquo etjanu

modo nobiliorum _{metallorum, mine¬}

rs _{detegantur. Fatemur a rei}

metal-licae _{fcriptoribus illum inter indicia-.} atque figna , quibus abfconditi hi

the-fauri _{inveftigentur, relatum haétenus}

non eiTe. Id vero _{quid obftat? multa}

cnim naturae _{phacnomena, quippe}

quae experientiam aut obfervationem

po-ftulant, _{opificum vulgo prius, quam}

doftioribus,

innotuiffe conftat.

Cer-* _{te felicem}

artis noftrae fucceffum ufus

atque praxis metallicorum in montanis

Pr^fatio.

$■

(ι)

§§·

patriae regionibus edocent. Cura

etjam

Regn Coiiegii Metallici faäum eft, ut

inveftigatores metallorum ordinati

at-que diplomatibus mitrufti

iin*,

qui7

ubi maxime opera eorum deiideratur,

quotidie preefto adfunt, & ope pyxidis

magneticac iniignes detegunt venas

ferreas. _{Qua de re} , cum

percunftan-do nonnulla _{coilegerim ; ingraturru}

nemini fore exiihmavi > ii novam

hane _{Metallognomiam} , a viris fide

dignis ore mihi traditam, fpeeiminis

Academici loco Iiteris _{confignare, &} public! juris

facere,

conarer.

Eilet heic occafio difTerendi do

magnetis natura & proprietatibus, ejus

imprimis cum ferro commercio, nec

non in ortum & occafum ab aquilo-nari _{plaga declinatione. Verum cum}

tot _{fummiPhilofophi fua nobis}

haeccir-ca_{reliquerintdogmata,ne dicam} divor-tia fententiarum: _{ego nil ni(i aitum}

a-gere videreri aut forian aquameribro

haurire velie, fi tale _{quid tentarem.}

Cui tarnen _{volupe fuerit praeeipua}

Magnetis nofeere phaenomena, adeat Kircherum, _{Cartefium-, Rohaultum, alios.}

«H (? ) ©3·

Ex _{recentioribus nominafTe fufficiat} Dn. _{Pugeais, cui fummam philofophiac}

magnetica: laudem attribuitMülierus in

Colleg. Phyf. Experim. & _{cujus operum}

editorum acta eruD. _{Lipf. ann. 17/f.}

pag* sso. mentionem faciunt.

Mihivero ad _propofitum feflinan-ti _{humaniflimus leftor,}

qua decet*

modefh'a exorandus _eft, ut _{pauca illa} & levia , _qua:, fufficienti _experientix

fubfidio _{ipfe deftitutus, circa maximi} ponderis materiemj attulero, _aequi

bo-nique confulat.

Problema

I.

In

_planitie,

_pyxidts

magne* tic&

_Ef

_ßgni

cujus

dam

confyi-cui

opc,

ferreum

num

latitet

me-tallum,

_cognofcere.

IN

fufpicatur,

campo, cui

_eligat

mineram

_Tibi

_inveili-

fubefTe

gator

_fignum

_A.

_{{Fig. I.)}

_iive

<*§ (4) g»

arbor, ilve

lapis,

iive

aliud fuerit;

atque

hinc progrediatur,

v. gr. per

70,80,100 oluresve

paifus,ad

locum

B, quem acus

magnetica

cufpide

al-terutra demonftrar. Caveatur ra¬ men, ne

longior

fumta

diftantia

inter

A & B

_{fpha?ram a&ivitatis}

magne-tica? excedat.

_(Supponimus

_autem heic venam interA & B, vel

_etjam

ultra A, aquilonem

verfus,

fitam).

Quod il ad Έ perveniens

acumu

interea ordinario modo &

conftan-ter _{feptentrionem A}

oftendifTe

cer-nat: notata,

_figno

_in

_B

_ereåo,

li-nea _AB,

_digrediatur

_ad

_latera,

_v.

gr. 50. 50.

pluribusve

pafiibus,ad

C

örtum, nec non ad D occafum

verfus. _{Siutrinque acus}

_adhuc

in-variata maneat, h. e. ii lineas Ε C

& D F _prima?

_{A B parallelas}

defl-gnet: eo

loco nullam

dari

mine-ram, indicium eft. Sin vero a-cus in C declinare obfervetur, ab Ε

* verfus occidentem* & fimiliter in *

■β Cr) §$>

D, ortum

verfus:

indubium eft

ar¬ gumentum *

iub

illa

area

latere«»

ferri mineras; &

_{quidem, Γι}

decli-natio _utrinque

_aequalis,

_fub

_ipfa—>

reåa A B. _Quemadmodum

_etjam

in univerfum locus metalli G per

decuiTationem linearum _{(v. gr.}

_DE

& C F _{) quas}

_declinatio

_magnetis

ab _{utroque miner®}

_latere

_defignat,

habebitur.

SCHOLION

1.

Notandum, _{(quod pariter circa} fequentia Problemata_ intelligendum-. volurr.us) certam non poflfe

prarfcri-bi _{longitudinem linearum AB, B C} &c. _{liquidem pro habitudine}

_metalli

nunc _{augeri hacc debeat}

, nuncminui; prout nimirum major minorve copia ferri _{detur; quod praeterea nunc in-»} ipfa fere terrae fuperficie, nunc alto fatis _{conditum, jacet. Neque vero}

hoc _{negotium a metalli quantitate fen}

trina dimenfione tantum > fed etjam-»

ab _{ejus qualitate dependet,}

o-«β _{(6) i»}

ScHOLION

I r.

Üod ad linearum _{parallelifmurrij}

probandum attinet, _fupponimus redarum in _{campo defignationes}

& menfurationes _{indagatori noftro haud}

eile _{jgnotas. Quare ii fiat reda C Ε}

arqualis redae sfBj atque

deprehen-datur dein diftantia _{pundorum Λ Ε}

squahs redae B C: conftat C Ε Si ΛΒ eiTe _{parallelas,· fecus non. Idcrn ab}

altera _{parte de reda D F faci 1e}

intel-bgitur. Neque véro ex Geometris

aut Geoda?fia? _{praxibus plura heic}

mo-nitu neceiTaria ducimus.

Problema IL

Acus

_magnetica

_umhra

proprio

beneficio

mineram in

da*

gare.

Commodiifime hoc fit medio

die, dum umbra

_praecedit

_hominem

verfus

_{feptentrionem}

_{euntem. Tum}

«i (ζ ) ©»

enim, _{qui in}

_{qucerendo métallo}

oc-cuparus

eft,

ü

duöum

ejus

fequa-tur: nulio

_pr^Tente

_metallo,

_acus,

etjam fua natura feptentrionem

fpe&ans,

cum illa

prorfus coinci*·

det»

_Quod

_{ii vero ha?c}

_{ab alter«}

iura umbra? parte

defle&at:

_certo

concludi

_{poteft, ferrurn}

_fub

_eo

lo-co dari, &

qüidem

_in

plaga,

_quam

declinatione fua acus monftrat,

ScHOLION.

Minime tarnen _opus ftatim defe«

rendum, ubi aliqaantifper hxc

pyxi-dis cum umbra obfervetur

congruen-tia ; fed fufficienter prius iter

con-tmuandum; ad latus etjam utrumlibet

fubinde defleftendum erit. _Namque

fieri _{poteft, ut praefto tarnen fit me¬}

ta_{llum, puta vel in plaga aquilonari;}

(ne deauftrali dicam, de qua infraj ad

aliquam diftantiam, vel etjam fub ipfa pyxide, fitum: liquidem, quod ad

ca-fnm _{pofteriorem, haec etjam fupra ve«}

nam _{conftituta, confuetum coeli}

♦&§ CS) dinem _{refpicere foleat;}

quamprimum

v. extra _{eandem perventum fiti ifturrL»}

deferensj ad metallum fe _convertero.

Qua de re _{pluribus infra Probljf*}

Problema III.

PerSciaterica

_{hori^ontalia.}

_Com

-pasfis affixa,

metallum

in

campe-ftribus

locis

invenire.

Spatiofa planities

examinetur

hoc modo.

_Oceupetur

_{loci tra&us}

quadrilaterae

vel

etjam

triangularis

figuras,

& videatur in uno

ejus

angulo, quota fit hora; qua? ex. gr* fit _{duodecima; itemque}

_inreüquis.

Si

_{ubique hora}

_eadem

_defignetur,

nempe

duodecima

:nulla daturfer-ri minera, aut intra hanc _aream9

aut extra, _quousque

_quidem

fphae-ra a&ivitatis in acu iefe extendit»

Ubi vero

_difcrepantia

_aliqua

_in

ho-ris

_{deprehenditur,}

_{ut ex gr. in uno}

ϋβ (?)

loco fit _fecunda, in altero

leptima,

ve) _{alia, & fic deinceps: non mo¬} do fern mineram adefte _{patetj ve¬}

rum

_etjam

_{ex ipfis}

ftationurn

locis

probe

notatis, &

horarum

variatio-ne _(qu^ipltacus

_declinationi

ae-quipollet

)

in

fmgulis obfervata,

de

_ejus

_(itu

_{judicium fieri potett.}

SCHOLION.

Qui ex

Solario

Compaffi horam_>

diei nofcere velit, illud ita _femper

diriget, ut acus horaß coveniat

duo-decimae, lineac puta meridians, qriae tibique per auftrum & aquiloneirL»

tranfit. _{Proindeque horas obiervatas}

iingulas cum hora

diei

vera

conferen-do , quorfum declinaverit _acus> aut

miners_explorandae

_caußa

_pergendum*

latere _{amplius nequit.}

Problema

IV.

Num magnes

in

ipfa

ptaga

feptentrionali

ferrum

indigitet>

co\

Ub-•8§ ( io ) Ü·

Ubi forte acus _{metailum una}

cumfeptentrione

_{indigitaverit,hoc,}

qui probe acus fuae indolem fibi

peripeftam

habet, ieu

_ejus

verti-citati _(i.e.

_{vibrationibus)}

afluetus eft, inde _{cognofcet, quod illa func} iniueta, & _quidern multo

_majori

gaudeat voiubilitate,

videlicet

cita-to _{admodum &}

pernici curfu iuas peragat ofeillationes;

_idque

non

fi-ne _inclinatione

aliqua fubitanea_j intercurrentej

_Namque

_jugem

hane inconftantiam acui _mineram

afferre certum _{eil. Quod tarnen} ut _{adhuc certius}

conflet,

_ob!iqvum

transverfumve

_eligere

oportet, in-ceiium, ex. _gr.

_{{Fig. IL.)}

_{abA ad B,}

inde ad_{C, & ulterius; nunc fcilicet}

in orientem , nunc in occidentem

eundo. Sic enim _{declinatio acus ad} venam, Γι _{qua ibi}

_{detur, ipfam,}

_in

hoc _{a^que ac aliis cafibus} manite-flabit.

.

Problema

V.

mertcho-«fil UO 8*.

nali

_fitum>

_G?

_c^mdem

_aeum,

_ex¬

tra,

_jpharam

achvttatis

conßitu-tam,

_afjlcere

_non

valens,

_mvemre.

Fatendum hoc difhcilioris efle

indaginis.

Qui ramen

verticitatem,

feu motum vibratorium, magnetis fui in ordinario _{ejus katu}

bene

novit, in iilo peregrinum

quid

hoc

in cafu

_deprehender;

_cum

_ferme

nullus in alterutram _partem

cerna-tur _decurius; Ted ambas extremita« tares

_{quafi plagis fuis}

_alligats

_;

id-que cum aliqua

lu&a, feu

ita,

uc

acus nec _{queat immofa}

fubiiftere,

nec nifi lento admodum motu agi-tetur : unde tuto

judicaverit

rne-ridiem verius ferreas adefie mine¬

ras. _Quare huc

recedendum

eil,

donec _{primum minera}

_vicinior

fa&a acus,

cufpide boreali, verius

meridieqi convertatur ; &

deinde

ipfum

venaa

limen ingreiTa,

ordi-narium _{recuperet fitum :}

_quippe

€ _{(il) B}

fe

_habens,

_absque

_notabili

declina-tione in _aquilonem

_iemper

dirige-tur, ut

_jam

_lupra

_{in Schol.}

_[prob

_{l* II»}

monuimus.

Problema

_Vi.

Pen&

_ferre&

_dimenfionewi

pjxi~ dis ope

_inßituere\

Vena? feu _minera

_{Iongitudo,cum}

latitudine,

haberi _{poteft hoc modo»}

Inveftigator

_{cum] compaiTo}

inte-gram circumeat _{vcnam, ex. gr.}

ab _extremitate

_ejus

feptentrionali

c.A

_{( Fig.}

_III.)

_orientem

verius,

do-nec acus in B a _{priori fitu in}

o c·

caium feie _{fle&at; & hinc}

_juxta

la¬

tus minera? B D _{pergendo, ita ut}

acus, _quamdiu

_poiTit,

_fibi

maneat

parallela, & occidentem _perpetuo

ipeået,

ad Ε ; ubi illa

_{ieptentrionem}

occupet: & porro a termino hoc

vena?

_meridionali,

fecundum latus

ejus alterum,

firniliter _aquilonem verfus; &

_quidém

_{ad a}

uique,

ubi acus iterum _{auftrali fefe}

pla-«8 (π) »·

ga;

obvertet.

Deinde

vero

menfu··

rentur difbantias Α Ε δα

C

/<,

inter

eundum fuis

limitibus

di&in&a::

atque

habebis

quaefitum.

ScHOLION

1.

Antiquos in

ipfo

quandoque

limi¬

ne fodere coepiiTej

ideoque

brevi,

ob

penuriam

metalli,

inde

abire

coaftos

fuiiTe, narrant periti. Imo,

ubi

optimae

fodinae hodie coluntur, colive

incipi-unt, _{juxta illas} plerumque

conipiciun-tur _putei

_mediocriter

profundi

:

ex

quibus conjicere

licet,

veteres,

Γι

vel

maxime _{pyxidis ope venas}

invenerint,

ignoraiTe tarnen artem, eas '

rite

dime-tiendi. Tacemus fodinasolim magnae

profunditatis,velob aquarum

affluxum,

vel ob _penuriam

_metalli,

fuiiTe

reli¬

kas; quas recolere

incipiunt

hodier-ni» (ive _quod

_machinis

hydraulicis

fuf-fulti, _{quibus carebant} veteres,

aquam

extrahere _{valeant; iivequod} (Agrico-LiE de _{Foflil. ραξ. 840*}

credere

fi

fas

erit) ferrum renafcatur;

indeque

fo¬

dinac, _quondam

_fteriliores,

hodie

opti-mi metalli foecundac exiftant.

SCHO-(i4)

ScHOLION

I _I,

Cum hasc _dimeniio

amplitudinem a&ivitaiis _{fphacras magnetis,potius}

quam

ipfius mineras, _{deiignet; adeoque}

ju-fto _{major fit: ab inventa fic}

tam

ion-gitudine, quam latitudine, fubtrahatur

quantum ambas _{peripherias ab}

invi-cem diftare _{judicet menfor.}

Quarqui-dem _intercapedo

non raro ad _quartam

milliaris partem fete extendere _poteft.

Sed quam ut verius _determines,

un-diquaque obferva intervaila minima-,

locorum, in _{qutbus feie acus ad mine¬} ram _{primum convertat, & in}

quibus

illa, ceu _{fupra mineras limen} conili-tuta, ad iitum _{priftinum & confuetum}

revertatur. Verum tarnen

commodi-us forfan noftra

peragiturmenfuratio,fi

proceilus ftatim per ipfum mineras li¬

men _inftituatur.

Quod quomodo in-veniendum , & conftanter ab _omni

parte inter eundum _obiervandum, ex modo diftis _{facile patetj}

ut & cum

latitudine _{aliqua limen iftud}

accipien-dum efife.

SCHOLION

III.

Fertur venam eo _{profundiorerru}

(15) Ρ*

effe,quo longiusacus, ab ipfa

pofTta

eam

demonllrat. Univerfalem verohanc

re-gulam eile nonaffirmarim : nam

credi-biie eft, _{praeftantiores mineras, etjam}

(i _{minores, magnetem vaiide &}

elon-ginquo fatis afficere.

Ubi mineram

_cufpide

_acus

_al¬

tera _{indigitari fuipicio fuerit,}

exin-de _nimirum,

_{quod dum}

_more

ioli-to ad latera C & D

_{( Fig. I.)}

_eas,

acus

_{cufpide boreali}

_non

_ibi

occa-fum , ied contra örtum; nec hic

örtum, ied occafum verfus

decli-net : tunc

_{cuipide auftrali}

_viam

monftrante _pergens,

_videas,

_numne

vicino tibi feu _{proximo termino,}

puta limine venas boreali, _iuperato,

in contrarium verfa acus

meridi-Problema

VII.

dit,

_mdagare.

«β _{(ϊ<5) §*}

em _{demonftret. Si hoc: tuto}

aiTeri

poteft ejusmodi

adeffe _metallum;

fecus non. _{QuomodoProbl.}

fuperius

IV. ut _{&, ubi opus}

fuerit,

_reliqua

hac _{applicare liceat, haud}

difficul-ter _{conftabit, fi}

qua? ibi de mu-crone acus

_boreali,

_{heic de au·}

ftrali,

_{intelligantur.}

SCHOLION

J

Ferri hxc

_fpecies

_{Stjertmalm (quafi}

diceres caudae _{mineram) ideo}

voca-tur,_{quod cufpide aufirali pyxidis} mon«

ftretur, qua: ad modum caudae nuda

plerumque

formatur. Nos mineram

auftralem haud incomode vocari _pofle

exiftimamus. Metallum vero _eatenus

ordinario _{Cquod boreale}

appelletur)

contrarium, _{hucusque non illo in}

pre-tiohabitum_eftjUtin id eruendum ium-tus _{atque labor}

impenderentur. Imo

nec in _{confpe&um produ&um fuiifo}

nobis conftat. _{Quod tarnen e re}

o-mnino _{eilet, quo experiri liceret»} num

e _t^rra

quoque erutum idem fervaret

cum _{magnete commercium}

SCHO-*1 _{('7) i»}

SCHOLION

11,

AccedjlTe narratur, & facile circé

mineram hane auftralem accidere po-teil7 ut monticola: ab _{imperito inve·} ftigatore, qui ubicunque acus a fepten-trione _{deviaverit, ibi nullo modo mi¬} neram abeffe _{poile exiftimat, decepti,}

a _{parte,inquam mucro derigebatur}

bo-realis, fodere _{incipiant, iicque}

operam

& oleum _{perdant. Quare vel hinc} apparet, quam ηecelTum fit, _{quod cir¬}

ca Probl. VI, _{indigitavimus, prius ab} omni _{parte aream,ambitum feu}

termi-nos venae _explorari,

quam ad

fodien-dum _{cumulosque congerendum}

(at ry-ma _af-jorden

) fefe quis accingat. Adr

dimus_{heic, ope duarum pyxidummen*}

iurationem _{quoque fieri pofTe}

, ii una ab uno latere _{vena?, Si altera ab}

alte-ro

apponatur, ita ut ad hoc rnetallum ambae extremitates aeuum _auftrales

(quemadmodum circa ordinarium

le-ptentrionales) e _{regione iibi oppo*} ßantur.

SCHOLION

III«

Qu*

de _iingulari hac minera

bä*

bc-tf| ( 18 ) R»

bemwsut & _{plurima alia, homini hu0}

jus artis apprime gnaro,

&

in

Nericiae

parcecia Kraklinge

habitanti,

debemus,

cui nomen Ericus Magni, & qui ob cxpenent am fingularem a Regio Col-legio Metallieo ftipe ornarus, metallo

rumque indagaior Ordinarius

conftitu-tuseft. Pericorum audloritati fi in

hu-jusmodi natura?

paradoxis

non

fiden-dum> nefcio an incerto cauiiarum

fcru-tinio fe _{fatigare,· aut nudis inhasrere}

hypotheiibus,

praeftet·

Problema

Vlll.

Irregulärem

acus

magneticaf

motum_aregulari

_{dignofcere,qnan·}

do circa

_lapidem

_calcarium

{Lim-fteri) aut

vulgaria

faxorum genera

{Graßen)

occupatur.

Circa

ejus-modi mineras _{(qua?, cum}

ftbrasali-quas

feu

parsiculas

ferri,noftris7mz·

hinda d _{dlas, Tibi admixtas habeanr*}

inagnete-Tiafficiunr)experientiado-cet, acumordinario modo latera

ve-nχ nondemonftrarc; Ted Γι vel ma-

xime-•si c *9) n»

Xime ab una _{parte mineram}

indlgf-tare _{videatur, ab altera tarnen nul¬}

luni cum illa habere _commercium.

Quare fi

_inveitigator

_{probe teneat}

difcrimen inter _{boreaie ftu} ordina-rium ferri mecallum & auibrale il-lud,

quod

nomine

5tjertmalm

venit; horum vero neutrum _comperiac:

perfuadeat

fibi nih'l, nifi

_quasdam

fVrri fibras ieu _commiiTuras

rupi-bus immixtas fubeiTe.

ScHOLION.

1.

Ibi non confultum eft viro

modi-ce _{diviti multum facerefumtus;}

quam-vis non _{negandum, hujusmodi}

in Jo¬ els _{nubiliora interdum Jatere}

metalla;

qux, ut _{argentum,cuprum&c.} Plerum-que extus _{copiam ferri fecuni admiftam}

babent. Unde Kuchems Mund, fubt. Tom. IL Lib. X. C f. ■Natura in

ter-ra _utero

progipnent metallainterdum duot

veltria, _{vel quatuor permifcet Et alibi}

Νulla vena _{eft adeo pura, & ab omntbus}

beterogeneh ita depurgata, ut non femper

aliquid reltqtsorum metallorum fibi com-B ι _enl·

»g

f»

o)

§»

miflum habeat. Nec _{itaque improban·}

dum, fi, _{quibus eil voiupe lautiorque} fors , tentamina faciant explorand',

quid natura heie abde^e voluerit 5 (al¬

tem ubi rarior iimul terrae _fpecies

ap-paruerit, ex qua de

Jatentis

metalli

genere conjicere

liceat.

SCHOLION

11.

Fatendum _{pra:terea eadern}

boni-tate orrines ferri mineras non _gaudere5

fed dari, in »quasut fumtus acque

la-bor _{impendantur, operac}

_pretium

_non eritj cumTerrorn contineant crudum,

incoftum & _{afperum magis,}

terreftri-bus fcilicet aliorum metallorttm

quis-quiliis ita corruptum, ut

ad

meliorem

indolem vix & ne vix quidem reduci queat,

Noftratibus dicitur

Ra

ibr*ckt*

malm-, _{quod pyritem}

_arrofum

(Svafvd*

fch) admiilum habet. Idque

pyxidii

ope inde

cognofci audivi,

quod

acus majori cum vibrationum

velocitate

huic

metallo, quam aliis, quaii inbiet,

ut-ut maxime vena > poft confeftam

di-menfionem, _exigua

_admodum

depre-hendatur.

4 (II)

$·

PROBLEMA

IX.

Iwventa

minera

>

altitudinem

terra

_fitpra

metalium

(jordry¬

mningens

djup)

NorandüS

_probe

_{eil locus,}

_ubi

pri-mum actis

aquilonem

deferens, ad

metallum feconverreraf;

indeque

ad mineraτη

progredlendum

_,

donee

iterum

_{feptentrionalern pyxis}

re-cipiat

iicum,

h.

e.

ad

ipfum

vena2 limen, ut _f'upra

diåum.

Intervall!

feu itineris

_hujus,

_uti

_fertur,

_tertia pars

quceiitum

pr<£terpropter

d>

bic. Ex._gr.

_Γι

_fuerit

_illud

_fpatiam

12 ulnarum;

profnnditas

_terrae

ad

venam erit ulnarum 4. SCHOLION,

Objici

poteft,

quod

fi

v. gr.

addi-midiam tantum ulnam fub telluris

cortice lateret minera fecundum

tri-nam dimeniionem maxima _{(quia quo}

profundior fit vena, eo remotior

li-lam acus indicat,) _{nonne eam tu} fic tarnen lo furian aut _{plurium ulnarum}

ipa-«β c*o t*

fpatio abede judicaveris? Rr.

Conful-tum ideo videtur _{ampiicudmem faltem}

venac _{metiri, antequam ad}

terrae pro·

funditatem _{explorandam quisaccedatj}

& deinde , 0 haec lata fatis atque lon¬

ga invenitur, ut e

longinquo

acum

de-clinare valyiile cenfeatur ; diftantia:

di&ae _{particulam majorem,}

_fcilicet,

di-midiam,tum fumere; ut & contra mi¬

norem,_{puta quartam,} quintam vel

fex-tam, ubi minera ab omni parte fuerit angtjftior. Neque tamen paucas

ad-huc remanere difficultates infkiamur:

fed quae ut tollantur, videånt ocula-tiores. Nos interim, licet fide

alio-rum, ad experientiam provocamus.

Problema

X.

Bonitätem _jerrea

minera

_'per

magnetem

explorare.

Lubet i_{pils Kircheri}

_verbis

Mund. _{fubt. T. II. p. 220. uti :}

_An¬

tequam vem

fern

_excoquatur,

dtligen-ter _{eß exammanda, mim ferri aives} vel

_iijops

_{effe pojjit;}

_itaque

_fimitur

_mi¬

nera _{alicujus noti}

_ponderis,

_qu<z

_in

_mi¬

4 (2?)

mit

_iß

_mim

_{redatta pulver}

_em

_fuper

_t

λ-bulam me am (ubtilem collocetur,

pofité

fuhius

_frullo

_magnetis,

_{quod dum}

_ρau·

latim _{moveiur, magnetis}

mtiim _{fettantia, ß terr#}

_feparantur,

facilt ratione quant

it

as

fem in

ve·

va contenta

_cognojcitur.

SCHOLION*

Per hunc modum mineram

exami-nandi,erjam aliqua ratione diicrimen, in reiidua terreftri materia fe-u

portio-ne, cernitur inter metallum fua natura

purius, aridum (Svcth.Torrßen)didum»

& _{illud, quod plus minusve}

particu-larurn _{heterogenearum ς albicantium>} puta e _{lapide calcarioj'continet,} inde-quefacilitatem fuiionis nadum,in ver· nacula _{guickften appellatur. Hacc ta·}

men omnia _{per artem}

Docimafti-cani accuratius probari

non _negamus, . λ - _r>

mv,

Ι.Ι,Ι,ι,ι _{ι ι} .?■' ψ > *-> .".Ι,Ι,ΙI I I I I II I,'.'l1!1 Ε ·.►

Perexinio

_{PoJiHffimoqué}

iII V ENI,

Dn.

_JO

_Ν

_iE

_m&/

Amico ac

_Populär

_i

_{exoptatijjimo.}

FAmiliaritas

_incunabults

& amicitia,quy

_{Eecum intercedit, fa-}

mihi ab

cit, ut non _{queam intermittere, quin}

hac _{occafione, amorem in Te m um} teilerj praefer iuv quum _{Te Si}ecimen erudifionisTua? _{publica bonorum} exa-mini febitu(Tumm _{cognoverim.Pernnle}

ac _elegantiifi

ηum dilTertationis _argu¬ mentum de winer-e _{f.rrete fer magneterA}

invrfl'gatione Te in theatrum _producere video, in _quam rem fjne non _cujusvis eft _{inquirere. Sic dum haec ralia,}

na-turam rerum luflrando conaris _aiiequ'j virtutem fimul _{ipfam variis}

difficuhati-bus involutam _{affequeris; id quod} et-jam _{tritum proverbium exprimit,omniA}

conando do.Ws _{folertia v'mcit.} GratU'

lor, & ex animo Tibi _{gratulor, mi} ingenii prseclaras dotes, fehees-que in hteris _{progreiTus; voveoque*}

ut falvus & _{incolumis diu vivas,}

prac-miaque labore tuo _{digna, confequaris}

uberrima. Vale.

addiffijfimus Petrus Stecksenius