D I S S E R T A T I O
DE EXSECUTIONE
RECESSUS AROSIENSIS,
MDXXVII.
Q V A M ,
V E N I A A M P L 1SS. F A C U L T . P H IL . Ö P S A L ,
P R A E S I D E
M ac . ERICO FANT,
H I S T O R . P R O F . R E G . & O R D .
S. R. S. M.
P U B L I C E C E N S U R Æ S U B J I C I T
JOHANNES BERON1US,
W E S T R O G O T H U S .
I N A U D I T . G U S T . M A J . D . X X II D E C . M D C C L X X X I V . H O R I S A . M . S O L I T IS ,
U P S A L I Æ ,
Typis JOM. EDM AN Direft & Reg. A c a d . Typogr.
D E E X S E C U T I O N E R E C E S S U S A R O S I E N S I S , MDxxvii.
§. i.
E
g r e g ie licet adm o d u m & nd rem cognofcendam ap- pofite C om itia illa Arofienfia A ;o i 5 2 7 illorurrq. e decretum , q u o (inguln bonn, quse vel corona? ( e u filco, v e l Ordini e q u e d r i f u e r e T u b t r a d l a , atque per don a tio n em v e l e m t io n e m eccleliæ illiusque m inidris vindicata , re- tra& us.juie ad pridinos poflefiores r ev o ca ren tu r, recen- fuerint atque defcripferint nobilidim i natria? nodræ hido- rici Ce/Jius, von D a h n atque a f B o tin ; illi quidem in H idoriis R. Gu s t a v i I:m i a fe publicae luci datis; hic in eg reg io de patriis fundis atque praediis opufculo : n e m inem tam en hucusque eadem accuratione exponere in
v e n im u s , qua ratione h o c decretum exfecutioni datum fu e r it, atque q u o d e m u m m o d o in eum h a b it u m , quem ecclefiadici ordinis reditus hodienum o b tin e n t, fuerint d e d u c i . L a b o rem hunc A:o 1691 ju(Tu R eg. Ca r o l i
XI. in fe fufceperat vir d e p hidoria patria immortaliter meritus Claudius A rrbenius Ornbiclm, a tq u e , perv ed ig a - tis f m g u l i s , quae tum d!pererant> G udaviani temporis m o n i m e n t i s , ad finem q u o q u e perduxit; v e r u m qu u m nihil hinc expifcari p o t u it , quod in fifci cedere podet in c r e m e n t u m , opus ejus nec lucem a s p e x i t um quam , nec alicui ufui publico fuit adhibitum. Interim tamen cu m haud parum lumin s rei co n c ilie t, fi quæ alia, di
gnae, quae c o g n o f c a t u r , atque inter p lu r im a , quæ a lle g a t , diplom ata & ada pub lica , quadringento
rum n u m erum e x c e d e n t i a , multa fine d ub io fint
q u æ f e r a l e dein A :o 1697 confumfit arcis & A rchivi
A Stock-
Stockholmienfis incendium a ) \ e re efle duximus, må- nulcripto hoc opere duce , potiores fiflere circa nobilem hanc materiam obfervationes. Titulum præferc: Rela
tion med bifogade Documenter om Bifkops, Canome, Praeben
de Jamt Kyrko och Kloßergods ocb deras rcduflion, med b v a d dervid b a n g er, i f ran begynnelfen a f Glorvhrdigß i a*
minnelfe d(. Ci u l af den J:Jlas int il Drottning Cbrißmae Re- gements t i d ; & fubfcripta nomina habet O m bielm ii, Sven.
Lejonmark , A nd r. Engberg & Job. Peringfkbld. Dolendum v e ro in binis, qua? infpicere nobis licuit, hujus Relatio
nis exem plaribus, ipfa non fuperfuilTe allegata, de quo
rum fide tamen & genuina recenfione d u '»itare nos non (init cognita & perfpeila Ornbielmii integritas. Scriptum autem h o c , q uem adm odum reliquos augendi fifci co
natus, principibus non placuilî'c viris ex eo conflat, quod in Relatione Claudii Ralam b, drreduclione Carolina infer«
atro propterea carbone auctor notetur.
§. ii.
Lentis & orudentibus, fed maximi fimul momenti &
efficacias veftigiis R. Gu s t a v u m I. præparafïe illum e v en tu m c o n fla t,'q u em a capeffitis usque fceptris intenderat atque necelTarium reddiderant priflini temporis abufus. G avnli- m u m hæc inter putabaturatque maximam excitabat Clerici ordinis circum fpeflionem , cum in Comitiis Wadflenenfibus A : o i 526 Monaflerium Carthufianorum Gripsholm,quod de propriis & hereditariis fundis inflituerat regni Moderator
St e n o St u r e S e n io r , retraces jure fibi ipfe coram regni Sena-
n ) Litteris me certiorem fecit Dorn. Secret. Sigfrid G ahtn, in exem
plo Scripti O rnhielmiani, quod in Archivo Regni fupereft> non niß LXX XV. allegata diplomata reperiri.
Senatoribus vindicaret. H os quippe alias parenti Gu s t a
v i, Frico Johannis IV o ß , St e n o m s St u k e ex forore n e p o t i , hereditate cefiliros dem onflravit. In C o m itiis proxi
m e lubfiequentibus Arofiæ A:o 1527 m o d o , qui notiffi- m us efi, d u p lic e m , confentientibus regni o r d in ib u s , fan- c iv it c c n f i i t u t i o n e m , probe difiinguendam , alteram Re- ce(fus, O rdinantia Arofienfis n o m in e alteram infignitaro.
D u p le x q u o q u e illius fuifle finis confiat: alter, ut fifci reditus, n im iu m quantum deminuti, augerentu r; alter, ut equefiris o r d o prifiinæ fuæ dignitati opulentiæ refti- tueretur. A d prius quod attinet , in h o c recefiu fuit fiatutum , ut p ro v en tu s bonorum epilcopalium ita a R e g e in pofierum d ifp o n e r e n tu r , ut ipfe pro lubitu de
term in aret, cum q u o t viris equitarent, i. e. q u o t alerent d o m e f i i c o s , huicque ufui afiignaret , quantum de prae
diorum reditibus ipfi videretur necefiariumj reliquum autem Coronae adjudicarer. Eadem r a t i o n e , ubi de re
d i t i b u s , templis Cathedralibus atque Canonicis affigna- tis, tantum fuifièt detra&uro, quantum ad illorum fu- fientationera opus efie putabatur, qu o d refiaret ad certam pecuniæ fum m am e x a d u m fuo ufui R ex referva- ret. Monafieria v e r o fingula alicui de equefiri ordine feudali jure procuranda c o m m itte r e t, q u i , pofiquam M o n a fie n i m em bra decenter fufientafiet, de refiduo five armatam m ilitiam alendo , five alia ratione officia Regi præfiaret ; ita tamen , ut epifcopis in M onafieria jus nul
lum competeret. Ordinantia v e r o , q u o m o d o hæc o - m nia e fie ^ u i darentur, fiatuminat. Epifcopi fcilicet, T e m p l a Carhedralia, C anonici & monafieria fua Regi exhiberent Regiftra, feu indices fibi propriorum praedio
rum a tq u e , quos illa præfiabant, r e d itu u m , adeo ut potis foret judicare, quantum ipfis ad ufus necefiarios retineretur, quantum que Fifco cederet publico. Omnia b o n a , cujuseunque naturae & indolis, tam liberaj quam
A 2 cen*
cenfieica , quæ per donationesj & "tedamenta fem plis, roonaderiis atque ecclefiæ minidris fuerant concéda, re
vocare atque, nullo exhibito A u r^ jfibi retrahere equedri ordini permidum f u it , addito tamen termino a qu o, reduffione fcilicet Reg. Ca r o l i Ka n u t i , ultra q u em i- nitio progredi non lie lit, atque appodta cautela, ut c o ram ordinario judice XII. virorum teftimonio jus (ouni probarent. Vi autem hujus paragraph!, in recelTu ordi
n e Ilhtiæ, Rex i p f e , ex veteri regni profapia ortos at
q u e cum plurimis nobilium familiis affinitate junctus, m agnam bonorum ecclefiafticorum partem (ibi 'retraxit, Tub titulo hereditariorum Familiæ Gudavianæ dein c o gnitam , quam ut augeret fubinde, (ancivit poflmoduro, ut, præter probationem coram territoriali ju d icio, quivis nobilium jus füum Regi ipfi indicaret. Accidide tum (ae- p enum ero refert Ornbielmius, ut Rex propiorem fu am , fed aliis vix infinuandam , cum defunéto feftatore con- fanguinitatem detegeret adeoque ipfe in jus retraffus i n dici fuccederet, im m o etiam ultra praefinitum Ca r o l i
Ka n u t i tempus illud extenderet. Cui abufui medelam
allaturus fuccedbr R. Er i c u s XIV. nobilium ordini libertatem concedit ejusmodi retradhis fub ulterius revo
candi e x a m e n , quo indituto non pauca Wafææ familiæ bona abalienata fuide atque aliis familiis adjudicata R e
gii fratres & affines conquerebantur. Sed e diverticulo in v ia m .
§. IIT.
C u m , enata in primis nobilium In Vedrogothia re
b e l li o r e , varias easque malt volas interpretationes Re- cedus & O ïdinart æ Arofienfis circumferre occepifTent Regis in im ici, judu ejus brevem & fuccinflam A&ornm h o tu m publicorum explicationem adornavit ArchiFpi-
fcopns Laurentius Vetri A:o 15 2 9 , inter manufcripta Bi- bliothecæ hujus Academiæ adhuc fuperflitero. Quin &
in C o m itiis Strengnelendbus eju sd em anni utrumque h o c decretum ulteriori approbatione fuit confirmatum.
Ita autem in ejus exfecutione procedebatur, ut, infpectis Epifcoporum libris rationariis, lllo ru m q u e reditibus inde æ flim a tis, R ex cum illorum quo lib et contrarium in ir e t, in q u o , quid fifci udbus quisque penderet, fuit flabili- tum . Ejusmodi contrarius tem p o r e Ôrtibielmii plures in A r c h i v o R egni lerv a ba n fur, q u o s ideo in cita*a re*
latione in rei fidem allegat. Sic poflquam Epifcopus Scarends Magnus Haraldi Ä :o T529 e r e g n o profugerat, Archi - præpofito Svenoni Jacobi Scheningenfi atque Epi- fcopi Procuratoribus in V eftroG ottra , in mandatis qui
dem dedit R e x , ut reditus fedis Epifcopalis colligerent}
i m m o nonnullos exa^lores Ipifcopales in prrefeclura Fits- bü rg en d & Territoriis Wartofta & W adsbo regios condituit;
m o x v e r o Mag. Svenoni?in Magni H araldi lo cu m c onflitu to, cum e o d e m contraclum fa n c iv it, vi cujus pro dngulis fui m uneris reditibus 2050 marcas Danicas Regi profla
ret l ). Fuide tam en nihilo m inus ecclefia? Ephoris tan
tum (alarii lo c o r e d d u u m , quantum ad muneris dig n i
tatem tuendam abunde fufficeret, vel exinde p a te t, quod A tch i-E p ifco p u s Laurentius P e tri primum L. fatel- lites , dein illorum lo c o totidem {ludit fos fuflinere pos*
f e t , & Epifcopus Abounds Martinus S iy tte VIII. J u v e nes , litterarum (ludiis lit a n t es , fuis fumtibus in Acade- miis exteris aleret c ). A d Capitula Carhedralia quod at
tinet , eadem ratione cum illorum membris per contra- clus de reditibus R e x t r a n fe git , q u o r u m exempla red-
A 3 dua
A ) Cfr. R hyzclii Epifcppofc. SvioG. P . 1- p. i8?>
c ) Pnlm tkôld, Bibliogr. SvioG. mfr. in vim M ic h . Agricohs*
dua fuere de A:o 1530 cum Archi-præpofito & Capitu
l o Aboënfi atque cum Scarenfi Capitulo, Canonicatus &
Præbendas in D ioëcefi Aboënfi À:o 1533. Rex confir
m avit iliis, qui tum tales pofTidebant, addita tamen cautione, ut, cum proxime vacarent, ad Regem defer retur, cui easdem vellet concedere. Ecclefiis autem ruralibus Epifcopi ad tenorem Receflus Arofienfis,quem v ellen t , praeficerent. Ita etjam præbendarum d ilp ofitio- n em , quam fecerat Mag. Sveno Scarenfis, Rex approba v it j praebendam tantum S. Gertrudis , quam Johannes qu i dam Laurentii reliquerat, Scribæ Magno Magni conces- fit. Varias ejusmodi praebendarum collationes, perfonis etiam Laici Ordinis a Rege faëtas, teftantur Archivi a-
£ta pro annis 1531 & 32. D om us vero & fundos ur
b i c o s , praebendis atque monafteriis donatos, qui fuper- flui judicabantur, Rex aut aliis donavit, aut in aeris pu blice contraëli folutionem impendit. Ipfa monafteria il- lo ru m q u c bona vi Decreti Comitialis nobilibus fub feu di jure commifit. Sic Gottfridus Sure pro monaflerii Nydalenfis reditibus M onachos , qui manere vellent , aleret ; Regi vero annis fingulis tres læftas butyri, cen tum ortugarum marcas atque quatuor armatos equites præftaret. Iisdem fere conditionibus Severinus Arvidi Wårfrubergenfis Monaflerii reditus obtinuit.
§. IV.
M u lto v e r o majorem de bonis ecclefiæ difponendi potentiam Rex fibi v in d icavit, poftquam per famofiffi*
m a m illam proditionem per pulverem Stockholmiæ A:o 1539 ejus iram incurrerant regni Cancellarius Laurentius ylndreee atque bini fratres, Clerici ordinis fulcra & anti- ftites, Olatis & Laurentius Petri. Duobus quippe e Ger
mania huc advocatis peregrinis, Conrado von Pyby atque
Georgt'o Norman fumrna rerum credebatur, quorum hic Ordinator & Superintendens totius ecclefiadici Ordinis re
giis litteris fuit confiirutus d ) . N e f c i o , anne huic m u tationi adfcribenda fit, r u a m Epifcoporum titulus &:
fnlaria, tem poribus m o x (ubfeqtientibus fubiere, vicifli- tudo. Cum enim A:o 1544 Mag. Claudius Ordinarius Lincopenfis atque Canonici ibidem Regi indicaftent, fe c o lo n o s fu o s , quos hucusque Regis cx gratia tenuerant, contra varios m a lev o lo ru m infultus fatis tueri non pos- le , id e o q u e fupplicaflent , ut R e x , illorum proventibus fibi v in d ica tis, alio m o Jo e o ru m mercedi & fu- ftentationi profpiceret; litteris d. 28 Jul. datis fingula prædia epifcopalia & C inonicalia fui juris fecit Gu-
s tAv u s & Claudio contra conceflit decim as Fpi-
* fco -
d ') K . G ô fta fs den J.ftns Fullmakt fo r M . Georg N orm and, nt hnf- vn infpeclion nfver Bifpnrne och P rd flerjka p et, dat. U p ( a ' a , d . g Decemb.
1 5 3 9 n i fc. in P ahnfknld, Ipfo (H!o piodir m an u m patriat ig n a r irn lin.
g n x . Propreren a u tem hunc ecclefiaftici ordinis Infpeftorem fe confiituifle Rex adfirmar, quod aliquamdiu com pererat, rned fitt moth o ib ß n r e s fffe rd t âpeliga befchvering . nt nngre ufebtehede och utrogç febvermende fecle Predika t och rote- ander medh deres M othßandige , f ' r f o r i f b e , uprorifche anhang , under Evangelii fry e fc ln n tu wore underddner m ygit wer ttl ubårfnm btt och kr'tltg fr y bet m ott then tbimehge O ffv e r k e tt, fcinckelig och fuhttll a u f A rey dbett onde och oppenharlige lands fß trd d e ry viedh Evntigelio ßvu eke ochblA.
m n , dhen lelighe S c k rifft til dheres v e lf eile och egben punaenge , tl/e och frewelige fortngbe , mdghann tv iffv e l och utilborlig difputation emot theras
Ö fv e rb e tt f n P t edikeftularne idkelige producere is^r. Inftrvcticn , h vn tefter Confervatcr och religions R å d e t uti PV c ß rr G 'tb la n d f g rättn fk a ll y dat.
N y l ô d ô f e d. 9 A pr. 1 * 4 0 , in P a h fkidldianis mfer. prseter Confervaro- rem , eMairA mentionem injicit Seniorum , (om the nu ‘f v a fa r ne Ståder uthi w d rt P y g e , fr m e d e lli v â r O rd in a to r, bårefter aile dhr een refri u m fn re v i fit er e , når them bd ft lågligit varder. T a n q u a m d i v e r t s erjam mem ora t a R-ge conOîtnrss p e r f o r a s , O rdinatorem , ejus Adjunctum t Confthum re
ligionis , Conferuntor em 6i Seniores.
fcopales totius Wifolkenfis territiorii. Pari rationi A:o 1545 d. 27 Apr. procuratori (uo in præfèclura Aboënfi Tbomæ J o - annis atque Ohio Iro tton is in Alandia Rex m andavit, ut fingulos fundos rurales, (edi Epifcopali Aboénfi hacte
nus f u b j e f t o s , Fifci no.m ne occuparent, quoniam fen io tum c o n ten u s Epifcopus Martinus Skytte taxam illam , quam v o c a b a n t, (eu pecunia: (u n im a m , Regi vi contra- dtus ( o lv e n d a m , preedare non poflet fibique com m ifla prædia curare. F.i v e r o in (intentationem reliquas aetatis concedebatur Præbenda S. Johannis arque reditus procu
rationis n o m in e in (ignitus. Fodem anno d. 2 Aug. ejus
d e m tenoris litteras Fpifcopis Arofienfi & Strengnelenfi d e d i t , q u ib u s, ut Regis Camerario Johanni Tboma c o lo n o s fuos traderent, ipfis injungebatur, ex decimis re
giis com p en fation em accepturis; idque propterea q u od e o sd em pro neceditate tutare nequirent. r A:o 1548 d.
21 Jan. Mag. Erico F a lk , Ordinario Scarenfi præbendara Archidiaconatus Rex c o n c e d it , lo co redituum de fun
dis Epilcopalibus antea perceptorum. Hac igitur via Clerici Ordinis antifti’um falaria eum , quem hodie o b tinent, induere habitum.
§. V.
V erum fatis non habuit G u s t a v u s , ho c m o d o r ed i
tus Epifcoporum diminitum ire; dignitatem quoque at- que reliqua jura adgredus ed. Titulum ipfum Epifcopi o b A:o 1544 num quam alii , qnam Uplalienfi Archiepi- f c o p o adtribuit; reliquos Ordinarios tantum (alutavit e).
Pro
e ) K. Guftnfs C om m uions B r e f f o r sle m , fom O rdinarii h h fne a ro , dat. Wefterås d. 19 Tun. 1 5 ^ 7 . mfcr. in Palm/köld. E fter By(perne eh
1er Ordinarii hafvti lå r til haft alt fö r flora Bifkopsdåmer oco befallningar,
P r o v o lu n ta te & arbitrio regni Epifcopales d iœ ceîes d i v i f i t , epifcopis fuper ea re aut n o n interrogatis, aut forte etiam invitis : utpote dioecefin U p falienlem in tres Epifcopatus, U pfalenfem , S to c k h o lm e n fe m & G evalen- fem . D e in d e L inco pienfi addebatur Junecopenfis &
Calmarnenfis : Strengnenfi additus eft F.pilcopatus Ôre- broenfis ; A r o f ie n f i, T u n e n fis ; A boënfi Wiburgenfis / ) . Q u in & e x majoribus regni paroeciis reditus in fifcum recipere haud eft d e d ig n a tu s, illarum curam Sacellanis v e l V i c e - P a f t o r i b u s com m ittens. Sic Engelbcrtns E lavi
lerferu s ex C on cio na to re aulico faftus eft ejusm odi R e g is Vice* Paftor in U m e å ; teftante nepote
C eleb errim o Joanne E la vi 1 er [ero g ) .
f å at the icke hnfvti kunnat dragit omkring i deras befallningar, och få d a . na upfeende f o r ev ån dt med C le r k e n t, fo m fa k e n och nödtorften högeligen fo r d r a t och k r a ft h a ft hajver ; th erfö re bafve vi b e flu tit, at vi vela b a f v a fle ra Ordinarios i r i k e t, fom u p p j alla religions fa ker troligen agta flcola , och f å be fl å lla t, at Pråfiegållett i alla landsändar tned fro m m a och lårdtl P red ika n ter fö rfed d e b lifv a , (S?c.
/ ) V erb a iu n t M agnatum q u o ru n d a m in litteris nd Archiep. L au r.
P e tri G o th u m 1 5 7 6 , ap. Spegel Beris til Bifkopskn'n. p. 1 1 4 . g ) I11 litteris de luis fatis ap, K Stiernm * B ibi. SvioG . p. 841*
■
t . t i . ..;t' • *'•
