DIVINA ADFULGENTE GRATIA,
DISSERTATIO PHILOSOPHICA
SISTENS
Quam,
SUFRAG. AMPLISS. ORD. PHILOSOPH.
IN REG. ACAD. UPSALIENSI,
PR^SIDE
VIRO AMFLISSiMO ET ,
MOKal. Et Polit. PROFESS. REG. ET Orü- PUBL1CÖ EXAMINI DEFER Ί,
v PRO GR A DU,
OLAVUS EVELIUS,
WESTMANKO - DAIEKARLUS,
V.' D. M,
IN AUDIT. CAROL. MIN. DIE XII JUNII
ANNI MDCCLXI.
II II M. S.
UPS Ä L I JE.
:enam hujus mundi oculis & a-
nlmo acrioribus conterrpteturus >
äbsque longa clrcumfpediione fa-
cile perfpiciet, adeo Inverfam ple-
rumqiie fabulam ludere hotnines,
ut \n vetitum maxime nltantur,
& negata difcupiant$ meliora quo- que licet videant probentque, de-
teriora t*men fequantur, baud fe-
cus ae turbine aéti & abrepih En! peflimsm crdfere depravatae mortalkim nsturse indolem, & fimul cauf-
fam, quamobrern animal nobiliifimum, loquor hominern,
cui a Benignifiimo Numine nobiliflima raiionis dos»
pre brutis animantibus, clememifTime eil indulra * ad
legis Divinse normam aéliooes vitamnne inbituere non femper iludet» fed contra ac opqrterei,, red* raiionis
dl&araine negleélo, & reclamantis confeienrise ftimulis infuper habitis, a fenluum illecebris & afE ftuum iro-
petu fe vincl pafitur* Hmc" prob dolor ! lugubri cx- perientia teftante, in bujus mundi thearrum, t? η quam e Pandoreo vsfe, prediifT- orb jdudma v^v-vuis^ d· for¬
snia. & horrenda fpedlacuk peccata & hciiiora » qyt bn-
\
# ) 3 ( #
mines cupiditatibns indulgentes committunt, conicien-
tiam eo ίρίο vulnerintes, ejusque morfus provocantes.
Hos lev! penicllio adumbrare mecuni conftitui. Vifa
vero η Ihi eft hicc maferles eo potlori jure digna, in qvam
proiequeodam aüqitam conferrem feribendi operam, quo
cenius eß, in illis ciendif optime faluci noßrac profpi«
ccre graiiam Divinam, & idcirco in Dilciplina Ssnétio·
ri, fua fe utilitate eximie commendare hane Philofophise
Moralis partlculam. At cum praeter opinionem accide-
rit,ut me manum operi admoventem, alia ftudia & ne- goäa a re curatius penfuanda avocavermt; defiderio B%
L. rre faiisfaclurum, haud fperare permittit opera tu-
multuaria. Qu® igitur deficiant, iuo ipfius judicio ac voiuntate propenfa fupplere velit, C. L· enixe rogo.
§. IL
Ut do&rinam de confcientia ab ultimo repetsm,
ejusque partitlones varforum varias commemoreni, non
fmic exiguus, Inträ quas Opufculum hocee cogere -juffif
temporis & facultatum anguftia, pageliarum numerus*
Practerea hac In re otium mihi feeere alii. Generalem
tantum Confcicnti® diviiionem* qua, ratione habita a- éHonurn futurarum, pnefemium, vel prseterharum, ea-
rumque ad Legem Dlvinarn reiationis, in anrecedentetn,
tohcomitantcm, 8c confequentem dlfpeici fölet, verbo no- y
roinafTe fufficiatj dum iimul indicetn, uitimam, eamque malam, quod quivis videt, refpicere hane noitram lucu-
bratiunculam. Paucis jam pr®miflis, ad id quod diiler-
tationis caput eil, me dein accingam.j
$. III.
Homines vitiorum cuidam generi fe dedentes, con*
fcientism iuis fe ßimulis vehementius aggredi, & mor- fibus vexare, plerumque (olent experiri, illos et jam
ad tempus quandoque effugere nequeunt, cum non pofiit non indoies a&iontim vera & prava, earumque
cum lege Dt i pugna antea perfpeåa, animum fubire,
A flt Qyum
# ) 4 ( #
Qyum autern öbftrepens confcicntia' bfandienti fenfuum libidini, & propenfionum plus jufto ardenti cupidini
continue cedere cogarur, vitioque deditus a peccari, ejusque a lege facraticri deflexus,, molefta esgitatione
snimurn avemt, voluptas quoque prafderr,Inans doloris
fenfum inbringat j hiric evenit, ut b om o ad: dldlamen eonfcienti# tandem non atteodens, habitum & eonfve- iudinem acqvirat, vi motivoruni antea con moventiurn,
torpiter vivendi. SufFocatis ftc conicieniiae ftimuiis, ea obm utefel t, adeo ut nil judicet de a&ionis moralitate homo vitio vitam commaculans. Vivit igiiur in mife-
ro fecuritatis ilafu fervus moralis,, ad du&um fiiarum cupiditatuxn fine cura legis & obligatio nis vitam com-
ponens. Ambltiofus ea pr&priimis fe&atury qvibus lau»
dem, gloriam & honorem venari poihf, Manmnonts
lervus pro opibus jure injurisve «arradeftdié, vitam 9
vires? DEI eultum & omnia habet venalta
Venaiesque manus, i bi fas r ubi maximä; merrrs,
ut canit Lucanus. Libldtnis gul«que trancipiuro nihil
interrnlüit eorum, qvx fenfus tit'Hare poffint» Singull
vero in eo conveniont, quod nil eurent, ne diearrt cogt- tent, num a&iones Legi Divince confenraneas fint» rtee ne;;
ialtem qvousqve hsc dominant! eorum propenfioni, puUtitio bono fummo adverfetur. Argumento fic iatis cvidenti coriftat, confcfentiam in illis arélion tom no
eile confopitam, & fecure dormitare, qvafenus nec ante,
aec fub* nec poft addonem, de ejus moralitate judicanto
§. IV.
Ut dormlcns confcientla evigilef, fen ut a&us bi jii- fiicandi iterum exerceri incipiant, vi χ fine Fingulari ra*
iione contingif, Mala eaque graviore ex virils propuf- lulantia, quae oftendtint, ad feiicitatis rnetam via cai- tata non poffe per venire homincs, itemque exempJa a-
Siorum feneita, cafus inopinati, qu! deliherationes* co~
Atius & iaftriimenta ad feiicitatem ioiagmariam adtpl·
feen-
❖ Tri#
fcindam reddun t irrita, ilios ad cogifandum de viCse
vanitate ioient permovere. Vitee quoque pericula , ful« -
gura tonltruaque, aiiorum admonitiones,! roorbi gra-
vesf mors appropinquare vifa, cetera, homines ut aliam
indeant mentem, & ad bonarn frugem redeant , faepe
folent efficere (a). Inprimis mortis agon confcientiani
fomno devindam vincuifs exfolvere sffolet; quod ve-
ro non iemper fieri docer experientia. Mirari fane
ncn minus ac dolere convenit, earn tarn duro obduci pcffe calio, ut ses qvaii triplex circa pedus habere vi¬
deaotur homines. Allata ceterum, atque id genus alia*
( Operationen gratiae Di vinas tum extra ordin arias, tum
per verhumDEI iandum, hujus non eit loci memora«
re) conicienriam e fomno fufcitare iiqvet, adeo ut ho«
Bio malefadorum Tibi confcius ea cum lege Divina eon-
tcndere inctpiat, & vifa pugna anxietate amci* Hisce
jam addudis, ad rem ipfarn pergimus..
(a) Exempla hominum impiorum, ff quibiis modis exet«·
t ata, eorum evigtlare csepertt, ccnjcientia, vid. in
Tra'ä. Vi^yrritatis Cfc. dicio, Auel. Ep* BergsDocf*
E* Fcntoppidan*
§. V.
Confcienria Mala eil judkium de incliwationis no-
fir&, vel atlionis a nobis perpetratß, pr avi täte moralis
(. pugna cum lege Dsvina· Morfus Confcientise iunt
ttdia ff affe&.us ingrati ex confchntia mala Orientes»
Tradita definifione, morfus confcientice a tsediis aliis & af-
fedibus ingratis, facile difiiogvi poiTe, putamus Sic fi
contingat, ut mala qvsevis, incommoda, darnna tnole«
fti£quer aiia, qvorum ipfe qvis audor eil, & qvse pet- fedioni ac icllciiaü fuae adverfari videt, animo taedium
ac dolorem pariant; eurn confcientia mala ejusqve tnorii-
fcus non angi, nifi animum fimql fubeat triftis recordatio
snaüs focinortbus, violatse legis Divinaj^ Numinisqve .ea-m
©b cauilam oßenii, per fe fatis patet, Qyi intempenn^
A $ vi?
vhrendi ratione morbum contraxit, qvilüxu & prodiga-
IItäte opes profudit, qui fcelere qvodam poense graviffi-
inse perferend® fe reum fecit, non Ideo itatlm confcientias
fentit morfus, qvod ex malls hisce, t®dii, metus & fol-
licitudinis plurirnum hauriat animus. Si igitur de hujus farin® hominibus * dormiente licet eorum confcientla , il-
los in morfus confclenti® incidifle, Svi kommit i famvets- qval, dicatur, qvod ufu venire pofle non prorfus abnui-
mus> tum hoc non fit proprie, fed per tropum, vel po- tius abufive, quo etjam modo eil iateiligendum. Legem
etenlm Divinam, eique ar&rflimo nexu junétam fortiiii»
mam, quaDco obitrléti iumus, obligationen!, & fanéllo-
nem pcenalem, Legis Divin® transgreiToribus pcenas gra- vlflimas minitantem, mediante confcientia, confeienti®
morfus cxcitare; haud hnmcrito ftatuimas. De cetero hand inviri Jargimur, fsedium 8c ®gritudinem animi, ex
negic&a noftra itatusqtie noftri perfe&ione acceptam,
morfus confeienti® haud parum graviores redderc*
Coroll f. Illos, q vi air® bih vitiofoqve fang vint ori- ginem debere morfus confeienti®, autumant, ni val¬
de fallimur, egregie deiirare, ex allatis prono, ut ajunr, fiuit alvco.
2. Atheos, qva Atheos, vel, fr fenfum Numinls Je- gisqve Divio® , in animo fupprhnere valerent, morfus
tunc confeienti® non fen ti re, fole eft clarius.
Schoi. 5. Vim heutionis metaphorié£ morfus confcien¬
ti® paucis attingam. A tmr(u animalium i Ii am ejlc petitam
nemo non videt. Qvemadmodum fcilicet animaiia den t i hus corpus la denti a , acerbum Uli fen/um & dolorem, ex foiutione
toHtinui profluentem, aåferunt: it a mala conjciemia, ani-
mam qvaft mordens & dilanians , ttedia rf affeäus ingra-
tos, aecuf/mdo & condemnanäo, excitat & alit. Bcflia morfum morfui, (i non repeliantur, addere folent: t ta mala eonjiientia unum tadiumtf ajffe&um ingra tum alt er i j ungt t.
€eterum a Cicerenis avo ufitatam fuiffe pbrafin noftram s
(fi
# ) 7 ( #
\ (β ab i tio örtum trohet, tion (lic am ) ex eo dar et, quoä
conjctentidc mor dentis maitionem innciau Qv* Tujc. L IV»
Morfus prjet er ca co nf ct en t ist, vulnera9 t (ins r laniatus ,
frudatus, t or mina, di c i po (Jim videmus, 0^ gu# /&«/ reliqva.
z. £" Fabulis Gentiltum qvaedam ad rem fpeäantia, qvibus morfus confcientise adumbrare voluerinty delibare, e
re cjje duxerim. Er an 11 Iiis De je, Furi<e di&<c, qvibus
vexari tf perterreri malas funt fabulati» H// tribuchant
vultum triflem & feverumy vefles nigras, pro copillis angves,
& tjedas ardentes, qvas manibus tencbant. ijp/d hifce ßgni-
ficatum velknt, docet Cicero in Or, proRofcio. y9Nolite,in-
hqvit 5 putaret qvemadmodum in Fabulis j*pe videtisy eos, y^qvi aliquid impie fcelerateque commiferint, agitari
^perterreri Furiarum teeäis ardentibusx fud qvemqvefrausy
,jV /mr terror maxi me vexat, fuum qvemqveJce tus agitaty
amentiaqve affitit. *9#^ /»ώ cogitationes, confeientijeqve
faanimt t er rent. H<r funt impiis ajjidit£y dorne ftiaeqve Fu->
5 qvenocles diesqve péenas prjeter i t or uut peccatorum a
»tmfcäeratijjimis bominibus repetunt. Fräter bas Furias
et jam ad matarn confcientiam ejusqve minorem ref erri fa*
lent? qvec de Cerbero cane atroci(Tmo\ in antro ad Stygem
fluvium recuvtbente t cid tri a vel plura capita > ang ve s circa
Collum & in dorfo , tsf qvi borr endo latratu impios t er re bat,· J
narrantun qvje de Sijypbo, qvi magno labore, judore
gemituy fax um pr segrande ad montis verticem volutabat *
autem femper devolutum iterutr. advolvebat: De Tityo
cujus jecur femper renafcens vuttur eomedebat: Fl Kanta*
lo titnore faxt impenåentis vexato, feruntur» tamen
in medto retinqvimus. (a) At Jabulis mifflsy e diverticulo in
vi am vc.gr-dt mur*
(a) Myt bologia Script or es bac de re confuli pojfunt»
§. VL
M?min|»rTis nosrdlxHTe, morfus confetenti® efle tse*
dis * afledi * jpgrafos , malam confcientiam agnofcentes
c.ciLöi» N witrui. jam erii paucis difpicerc, ςν* rationc
ex*
$ ) 8( #
€xcitenmr,S<: qvi ptgclpueaffeékjs heic in eenf;m WriiatSf*
A legeDEl pendere vim, qvaro fribuimus confelentl» hoc
In punélo, ante?, mpnuimus Qyando jgdur homo pecca-
tor aéliones fuas malas ad legem Dlvlnam refcrt, fe cum illa compstaf, eonCcientja mala earum ftgdifatem Üli ante ocplos qvafi ponk, ut eam coram Jniöefi poiBt, h. e. Co¬
gnitionen» pra vi ta ds a<itionurn moralis intuitivam confe-
qvatur. Oftendit (cl licet, peccåtum q vodvis dTe impiara feceiBonem a fan&ifTima norma, qvam m Jul glomm & do¬
minum iellcitatem eos obfervsare juilir Legislator fummut
DeuS j illud voluntati» obligation-i & juri bivinp; efie ccn-
trarium, adeoqve injuriam In OeunrgMvlfiimaanynec non rebellionem in Monarch 2 m & Dominum Optimum Maxi¬
mum,* ingratiiudinem erga Benefa&orem ckméotiifimumj
eiTe Glorias Drvinae furtum aborainan-dum, deteihnclum,
Pronunciac itaque mala confcientla hommem peccatorem, DEl hoflcm, adeoqve a fummo bono, qvod in unione cum iilo conftilit, uti alieniflimum, ita Inieljciilinjum. Cum
DEUS fl t fanéliilifnUs, ju (Ii (Ti mus, ouimfciys, omnipotens
ac infinltus, ingratifiioia ί π de hsee deduck confedariai Scikcet I i kun non la tet meum peccatum 5 odio eoque in¬
finite id profeqvitur, & grävifimiS irno iofinitls fuppiiciis
id oiuldabk, ad qvod exfeqvendum viribus qvoqve.inftru-
t£tus eft fufficientiiTimjs. Corp hoc confcienfise tribunal!
hominem haud meliod· fepe eiTe animo< c capitis reum ,
inanibus pedibusqve vin<äum, vtiku pallenti nrembrisqve
tremenfibus Judicium exaudientem; vel capitis.damnaturn, patibulum aut rogum qvod iilum exfpedtat, ante oculos videntem) aiieverare non dubitamus (a). Ve re enim ju-
venalis:
- · *
åiri eonfeia facti
Mens habet attonitos, t? furdo verhere ctfdit.
Nec mina? eleganter Ovidius :
Confciä mens ut cuiqve Ju a ett > ha eoncipit\intra teclora, pro facto fpemqve meiumqve fuo<
Ex
φ ) Ρ ( #
,Ex' cogrdtlone mal* tanqvam ad nos pertinentls
intuitiva, oritur in anima noflra tsedium, idqve eo
roajtjs, qvo majus eil & gravius malum, & qvo cer- t!ei eft noftrum de co Judicium. Qyin igkur
pro gradu malitieein noftris adionibus, & peente qvam reformidamus, tsedia leviora vel graviora progignat con·
icientia mala, ambigere poteft nemo. Qvando ea qv« com- rmfimus tanqvam cnalefada nobis repreefentamus, oritqr pcenltentia: hunc ergo affedum excitat mala confcientia,
eamqve eo majorem, qvo majus eft tiedium ex malo pa·
frato conceptum. Poenam ob peccata commifla nos pro«
roerui/Te, eamqve nobis eile Infligendam, extra dubita-
tionis aleam ponit confcientia, & hoc ipfo mctum incu·
tit, qvi ex reprefeRtatione mall imminentis aut venturl
nafcl fölet. Si VÉro tanqvam ingens fpedetur, horrorani·
irum invadit. Qvoniam etjam fieri fölet, ut malum II-
lud nulla ratione evitari aut fwpcrari pofie fibi qvis per- fvadeat, inde defperationem rellqvis affedibus fefe aiTo«
ciare patet. Qvod vero h«c non femper morfibus con*
fcientiae fe preebeat comitem, rederntioni per Chrifturr»
fadae fummo jure adfcribendum eft. Pudorem proeterea,
odium fui lpfms,lram& forfan piures affedus,morfuum con-
fcientise gravitatem nonnunqvam exaggerare, manifeftum
eft. Qyantas ne eheu! inqvietis undas, dolorum fiudus»
anxieratum seftus, motus ac perturbationum turbas, afte-
dus hi molefti in rccefiibus animi fmgulis,& intimis mentis penefraiibus, movent&roncitant ? Cogitatione hoc facilius
compiedimur, quam verbis pradicamus. Vel unlcuscerte
horuro afFeduum animum inqviefare, confriftare, vel per·
turbare fatis vslet, qvid dicaro piures? Merlto faneCicero
maiam confcientiam grave pondus appellat, & nihil animo
confcio (ftfci mall fc )miferlus efte, afterttPlautus. Vis con-
fcientiae absqve dubio eil magnaf HaecCaefares, Monarehas
potentes, Tyrannoscrudt-les, virosimperterritos, neminem
alias tirnentet, adeo perterrefacit, utmajeftatte, porentia?,
roboris &audacte oblitl, omniatuta timeant,fonum ftrepi-
B tum-
\
