y y D IS P U T A T IO A C A D E M IC A D E
P H I L O S O P H I A
I N S T R U M E N T A L !
E J U S q u e P R E T IE
t
E M G L U M E N T I S ,
* ß U A M ,Annuent e
Ampli (fima
In llluflrt Sveonum Academia, rO pfalienfi,
P R Æ S I D E
A dm odum Reverendo Q f Celeberrimo V I R O ,
M k E R I C O AL S T RI N.
•»Logic* Pr o f e s s. Reg. & O rd. v Publice examinandam fifttt
■
P E T R U S ^ 3 i m © € 9î® / •
V P S A L I E N S I S ,I - ‘
In Audit; Guft. Maj. ad diem X X O dtobris
^A im i M D C
Ante meridiem hora oftava.
I « U P S A L I Æ ,
S :
æR :
æM :
t i sRegnique Sveo-G othici
S U M M Æ F I DE I V I R O
ACS E N A T O R I ,
lllußrisßmo ExceüentiJJimoque
H E R O I
e t
C O M
1 T Î
D» GUSTAVO
CRONHIELM,
RegiæCancellariæ
A c Juftitiæ C om m ilïïon isP R Æ S I D I,
U T E TAcademiæ Upfàlienfis
C A N C E L L A R I O ,
M Æ C E N A T I
N u n q u a m fibi fatis gratulari p oteft
D e E xcellentiffim o atque Êxoptatiffim o Antiftite, Q u em in T e
Sufpicit, c o l it , veneratur, C E L S I S S I M E C O M E S .
T o t enim tantisque negotiis R egni detentus, N ih ilo m inus hanc Rudiorum palæftram
Judicas dignam , cui profpiciatur : Praefedtos ejus q uovis favore co m p leé te ris,
C o m m o d a eorum benigne p ro cu ra s,
U t quisque fuum agat officium ,prudenter difponis, C ultores q u o q u e ejus gratia T ua beare
H aud grave ducis , Exercitia eorum a p p r o b a s,
Strenuos Athletas & bene m eritos p rom oves. E o m ajoribus autem laudum praeconiis
Illuftriffim um N o m e n T u u m Celebrare c o n v e n it,
Q u o d eorum im probafti fententiam , Q u i, ad fublim iora fefe natos elfe putantes,
Artes liberales flocci faciunt: Sed licut natura aeque ac fortuna T e fum m isdeftinarunt o ccu p a tio n ib u s,
Sic inde a teneris m agna induftria & ingenii felicitate Bonis literis operam dedilti.
H in c proprio exem plo expertus e s, C E L S I S S I M E C O M E S ,
Q uantum em olu m enti afferant reipublica: Studia literarum.
H æc T u a ratio procedendi g lo rio la , U t & plurima favoris docum enta , Q uæ in d o m u m paternam exftare v o lu ifti,
M e p erm overun t,
U t levem hanc diflertationem , Illuftrillim o N o m in i T u o
H u m illim a m entis d ev o tio n e confecrare audeam. Erit h o c , de q u o m ihi impenfe gratu labor,
Si radiis excellæ Tuæ gratiæ M e q u o q u e refocillare digneris.
S um m u m N um en calidiffïmis obteftabor precibus, V elit T e ,
C E L S I S S I M E C O M E S , In longam annorum feriem Sofpitem & in colu m em conlervare , In Regis , Regni hujusque Academiæ D ecu s,em olu m en tu m &c fidus m axime lplendidum .
U lu ftrisfim œ
E x c e ll
cultor Jevot/flimus
V I R O
Summe
Reverendo Celeberrimo,
DN D A N I E L I
i /
S. S.Theol.
D o c t o r i & P r o f e s s o r iPrimario,
V en. C onfiftorii Ecclefiaftici Ad s e s s o r i,
Ar c h i - Pr a e p o s i t o & Pa s t o r i Upfalienfi ,
Pa t r i C a r i s s i m o.
p A r e n t u m in liberos merita adeo quidem ingentia fünf, ut gratia? referenda? nunquam fint pares ; non ta me n omnes aequaliter funt obligati. Nonnulli eninx-» folam vitam & qualemcunque educationem , nonnulli educationem elegantem , ut opinantur , & delicatam; pauci vero genuinam in literis pariter & moribus fu is genitoribus debent. Paucioribus enim contingit ea felicitas , ut de parentibus libi gratulari queant , e r u ditione fimul & virtute pollentibus. H o r u m autem in nu m er u m fi me retulero, videor id meo jure facere pofle. Dum enim beneficia, quibus m e , Car i ßime Parens, per omnes annos juventutis meae complexus es , qua par efl
eft reverentia expendo , adeo ea deprehendo efTe_* m ag na , u t vix majora unquam a Parente in F iliu m
conferri queant. Ab ipfis enim incunabulis ad præ- fens usque tempus , indefeftam curam & animæ & corpo ris habuifti , colloquiis & exercitationibus m u l ta mec um ex optimis difciplinis communicatti, ad ftu- dia quævis honefta me incitafti, atque fmceram & non fucatam pietatem animo meo inftillafti. Verba me fane deficiunt , quibus T i b i , mi Paretis Optime, pro omnibus his paternis beneficiis , in me collatis , de bitas queam perfolvere grates. Ea igitur , quu m n i hil ultra penes me inveniatur , memoria perenni re condam , gratiflima mente agnofcam & filiali obfe- quio venerabor. E x intimo quoque cordis affe<ftu vo* <veo femperque vovebo , velit DEus Optimus Maxi
m u s canitiem T u a m maxime venerandam viresque.* fenio fra<ftas , pro fumma fua gratia , corroborare, ut diu vivas in omnium noftrum præfidium & folatium certiflimum !
Optimi Parentis
Filius obedientiflimus
A U C T O R I
Præclari hujus Laboris
infigniter erudito.D i u r e e r g i ,
fuboles
,
Quem
meritu
He
Dum va flos Sophia campos meditando per
,
Sedulus inque Ufas ferris ubique L o
cum :
Nefcius
en grejjus
felix
Inftruit Ille animas, fed tua cura
a-mmum.
' * • - i '• + i ■* \ %' - -, ..j «.*.•? *, \V. « -, i \ * »
Primitias
P
Eruditiflimi
Dn. PETRI 8 3 U 9 t$ < ?9 l0 .
P
Allas
in
hoc
nuper
fe
Heic fefe agnofcens, forte locuta fuit :
En
J u v e n e m , viridi
Qui titulis,Magnum frirat & ore P hr
T R E M .
I
n s t r u m e n t adocet, refero quibus aurea
Phoebi
Scrinia, &abjlrufas detego mentis opes.
Namque
Ariadneo
penetr
•.
Quod
duci
in
patria
Qim Tibi me/fis e r it, vaßi brevis area
Sala, ubi dant ip ß munera tanta
P
e-t r æ ?
/ . N . ' J .
C a p u t P r i m u m .
D e Natura & Conftitutione
rh ilofophîæ Inftrument^li*.
§. I.
D e PbilofopbtA Excellenti<t.
X im iain ter& illu ftria d o n a , generi humano Divinitus con céda , ultimo neutiquam loco ponenda eft Philofophia. T a n ta enim eft ejus dignitas, j u cunditas ,& utilitas,ut, (1 Sacras
literas iisque innixam T h e - olcgiam exceperis, nihil ad vitam bene beateque inftituendam magis conferre arbitremur. E t li cet vel maxime ob dignitatem & jucunditatem.»
»
:f
' m ) © c ar
fuam, om niu m a m o r e m , ftudium & æftimatîonerw fibi conciliare deberet 5 eft enim mentis pabulum, quo mirifice recreatur: ita tamen nobiscum eft c o m paratum, ut vix alicui rei operam demu s, nifi e i , quæ aliquam vitæ noftræ infervientem utilitatem nobis reapfe patefaciat. U t itaque PhilofophicL-* eo majori ftudio arripiatur, nec a fola dignitate«* & jucunditate commendationem habeat , ejus quoque infignem utilitatem, ratione ejus præci- pue partis, quæ Philofophiœ luftrum ent alis no min e venit, quantum ingenii vires permittunt, in apri cum producere animus eft. Abs te igitur, L. B. qua decet m o d e f t ia , peto, ut innoxios conatus æquî bonique confulas & in meliorem partemu interpreteris.
5.
i i. ‘
Philofbphia divtfio generally.
Q
Uandoquidem in magna hac r e r u m varietate deprehendimus tamen infignem quandam i n ter pluresres convenientiam;optime vifum eft virisd o d i s , omnia entia prius in certas diftinguere claftes, quam ad fpecialem eorum tr ada tio ne m fefe accingant. F un d a m en tu m igitur in dividenda«. Philofophia, quæ circa omnia in univerfum entia occupatur, r e d e etiam petunt ab ipfa entium-» diverfirate ; quæ ubi attenditur > animadvertimus in confiderationem venire non modo res ipfas , fed & operationes facultatum noftrarum, q u i bus ut im u r in r e r u m natura inveftiganda. At* gue hinc oritur p r i m a Philofophiæ divifio in /;;•
fru m en ta lem 8c Realem , q u a ru m illa docet m o d u m ac media fciendi, hæc v e r o docet fcire res ipfas. E âm q ue ob caufam a nonnullis nomen Philofophiæ opponitur parti huic inftrumentali, quæ illis Philologia dicitur , ob Termonem tam., e x te r nu m quam internum, circa quem o c c u p a t u r * ; fed hoc dependet a laciori vel ftri&iori vocis Philofophiæ acceptione.
* y oh. AI fled. Eu cyclop. Tom. i . in Tecbnol. p. 6$. C6. it. Tom. 2. p. 131.
§» I I L
Philofophiæ lnßrumcntalU definitio & ratio voci*.
P
Hilofophia Inftrumentalis eft pars Philofophiæ, quæ præparat atque excolit naturales anima? noftræ facultates , ad cognofcendas & p r o m o vendas ceteras difciplinas, veriratemque in illis inveniendam & cum aliis communicandam. D i citur itaque inftrumentalis, quia inftrumenta vel media veritatis co gn o fc en d æ, nobis proponit ^ eorum que indolem & n a t u r a m , nec non legiti- m um iis utendi mo dum , declarat. Q uu m au* tem non fufficiat inftrumenta poflidere, nifi et- j im operi perficiendo applicentur ; ita hic Phi- loiophia Inftrumentalis non debet fubfiftere, led requirit quoque ufum & applicationem præce- p r o r u m , ad inveftigandam veritatem , aliisqueL# tradendam»o
§.
IV.
Caujfa Efficiens Primaria.
S
icut omne bonum ac perfe&um donum fuper* ne a patre luminum defcendit ; ita foli Deo Optimo Maximo illud etiam lumen , quod eft Philofophia Inftrumentalis, acceptum referre con venit. Deus enim conceffit homini animam ra tionalem i. e. intelleâu & voluntate præditam_,, intelle&umque ingenio, judicio, memoria aliisque dotibus exornavit. Deinde has facultates inftruxit potentia ac virtute fe ipfas ulterius excolendi; tum etiam defiderium fciendi animis hominum penitus infixit. Praeterea Deus, non, ut otiofus artifex , aedificium femel exftru&um relinquit , fed c o n fe r v an d o , concurrendo & g u b e rn a n d o , ’circa h3s a fe concedas facultates verfatur.S
I ad ho m in em defeendamus, animadvertimus ede ipfum intelle&um, qui hunc habitum Phi- lolophiae Inftrumentalis in nobis producit; idque varia ratjone. Primo enim pollet virtute fibi ac quirendi reru m i d e a s , acquifitas comparandi, componendi vel dividendi, & ex notis ignota in* ferendi, atque fingula hoc modo cognita cum a- .liis communicandi. Deinde etiam certas regulas & praecepta fibi praeferibit, quibus nitatur in h a r u m facultatum o p e ra tionibus, ne in errores de d uc at ur ; tandemque regulas applicat ad cafus§. v.
Caufa efficiens fecundaria.
'M ) o c as
r
obvias. Quibus omnibus fe ipfum excolit intel lectus, & habitum Philofophiæ Inflrumentalis p r o ducit. N e c obftat huic aderco, intelle&um ede_i id, quod excolitur, eaque ratione non pode dici excolere ; manet enim haec aCtio in agente & ab eo r e c i p i t u r , ut fit fimul & agens & patiens, quo attributo gaudent mentes. Patet igitur, quod ki- telle&us, quatenus eft inftruCtus lumine quodam c o n n a t o , & acquifiro per experientiam atque fen- f u s , & prout applicatur ad res cognofcendas, fit fons & origo, unde omnes Philofophiæ Inftrumen- talis conclufiones cognofcuntur, probantur ac de ducuntur.$. V I.
Caufa altera v e l reqmfitum.
A
D voluntatem quod attinet , in quæftionem^ venire poreft, num ad producendum habitum Philofophiæ Inftrumentalis aliquid conferat. Pos- fet cuiquam videri hoc ede ne ga nd um , cum v o luntas non in vero examinando, fed in bono a p petendo & ' malo averfando verfetur ; atque fic t ant um fit principium earum a&ionum, quæ mo» rales nuncupantur. Verum enim vero fi rem a c curatius infpiciamus, apparebit voluntatem in_» Philofophia Inftrumentali fuas quo g vires exerce re. Prim o enim dtfiderium illud fciendi, quod inter præcipuas caufas Philofophiæ Inftrumentalis m er ito n u m e r a t u r , in voluntate fedem luam ha* bet. Deinde voluntatis emendationem r e q u i r i , antequam ad folidam fcientiam pervenirea H ) o ( SB
rnus, fequenti ratione probatur. Scientia folida_* eft cognitio evidens ac certa ; error intelle<ftum_, cognitione ifta privat & faba opinione i m b u i t ; ergo e r r o r , antequam fcientiam confequi pofTu- m u s , eft cavendus. U t autem hoc fieri queat»,, etiam caufæ e rro ru m funt fugienda. Caufae er* r o r u m funt praejudicia, ergo prajudicia funt ev i tanda. Praejudiciorum fons & origo eft Philautia pr av a , feu voluntatis pravitas, licet non exclufa_* imbecillitate intelle&us ; ergo & haec , ante qua m a praejudiciis immunes reddi mu r, quoad fieri po- t e f t , eft tollenda. Ubi hoc fit, voluntas dicitur e m e n d a r i ; ergo voluntatis emendatio r e q u i r i t u r , antequam ad Tolidam fcie nia m pervenire pofïu- mus. H in c non denegamus intelledlui veram.* quandam notitiam ante emendationem voluntatis, fed eam tant um . in qua periculum erroris eft a v o l u n ta t e : neceffe enim habet intelleflus cogno- fcere prima ifta & indemonftrabilia principia: co- gnofcere voluntatem efle pravam & p e rv e r f am : cognolcere , qua via vuluntatis emendatio lit in- ftituenda , antequam voluntas poftit emendari. Si vero ad uberiorem fcientiam intelledus eft pr om ove ndu s , tum utique prius requiritur e- mendatio vol untatis, ne erroribus & p r a j u d i ciis, a voluntatis pravitate oriundis, ia devia a b ripiatur.
§. vir.
~ jJdm w icuU PhilofopbtA In fir ument alis.
S
U n t etiam nonnulla adminicula e i , qui habitum Philofophiæ Inftrumentalis libi compar me conatur.
■ ; • ( av
t
c o n a t u r i n e ce fla ria , utpote aptitudo naturalis» qua natura ipfa quis minus vel magis habilis eft ad hoc inftitutum. Deinde requiritur etiam e x ercitatio judicii ac m e m o r iæ , qua hujus Philofo- phiæ ftudiofus ab ineunte ætate indies excolit-» fuas facultates, de rebus obviis judicia ferendo*' & e x a m in a n d o , qua in re hallucinatus fuerit.
§. VIII.
A fateria & obje&um.
V
Erfatur hæc Philofophia, primo circa rati onem & o r a t i o n e m , earum operationes, v i r tutes, v i t i a , ac vitiorum remedia pertra&ando ; hæ enim funt iftas facultates, quas præparare & excolere diximus Philofophiam Inftrumentalem. Deinde fub ejus confiderationem cadit veritas , p ro u t e£t invenienda & cum aliis communicanda. E t ficut ad h=ec requ ir un tu r q u a d a m artis inftru- m en ta ; ideo etiam in his perpendendis eft oc cupata Philofophia Inftrumentalis, quatenus funt media habitum hunc comparandi. Præterea_* q u u m ad res obvias applicata , omnibus praefta- re poflit fuum officium, ideo etiam dicitur circa res omnes verfari.§. IX. :
Partes hujm Philofophia. I, Rationalls Philofophiain
qua p rim a dijciplina ejl Logica.
H
ïnc deducuntur partes Philofophiæ in ftrumentalis, quas inter p ri mu m Ibcu tenet PhilofophiaRationalis , ad quam nos referimus duas
8 » ) o ( «
nas ; quarum una de operationibus , altera de-* principiis rationis agit. Illa dicitur Logica, eftque ars utendi ratione. Comple&itur autem tres ope rationes intello&us, perceptionem, judicium & ratiocinationem ; atqj in eo occupata eft, primo ut vere fciamus naturam & modum harum opera tionum , feinde ut oblervemus vitia & imbecilli tates in his operationibus occurrentes , tum ut præftantiam & virtutes intelle&us attendamus , tandemque ut media adhibeamus , quibus vitia ejus in operando detegantur ac e m e n d e n t u r Ultimo r e q u i r i tu r , ut hac cognitione acquifita-. ut am ur circa inveftigationem veritatis in rebus obviis.
§. X.
A ltera efl Ontologia,
S
Ecunda difciplina, quae circa rationem verfatur, eft (cientia entis in genere. Trad it hæc axio mata & principia omnis humanæ cognitionis, cer ta , folida , item indemonftrabilia , quippe quar in fana ratione & reru m natura fundata funt. Si- ftit nobis diftin&iones ac notiones univerfales, ac difponit certas claffes r e r u m ; atque fic m ul tu m facit ad argumentationes noftras c e r t i u s , promtius ac facilius inftituendas. E t proinde-» confidit etiam cultura rationis in ejus legitima-* ac vera cognitione, ufu & applicatione.m ) ® c *
*
§. XI.
Jn Philofopbia Inßrmnentali 2.
A
Ltera pars Philofophiæ Inftrumentalis in oratione occupatur,quatenus rationis dire&ioni fubed.Ia ea duo quærimus & i nte nd im us, primo ut ipd ve ritatem aliis patefaciamus, deinde ut eam ex a- liorum fcriptis vel fermotie eruamus. Ad prius variæ partes r ef e ru n tu r, una eft ars pure loquen di ac fcribendi, altera copiofe ac ornate dicen di , five profe five l i g a t e , quibus addi quoque debet ars bene alios indituendi.§. XII.
Natura Grammatica.
A
Rs pure loquendi & fcribendi his abfolvitur * ut literis convenientibus voces fcribarr.us, ut jufta mora & accentu pro nun cie mus , ut legitimeinfle&amus, tandemque ut apfe conftruamus.
§. XIII. , Ittdoles Rhetorica*
A
R s copiofe dicendi in eo c o n f i d i t , ut a rg u menta adhibeamus, in rem facientia, certa vel probabilia; ut ea j u d o ordine collocemus ; u t uberius verbis & fententiis ea exponamus cum-« quadam dignitate & elegantia. T a n d e m r e q u i r i t u r , uû hæc pronunciemus apta co nfo rm ati on e^ vocis ge d uu m qu e pro rebus & verbis.as ) o c m
§. X IV .
ConßitHtio Poitica.
A
D P oe tic am , vel potius Poefiti qu od attinet, cum fit certa ratio , i n f tr u m e n t u m ac m e d i u m , quo fenfa animi noftri e xp o n im u s, ideo quoque ad Philofophiam Inftrumentalem pertinier; neque enim in cognitione r e r u m confiftit, quod ad Philofophiam realem r e q ui r itu r , fed in apta-, & concinna Philofophiae atque h u m a n a r u m a&io- nu m fub fabulis & fi åionibus declaratione , ob- fervata fyllabarum quantitate , n um er o & certa-, menfura ; atque hoc eft objectum hujus artis for male , neque enim in alio differt a Rh eto ri ca, quam quod hsec foluto, Poefis autem ligato Ter monis genere u t a t u r , additis fubinde imitatio nibus. Unde & Voflio hae duae, germanae foro- ces appellantur *.* De A r t. Po'ét, Natura Cap. i . it. Cap. 3- 5- 16.
Rs bene alios inftituendi c o nf id e r at , tum^ perfonas docentes ac difcentes, earum re- q ui fit a, virtutes ac vitia & vitiorum r em e di a - .: tum de fcientia ipfa, quam quis profitetur, prae cipit, quod debeat efTe ve ra , d i g n a , utilis, ne- cefTaria & jucunda: tum denique mo dum bene», inftituendi » ut a fimplicioribus perveniatur ad magis compofita, nec qu ieq ua m admittatur nifi
§. X V . Ratio D idattica.
K > o X k m protfe i n te lle äu m , ut plus r at io ne , quam auôo- ritate docentis nitantur difcipuîi.
§. X V I.
Hermeneutica G f Critica.
' \ Rs eruendi veritarem ex fcriptis aliorum di* fpicit, primo de a u & o r e , ejus patria , do- f t r in a , tempore quo v i x i t , virtutibus & donis, vitiis & e rr or ib us; 4 an cuidam feftæ addiftus fue r i t , cqm quibus r e m in hoc negotio habuerit«», quae ejus propenfio naturalis fuerit , & ‘quem.* fcopum in hoc fcripto præcipue incendar. Ca venda tamen heic funt praejudicia au&oritatis. Deinde agit de ipfo fermone, ejus indole & na t u r a , oblcuritate & perfpicuitate. T u m de m e diis, quibus fenfus e r u i t u r , ubi & vocum figni- ficatio ac conftru&io e x a m in a t u r , & connexio ac feries rerum attenditur.
r
§. xvir.
HiBoyîa Confideratio.
H ïftoria non dogmata certa proponit &
per caulas demonftrat, quod facit ftri&è tic didfa Philolophia , led fimpliciter tantum re«4 c e n l e t , vel naturæ vel h om inu m fa<fta , prouiö c o n t i g e r u n t , nec quicquam ulterius in ea deft- deratur , quam ut vere , fufficiencer & ordine«» cun&a narrentur; adeoque nec ad Philofophiam realem fed Inftriimentalem eft referenda; c o g n i tio enira hiftorica eft inftrum entum & medium,
i t k ) « ( m
quo pervenimus ad cognitionem Phîîofophicam. Præterea Philofophia , quum fit fcientia , id eft habitus ex principiis certis & immotis per legiti mam confequenriam quidquam inferendi , r a •
tione nititur, contra hiftoria tantum ab aiifiorïta- te d e p e n d e t , uc fi fides narrantis fir nobis certa
& explo ra ta, non fciri fed credi poflit.
§. XVI IL
Dißin&io dtfeiplwarum Pbilofephfe Inflmmentatùs*
N
ihil mea r e f e r t, qua ratione hæ Philofophia? In-ftrumentalis partesdiftinguanturvelconjungan* tur; novimus enim eas variis & tantum non infinitis modis difponi ac determinari, quod ab arbitrio fcri- ptorum unice dependet. Nobis haec ratio com- modiflima vifa fuit, ut pro diverla confideratione
veritatis, prout jam eft invenienda ac demonftran-
da , jam cum aliis c o m m u n ica n da , idque vel nude & (impliciter, vel copiofe ac ornate , vel fub fabulis & fiftionibus , vel fub veris e x em plis, vel denique certo & evidenter ; jam ab a* liorum fermone & fcriptis cognofcenda , diverfas etiam conftituantur Philofophia? Inftrumentalis partes. Patimur tarren unum quem que abunda re fuo fenfu , nec multum r e p u g n a b i m u s , 1i quis fub Logica comple&eretur & Ontologiam & Di- da<fticam , & Hermeneuticam & C r iti c a m , quod & multos fecifTe notum eft*
SS ) •*(> X
I?§♦ XIX.
'D enom inatio h a ru m difciplinarum .
H
Aud quoque majoris momenti eft illa quae* ftio, qua difleritur , an hæ difcîplinæ dicen- dæ fmt reales an inflrtimentales ; fi enim vocabu lum rei accipiatur in tota fua latitudine, ut aequi- polleat e n t i , tum faciles l a r g i m u r , hanc Philofo- ph iam efTe realem -, quum necefle f i t , ut circa-* aliquid verfetur. Quando autem hoc n e g a m u s , intelligimus rem citra inttlleXus noftri operatio* nem aXu exiftentem, vel ut exiftac poflibilem N e c obftat, quod Philofophia Inftrumentalis di cat ur veHari circa res omnes e xi f t e n t e s> quate nus Logica de omnibus poiïiü judicium ferre-», Ontologia omnibus principia fuppeditet, G r a m m a t i c a , R h e t o r i c a , DidaXica res omnes c o n v e nienter exprimere d o c e a n t, Hermeneutica & Critica res omnes in aliorum (criptis contentas e ru a n t , Pcè'ica & Hiftoria res omnes fub f i x i o nibus & exerrqlis declarent. No n enim ratio Scnatura alicujus difeiplinæ ex iis tantum eft deter m in a n d a , quæ ftth ejus covfiilerationem cadunt, fed ex modo pot/fliwum ratione, fub qua hæc velifta conlideramur **. Arque ita res. omnes nonu» referu ntu r ad Philofophiam ïnftrumentalem qua* fenus natura earum & proprietates immediate^ funt declarandæ *, hoc enim eft cfficium Philo« fophiæ reahs ; (ed quatenus docet modum, q u o m o d o in om nium r e r u m natura c o gn o tc en d a - ,,
i
4
k ) ° ( , m(eu in veritate omnium invenienda 5c cum aliis communicanda fit pröcedendum.
* Cotifi ÿojjîtim de Nat. Art. I. 2. cap. 4.. Ç. 5. . * * Uiud objefliim materiale, t e veroformale dicitur,
Subjeftum. Quod. Quo. M ediatu m . Immediatum.
H
Ujus fcientiæ participes & gnari poffunt qui dem reddi omnes homines , præfertim ta rnen iis èft neceffaria, qui ad folidam volunt per* tingere eruditionem , ut Ecdefiæ tandem & Rei- publicæ inferviant. Ineft hæc Philoioplua animæ, ledern vero genuinam habitus ejus obtinet in in- teUedhi vel r a t i o n e , & lecundario tantum re fe rtu r a d 'o r at i o n em , qua? medium eft ac inftrumen* tum , quo necefle habemus veritatem cum aliis communicare. M 1
1 , , •
§. xxr,
v-, Finis PhilofopbiA Infirumentalis,
P
iHilofophiæ Inftrumentali cognofcendæ operam damas ob multas rati ones, quæ fe invicem indivulfo riexu concomirantur, & quarum una«, ob alteram eft mecefiaria. Primo namque eam a d d i f c i r u s , u t c o n f t e t , quomodo facultates no- ftræ ulterius fint excolenda:. Facultates autem noftras excolimus, ut eo facilius ac promtius iis ut am ur in rebus obviis examinandis : promtitu* do ifta requ iritur , ut fine errore ac impedimento® y % o M v
veritas inveftigetur. Certa veritatis inveftigatio admodum eft neceflarra, ut obtineamus prud en tiam & felicitatem civilem; itemque ut nobis in- ferviat ad (ublimiorem fapientiam cognofcendam, quae falutem nobis promittit nullis feculis t e r m i nandam *. Atque hic eft verus & genuinus Phi* lofophiæ Inftrumentalis finis, unde & ejus præ- ftantia , utilitas ac necefiitas unice de pendet; fi quis vero alium i n t e n d a t , eo ip(o hanc difcipli- nam vanam atque inutilem r e d d i t , ut non fine caufa fpernatur ac rejiciatur. 'V . '
* Prov. 3: i q. 18• 2 2- cap. 8: 32.54. 5 5«
7
°b' 17 * 5* Conf König. Theol, Pofit. prœcog. § . 4 1 . KC a p u t S e c u n d u m . ■>
D e Philofophiæ Inftrumentalis '
U iu in genere.
% i v ■:.
-,M onitum Primum de ZJ/u PbtlofophtA
Inßmmentalis♦ i
Sus cujusdam difeiplinæ æftimatur a va- .. I rio ejus fine , ita ut quo propius refe- * rat ur ad finem u l t i m u m , eo majori eti am dicatur effe ufui ; & hoc quoque va let de Philoiophia lnftrumentali. Antequam-* vero nos accingimus ad ipfum u(um ejus
often-15 K ) ® C M
d e n d u m , nonnulla cîrca eum monîta fri anteces- fum erunt fpræmîttenda , ut conflet qualem r e
quiramus. Dicimus itac# Philofophiam Inftrumen- talem non effe abfolute necejjariam, ut quis fme e- jus ope nullam omnino veritatem poffet invefti- gare & examinare, vel fua negotia in vita c o m muni peragere ; hoc enim repugnaret ipfi e x p e rientiae. N o n enim Philofophia Inftrumentalis eft principium cognitionis h u m a n æ , fed m edi um & adminiculum ad eam perfi cie nd am, nec ad elle veritatis , fed ad bene ede requiritur. Veri tas enim convexionum non inftituta fed animadverfa eft ab hominibus ■& notata, ut eam po/Jint vel dijce• re vel docere. Nam eft in rerum ratione perpetua & divinitus inftituta. Qui dicit : quum faljum eft quod confequitur, neceffe eft ut faljum Jit quod prae edit, v e - rtffntie dicit; ne que ipfe ja cit ut ita f i t , fe d tantum ita ejfe demonftrat *. Ufum itaque habet Philofo-
phia Inftrumentalis limitatum atque reftriflum ,q u a tenus ut quoddam fulcimentum veritatis, p r o m - tuarium judicii & memoriale rationis conlidera- tur>, & hac ratione multum adjuvat, ut ex i n ferioribus conflabit.
ta Auguftinus lib. 2. de Doâ. Chrift. cap. 52 i
:;z $ . 1 1 .
Adonitum fecundum de U fit dire&o Q f indirefto„
D
Einde afferimus, quædam in Philofophia Iri'- ftrumentali direfte ad ufum poffe referri, q u a li)B ) o C B *7
tia (un t, quæ de praejudiciis & fallaciis præcipit: quædam vero non nifi iiidirefte ad eum t e n d e r e r , quatenus neceffario requ ir un tu r ad alias partes hujus difeiplinæ cognofcendas, quæ direfie in e- un d e m in f lu u n t , atque ira & illæ, per hoc m e dium , ad eundem feopum collineant. E. G. Quis exiftimet e a , quæ de genere tradunt Logici, ad felicitatem & praxin civilem quicquam conferre? Atqui tamen id fequenti ratione poteft oftendi. Ad felicitatem civilem requiritur veritatis invefti- gatio ; ad hanc , legitimus concludendi modus; ad eum vero , cognitio propofitionum unde«* concluflones funt deducendæ ; ad cognitionem^ propofitionum, cognitio term inoru m vel idearum, quæ propofitiones ingrediuntur ; ad cognitionem id e a r u m , cognitio definitionum, quibus ideæ de ter m in a n t u r ; ad cognitionem definitionis, cogni tio gen eris , utpote quod definitiones in g r e d i tu r ; ergo ad felicitatem & praxin civilem requiritur cognitio generis. Ad ufum indtreftum etiam ea_j pe rt i n en t , in quibus Philofophia Inftrumenralis infervit reliquis difcipfinis tum Theorericis tum-» Pra&icis, earum veritates examinando & princi pia generalia fuppeditando ; dum enim hæ ad u* l i i m . referuntur in Statu Ecclefiaftico & Politico manifeftum , Philofophia Inftrumentalis per illas ad eundem tendit. Dici poteft hic ulus dijcipli•
naris*
%% & ) o ( m
§. m .
Adoni turn ^lertimn de iis, qua primo viden tur inutilia.
P
Ræterea licet nonnullæ quæftiones in hac Phi* lofophia o c c u r r e r e n t , quæ videntur nullius efTe utilitatis: tantum ramen abeft, ut ipfa difcipiina eapropter rejicienda , ut potius majori cura & circumfpe&ione addifeenda fit. Et fi animum-, advertimus , deprehendimus fortafle , ea , quae pri mo intuitu inutilia v i d e n t u r , omni non defti- tui ufu ; ordo en im , methodus atque tra&arionis ratio r e qu ir it, ut omnia adhib ean tu r, quæ ad hanc illamve rem plene & accurate tradendam-, pe rti n en t, ne hiatus vel faltus ulli c o m m i t t a n t u r , & Lecfior de r e r u m connexione incertus evadat. Faciunt fæpe hæc ipfa ad rem illuftrandam & declarandam, atque adeo judicium acuunt & a- ptum redduntad penetrandum in adytafcientiarum. Si vero nonnulla a quibusdam hujus Philofophiae feriptoribus a d d uc a n tu r , quæ ne hunc quidem-, ufum præftare pofTunt ; eft hoc virium quorun- dam artificum , non vero ipfius artis.§. IV.
TJßps totius Philofopbu Injlr ument alis in genere.
Q
U o d itaque ad ufum attinet Philofophiæ In* firumentalis, confiat eam infervire veritati tam inveniendas quam communicandas. Qua ina ) o ( » i f
re plurimum efficit, cui impares effent (ola? fa
cultates congenita?, artis opera non exculta?. Pri mo enim citius nos perducit ad veritatis cogni tio ne m , q u u m uno intuitu nobis ob oculos po nat o m n i a , qua? ad rationem & orationem in_^ veritatis cognitione ac expofitione bene diri gendam funt necefTaria fcitu, Quicquid enim hac in re viri eruditi per tot temporum intervalla , quibus refpublica literaria f l o r u i t , non fine m a gno labore & ingenii acumine , oblervarunt ex cafibus & quaeftionibus obviis, id ipfum j a m li cet ex hac Philofophia fine tanto labore brevi addifcere. His vero fubfidiis deftitutum propri- is obfervationibus niti neceflum eft, quoniam«, vero cafus funt innumeri & vita brevis , fero admodum vel nunquam fibi comparare poteft a- liquam hac in re perfeåionem. Hinc eriam fe- q u i r u r , hujus Philofophia? cultores facilius p er venire ad veritatis cognitionem quam ejusdem^ i g n a ro s j in tantum enim eorum opera juvatur & p r o m o v e t u r , in quantum ab aliis haurire li cet , quod alias ipfi majore cum labore & longin quiore tempore vix inveftigare poflent.
§. V .
Continuatio ejusdem argumenti„
D
E in d e q u o q u e m u lt o red d it P h ilo fo p h ia In ftrum entalis noftrattL* clariorem & evidentiorem c o g n it i o n e m . O bfcura e n im d efin itio n ib u s, c o n - fufa d iv ifio n ib u s d e c l a r a t , o m n ia q u e diftin& e &deter-i® m ) o ( $$
& determinate proponit; qui vero artem non cal lent, obfcure admodum atque confufe de rebus difierunr, hinc in cortice fæpius d e tin en tu r, nec nucleum ipfum attingunt. Securius tandem ac cer
tius veritatem confequimur hujus Philofophiæ
minifterio. Sicut enim ifte viator felicius p e r v e nit ad locum fibi propofitum, qui comite itineris utitur, a quo. de via reéta poteft admoneri, m o do ipfe oculos habeat apertos, & videat ne in_j foveam cadat, contra qui folus viam incognitam ingreditur, facile in devia a b rip itu r, & abreptus quoque ignorat, quo præciie in loco diicefTerit-,, u t , ubi in viam re&am fe recipere t e n t â t , lo n gius divagetur: Ita fi Philofophiæ Inftrumentalis ftudiofus & fuam & aliorum adhibeat o p e r a m ^ , non poteft non fier i, quin fecurius ac certius m e tam contingat propofitam. Alii enim inftituunt eutn de vera ratione inveniendi veritatem , i p re vero pariter follicitus e f t , ne in errorem incidar. Atque adeo eos non ita ut duces f e q u i t u r , ac fi ipfe cæcus eftet, fed tanquam focios concomitatur. Q u i v e r o propriis viribus hunc fibi conantur c o m parare ha bitu m, non modo facile a veritatis t ra mite difcedunt, verum ubi hoc etiam animadver tunt , & ab erroribus fe immunes reddere fata- gunt , ignorantes , quo in pun&o eos p r im u m u c o m m i fe r i n t , difficilius fe inde expediunt. At que hic eft ufus , hæc præftantia Philofophiæ lnftrumentalis arte comparatæ , præ illa notitia, quæ ex natura fine arte deducitur.
H ) ° < * 11
§. vu
D e U fit Logiez in genere.
S
I vero unius cujusque partis utilitas in genere refpiciatur; primo rationis cultura, quæ L o gices nomine v e n i t , infignem utique præftat o- mnibus hominibus, in omnibus eorum cogitatio nibus , di&is & fa<flis, in quocunque demum., vitæ ge ner e fint conftituti. In unaquaque enim meditatione nihil eft afferendum, in unaquaque a&ione nihil fufcipiendum, cujus non fufficientes poflimus dare rationes; alias enim omnia noftra propofita fine fuo fruftrarentur. Sufficientes au* tem t u m potiflimum invenimus rationes, qu an do intelleftum noftrum Logices ope excolimus. Hæc enim impedimenta refte judicandi removet & i nte lle ßu m fanitati' reftituit. Impedimenta», funt varii inrelleåus m o r b i, ut omnia pteejudi- c i a , & errores inde fluentes, q u i , ubi aliqua», or itur quæftio, vel in verbis vel fententia fa?pius latent , non fine magno veritatis detrimento. Hos autem Logiça in apricurn produ cit , e or um caufas naturam & indolem , nec non veram eos evitandi rationem clare ac pcrfpicue demonftran^ do. Hi s aurem remotis intelledlum fattirâtî re* f t it u i t, docendo ufum operationum ipfius in ve ritatis in veftigatione, ut inoffertfô pede fine e r roris periculo progredi liceat. Quod utique effi cit L o g i c a , quando , certas regulas p o n e n d o , of t en d i t, quid requiratur ad legitimum j u d ic an di & concludendi modum.ti
ss ) ® ( m
§. VIL
Prim a pars Logica, de id e ts, term im s, défini- ttombus ac divtfiombus.
P
Rimo quidem Logica nos docet, qu o m o d o o- m niu m rerum diftin&am & claram ha be b i mus ideam, notionem & perceptionem feu reprœfen-tationem rei in mente, ut a variis varie e ffe rtu m .
Mine Logici praecipiunt de idearum n a tu r a , o r i g i n e , & varietate, de obje&is e a r u m , de univer- falitate, particularitate & fmgularitate ac m u tu a inter fe invicem relatione : de earum claritate-» & diftin&ione, obicuritate & confufione : de i- dea adaequata & inadæquata , de difficultate item de varia & vera ratione ad eas perveniendi. De inde etiam Logici heic qu e qu e tradunt do&ri- na m de terminis feu voçibus & rerum nominibus , de eorum neceffitate^ indole, fignificatione, non G r a m m a ti c a , quæ refertur ad varias linguas, fed L o g i c a , quatenus refpondebunt ideis, nec e r u n t fine mente foni. Ad ideam diftin&am & c o m pletam ffi nimirum compofita eft, ) requiritur, ut o*
mnes notæ a d f i n t , quæ fufficiunc ad r e m con- fianter agnofeendam & ab omnibus aliis diftin- ■ g u e n d a m ; hæ autem notæ ubi ad d u cu n t u r , d i d atur definitio , de qua proinde Logici accuratiores
hac in parte admodum funt folliciti. Oftendunt, quomodo definitiones fint inveniendae & c on den dae, earum requifira addu cen do , dividendo & vitia removendo. Huc etiam referri folet a n o n nullis
H ) o
C 98
t
* r
nullis divifio, qua unus terminus vel idea c o m p o r t a in plures fimplices relolvitur. Atque ita fa tis ampla & illuftris redditur hujus partis tra* da ti o .§. VIII.
'V fa Prima partis Logica , 0 * quidem primo de ideis.
E
St aurem hæc confideratio admodum utilis ac necefTaria, huic enim ranquam bafi innitun t u r reliqua o m n i a , quæ ad d od ri n am de veritate pertinent. No n poliunt enim ideæ vel conjungi vel leparari , atque adeo nihil poteft concludi & afferi, nili prius ideas feu notiones habeamus. Q u o modo enim quis affirmet vel n e g e t , judicet & ratiocinetur, & fimul ignoret, quid illud f i t , de quo judicium eft ferendum ? certe dXoyug ifte-» ratiocinatur. Sic cæcus non poteft judicare de coloribus , quum nullam eorum habeat idearn^ , qua? non nifi vi fu eft comparanda. Necefle igi tu r eft, ut f c i a m u s , qua ratione ad ideas fit p e r veniendum,- antequam vero pollumus hoc cogno- f c e r e , idearum natura & origo prius eft addifcen- d a ; itemque fciendum, quarum r eru m ideas ha bere poftimus , quod objeflum earum dicitur. A d o d r i n a de uni verfallt at ey particular itate & fingulari- tate i dea rum , dependet omnis ratio concludendi; quicquid enim demonftratur , ab univerlali, in«, quo c o n ti n e t u r , inferri debet, atque hinc or itur fcientia. Ideae autem particulares gignunt tant umopinio-2 4 W > o ( 8
opinionem, fingulares vero experientiam. P o r ro fi Logica novimus naturam ideæ clara, diflin- , coujttfa & ob [cura , ad&qmta & inadéquat a , facile etiam in cafibus obviis adnimadvertimus , qualem hujus vel illius rei ideam habeamus, di- ftin<ftamne an confufam , & fic pro diverfitate idearum, diverfa etiam debemus formare judicia, »vel ea omnino fufpendere, donec clariorem ide
am nobis cö mp araverimus, nifi in errores d e d u c a m u r . Sic fal(æ virtutum & vitiorum ideæ in-»
caufa funt, cur perperam de iis judicemus. Hac igitur Lo gic oru m opera liberamur ab ignorantia, cognitionis anguftia, obfcuritate & confufione.
§. I X
Z ) f a d o ftr im de vocibus.
I
N veritate cum aliis communicanda, opus eft fign is quibusdam & charaéleribus ad cogitatio nes exprim end as ; hæ autem voces dicuntur, qu æ licet ad eam Philofohiæ Inftrumentalis partem, , quæ de oratione a g it , pertinere videantur, n i h i l o m i n u s , quoniam verba cum ideis adeo funt c o n n e x a , ut femper iis refpondeant, nec ipfi i- deain noftram aliis manifeftare poflimus fine o* pe terminorum ; ideo hæc do&rina ad hunc lo c um a plerisque relata eft. Si igitur velimus, ut a l t e r n o s accurate in telligat, certe addifcendum, quibus vocibus fit utendum. Hoc vero nos do cent Logici , quando præcepta tradunt de voci bus , de ratione diverfas earum fignificationes eruendi,SS ) o ( » *r e r u e n d i , & fixas ac determinatas conftîfuendi, ut idea iis refpondens eadem fit loquenfi ac audienti. N e q u e eo ipfo operam & oleum perdiderunt; q u o niam enim voces non adeo multæ fupperunt, quot funt rerum ideae, fed una pluribus r e f p o n d e t , hinc illi, qui hoc artificium Logicae ignorant, v o ces modo in f t r i b i o r i , modo inlatiori lenfu , modo proprie, m o d o im p ro p rie ,m o d o ab iv c,rn o d c paflive ipfiaccipiunr, atque fic oritur inevitabilis in errorem lapfus.Deinde etiam nefciuntartendere ad vocum di» verfas fignificationes, quando apud alios occurrunt, fed tü exiftimant omnino hanc ideam, quam fibi, in- terdu fine ratione, familiarem reddiderunt, huic voci eiïe tribuendam ; quod fi vero inde non vera ori atur fententia, a u b o r e m falfkatis a rg uu nt: quum tamen ipfe aliam huic v o c i , etiam ex ufu communi, j u n b a m velit ideam, quæ verum & fatis c om modu m
producit fenfum.
> x
-Z)fus do£lrin& de œquivocatione.
F l E i c itaque locum habet celebris illa & admo- -■ dum noxia fallacia , Logicis diba ésquivocatio, quippe qua? non adeo a rd is includitur limitibus, ut eas tantum voces c o m pl eb atu r , quæ vel cafu vel confilio res diverfas connotant, & cuivis ftatim funt manifeftæ, fed o m n e s , in quibus vel formalis occurrit fignificationis differentia , pluri* bus ignota vel ad mini m um non animadverfa__/, unde tamen oritur fenfus diverfus & erroris p e riculum. Et hac ratione adeo late diffunditur hæc fallacia , ut haud ulla vox f i t , quæ non certo
i6 g ; o ( %
fpe&U' poffit effe æquivoca. Sæpius fæpiusqueac cidit id ipfum in vita communi. E .G . fi quis pa- ô u m ineat cum artifice de opere quodam precio- fo perficiendo, ea conditione , ut pecunia ipfi t r a datur , quam primum opus fit confe&um abfoiu- tumve*, æquivocatio latet in voce abfolutum. Arti fex enim opus contendit effe abfolutum , quando o* mnes ejus partes fune perfe&æ & præparatæ; qui vero paétum cum eo iniit, tum de m um opus ab folutum pronunciat, quando omnes partes funt:^ debito modo c o nj u nâ æ , & opus in loco libi de* flinato fit exftru&um & rite difpofitum. Hinc vel oriuntur litigia & proceffus , vel pars alterutra«, damnum capiet. Expedit itaque vel clarioribus fententiam fuam exponere verbis, vel quid per_> vocem abfolutum ac confefitm intelligatur, definire.
" §. XI.
TJfus doBrin& de definitionibus & divifionibm♦
A
D evitandam igitur hanc æquivocationem & obfcuritatem , apprime funt necefîariæ defini*tiones. Eft autem definitio vel vocum vel rerum; illa nominalis, hasc realis d i c i t u r , utriusque autem cognitio plurimum prodefl:. Per definitionem e- nirn nominalem certa quædam & fixa notio, cum qualibet voce vel fono j q n g e n d a , co nft itu it u r, atque ita liberamur ab omni periculo æquivoca- tionis , omnibusque logomachiis. Per definitio nem vero realem interna rei natura & effentia,qua tenus a nobis cognofci p o t e f t , in apricum produ citur
c itu r , ut quam ideam, claram & diftin&am, de ea formare debeamus, nobis innotefcat. Hinc pa tet definitiones efle principiademonftrationis & ad minicula cognitionis. In cafibus enim obviis, ope definitionis animadvertimus rem ad hoc vel iftud g e n u s & fpeciem reru m pertinere. Quod fi ja m confiât, quænam generi vel fpecieidatæ convenianlt attributa , porro inde colligimus, rei obviæ hæc ipfa prædicata convenire. Ita etiam fine divifione
non nifi confufum de rebus conceptum ha b e m u s, propter c o m m u n e m naturam de qua participant«,’ Diftingvendo autem entia per fe fubfiftentia ab e- orurn a tt r i b u t i s , fpiritus a corporibus, & fic p o r ro , tunc tandem in penitiorem rerum cognitio nem pervenire iicet. Hinc regula notifïïma , qui
bene d iftin g v it, bene docet. Sicut igitur divifionesa- adeo funt utiles ac necelïariæ, ita etiam ufus do- éfrinæ hujus in Logica pertraéïatæ per omnia vi tee negotia fefe diffundit. Nifi enim iciamus, qu o mo do conftruantur ac inveniantur, eas nec con- ftruere , nec ubi opus e f l , adhibere poffumus ; antequam enim applicari poffunt, eas nec ma,neas efie, nec fuperflua continere, certi efle debemus.
§. XII.
Secunda pars Logica de propoptionibus.
P
Oftquam vero Logici docuerunt , qua ratio ne fufficientem idearum ac vocum cognitio nem acquirere debeamus, in fecunda parte offen dunt , quomodo ideas c o m p a r e m u s , easque vel>* K Ï o c
componamus vel feparemus, adeoque judicia for memus , aliquid vel affirmando vel negando. Hinc m o nent, inter duas ideas, quarum una fubjeflum, altera
praedicatum appellatur, certum ede debere ne xu m, fi fint componendæ,i. e. fi una alteri fit tribuenda. De- kide docent,rationem, cur una idea alteri tribui pos- fit, contineri inip fo fubje&o, idc^ interdum nece fia* rio, interdum fub certa conditione. In cafu priori oriuntur judicia univerfalia, in pofteriori particu la•
n a . T u m quoque afierunt , idea s, quæ hac r a t i one in uno judicio co mp ar ant ur , vel plures efie, duabus tamen æquipollenres, vel etiam duas tantum. Illud judicium appellant complexum , hoc vero in- complexum. Quatenus autem judicia cum aliis funt co m m u n i ca n d a, propofittones ea vocarunt Logici. Addunt nonnulla de enunciationum oppofitione,
quipollentia, Jubalternattone & converfione ; (ed p e r g i
mus ad ulum hujus do&rinae oftendendum.
§. XIII.
rU fu s do& rinœ d e P ropofitionibu*.
N
lfi inter fubjeflum & prodicat um rite di fee m e r e Logica d o c e r e t , in aliorum feriptorum in terpretatione maxime interdum hallucinaremur^, ubi hæc duo faepe funt inverfa , ut unum pro altero facile accipiatur ; adeoque hoc in pun&o Logica infervit Hermenevticae. Ita quoque necef- farium eft , ut cognofcamus quaenam propofitio- nes fint n eg a tiva , quænam nonnullae e-nim negativae efie v i d en t u r , ob particulamnegan-m ) ° ( M
*9
d i , quam in fe continent , quæ tamen funt affir mativae , quum parricula ifta non ad copulanu. referatur. Deinde, nifi ex præfcripto Logices dili g en ter attenderemus, an & qualis fit relatio inter praedicatum atque fubjeflum> facile affirmaremus ea quæ neganda effent, & contra n e g a re m u s , quæ af firmanda, aut Jimpliciter affirmaremus vel ne ga r em us , quod non nifi fecundum qnicl, & certo re- fpe&u affirmandum vel negandum effet. Ob ni« Kiiam enim praecipitantiam , negligentiam, itemqj judicii penuriam , accedente infuper voluntatis perverfitate , nexum iftum perfpicere & determi nare non valent ii , qui arte Logica vel deftitu- u n t u r , vel eam non refle applicant*5. XIV.
‘ZJJms do fir m a de prajtidiciis.
H
inc videmus > tot effe præjudicia , tot falfas propofitiones , quæ veritatis fpeciem m e n tiuntur , ut ne iis quidem recenfendis vel t e m pus vel charta fufficerer, quæque non aliunde o- r i u n t u r , quam quod ejusmodi homines fibi non perfpe&as habent determinationes fubje&i , fub quibus prædicatum ei tribui poffif, atque adeo ideas colligant, quæ colliganda? non effent. Sic conjungunt ideam honoris,divitiarum,voluptatum, cum ideafu- m æ beatitudinis: ideam contemtus,paupertatis, con tinentiae cum idea fummæ miferiæ : ideam au- d o r i t a t i s , antiquitatis vel novitatis, cum idea_. veri, ôc fic porro* Ciuod & Cicero fatis eleganterI© H ) o C H
oftendit: Plura , i n q u it , w«//o homines judicanto- rfro , Æf/f amore , aut cupiditate , iracundia, aut dolore, dwJ , aut Jpe , timore , errore , permotione manis ; quam veritate , <*//* prafcripto , /r/r/j norma aliqua , aut judicii fo r mu- m ula, tff/J legibus *. Haec autem praejudicia re- centiores Logici adcurate admodum & propoiue- *runt, & quomodo ab iis cavendum (it , docue
r u n t * * , adeo ut artis peritus fibi in pofterurrL. ab ejusmodi falfis judiciis & idearum feparanda- r um conjun&ione cavere poffit.
* Lib♦ 2. de Orat. p. m. 124. ** Autf. art Co g it. P.
1
, cap. 9. P -lIl- cap. 20. Bttddei Philofoph.ln ftr. P. L cap. 2. Lang. Medic. M ent. /J. 2. cap. 4,
By del. Exerc. Rat. P. 5. Schmid. Fund. Philof. ration. P. fpec. 2. cap. f e d . 3.
5. xv:
do&rin& de Propofttionum affecliombns. ^ Æ p i u s accidit in v ir a communi, ut ea in uni- *3 verfum affirmentur, quæ tantum ratione u n i us partis funt affirmanda , & vice verfa 5 adeocp etiam hoc in caiu a Logicis difcendum , quid requiratur ad propofitionem univerfalem vel parti- ttcularem conftitnendam & intelligendam. Ne con fundamus fubje&um atque prædicatum , perma gn i intereftfcire rationem propofitionum compofita-
rum & fm plicittm , complexarum & incomplexarum. In compofitis enim funt plura fubje&a atque prae dicata , vel aperte pofita , vel occulte in propo-
« ) o c
m
3*
fitionibus Exponibihbus > quæ non pa rum obfcurita- tis habent. In Complexis, propofitiones indiderit es va*
fterdum ad fu b je & um , interdum ad prædicatunu» r efe ru ntu r ; modo funt explicative tantum , modo fimul determ inative , ut non adeo facile quivis vi deat , quid in iis fecundum au&oris intentionem, potiffimum affirmetur vel negetur. Atque hæcob- iervatio plurimum prodeft \ cum enim ejusmo di propofitiones in difputando u rg en tu r, una tan tum pars probari folet, altera omiiTa, in qua la tet falfitas. Qua? de propolitionum oppojitione tra dunt Logici , infignem habent utilitatem ad di- ftinguendum inter contradi&ionem veram & a p parentem, nifi enim hæc lint cognita, nuilus ef fet finis controverfiarum. Huc igitur & ea fpe- ô a n t , quæ de ftatu controverfiæ rite formando adducuntur. Illas vero præceptionum amba ges, quas antiquiores Logici de propofitionum fubal• tertiatione, converßone & equipollentia afferunt, non effe neceffarias , lubenter concedimus. Hic t a men ufus doéhinæ de hifce affeåionibus propo- fitionum conftitui poteft, quod prima fundamen6 tum lit fyllogifmorum, fecunda lignum præbeat, quo bonitas definitionis ac divilionis explorari poffit ; tertia adminiculum adferac interpreta-* tioni *♦
* Schneid, p. 109.
§. XVI.
*Tertia pars Logica de ratiocinatione.
T
Ertia pars Logica? circa tertiam mentis 0 -perationem v e r f a t u r , quam ratiocinationem dici:
yi
M
) o C 88dicimus, in qua duarum inter fe c o m p a ratarum idearum convenientia elicitur ex utriusque cunu.
tertia convenientia , vel illarum difconveniencia_« intelligitur, ex alterutrius cum te rtia difconve- nientia. Hunc modum concludendi Logici v o cant fyllogifmum, cujus confideratio apud veteres præfertim ut ramque paginam facit. Multa q u ip pe adducunt de fyllogifmorum f i g u r i s , modis , regulis, m a t e r i a , form a, divifione. Recentiores vero , quidam uberius & clarius rem hanc ex- pofuerunt, quidam paucis tantum attigeruut, n o n nulli etiam plane omiferunt, imo ut minus u t i lem rejecerunt; in locum hujus tra&ationis fub- ftituentes doftrinam de connexione idearum *, de fundamento & criterio veritatis, deque i n v e n tione definitionum , axiomatum , theorematum & problematum * * de ratione d e m o n f t r a n d i , feu conjungendi veritates incognitas cum prin cipio p r i m o , & mecfitandi feu examinandi res obvias fincere & exafte in ftatu fedato ac tran quillo * * *.
* Lockiusde intellectu humano Lih. 4. cap. 17. §. 15. feq. ** Tjcbirnbaujen Medicina menus Vars /<?-
eunda Sefi. L m a é r ll.'da * * * Langii Medic, mentis P, lV .ta cap. 1. Memhr♦ 3. & Cap. z.dum
5
. XVII.D e Zlju ac necesfitate tcrtix partis Logic X .
Q
Uod igitur ad hanc rem a t t i n e t , hoc primo certum atque indubitatum efto , hominem-. poflefå ) ° C ??
non pofle fimplici rer um intuitu, earum rationem cognofcere , fed opus habere à cognitis' progredi ad incognita, atque fie prona confequentia u n um e x altero colligere, feu ratiocinari. De fyllogifmo aute m fi quod res eft d ic a tu r, exiftimamus eum non modo eiïe utilem fed & quam maxime ne« ceflarium : habet vero multas cautiones. V i d e n d u m enim eft, pr imum ne nimium in fyllogifmo explicando defudemus atep citra neceflitatem fub- tiles fimus. Deinde ne debitum ei ufum deroge* m u s ; tum ut genuinam ejus do&rinam & r a t i o nem obfervemus.
§. XVIII.
D e Syllogifinorum nimio cultu.
Q
Ui fyllogifmum penitius & operofius extricare fatagunt quam par eft, inanibus implicantur ipeculationibus ad praxin vitæ parum utilibus. Proinde etiam r o s arbit ram ur , ad dijudicandam fyllogifmi bonitatem non adeo neceffariam eiïe«* iftam fcientiam figurarum & modorum, itemque canonum & regularum omnium, quas veteres L o gici adhibuerunt; funt enim adeo multae , ut dif ficulter memoria teneri poftint, & adeo tricis o b noxia?, item arida? & jejuna? , ut non modo lo n gu m tempus requirant & longam exercitationem, fed & ad cafus quosvis obvios ægre admo du m applicari queant. Quotus quisque enim noftrum e f t , qui fyllogifmum conftr ue ns, aut in diflerta- tiombus ad eum refpondens , pr imum difquirit , an in barbara\ vel cefare aut darapti fitdus vel c o m p o f i tu s, an major & m în or fint uni* verfalesvel particulares, affirmativæ vel ne g a t iv æ , fecundu vel contra regulam aliquam in hac vel illa figura & m odo? N o l u m u s tamen veteres (ua lau de hic defraudare ; quin potius a g n o fc i m u s , eos magna cura & induflria n u m e r u m Inivifle o m n i um ratiocinationum reéle concludentium. Sed hoc dicimus , fyllogifmum faéluro vel de bonitate«* ejus judicaturo non omnino neceffe e i ï e , ut & fi guras & m o d i , & regulæ illuc pertinentes, animo ejus obverfentur.
Lte r erat locus cautionis , ne debitum ufum' fyllogifmo d e n e g e m u s , aut plane e u m reji ciamus ; fundamentum enim habet in ipfa m e n tis operatione, deinde etiam multum confert ad
veritatem inveniendam aliisque demonftrandam-.. C u m enim omnia ratione animoque luftraveris, apparer, quotiescunque aliquid ab altero colligis, femper ibi locum habere fyllogifmum formalem *. licet non adeo expreffe p o n a tu r , fed una propoli- rio aliquando, ut prius cognita, fubintelligatun./. Veritates innumeras , easque incognitas , ope«* fyllogifmorum fuifle detedlas, offendunt M a t h e mati ci, & quotidiana teflatur experientia. Qui autem cupis , per fyllogifmos, novas invenire«* veritates, o m n iu m primo ponas veritatem fatis cognitam. E. G. De motu occurrat cogitatio, cujus fi rationem cognitam habeas, fatis conflat,
§, XIX.
D e Syllogifinomm debito
) o C ^ ?r
nullam materia m vi propria & intrinfeca pofle moveri. Deinde applicetur hæc veritas ad fpe- cialia exempla, ut ad lapidem ex alto cadentem; hinc oritur fubfumtio ; lapis eft materia ; arque conclufio ; ergo vi propria & intrinfeca non po- teft moveri. Vides itaque te ope fÿllogifmi hanc elicuiiïe veritatem , efle aliquam caufam e x t r a s lapides quærendam , cur ex alto cadant , licet nulla fenfu percipi poterit«
* conJ\ fVolfii Ontologia §. 74. in not.
§. XX.
D e f a lf a Syllogifm orum reje& iorte.
I
TAllunt itaque , quotquot putant illud prius efle inventum, quod per fyllogifmos fit invenien dum. Quid? quod etiam ipfi fyllogifmorum con- temtores fub alio nomine rem eandem c o m m e n dant. Quid enim aliud funt theoremata & pro- blemata ex definitionibus dedudfo * ? quid aliudconnexio veritatum incognitarum cum principio primo a nobis cognito * * ? quid denique aliud eft per» ceptio convenientiœ aut repugnantia duarum quarum• vis idearum ; per unius aut plunum idearum in ter ventum * * * , quam fyllogifmi formales, in q u i
bus licet altera propofitio nonnunquam [reticea t ur , ea tamen , fi connexio in dubium vocetur, ftatim neceflario eft adducenda.
* Tfchirnhau/en p. m. 124. 129. * * L a n g .p .w.
298, * * * Lockius p. 302. J. 17.
Genuina Sjllogifmorum doElrina.
T
Ertium , quod requ ir eb am us, erat legitima d o å ri n a & ratio lyllogifmorum. Salvo igi-* t u r aliorum judicio , exiftimamus fyllogifmos & apte conftrui & rite examinari poiïe fine ulla ad figuras & modos redu&ione. Prim o enim vi dendum e ft , an propofitiones Tint v e r æ , unde_» deducenda conclufio; quod fi enim una falfa eft, patet ejusdem generis efle fyllogifmum ; licet conclufio interdum fit per fe vera. Deinde ob- fervandum , quomodo conclufio dependeat ex præmiffis; hæ namque interdum pofTunt elle ve ræ , & tamen conclufio falfa , quando inter eas non reperitur legitimus nexus. Si vero illumu cognofcere velimus , ipfa quæftio pr imum eft examinanda , ut fciamus quid probandum , aut ad quid refpondendum fit ; poftea m e d i u m , quo aliquid probatur, eft percipiendum, ut conftet , quomodo cum duobus extremis conveniat. Si enim cum neutro habeat nexum , pronum eft nihil quoque inde probari. Si autem medius terminus negatur de prædicato vel prædicatum de e o , affirmatur vero de fubje<fto , vel fubje- d u m de eo , aut contra ; tum prædicatum & fubje<ftum non c o n v e n i u n t, feu conclufio eft ne gans. Si vero prædicatum affirmatur de medio termino , & hic quoque affirmatur de fubje<fto aut fubjeftum de eo ; fubje&um & prædicatum ne xu m habent, feu conclufio eft affirmans.que hoc eft fundamentum & critérium omnium fyllogifmorum, fecundum quod componi & pro* b a n poiïunr. Hinc quoque in ea fum fententia, fyltogilmum æque bene, ii non melius, lie con* ftrui polle , ut propofitio minor priori loco p o n a t u r , in qua fubje&um quæftionis comparatur cum medio termino. Videtur enim hic modus efte magis naturalis, fic enim pr ogredimur ab i- pia experientia & fa&i notitia cuivis nota & ob via ; & hoc quoque confiât ab ipia refponfione ad q u æ f t i o n e m , feu r a t i o n e , cur c o n n e ß a n tu r ideæ. E. G. Q u æ r i t u r , an mens fit fpiritus ? A f f i r m a t u r , quia mens ccgitat ; debetne igitur illa pr opofitio, qua? prima eft in reiponfione, p ri ma quoqj e(Te in lyllogilmo. Atque ita ab ente fingulari & individuo poteft quoque incipere fyl- logilmus. E. G. Hie eft p e c c a t o r , peccatoiL, eft obnoxius iræ Dei. Ergo hie eft obnoxius iræ Dei. Deinde etiam hac lolum ratione, m e dius terminus genuinum (uum obtinet locum.. ; nunc enim bis ponitur in medio lubje&i & prae dicati, & cum utroque connedlitur.
§. XXII.
Tjfm doElrina de fallaciis.
L icet unusquisque hac ratione poffit v i d e r e ^J
quando aliquid ab altero legitime fit illarum, atque fic errorem evitare ; multi tamen fallo fi- bi p e r l v a d e n t , ideas conclufionis cum tertia i* dea rite c on v en ir e; idque vel ob attentionem^
mino-)8
a ) o c »
rrtinorem, vel im ag in atio n em , vel r e r u m obfcu- ras atque confufas ideas, vel ideæ cujusdam ne- ceflfariæ abfentiam, vel animi inclinationem, vel denique ob violentiam pravæ voluntatis atque«. affe&uum, indeque perverTe ratiocinantur & fal- fas ftruunt conclufiones, Hanc ob caufam , ne quid deeffet, quod ad veritatis cognitionem c on duceret, placuit Logicis fpecialius hoc oftendere, & ipfos errandi modos enumerare ac digito quad monftrare. Dicuntur autem j a l l a c i quarum p r o inde confideratio infignem affert utilitatem, funt enim in vita c om m uni adeo f r e q u e n t e s , ut ni hil frequentius.
§. XXIII*
D e Z)ßt Aletaphyjïcœ in genere.
