Disputatio philosophica de mundo quam, ex decreto et approbatione ampliss. facultatis philosophicæ in reg. Ubsaliensi academia, sub præsidio ... M. Martini Erici Gestrinii ... pro laurea magistrali sibi decernenda, examini publico submittit Nicolaus N. Ru

tefft

ir-crtaft

D I S P UTA T I O i

> PHILOSOPHICA

rcj

7

M U ^N D 0,

SQUAM-»

£xåtereto

få approbatione ampliß. facultati's Thihfi- phkdt inReg. LUjalienß Academia-*-,

SUB .PR ^JE3IDIO

£xceilentiß. få Prdcltriß. Viru

M.MARTINI ERICI

ESTRtMI I. R

erum

Mathemati

^Ca¬

rum P.P. & hoc tempore

Collegij Philofophici

Decani

Spedlabilis, Praereptoris &c

faotoris fui

pluriinüm

honorandi,

Tro l4urea

Magißrali fibi decernenäa>

ex

amini publica fubmittit

NI CO LAUS N, RÜBEN IIIS Smolandu^

S. R. M Stipfndiafiusr**«

In AnditorU

majori ad diem

^y.

Marti% Anno 1651*

hon*antemrrteitamshtfeedtCaite.

S*p. lj. f.

Amagnitudihe ßeaei (f ereafürte

cognopthiliter

potent ihatv ho*uwidert,

\UßSALI£

i ' ,~ Excudcbat Eivhulüö Macchi#.

"T"

V £ ' ■■i ■■

»i <

~- V ^: J

r^. ••^-"'.} ^cr ^••

r >. j'1 -

, - \Sr ' ^ v-

• -r.tWVi u^fc*Vvyf-. ® ^{• ■' • •}

4.

tv' ■ -

, 't r ,v»S; A Jv=- ' "-"■ ■■

. '■

.

'•

i: i .1

'

.. ' |

-

f T q

'

it.^~ jt

S,.X -i MV ^{A.- '-}

• "

tokIif ⁱ

"

*>*i

>

i ■■ ■

i

'♦"- . * .■•-. •.> .-^ "V-_.• ■ ■-. . • ---.* • .-:- ^ ^

--

-v-V " A - • '"

N r. '■ ... .•

i

, -

'

a*-

s

.

.

.

*

•''• -

% -A.?'. ^?

v

•

j v

v

* ■ '■ ■

.A ' v M

•ös

^QO®0©0dO®0©^©©0©C3©©©0©3e9O@^

PROOEMIU M-

Quo harum Thefium fcp>g£ monftratur.

tiilofopbdri

cum

fit nihilaliud,

quam

/tf-

tumquarumvis naturalium caufas

tndagare,

tpfarumfc noffe naturam.-j; Sctre

menfur

am

motu* coelrßü, quantitatis

call

, terra,

maris7aflrorums: necnonfcire quid

(it

con- jtricaneurn refla raiioni; quomodo

admintfiranda fit Reß>-

auf

resfamiliärts. Debtfceigiturquivis Philo

fopbia alumnttt7non

folumedtempore,quohac aiiorum

odtiyla, (crutari & addifiere^»

Satagit, erttfoliiatu*^> Verum &pofimo

dum, dum in certami»

ne hncyclopeiiaaBrabeuttsprsmioaltquo

reportpndo dignm

a- ßtmaswjaliquidex i/sdem, quodaa

fuum maximé videt

ur

face-

rtpropofitun., inmediumaffereteotjp mgenij(uivires&

(pecimc

gratoam wo comprobabtt. J^uarrcp"(go7 nemei

y>idiar oblitus

offttij^$eorum altquid,qua Philo

fofihia

tuo contwet

ambttu, in

prsfentiarum,promore recepto,

SiltKU

f

trafbare

ne

ceffum ha~

benstcorporanaturalisaggredior» &^exijsnon(peciem

aliquant

feorfum &ffgregatedtjcutiendams;

Sed

t

hem

a

ifiud colltfli*

vum7Muüdusr*,fecundum.fuas caujas (f afftfbiones dtducen-

dum, arripio,tdfy duplicide capitt^s7 /. q

Jpjdemadmodum

turpeefi bominttgnorareregions*,(fur

b

is

illitu^n

qua

ortundus

eH, naturam condittonerna: hanondecetnos, qui

futnus

magni illiut orbis & urbis mundana wcoU7 tgnorare

quid fit

mundusipfc_9. Cumprafertimhominesad hoc nati vidrantur,

ut naturamreruminquirant, eamcp fequantur

ductm ad agni-

lionemDfi,ficutinnuere videtur

dpofiolu* dians; Ex vifibi-

ksrf z Uhvs

% i pfruJiib^>

ihv-ifiUUn^pti

fotentiam& dwinitatem

Å&

,2*' copnofti. bnby

tam propetn adeffe Deumpene,utmanibut

Zyf

'

prib

ndt

&contsett^artpoßit, adeo expreffavefiigiaatg,indi¬

et*t divtmiattstn natura extant,qua convincuntanimos, hunc

tnundunimntfifuepetttiffej Sedabaterna ahqua mentecondi-

tumejje £f qubemari. II. In le $tenefcrtpitira *quautticum

etcproprium Tbeologis-, cutfumdefimatusyprincipiumapaåtBi-

cumybacmater*AyUtpQterreattonis iffeåituyomntumprimdme- ditandaje/e exbibetyinqua,qua Pbilofophicafuntypsrceptii-,u-

Jum&fru5iumyqu*mpiorenata extnformattonepeäijjequaha¬

bere_potueram, in camera tpfttu Domtna ,juxtajervittaptépro-

curatda^adlimen ftattmmehus_expertrtquibo. boigitnrani-

moyipfam

Siceoxi^v

_hijtcprsßoratts, bono^cum Deo}jam acce- dendum arhitror..

...

i. ;

ANtequam

_dcvenimus,

ad

_externam

internam

_ejus

mundi e*plicationem>

> circa norrnnispartim Etymologias &arnbiguitates,partim Synohyma& ap»

priiationcs,indiverfislingvis pra;mittcmusr>.

IL

1Mündt Afpeßabilishaec Dei machina, aliisex latinis di-

nomen cicurOrbis* å rotunditate, aiiis mundus åmundicie, id

dtver- eftt perfecta

abfolutaq;

clegantia, tanta icelicetquan-

(um in ^tain creaturam cadcrcpotcft. Unde tritum ilJud:

Itngvis ^{NonalioMundiu} dtbebat nomine diet z

diver- _{Nomen abornatu} conveni'enter habet.

t?s- Atqjhac ratione Grseci, Mundum

appellarunttcoo-pc©*»

ob pulcherrimain mundi totius ,rcturnq* omniumin-

tQtlfSivTußldV.. Iii.

Ariltotcli, auchori bbride mundo& Piatoni di- CitUrMundus7? -n.ohov, td eflUmverjum, "freirerum

, ' I ^{' -.-•■■■■V . v} V ^• Urtivit-

V

VniverftM. Qota Mundus corople£Htut univcrfa, 8c omnia torpora.naturalis, itauc nuilum plane corpus nornioariautcogitsri pofötvquin Munditerroinis^con-

tineatun*. Vcl»ut Pererios 1. 9.c iz, deprincipus rc-

rum naturalium loquituiL.: cfuta Munåw conttmtinfe o»

tnnesg radu* 8ntüprtmos&generales^, cmntaprima&fumms gtne ra rerum>in^qua8nsproxsmedtvidttur, cuju*n>odi funt:

Subftantia £?Accidens,caufac?caujatum, corpus&incorpo¬

rtum; tf ex utrofy conjunélum, ammatum & inammatum,

conttngens neccffariunt-ii Continetettamomniagenerapra»

dtcatoruWi_quafuntperfefubord/nat4U>: Contmetdenifoomnes modoSi{utficloquar)effendi>nempefimpliatcr effetViPerCifen*

tire, inteiligere^ I V.

Hcbraeis ZZZbxj prsecipué dicitur åperpecuitate, quod c©n(lantcr& inviolaté permaneat*idem &Apo-

Aolicumillud indigitarevidetur,A'£^vvgkma$ ^emu*

m» V.

Porro vox MundimÅvoqp®»eft; Varias enimlik»

bet fignificationes, tam in T heologia quam inPhilo- (ophia-,, Qu^arum 1(Iistanquam minus ad not pcrti-

nentibus^, fepofitis; apud Philoiophos hane ^voccm

iucerdum adjsdhvé, pro puro, terfo, &ornato ^,incer-

dum lubftantivé, & quidem ad resvariasindigitandas ulurpari videraus. Nam ¹ Significat ipfum Dcum, leu ideasin mentc divina, & dicitur mundusintciligibiiis

vcl archetypusr*. 2, Angelos,&dicitur mundusangeli-

cus. 2. Ca:lum, & diciturmundus aethcreus. _4, Carlum

8c elemencafimul,&diciturmund^blcmcntaris. _5.Cor¬

pora corruptibilia& dicicur mundusinferior^. ^6. Or-

natum mulicbrem. HincLivius: non aurumrnodöijs, fed & poftremö

ve'ftcm

mundumq;'omncm muliebrem ademiu, 7. homißcm, ^Öc dicitnr i@* 8. fof-

A % (am*

fam, qua; fult

in comicio apud Romanos, in

quam, ut

siePlutarchus, omniumprimitise,quibus lege uthone-

ftis,naenra utncccfiariis,utebantur, fueruntconjeda?.

9. Univerfumin omnifuoambitu h. e. omne Ens, tarn intra,quamextra

mundum hunc

corporeurru. 10.

Col-

ledlionem& compagera.omniumrerumcorporearum, quactiam

fignificatioo«, noshocloco vocabulum

ca-«

pimusr\ ^,

Vf.

Haec cdexterna tradatio, in

praenotione nomi-

nis; Sequitur Interna, &in caprimö

omnium dedefi-

ßicione, in qua ponenda variant authoresr*,

Plato

e- Dtfini« nina

definivic

mundum

animal

magnum

'intelligens

,reverx

tio* divina provid^naa confhiutums. Cic- Mundum

definit;

quöd fit quaßcommunis Oeorum Atfy

bomtnum domo*,

aut

urbs _utrorumqr Cseterum Ariftotclis geminå

fuå dc-

finitione Mündt efientiam, hifee & aliorum plurium rnetaphoricis deferiptionibus

,mebus

exponere

vide-

tur,dicendo. ^i. Munduseß compRoes,conßans^ex c&lo

0*

terra, natura,qua mbiscontwentur 2. ^Mundus

efl

univer- ßrurn ordoatefc ornatus, quiaOeo,

&

propttr

Dsumßrvatur«

VII.

Licet autem Mundus perfe$e

definiri

^nequeat,

cum fit res non unius & fimplicis efientia;,five unius perfeft»

prsedieamenti,

ut

loquuutur Logici; Sedcon-

ftatcolle&ionc & aggregationc multarum &

diverfa-

rume(Lnriarunu: fcx hactarnenutraq,

Ariftorelis de¬

finitionetalismundidefinitioconfici poteft.

CMundua

eUSyßtma dOeo,é mbtlo creatum,

0*

optime,

fapient fiimé

ordinaiuw, calum &terram, ijscpcontenta

coniprabendens^ in

(u:gloriam 0*homtnum uttlttstwu.

VIII.

Jpqua

definithone

omnes

caufse form» loco f«-

Citäß*)

titantuf9 ende & caufalis hxc dcfinitio dici poteft.

Quasfingulas, uberioris

dcclarationis gratis,

enume- rando perccnfebimus^

IX.

IfFiciens Principalis, feu quoad

primam mundi

gfficiens

conflitutiodem,eft omnipotens Dcus ter. Opt,Max,

liberrimum _agens, qui hac mundi molitionc (t

infinit*

gjfietirtutit,(f

peculiarem habere modum producendi ßne

mo»

tu materia clarißtmedemonftravit: pofifc quicquidvoluerit

immediaté fine caufisftcundiseffscertj. Per.in praefac.

I.J5. deprinc.^rerumnaturaliumj. Cujus

cognitio,etfi gentibus & Philofophis fanioribus,qui

extra

Ecclefiam

vixerunt, quadantenus innotuerat, cum progreflus

caufarum&effe&orum finitorumininfinicumextendi

non pofiit5 Variistamenerrotibusconfpurcata, &du-

bitationum fludibus expofira ^, opinio potiüs,

quåm

cognitioextitit, idcoq; vera de hac caufa

do&rina

re- dius fidci ccnfistur articulus, quåmdogma

philofophi-

cum, juxta aphorifmum iftum Apoftolicum

Heb.

i t.3.

Quödfi quaedam å fanioribus philofophis, utTrifme- gifto,

Piatone, Orpheo,pythagora & ahis dc mundi

creationefano fenfuprodita videantur, ea non cxfolo

rationis& natur® lurnino : SedexMofis aut Chaldaso-

rum & Egyptiorum monumentishaufta fucrunt.

X.

Hucpertinet gravlfsima illa quseftio ^qu® tötara Philofiophiam vehementer e*ercuiu.' An mundmfi't

Aternut,anverb intemporecreatus? Cujus qu®ftionis di*

ficultatem Ariftotclic®dodrin® plcriq; impütant,oo

cafione njmirum _{capts ex} phrafibus qiibusdain Ari~

flotelis, qui fubinde ita loquitur: ^korpLov 'hetfarJsäv, yfif kylvy™; & nonnnllisipfiusargumentis,^pro ®ternita-

temo-

te motus> tempons& ca?K allstes, quorum pctiffima

cumfuis^rei< 1 »ugnibns ▼ideanrurin comipcnt.»Jacobi Milich ia i. i. 2, Plia. &c. 1.1.15»Per. ds princip, rc-

rurunacuraliumj.

XI,

Verum fi Ariftotclis dogmata benigmüs tra&are

velimus,&in ejusinterpretations fequi to iorauth^, vi-

debirous fortafliseum hoc vcllo ^:Mundum non firtv

pliciter & abfoluté sfle aeternum, ied tantum (ecun-

dam quid, ideft, mundumhabere prieeipium ^non ge- nerationis, fed creationisr*. Non ^{en un} csepit ^rann.

dus per gcnerstkmem leu mutationem quandam de

jaon efle ad eiTeejusmodi, ^quse fit ^cx naturaj Sed per mutationem eam , qusefit ex mhilo. Ideoq; duplex

eft seternites utloquitur

Keck;

Sylt: phyf I. 7 de mun- do. Vel negatio omnis principii, & fic

falfiffimum

eft, mundum eflfe steraum, quippc hoc modo folus

JDeuseftaeternus.• Velnegatio cahs

principii

quod fit

pergenerationen) & ita

licet dicere mundum <(!«

aeter-

nutTL». VideaturJacob. M;cent, 4. d. 2.q: 5. Talis Philofophi interpres aequiflimas

(licet

aliter atq; ia prshabitis ^mentem ejusexponacJ

videtur Divus Tho¬

masefte,qui itain quodam loco, citante Pereno,

dif-

(erio: Rationes drifloteltaproaterhUatt mundi,nonfuermt

demonflrattvaftmpltctter, fedtantum fecundum

quid,

nrrr-pe

contraanttquosgenerannsmundum^per

modos

quosdam

ficun-

dumteritaum impoffibii-s-, Crhocappart t ex

tribut-i

t Quit

taming. Phyf. quamintj dec&lo differensde aiernhatemun»

di, prannttitöpmimes antiquorumrut €** pedoclü, ^jünaxagort

C? Piatoniscontraquos rattonesccmradtclonas inducii. 2 Qui*

ubicunq, debacmateria loquitur, tndur.itteflmonia éntiquom

rumquodnon eft demonfirattonia^>jed

probabiliterperfvaden*

tis. _q. £)uia

expveße diett /,

1.top.c. p.

eßt cjuadent proilema-

tadtalsBtca,dequibusrationes certasnon

baks

mus,ut:utrum munduificsternus:

, xrr.

Efficiens vero mundi fecundaria,& Ibccedaoea

eft perpetua

individuorum

novoruro

generacio,quå fit,

ut omnibus individuis, quasab initio funt crcata>cx-

ftiu&is, nora fuccedunt. v i

XIII.

Materia mundiexquahu/us

uniyerfi eolléäio fa- Materia

Öaeft, iunt corpora tam irregularia, ut

omnis generis

monftra, _quamregularia,

fimplicia &mixta_>. Cor-

porum

Vero fimplicium quaedam

^pura

& invariabilia

feu infuoftatupermaneotia,urorbes

caeleftcs, & (lei¬

he: quardamordioata

ad rrnxtiooem,

utquatvor

cle-

menta_.. Mixtoruminfuper,quasdam funt

imperfe&é

imxca, qnjrdam perfccliu?3.

lmp^rfedé mixta

^,

(unc

vapores&mcteora_i.

Perfecflé mixca

animata

velin-

animata_>. fnanimata, ut metalla ^, aurum, argen- tum&c. Mineralia^. Animata funt vcl tantum ve-

getanria, uc»

arbores, frutices, herbx; Vel vegetantia

&fcncicntiafimul, utbrutum & homo.

X i V,

Formamundipropriéacperfeße

dari

non

poteft.

Forma.

Ejus tarnen loco ponicur concinna&

harmonica illa

diipcfitio corporum

naturaliuni fimplicium

ac

mixto¬

rum,quåtum

(ubllantia?,

^tum

iplorum vircutes feu

ope-

rationes,admirabiliintet (e proportion®conventunt.

Etfiautem nonnullaveluti é regione intcr

le

pugnare

videantur utcalidum & frigidurn>humidum &

liccum,

album &nigrum ,&

multiplex

reruro

uJUifu&n* conlpi-

ciatur, utinter lupurn öl ^ovem,Vuipcm Öl

anfcrem, &

B alia

alla quåra

ptunmju

^;

täfpenh&öferum quafundam iß-

ter le pugnantia ad

mundi harmoniam

& analogiam inprimisconfpirat. Licetenim ^res nonnulije figilia-

timconfidcratae inter lé fatis acriconflidu_pugnare vi-

deantury^earu tamen quafi dilcors quadam eaq;aptif-

fima eft concordia, fi ad mundurn ipfum refcrautur

eoenim intuitu hacrerum vanetas& dilTonantiajfum-

mam parit jucunditatem & gratia Quid enim in- jueundius aut

faftidiofius efle potefl:,

^quam

fi omnia

cflentcalida,automnia frgidaj veletiamfi omnia ma¬

gna, autefmnia parva; omnia

obfeura

^aut omnia lu-

cidaJ hic ergo luum locum maximie habere videtur

iftud ; varietasdekäat; umforrnitas tadium parit,

XV.

titenitfa in Mufica, non tantum ex concordanti- BuS; Sed ctiam dilcordantibus quibusdam Tonis com- mode adhibicis, jueundiflima fape auditur

evßpMu&i

Ita novit Deusex ijs, qua?repugnantia nobis vidcntur?

fuavififimam mundi harmoniam &fymphoniameffiee«

to. htutcivitasbeneconfiituta ^, variis confiat _per- fenarum ordinibus, videlicet diviribus ^, pauperibus j

jüvenibus,fenibus; nn giftratu,fijfcditi$;

parentibus,lL

berisr*; Ita in magna Deicivicate ficri oportuioJtem,

ut incorpore humanomagna membrorum di

verfitas ad

unam candemq; corporisévT&^icutconlpirat-j r Ita Deus

in mundo omnia pondere, numero & menfuradigeflic.

Ad huncfenlum reduci poteft fententia PJatonisde-

mundoanimato,ioquitloh. Magir. ccmment;

1,

2. c« r,

-£VL

Harc ^eLKotr^cig mundiforma conjunc$a dici po¬

tefl: prsexifiens autem »i des* feu formte in ^mente di-

vina, ab »terno exifientes? con diftinäse realiter ab

efien-

cflentia divina, cumqua quippe r#apfe Idem funé, Bi inltar rationum objcdivarum ^, qua? nihil aliud funt,

quam ipfa eflentia divina å Deo concepta,juxtaquas omnia intemporefaåa func. Nequaquam igitur£uot, iplaeflentia^rerum,vcl caula formalisj Sed cfF#&rices

carumfunt, quarum refpeftu, Dens omniuna rerumex,

einplans^cauiadicitun^*

XVII.

Finis Mundi ftatuiturefle,ue^{omnes res}fenfibiles, ^., earumq; partes & fpecies illocomprehendancur& fo- *

veanturadgloriam Dei,& hominurautilicatem_t.Can¬

ditus enimefi mundus hic aropliflimus, utin eo tan- quam vifibsli quodam fpeculo, invjfibilem iplius Del potentiam, fapientiam,&bonitatem, quodamodo a-

gnolceremus,admiraremur, & depra;dicaremuy\ Po¬

tentiam qnidemineo, quöd omnia fecerit^ex nibilo»

aut ex tali materia, _{quae pro} nihiloduci poffit. Sapi-

entiam ^veroineo,quod omnia fecerit admirabili ordi-

ne & pulchritudino. Bonitatcm , quod fefe jpfum

mundo 8c creaturis communicårio. Q,ui refpedus,

aliasdiciturfiois aflimilationis"'.

XVIII.

Minus princlpatis, feu rn&ndi finis indigentiae eft~

homo. Ordonamq;& emovofM*xreaturarum quadru- plex cft. t. Éarum ^rerum, qu# lonrtantum, ut cselura

8c elementar, 2. Barum quaedunt& vivunt, ut plin¬

ts Scherfede. 3, Earum, qua: lunt, vivunt, & fenciunt,

utanimalja-.. _4. Earum quze funt, vivunt, lentiunt, 8c raciocinancur, ^uc homo. Q^emadmodum inferiora

fuis fingula fuperioribus, omniaq; humånis ufibusin-

fervlunt:. Itahomo orqnes fuas a&ionesad folius Dci

fgditionem

8c cckbradonem

dirigerc

debec.

Quo-

B 1 modo

iriodo'fiutemhasc omniamaxima_{fuå parte} Amt inteüx- gcnda, pulchrc explicat Scaliger Exer. 250. Schcibl,

1.1.Metaph.

c!

zz. n. 388. &:in top. c,6. n.65*

XIX,

Haßenus mundi tradatiointerna, quoadeflen-

JffiStto

tialia 5 ejus jam accidentia feuproprietäres, & quid«m

nos feu _hsefexpotiflimte; Unitas, conncxiopartium,configu-

proprta. fatjo,perfedio, pulchtitudo & deniq,- im ruinensmun¬

do mutatioAve interitus,nobis fe(e ofFerunt*

XX.

De mundiunitate, _perquam caslura 5?^{omnta na-}

/. Um» turalia _corpora infe compjeditur ita, uc extra illud

nuiium aliud fit corpus novum five diverfum ab his qua? circanos funt,corporibus, atq;adeo nullusetiatn

alius mundus dfiputat Ar1ft multisargumentis. 1.1. de

c«lo,c 8 é quibus quatvor tanturn recitabimus.

1. Mundus dtatur to ttm k£j7soAov; Ergo nihileftprae¬

termundum-j. 2. Cum unumtantum totius univerfi fit

prineipium feu primummovvcns,&archetypus,^conve-

niensvidetur, unum quoq;efic mundum.». 3. Si plures

cfiTent mundi, vario tümultuomnia fuolocodeturbc«

rentur, dum unius _partes ad alcerius partes hcrooge-

ncastranfvolaredcfiderarent. 4. Tcmcré firperplura, quod paucioribus perfici poceft ; Jam vero hic unicus

mundustantae capacitacis fa&us efi.ut omniaab ipfo

creata compIedH puffit, &

fuflficientifllmus

eft ad fi-

nero eumobrinendum, propeer quem, fiplures daren-

tur,conditi cfient. _quorium tgituropuseftplurcs ^prae¬

ter huncunicuai amplus munduta extaro ?

XXI

Sed quoniamhat& alia; rationesphilofopbicae in- firmiores _{iunt, quam ut} mundi unuatem convincere

- pof-

*\rs.v -V- ' \ \ ^{... '} ^ '

pofllnt,

cynofurå igitur S, Scripturae hic ut& in aliis

multis, circahanematcriam

re&é concludentjis,

opus

eft, _qua? nufpiam

plurium raundorum meminit, icd

femper de uno

mundo loquituiu.

XXII.

Nec, officit quicquamilla

mundi diftribufcio, quå

inintelligibilem &

fenfibilem,å graviftimis quibusdam

authoribus difpefcituiuj dum aleerum

diftributionis

membru,nopproprieciemundo

aliquo corporco,feu

creato,fed tropicé&

myfticé^utexpraecedcntibus in

thcfiquinta

patet,intcliigendum eft. Idena diccn-

duna eft de _magno & parvo ^,

ubi vocabölum Mundi

fpecialiteraccipitur,non prototo

aggregato

ex

omni-

buscreaturis, led propra?cjpeis hujus

mundi partibus.

Atq; ita

Megacofmus eft

tota

illa

compages ex

cselo &

^,

terra & reliquis rebus, cxcepto

homine, conftansr*.

Microcofmus eft homo, inquo^quic

quid in

magno

il-

lomundofuerit,_tanquaminparva

quadam tabella, af-.

fabré reprasientatum & depi&um

cernitun.. Supcr-

vacua ergo videcur

icbolafticorum illa quaeftio. \^in

videlicetpoßtntaiu

tße

vittnat', (euan

poßit

Dem

altos decem

mundosertfrz*? Cum hicunlcus ex

voluntatedivina^

quaetantum

facit,

quantum

necefte eft, veladgloriam

fuam vcladbominufalutem, ideoq;proregula &nor-

mahabenda ^> luffitiao. Qui ubcriorem ädhuc urge*

antrclpofioncm,audiant

AtbanafiuminOrat. contra

idola_>: Ideo opifex naturs Dem unum

duntaxat mundum

condidit, nedemultorumnumeromultittiamoptfices

extßim<-

rentur,fedex uno opere, unu* cfuocp

tlltm suthor ereåeretur,

XXUI.

Secunda mundi fFe^io eftpartium

connexio, fen

² CorJ^

aräiftima unio corporum

inferiorum

cum

iuperiori-

tiguttas

B 3 bus,

5

bus, & inferiorum ctiaro snterfefe, per quam corpuså

corpore fcparari non

potcft,

nec

uliusin mundo

aogu-

lus dari,in _quo non

fit aliquod

corpus,

idq; proptereå

p^tiflimuro, ut

lux>radij,calor, influentiae

atq,

occultaj

q^alitaces

fupremi & praltantiflimi corporis,

nemps cadi»recipiantur& ad corpora

inferiora tranfmittantur

& propagcntuc^.

Praetereå ctiara,

uc

horao & alia

a-, nimalia facultate fenfitiva circa fua objcäa reße ud pofliat.

Quod pullatenus ficret, ü aéris int^rjswla

ex^

panfioplane vacua

extitiflec.

XXIV.

Hinccft, quod tantocon3tu Natura

abominetur

& fugiatvacuftm, ucmulta teftantur cxperimencaquo*

tidiana.v.g-

Ö

fiftulamin vas aliquod liquöre

aliquo

plenum inqcias,indeq;

aliquid

^exugere

velis, ftadm

aéremex fiitula ote attrahis, ne igiturinfiftula

iüa

va-

cuum remaneat, exclufo jam omni aéris ad»tu,

liquor

ipfe ^contra fuam nacuram furfura

in fiftuiam

atq;

in

os fugen.tis afcendere cogitur,

ad praecavendum

o-

mncmf,sdftlimpllius vacui infinuationcm,».

Contrå

•verofi exvafe quopiam

liquoremeffundcre vel.s, duo '

iivbeas forarnina necefleeft, uc quantum

liquoris

per

altfrumaßluat, tantunderr. aéris_peralterum

illabatur«

Ethic eft primusmodus, feu primum

medium,

quona¬

tura vaeuumevitet, _nempemotusviokntus

corporis,

qni fir furtum vel deorfutu. 2

Eft quies ejus corporis

quod propenfione Iba moveri

debeat»

3.

Eftattra&io

violenta corporis alterius. 4, Eft ruptura*

quando ni«

mirum naturafugiens vaeuum rümpvt corpora

edan)

duriora. _5. Eft rarefaäio & condenfatio.

- XXV.

$.$otun_dttM.

Eiguram

, qusc

terda eft afFeäio

^, que

■' partes

mundi

festitidi

fimpllccsj elfeekfém tfie h!srationibus

sutfid*

rcslibrornmfph^ricoruDtSe phyficorum demonftrars ällaborano. i. Quia conftat fidcra caclcftia in orbi- cuiarcn* figuram moveri; ldeo verifimil©

efi,

exifti-

gnant, to tarncjeIi fupremifuperficierorotundam & cir- eularem exiftero« 2. Quia corpus capaciflimurn ^re- quirit circularcm

figuram_t.

^3. Quia fi aiterius figurae

tflet, tum vacuum in mundo foret. 4. Quia nobiliores mundi _partes,ut fidcra &terra figur» funt circulares

&globol». 5. Quia circuiaris

figura

omnium pulcher-

rima,_qu»mundo imprimis corgruit,qui å mundicie

6c pulchritudinenorocniuunfbbtineo. 6, Quia mun¬

dus cfi;imago & fpecuh ^mquoddam Dei. Quemadmo-

dirr autem isperfediflimus Ita mundumfiguråpcr- feäiflimå,qualiseft circularis, ornatumefie opostuit»

Has &aliasraticnes, _qu» mundum rotundum efle af¬

ferent,_profua fententta ftatuminanda rccitant.videa-

turc. i.Sph:loh. deS. B. &ejuscommentatoresr.

XXVi.

€irca mundi figuram,

pofirionis differentia

five fituatio confidcrari potcfi & debet,pcrquamalia pars mundidiciturlupcra, alia infcra, aliadextra, alia frm- flra, Qrarpluribus expficata extat inc-urfu philoio- phico Keckermanni dlJp. 20.probi. 14,64 f. i.decaelo Sc mundoAntomj Ruvij c. 2, q. i.

XXVII.

Perfctfio propter quam.» Arid. 2. de ^cado, 0,34, 4, Per*

Mundumomniumeptin éle habere ait,• Nbn eftabfo- fefti&i

luta,quia nuilacreatura potcft hcc modo

eflU

perfe&a,

fic'ut néc potcft carerc impctfrÖionibus in ratione i-

pia crcafur» xoclufis: Sed ⁱⁿ fuo _genere Si gradu, eo videlicctmodo,_quocreatura

perfecta

eile poftit, fiha-

-ec bsat

béat

qwcquid

^natur«

fuat d^bitum

^atq;

conveniens

eft,tam cflentiaHter,dumnihil corum deeft,quae ad

eflentiam funtncccflariaj q Åm accidéntaiiter, quan- donihil decft,quodulf? ^llcatiam requiritiirad ejus intcgritatem,oro a nu:

ntum,adus, vel

ad

bcnecflc.

XXVII i.

Arqj

htijus

umv

perfe&to in complemento cf-

fenti# cujusqjrei & rpecierum corporum naturaliurri

ad totam hane tnaehiAam ^péciosé integrandam ^, &

fufficientia virtuns a^opcrationum in lingulis mundi partibusad patefatkndamglormro

Dci

maximéconfi-

fterevidetur-.. Er quamquamplurc^s fpecies ei adhuc addipotlunt, non luncta nen ei debit«,*neq; necelTa-

ri«, quia ad fioem, cujus gratiå illum condidit &: ad

efFe<Sh»s _pro quibus praeftaodisefl:creatus,fufficiunt ei

P fpecies& mdividua, quat habet.

Etenim

Mundiper- fc&ib, nonin ^eo eft,ut is contineat omncsfpecies re-

rum intimas polfibilesr*. Siccnim mundus ^nunquam perfrtäusdle potell, cum Deus lemper plures atq; per- feäiores fpecies, quibuscunq;

crcatis,poÜitefficcre,

inquitPcrerOisr*. ^{, ,}

XXIX.

Hmc igitur profluit quinta Mundi

proprietas,

u "

PulcritudÖ mmirum, _quaetumin naturarum diliin&io-

c ritu~

ne& varierate, tumpartium connexiooe& ordine ia-

dilfolubili eiucet. Atq; ita duo illa, qu» pulchcrri-

murocorpus conftituunt optimojureMundusfibi ven- dicat. i. Proportionen) partium aptilTimam, quåm»

quoad magnitudincm^, quamquoad litum.». i, S^vavi¬

ta tem & clegantiam lucis ^ac cöloris.* ^quorum illa c

.c«elo, ^{per omncs} mundi plagas blandifiimé fimu-1 ac

fpieodidiliimémicat;Hic vero-inherbis,in floribus, in

arbo-

arboribin,in

gemmis, in m^tallis, in omni animaljuni

gmier«

admirabüi quadam varietatc, Sc gratd oculos

afficio. Ubiautcm inquxbusdam pr^lcrtifD

animali^

bus,utbubonibus, Crocodilis,

bufonibus, rubetis Sc ia-

feäis nonnullis, aliquidde

pulchritudineejus diminui

videtur, hicftatimperpendendum

illud Auguftini;M4«

la &turpia,

etiamfi fecundumfe dtformitatü noramquandam

bsb?ant) conferunttarnenadmundt^ornatu, quatenusexforum comparationebonorum

pulchrorumejjfpltndor magü illußratur»

&magisplacet.

jQuia folcmus

ettams

8gregioinff>er(os

miraricorpore navos*

XXX.

- ~ MundiafFedionum ultima,

quasdifquifitionipu-

6.Re(b*

blicae ounc fubijcere animuseft,eiadhuc

imminct,i-

lutto*

pilusvidclicet

relblutio, feu

extrema

mutatio, In

qua

cö brevioreserimus,_quo

naturalium

rerum

indagato-

res

philoföphi

minusaut

nihil ccrci dehacnobis rcli-

querint. Nam

etfi

verum

efl, quod å Seal: Exer. 61. f

$é

Sc exere.307.(.20.demonflratur: omnesres

cd, quöd

non habeantclTendiå le,fcddependeantab

alio,efle

ex fe mutabiles & corruptibiles, Scde iuoioteritu

mundus

ipfemet&ipfa

conditio

ac

flatus imperiorura, homi-

r»um &rcrum

quadantcnusloqui videtur;

tarnen nec

illud falfum eft: Mundura cumeo; quem nunc

habet,

coramuni & ordinario Deiconcurfu,fibi ipfirelidum, perpetuödurare

pofle,nec adinteritum

vergerc;

inte-

riturumautemliberoopificis^nutu,

quando nimirum is

v

ciordinarium hunc concurfumfubtrahct,eumqjin me- liorem ftatqm perdueeo. Sed

hacomnia diligentiüs

&accuratius nosedocent Theologi, qui

etfi

in

diver-

fas abeunt opinioncs, finguli tarnen

profua fententia

C ftabi-

ftabiliendadidte

paglns addåctrat plufima,quse

Cör^

ciliare autrcäéexponerc nonadco faciléeft»

- XXXh

Manifefiéquiderainter Chriftiaoos conftat,prs- cunteS.Scripcuråf2.Pet.3,7.)quo modo fiveinftrumen*«

^comcvoteSpfa~i(la fit futura, nempc perignem, feu per

potentiam divinam & fupernacuralem, & ^nonvi^natu¬

rs ; aliåsornnesejuspartesfuå naturaeflentcorrupti- bilesr*. Siver© ulteriusquifpiam qusrit, quaiis hic i~

»gniserit>&:an

mundi

partes fubftantialiter vcl acciden-

talitereoconflagrabuot ? Fatendum nobiseft, nemertb

talcm,.qus

graphicé

&

dilucidé cxplieari

non poflit,

Dicamus itaq;^cum Damafceno : Ignis, quo mundtupe*

i . rihtt>tältserit>qualemDem novit> nonqualem nosnovimus.

xxxn;

Pr&våri Ex his x<na<p*liKw$ didis,éos minus caucé Ioqui

cationes putamus, apudquoshic mundus quotidie audit, quod

tirca ti- fit iraintradiir*. Circumfpeöé enun bic loquendum

tulatto- eft,ne opera Dsi ^cum openbus tenebrarum confun- ne,fingu daraus,quandoquidem mundus quoad iubftantiam(u-

las c au- am confideratus,pulcherrima, ornatifllmaacmundif- fas&pto fimaresefi. Sinveto non ipfa fubftantia mundi fpe- prieta- ßctur, tid idquod ci accefiitvitij, exculpa Satans ac

ftt" hominis; id nobis fatendum eil,quod fcriptura dicit:

tjviunduvn htmcinmalignopofhumcJjtj» Atq; ita aliud ed Ioquide origine vocis alicujus,qugeanguftiqrefle fölet;

aliudverode iatitudinetpfa, qua voxquspiam

tropi-

cé,uthicperMetonyraiam,in ulu iongiusicfe extendit*

-■> ' XXXilL

Circa caufam efficieutéturpiflimé^errantj.Quot*

quotmuuduabstcrfloextitidvcomaacntifunt. 2. Fs~

/ v diüime

difllmé hicdeliranfc,

qui macbinat» bane mundanam

txfortuitoatomorumconcurfu

coaluiflecontendunt,.

3. Qui

nuganturhuncmundumabalio. quam^croilld

Deo trinuno pröduftum

eflo,

4.

Qui duos Pens, i-

* deoq; duo

öreacionis principia agnoverunt noum*bo-

nura aiterum malurrr^. Åbono omnia

bona, å malo

omniamalacffc ftatuerunt,

XXXIV.

Fabulofa funt,qu$ referunt Pcétse&

Philöfophi

tionnullide cbaö(quod abHebraeo toutato

3 in ch

dedu$umelfe exiftimant.) ante

orbemeönditura^xi**

åente, dequoOvid, 1«Mctam.

Lsintcmar e(ftettas (fquodtegitomnia

c&luitLs?

Untu erattotonaturavultmtnorbtj>9

£)nem dixereebsos&c.

EtHefiodusin Theog:

llTOiySfi Txr(>d)li?a,xb(&> ptvs}'avraa i^etm

Tai' Q> c.

Sxtitttaméckaos,poßhicUtt/ftma tettui.

Iroprobatur quoq; fententia eorum,

qui

mun*

dum,& quicquid in eo, nihil

aliud efle arbitrantur»

niii fpcårum quoddam>&

umbram eyanidam

^,

alle-

gaotesdi^um Pauli 1. Cor. 7.v. 31.

Valcant Judaei qui

fabulanturfeptemanteJ M.creata.»: Paradt(um>Legem, Juftos,Ifraélcm,(oltum

glorUyUieru/aUm & Meßt

am-»*

XXXV.

, Nonparum å via

veritatis declioårunt qui Deucn

6c folem formammundanam ftacuercnonTuntveriti.

Aut quandam hujus univefi animam, eamq; numero

unamacfingularem per corpus

mundi diffufam, &o-

ninesejus _partesanimantcm acyegetantenu.

C & ^> Jé.lo

il

XXXVT.

In finali Mundi caula ftatuenda plurlmum hal.

lucinantur, qui ci finera nullum

tribuunt

^> nectribue«

te ctiarn poßunt, ut quicunq; ^caecoac fortuitoquo.

dam atomorum concurfu mundum conflatura efle

ajunt.

XXXVIf.

Nec re£o tramitc inccdcbant, qui vel innumera-

bilesfimulmundos confinxerunt, inijsqj divcrfitatcm

maximam.»: velante huncmundum alium fuifle,poft hujus interitumitidem alium

futurum

exiftimant. Di- eimusitaq; cumPlinio, 1. z.c. 1. Furorefl, profettbfuror, egredi ex eo; tanquam interna ejus cunFla planejamfunt

nota,itaferutariextra \ quaßveromenfuramilltut reipoßttage-

te,qut fui nefetat: Autmensbominta videre, qua mundiutpß

pion capiat,q. d. non eft verifimjle aliquem intelleäu-

rum res,qua?extra M.funt h. e> qua?nihß funt,quoniam

easres quae intra M. funt& ob

oculos

verfantur, ^non

cernit acq;intclligif. Etcum Piatone in Timaeo,c'Mun¬

dostnfinitoseffe,imperitt cujusdam eft fententta,quieatgnorat, quorum perittam

habere oportebatf Udeatur

AntoniusRuvius

de calo & M.l. i. c.p. ^ t,

XXXVIII.

Hincquoqj faceflant&illi,

qui

vaeuum

feu

fpa-

tiumomni _corpore tam fenfibili, quam

infcnfibili,in

R. N.deftitueum, aliquot argucuencis, uepote exvafc

cineribus repleto ^{, motu} &c. petitis ^, defendere flu*

dent XXXIX.

Necnon 6t illi qui partimcubicam & pyramida¬

lem, partim cireuiaremfiguram mundoquoadCorpo¬

ra iimplich attribuerunt* keim*, qui mundumimper-

fe&umefleaflerunt^ut_perconlequensfacere videntur, qui piures mundo» excogitåruut» Nam

italéquere-

. - tur

"JSm

turMundum noneffe

$ttfa&um>quU

non

continet

ownias inquiccontraPlatoncm

Plutsrchui,

xxxx.

Kcceorumrationes

admittimus,qui mundo prin«

cipiumconcedentes, fincm deoeganu. Quorum (en-

tentiamåCafp B. cofmolog, fua quaeft, 14. aliquot ar-

gumantis profligatam yidcre licet. Haec de definitio-

ne,caufis, &affeäionibus mundi

affirmativé&

nega¬

tivediäa funto5in noftro propofito jam

tertium erit,

aliquot

quaeftiones,

cum

curtiflimis fuis deciüonibus

fubijcere, quarum

prima ita inftituitun..

Utrum Mundus

re£lé

^ t&vdici

queat ?

Occafiohanc quaeftionem

movendi

prima

defum«

ptaefle videturexl. 3, Plinij, ubi legicur: quafi Mundut foret (impltciter omrita, srSiv anhus» & quaft extra calum

(jf

terramnull^aforet^rerum effentia, imo quafi mundut

foret

tpfc

Deut, Ad quem locum refpondetur: quaudo Mun»

dus 71 o-Siv, aut univerfum appellatur, id

intelligen-

dümeft deuniverfitatequodamodo

limitata feu reftri-

£ta ad mundum Elementarem noninclufis naturisan-

gclicis,aut anirais primario humanis,

multo minus

Deoipfo, qnieftinfra & fupra omnia,nusquam

inclu*

fus,nusquam ctiam

exelufus, in

quo

fenlu

ha?c

ab A-

rift. (unt prolata-j; Extramundum funt gniia

perfeßtßtma,

incorporea>& Tfitam

indefc&tbtUm (f petfefttßtmam haben«■

tia-». Quorumnojnineiotelligitlupremamincelligen-

tiam, & aliasinferiores å prima fa&as, ucvolunc inter¬

preten. Sano tarnenlenfu vocabulum

hoc cö dilata-

ri poteft,ut compr«hendat & creaturas

lpirituales&

creatorcm leu Heum iplum afferente Jacob M. rert.4.

d*2*q. 5. ubi quatvor

rccenfet hujus vocabuh lignifr.

a«

O 3

ta-». r. Nofcatm, fcamviras,quam

fiftas,

f

nquit, eftqj

fumraa omoiura& fentium&non Entium gcncralitas.

2. Kerum vcreexiftentiumcommuneraquandam<rvA- quo fcnfu etiam mundi opifcxDcus fubuniver-

ikatecomprchenditur_.. ^Creacurarumomniumlyfte«

ma,qucmodosng^liparsmundi dicuntun.. 4. Corpo-

rearum& leofibilium naturarum fabricamj. In qua

tamen ftgnificatione notaodum ^: hane vocem fibi id

nondepolcere, utmnndus omnia fimul_{individua, quac}

fuccefiivé alia poft alia intereunt _atq, nalcuntur, acftu contineat; Sed_genera &fpecics; Individua veropo- téntiå &diveriotemporismomento comprehcndio.

11.

An detur

aliqua mundi cognitio

I

Quami/is mens humana in magna rerum caligi-

ne verlctur, ita ^ut perft&am& ablolutam Cognitio¬

nen) adipifci n^queat: aliquatarnen rerum Mundana-

fum cognicio cx;ftit. Multa ^enim per expericntiam

& induftriam hurnanam exploraca lunt, _quae fi dextré

& prudentcr adhibeantur, & ad ulum in vita ^accom-

nsodentur^* infinita profecto alta inde certödeduci &

redé judicari poflunr, quemadmodum artes omnes fufficicnterteltantur. Plurima iniuper in S. literis de

mundi caufis, affe&ionibus& ca-teris, graphicé &pla¬

ne traduptur , qua? incerta &

upq/dofa

cue non pof-

lunt. Quare non omniapeoicus in obicuro& abdito funt, utFyrrhonq voluerunt.

III.

Quonam

anni tempore

Mundus conditus efl>

asftivone an vernali?yel autumnali/

Ps hac

quaeftione

quatyorquidero foveptur

opi*

nioaes?