D I S S E R T A T I O D E
L E G A T I O N E E R N E S T I P I L D U C I S S A C H S O G O T H A N I I N S V E C I A M
A N 1 6 7 c ,
Q U A M
C O N S . A M PL. F A C . P H I L . U P S .
P R Æ S I D E
D O C T .
ERICOM.FANT,
H I S T . P R O F . R E G . E T O R D . S OC . R E G . S C I E N T . U P S . E T A C A D . R E G I i T T , . H U M . H I S T . E T A N T I Q U I T , S T O C K H . M E M B R O ,
P U B L I C O E X A M I N I O F F E R T
L A U R E N T I U S F R I D E R I C U S
S U D E R M A N N O • N E R I C I U S ,
I N A U D I T O R I O G U S T A V . D . / J U N . M D C C C V I I I . H . A . M . S ,
U P S A L I Æ , T Y P I S E D M A N N I A N I S .
KN
S A C R A M R E G I A M M A J E S T A T E M S P E C T A T Æ F I D E I V I R O ,
M A X I M E R E V E R E N D O E T P R Æ C L A R K Î M O
H I S T O R . E T M O R A L . A D G Y M N A S . S T R EN G N E S . L E C T O R I D O M I N O M A G I S T R O
Ob plurima in se collata beneficia et H#>nita banc grati animi tesseram
dat
LAUR. ER* W AHLBERG.
I N S P E K T O R E N H Ô G A C K T A D E
HKaa .EMANUEL WAHLBERG,
OCH
fru CHRISTINA WAHLBERG,
f ö d d S T A R I N G ;
Mine H uldaste Föråldrar,
Tillegnas mitt fdrsta Akademiska forsék under betygande af mia vdrd- nadsfullaste tacksågelse får Eder osparda omvårdnad och godhet. Unne Eder Himlen glådje och sållhet under den framskridande ålderdomen och mig den lyckan att altid rara vårdig namnet af
Eder
lydigste Son L A R S F R E D R I K .
D E LEGATIONE ERNESTI PII, . U n a s SACHSO-GOTHANI IN SVECIAM
A N . 1 6 7 0 .
H r n e f l i P i t , D u c i s S a c h f o - G o t h a n i v i t a m L a t i n e fcrip fit E lia s E y r i n g , c u j u s c o m p e n d i u m G a l l i c e a d o r n a v i t A n to n iu s T e is fie r , in n o f t r a m lin g u a m t r a n s l a t u m a L e o n a rd o E ke - bom & S t o c k h o h n i æ e d i t u m an . i 7 8 4 > in 8*o. N a t u s an . 1 6 0 1 . I n f t i t u t i o n e C h r if tia n a a d e o p r o f e c i t ; u t an. 1612 S a c r a m a d i r e p o s f e t Zw cc£iv, p u e r n o n d u m d u o d e c e n ni s . In e x e r c i t u R . Gu s t a v i A d o l p h i m il i t i æ t ir o c in ia f e c i t ,
& a d fu it in t r a n f itu L e c k æ an. 1631 & p u g n a ad L u tz e - n a m a n n o f e q u e n t i . P o f t e a a u t e m r e l i g i o n i s f t u d io t ot u s v a c a v i t . H i f t o r i a m E c c l e f i a f t i c a m G o t h a n a m , Seeken d o rfii H i f t o r i a m L u t h e r a n i s m i & B ib l ia W e i m a r i e n f i a e j u s c ur i s
& i m p e n f i s a c c e p t a r e f e r i m u s . C o l l e g i u m H u n n i a n u m o'), q u o d R . Gu s t a v o A d o l p h o & E l e & o r i S a x o n i æ J o h a n n i G eorgio a n . 1623 p r o p o f u e r a t N ic o la u s H u n n iu s ,
A S u -
a ) Compofitum hoc fo ret decem vel duodecim Cummi nominis T h e o lo g is, mille imperialium Salario donatis, Bibliotheca felefta et Amanuenfibus inftru& is, qui libros elaborarent ad controverfias, Hi
ftoriam Ecclefiæ ejusque difciplinam , Theologiam Moralem et Cafuifti- cam fpeûantes com ponerentque disfldia, quae inter Proteftantes orirentur.
a
S u p e r i n t e n d e n s L u b e c e n f î s , peculiari libello illis dicato*,, r e n o v a r e c o n a t u s e f t , m isfo hunc in finem filio Al b e r t s in a u la s G u e lfe r b u ta n a m , G o tto r p e n fe m , Danica m &£.
S v e c i c a m , in e n fe A p rili 1670 6). Q uæ e x hoc pr o p o fitc o f u m m a c u m p ru d entia deliberata fuerint in Senatu S v e î*
c i e o , c u m e x m a n u feripto E rici B enz,clii J u n . c ogno>- f c e n d i n o b is data fuerit occafio; rem hiftoriæ p a t r ia » a m a t o r ib u s n o n in gratam n o s faéturos exiftim am u s , lfi publicae lu ci c o m m it t im u s , q u æ h a ften u s fuerint ig n o taa.
O b iit v e r o E rn eflu s P iu s an. 167$.
Uthur 1670 d. 1 Decembris, Kongl. Senats Pro*- tocoll om Confiftorio Evangelico Generali i Tylkland*
H : r S t e n B j e l k e c) prop, thet han tillika med H ::r B j ô r n k l o w d ) oc begge B ijkoparne fr å n Strdngnds oc ?- fie r å h s h a f:r v a r it iilh o p a y oc efter befallning confe re ra ed t m ed D :r M e n t z e r o e) , oc H ertigen a f G o th a f) K yrk c R a id
M ir
b) ïn comitatu ejus, praeter Verporten, fuisle £foh. Balth. Gea- belkoto & Hieron. Bruckner, memorat Teisfier 1. c. p. 58* Sed p Tt\r- fo rte n & M enzerum folos loquitur Seratus Protocollum. Hi quoiqtue an. 1671 ad componenda Wittenbergenfium & Hdmftadenfium disfidiia in Sachfoniam a Duce erant ablegati.
c) Regni Sveciæ Senator.
d ) Regni Senator et Cancellari» Regiae Confiliarius.
e) B altbafar M entzerus, S. Theol. Doft. Sopremus aulæ Coiti'- cionator et Superintendens Darmftadienfis, obiit 1679. Legatiomemr ejus in Sveciam memorat Alnander Theol. Bibi. Afd. 6 p. 30 n o t .
f ) Ernefius P iu s, obiit 1675, X VIII liberorum pater. Ob ex e ?r- citi a pietatis in infantili aetate diftus Bet - Ernfl. Ejus cura pro-diiit Compendium H ilh Ecclef. Gothanum, Alnand. Theol. BibL IX. 15;,.
rso
M : r W i l h e l m V er p o r t e n om ih c s re lig io n s v ä f endet a n g å e n de g io rd e propoJitJon.
In ka lla d es B ifk o p ar n e D r E r i c E mp o r a g r i u s oc D: r N i e l s K u d b e c k i us .
H :r S t e n B i e l k e b e rä tta d e a t fc d an th e hade v a r i t t i l - hopa oc h o rd i H an s D u rc h l. H e r tig en s a f W e jm a r G oih a p r o - j e ä , dd h ade the f ö r f l f d n d t til l He r tig e n f i e l f g ) , a t f ö r n im m a om han i p e rfo n v ille u pkomm a . oc th h a n referera d e f ig p ä f i n H e r f a de r s K y r k e R a d fen d e th e e fte r h o n om , h v i l - ken in ko m m a n d es■ g io rd e en m u n t el g b e r ä tte lfe , oc g a f th et fe d a n flzrifte lig e m ö fv e r .
Sed a n em ed a n th e v i f e a t t D :r M en tzern s oc hade t h e r v i j d n å g o t a t t p å m in n a , f å fiiickade th e e fte r honom til a t t f ö r n i m m a , h va d han fo m en Ma n a f m o g n a re exp erien ce
t i l l fa k e n s illu ß ir atio n k u n d e h a f v a a t fe ja .
A lla begge• r e p r efe n te r a d e , v i d n är v a r a n d e t i j d h ur u f a r l i g i t th e t v a r m e d th e n r ä t t a E v a n g e lijk a R elig io n e n , h v ilk e n f ö r them fl o r a oenighet b la nd lä r a r e n a ku n d e lijd a a lt f ö r m y c k e t, t h e r m a n icke i t i j d v o r e b etänckt p ä n å g r a m ed el th e r t i l , J df o m ib la n d a n d r a H e r tig e n a f S a xe n G o ih a a f C h r ifle lig it 0)c b e r ö tn lig it f ö r f är g h a f i r b eg yn t at t g iö r a .
H :r S . B i i e l k e b er ä tta d e a t D :r Ni e l s H u n n i u s i L y - beck K ) hade u t i f a h l . K . G u s t . A d o l p h s t i j d g i f v i t et
A 2 f ö r -
g ) A l b e r t u s E rn e fli filiu s, natus 1 6 48 , Dux Coburgenfis ob
iit 1699.
h) Nicolaus H u n n ius , Æ g id ii filiu s, Th eo l. D oft. e t Superin
tendens Lubecenifîs, obiit 1643. A llegat B enzelius ad hunc locum
f ö r ß a g a t til then E va n g elißta religions fd kerh et et Conßßo- r i u m borde u p rd ita s pâ en v ijfs o rih i T yfkland a f vis fe p e r fo n e r c o n ß iiu e ra d t, h v ilc k a i) fkulle fô r fv a r a religion en c o n tra a d v e r fa r io s , oc i') confervera enigheten in tccleßa o rth o d o xa .
H : r B j ô r n k l o w . the m ena oc nu thdrm ed, at thesfe per
fo n e r borde cenfurera alla J k rifte r fem tryckcs at icke någ o t m å tte p u b licet as religionen till prejudice y h vilkct alt the för m en a k u n n a b rin g a til v J g a hos the E vangelifke K onung a r oc F u r ß a r , fe ja n d e: a t the oc ih en nr propofition hade gjor d t f ö r K o n u n g en i D a tim a rc , hvilcken hade intentionen beröm t, m en lo fv a t f v a r n d r K . i S verige fig hade fö rk la ra d t. Hv a d n u fie lfv a intentionen vid ko m m er; få d r fu lle r then hoc te m p o re th er fo m P a pißerne oc C alvinißerne m dchta tilltag a , m y cket g o d oc b e rö m lig t m en media vore therem ot betdnckelig ey oe in te t til a t p ra ftic era . ty i ) jkulle der igenom Eccleßa Sv e - ca n a d r a g a s till et a nnat R ike quod ad ju risd iiïio n e m Eccle- ß a ß i e a m , h v ile k e t in te t u th a n p â en R ijcksdag künde ß ut a s . a) O m th et d n künde Jkc, f å torde thet intet utan foidl d nt a ta le C o ncilium p e r in h ib iio ria s disputeras ab Im peratore R o m a n o , em edan thet intet hade något fn ndam ent u ti J u r e pu b . oc th e s K i l l A r tic e l. 3) Skulle ihet blifva en Stoar f vå rh e t y h v ilc k e n fo m Jkulle f d it ja th et t a Collegium. 4 ) Skulle oc d is - fe n tie n te s in religione jig em ellan g iö ra Concilia och foed e r a fh e r e m o t, oc m ed deras Jlora m acht distur ber a alla g o d a C o ncilia. D e k ü n d e v d l f ö r ß ä a it thet torde b lifva någon f?) å r het v i d fie lfv a p re fid iu m oc diretlionen , ch u ru the J a m * m a fö r m e n a s ku nna b lifv a am bulatoria. Eleftor Saxon ic e
f k u l - D o f t . S a l. E m C yp ria n i Compendium Hift. Ecclefiaft. p. 1 8 2 e t 1 8 4 ? quod tamen v id er e mihi non co n tigit, nifi forte idem, ac C o m p e n dium H i ft. E ccltf. G othanum, de quo vide Alnander, T h e o l . BibL I X . 1 5.
fk u lle få fo m v a r a n d e s a p r im a r e fo rm a tio n e in p o sfesfo rio p r e ten d er a th e t fa m m a . M en få /o m E le ä o r F a la t i n u r , fe d a n d ire flio n e n kom i f rart honom tr å d d e f o r th e n o rja ken t i l C h a lv in ifm u m -, ellieft oc then laken i R e g e n sb u rg få r o r ja k a d e f l o r t r ä t a , J d k u n d e th e t oc ä n n u j k i e , oc in te r E le ä o r e s S a x o * n i et B r a n d e b u r g i et S c h ifm a d e r u ti lä tte lig e n u p flä .
R . D t o t z e n / ) J a g n o g fa m t f ö r u t a t d å r ä n få d a n t co lle g iu m kunde in r ä tta s , a t th et in te t fk u lle h a f v a s något f l å n d , th e ft e lfv a f i g em ellan fl'u lie begynna någon g a le n /k a p , oc eliefl fliu lle C a lv in ifle r n c cc SynC retiflec g io r a ä fv e n th e t fa m m a .
R . Cantzlern k), th e t ä r t i l l a t t b ekla g a a t t th e n E v a n g c U fta R e lig io n e n L ijd e r m eh n . M a n J er a f fld flc b r e f- v e n th e t C h u r * F u r f l en i B r a n d e n b u r g h a r v e la t d ifp o n e ra M a r g r e f v e n a f B a r e u th / ) till C a l v i n i s m u m , Jo m Jå th e r u t i J o m a lt a n n a t b r u k a r m ånga m a c h in a tio n e r. M e n f å m åfte m a n v ä l g i f v a acht a t the n m e d ia Jom m a n d r n a r b r u k a p r o S ta b ilie n d a re lig io n e E v a n g e lic a icke f S r o r f a k a m a ju s m a lu m . P å m in n e r Jig a t D : r M e n t z e r u s h a f v e r icke eller a ld eles k u n n a t g illa th e sfe fo r fla g e r , n ä r h a n m e d honom h ä r * u t i d ifc u re ra d e .
E p . S t r e n g n e n f i s . h a n f å r f in p e r fo n ku n d e in te t f e h u r u hoc r e r u m f l a t u der J å fo m T h eo lo g i f g em ella n ä ro Jå o e v fe k a n u p r ä tta s . H v a r i f r å n J k u lle T h e o lo g i h ä m t a s ? in t e t a f H e lm fie d , icke eller kunde th e m e tu S c h is m a tis exclu - d e r a s : d r ages th e oc in m ed Jå f o v e r a th e t r ä t o r och f a f l t h e s fe h ä r v a r a n d e d e p u ta ti f ö r m e n t e , a t m a n in te t b e h å fv e r
t h e m ,
i) C omes Petrus Brahe,
k ) Comes M agnus Gabr. DelaGardie.
I) Chrijlianus Erne f u s *£• 171a.
t h e m , or di th? exclufi in te t /fcole kunna giö<-a något in ta n to a lio ru m D o tto ru m n u m e r o , f å vore th et lik v ä l i c h a l- deles tr y g d t. icke eller kunde m an approbera alt h v a d alla få - d a n e D o ä o re s hade flz r ifv it emot H elm ß adi enfes. få jo m T h e o logus q u id a m a n o n y m iis, re v e ra tam en G la s fiu s m ) v i j f a r , v ijja n d e a t IV itteb ergenfes oc L ip fe n fe s brukade tllaka oc o tie n lig a p h r a fe s in J u is f e r i p iis , fam rna book hade fa h l.
D i l h e r p u b lic e ra lå tit. A t t th esfe d ep u ta ti fö r m e n a tlneita C o lleg iu m ku n n a au t hor ife ra s fu jo m Synodi oc g a m b la C o n c ilia , th e t kunde in te t v a r a ; i Synodis vore icke allenaß T h e o lo g i, u ta n oc a n d ra m e d , voro oc f a r l i g i t at g ifn a ih e tta collegio fä d a n m a c h t. D :r H u n n i u s fu jlin e r a »* f u l l e r a t v ijfa en få d a n p r a x i n a f V . & N . T ejl. men alt f å f ä n g t , tt) C o n ci
liu m H ie ro fo ly m ita n u m fo m h a n a lleg u era r v a r in te t få d a n t . fe d a n ta la r H u n n i u s em ot fig fie lf : I e tt ru m J ä g er h a n p a cem ecclefia v a r a allen a ß en d) ö m , fe d a n ta la r h a n om th e tta C ollegio, a tt th e t kunde icke allenaß S t a t u e r a , h v a d r ä t t v o r o , u ta n oc S fv e r ty g a s till fa n n in g e n } h v ilc k a begge t e em ellan c o n tra rie ra .
D e p u ta ti regerera d e h ä r e m o t, a tt få d a n e d is fe n tU n t es fk u lle till thet rin g a fle i dera s fa m v e te v a r a ö fv e r ty g a d e , m e n th e t ä r in te t nog. C o n tro v e rfia ta m en non c e sjå n t. D 'e t v i j f a s n o g fa m t a f C olloquio M a rp u rg e n ft h v a r e ß Jedan C a l- v i n i a n i b lefvo c o n v itti oc re c o n c ilia ti cum L u th e ra n is , i n t e t v e tta n d e s L u t h e r u s b ä tre ä n a lt v o r e therm ed g io r d t. A fe n n ä r C a lv in ia n i D o ftores kom m o hem till f i n a , och fin g o h ö r a th e t th e hade g i f v i t a lt f ö r m ycket e fte r , tå fa d e the fig a l t h a f v a g io r d t dolo b o n o , oc v a r fe d a n v a r r e ä n f ö r r . L ä i- f e u r e r a d e th e r h o s a tt til p ro p u g n a tio n e m re lig io n is f å flå r t h e t m ycket p å m ä n n ifk lig m a c h t y Järdeles p å O fv e rh e tS p e v fo n e r ,
h v i l - w ) D oft. Salom. G lasfius, Superintendens G othanus, m o rtu u s 1653, Philologiae Sacrae auftor.
’ih v ilc k a G u d b e fa lle r g ier a p o r ta r n e v ijd a & c. M e n a t t J a n - ningen J k a ll h a f v a f m k r a f t , th e t ko m m er a f G u d a lle n a ,
\h vilcken v i j fö r n d m b lig en Jkole lita p å oc S e c u nd a rio a llen a fl J c c p å e x te r n a s p o ic ß a ics .
F in n e r a l t j å in te t r å d e lig it eller p r a ftic a b e lt till a t t i n r å t t a et J a d a n t co lle g iu m. M e n v d l v o r e a tt e tt colleg iu m a f m in d r e a u th o r ite t bejtåendes a f fr i d f a m m a oc o pa r tijk t p e rjo - n e r kunde u p r d t t a s in ecclefia r e p r a j c n t a l i va , oc a t th e fa m m c f ö r ß oc f r d m ß fa t t e r ä t t a S t a t u s C o n tr o v e r ftx , th e r - u tin n a n hoc te m p o te m yc k e t p eccera s fö r k la r a d e Jedan con- t r o v e r f a s m ed tie n lig e dtttis S c r i p t u r a , Ö* e x p r o p r ia fe d e a e f u m t i s , j ä m v ä l c c h y th e r th e t kunde J k e , ce n fu re ra d e å c r f- p t a T heologica , a t t icke alle fin g o p r o lu b itu Jk r i f v a .
H e r R . D r o t z e n . A t t ma n ß c a ll v in n a t relig io nen n å g o n e n ig h e t, ih e t d r n u m e ra in te t ti l l fö r m o da . IVore et
h u f v u d Jåfom te m p o re Co n jla n tin i M . Jom ft e lf p ra ß d e r a d e , t å
•n a r n å g o t h o p p , v o r o och K . M . i S v e r ig e c a pu t E va n g cT f- c o r u m , f å ku n d e d n t å v a r a n å g o t , v o ro oc T h e o lo g i f r i d - J 'a m m e oc G u d f r u c h t i g e, J å h u lp e th e t och m ycket. M e n n ä r Jrom T h eo lo g i d r e a m b itio ft, R e g e s SJ3 P r in c ip e s E v a n g e lic i a f
ä i j k i l l i g t in te r e s je , f å at t the in te t k u n n a f o r m er a e tt v d r c k , f å d r ingen fp e s ö fr ig . I P i h a f v a n ä ß B ib lie n A u g u fia n a m C o n fe sfto n tm oc C a th e c hifm u m L u t h e r i , fo m d ro k la re r .o g , m e n th e r ä n d å d if p u t e r fk u lle upkotnm a-, tå ku n d e m a n g å J i l l f o r m u l a C o n c o r d ia, h v ilk e n å . 1647 b le f gilla t oc a p p ro - è e r a d t. M e n th e t d r a t b e k la ge , a t a m b itio Of S u p e r ß i t i o T h e o lo g o ru m in G e r m a nia J d tilla g e r . D e r a f th e odndelige J c r i p t a h d r k o m m a , a t t d e r a f in te t a n n a t fp ö r jes d n i r r i n g a r , h v ilc k e t ib la n d T h u r o n ic n fts S y n o d u s , oc M i ße n t a E x e m p e l u t v i j f a . E llie ß h u r u m a n b d jl J ku lle a n g r ip a e t t J å v i ck t i g t v d r c k , oc h v a d c o n ß lium d e r v i j d borde t a g a s , th e t d r a f J l ö r r e e fte r td n c k ja n d e , oc bord e p å en R ijc k sd a g a d delibe
r a n d u m c o m m u n icer a s Stä n d e r n a .
R* Cantz r
R . C a n t z le r n tackade p å K . M :ts vdgn a r th e gode H e r r a r a f R . R â d oc B ifkopar Jom hafv a ta g it fig uppåt th e n m ôdan a tt conférera med the deputera d e , tv ifla r in tet m ed m itid re th e a f conferentien Idrer hafva Jatis fa ftio n nog. M a n h a fv e r fu lle r ku n n a t affee a tt thetta forfla g in te t h a r lå tit fig praÙ icera-f men f å kan m an dntä f öa n te n m u n telig en eller J k rifth g ifv a s till M : t t u ti in tentionen d r intet ifrän themr f d k r a th e m , a t K . , h v ilc k e t, them kan f v a r , v i j d h v ilc k e t tilljd lle K . M : tt kunde billigt berömma Ha n s D u r c h l, H e r ti
g e n s a f G o th a gudeltge och bcrömlige prop o fitu m .
T h e f e s.
T h . I.
N M impedire videtur, quo minus Stilus curiæ feu foren- fis idem fit ac vulgaris.
T h . II. Neque rationem fubesfe credimus, cur voces vulgo non intelle&æ in Sacris oraculis atque Legum Tabulis adhibeantur.
T h . III. Sine Hiftoriæ et antiquitatum patriæ notitia plura Le
gum loca fruftra explicantur.
T h. IV . Quid indigitet Salutatio communis: Guds f r e d , quid alltnånnelig L a n d sfrid, quid bryta Skrock & Ojf-Sochnar, R ättegångs
m å l, Läger sm å l, Urbota m ål, Målsägande, G enmält, E dsort &cc., medii ævi mores fi ignoraveris, non intelliges.
T h. V. Multa quoque, quæ adhuc in ufu funt, adagia ex eodem fonte derivantur. Ex. gr. Båra Hundhufvudet.
