SPECIMEN THEOLOGICUM',

// z.

D. D.

SPECIMEN THEOLOGICUM',

SISTENS

SUMMAM DOCTRINJE

REVELATiE

DE

CHRISTO

EX JESAIA ILLUSTRATAM;

Quod,

Ex Gratia Indulgentia Speciali

S:a R'.ce M:tis

Juffii & Conf. Max. Vener. Fac. Theol. Upfaf,

In Regia Academia Upfalienfi,

Publico bonorum examini fubmittunt

MAG. OLAVUS DOMEY»

Facult. Thcöl. Adjunåus & Paftor in Nås,

Et

ANDREAS LÖNNBERG,

Weftrobotni«Hlis.

In Audit. Guftaviano d. 26 0£tob, MDCCLXXI.

Horis ante vieridiem conjvetis.

UPSALIAE,

Apud Joh. Edman ^, Reg. Acad. Typograph.

Prophetavit Efaias ^necdum dcccm tribubus in Hierufalem in captivitatem dn£tis: Sz in Judxa,

a c de titroque rcgno ^, nunc commixtim, nunc fe- paratim texic oraculum. Et ^cum incerdum ad prae- fencesn ^re piciat hiftoriam ^, & port Eabylonise ca-

pti vitatem reditum populi fignifieet in Judasam ^;

tarnen omnis ejus cura de vocatione gentium, &

de adventu Chrifti ed.

Hieronymus.'

fu ^m us Benignrffh

placuit primariam hane docirinam omni tempore ,non

Novi Jotum [ed etiam Veteris Teßamenti, nobis patefa•

cere. Et quiim Cbrifttano nihil fit prius, antiquiuf nihil, quam omni opera rt mar i hoc wyjicrium f

quod etiam angelt infpectare cupinnt, veritasque ^, col-

tat is oraculis divimsy magis eluceat\ prxepua rno%

tnenta c ce lejt is dtjciplina de Chriito in dt c are if ex

JeJi ja , vate de Cb>ißo omni um & clanjjinio ma*

xime illußri, per D. g. pro virilt parte explicare, in

a mm um induximus. Le ct ^o ris a ut em Ja v or t vi nobis pa- cijcimw ; cum, parce ac breviter omni a trattantes^

'indiets magi t, quam commentarii vice J ungamur, necejlum ji\

A §.T.

# ) ^« ( #

$. L

Somma eorum, qux Reve^ado nobis tradidit

de Chrifto, ad hare praecrpua momenta reterri ^pot-

eft: I-o Chriftus eft verus Deus & honro, non ja¬

men nid una perfona; 2;o Chriftus eft mediator

Deum inter & homincs _per frip'ex officium fuum, Propheticum, Saccrdotalc & Regium; 3:0 atquc id-

co mutationes fa bi it, unde di ^verit (latas orti tunt ^,

(latus fciiicet humans Chrifti naturs exinanitionis

atquc exaitationis.

§. IL

Chrifius eß verus Deus. ffoc do£trina ^> a Cbri-

ftiants merito in praecipuis habenda ^, multum lucis

& roborts ex Jefaja, Scriptore ^vere EvangeHco, ha¬

bet. Notae i;o funt dicendi forma» in N. T. qui»

bus Chriftus anpellacur t c A kol) ro £1 ^% principium 8c finis, primus & ukimus si), utpote exiftendi neque inkium _nequc finem habeos, fed serernus adeoque Deu^;hi autem toquendi modi deturnti & illuftran*

di videntur ex Jefaja: C. 44, 6 dicit Jebovah Rex Jfr a e Iis 8f Redemtor ejus i. c» Chriftus ^{: ego} Jum primus l? ego ultimus. & praeter me non efl Deus;

& C. 481 12; Ego idem ^, ego primus, etiam ^ego novitfimus; v. 13. etiam manus mea fundavit ter•

tam, & dextra ^mea perfecit ccelos, civ. C. _41, 4, nnde conftar% Chriftum hac phraft tanquam chara-

£lere diftin£rivo, ab omnibus fällts & fnuriis _ge!%•

tilium diis kcernL 2:0 Paulus Rom. 14, lo. ir0

probat ⁵

*) C fr, Afoc* 22} /3, Cf /, $. ii, .7. C, 2, &. C. 2/, 6,

# ) 3 ( 41

probat, no? omncs confiituendos fore ni tribunal Chrifli ex Jefajae C ^45. 23: iVr me juravi,

veraci verbum , non revertetur: quoä t ni*

bi fi incurvaturum fit ^{omne genu,} juratura omni t

lingual & vere ornnino, id coiligic divinus Paulus?

nam aO:um quidcm antca usquc a Cap* XL fuic, dc illoftri illa & _magna convcrlione gentium ^a cul-

tu idoloruni ad religionen unius & vcri Dei, per Chriftum procuranda, heic ve ro & v. 24 fermo vi¬

detur e(Te de tanta tamquc univerfali hominuna

converfione Chrirtique agnitionc, quac non nifi in

excremo illo & univerfali judicio Jocum habicurt (it, nbi proprie omnes Chriftum adoracuri ejusquc

reverentiam habituri mint. Ex teftimonio ergo

Apofloli hujus certiflime novimns, Jehovam heic loquentem efle Chriftum; ex Jefaja ^autem fimul

indubium eft, a capitc quadragdimo primo usque ad quadragelimum fextum, verum loqui Oeum,

fe foium Deum efle concendentem, & confirman-

tem ex creatione totius hujus univerfi C. 4?, 12:

ego feci ter ram, & hominem fuper ca creavi\ ad

tne quoä attinet, manus me# extenderunt ccelos zf

omnem exercitum eorinn orclinavi efr. v, 18. irem

ex prsefciencia futurormn , qua, furomus hic Dens

& Jehovah ru<nam& pernicicm Babelis pe* Cyrund

cffLiend <n, ionge ante eomplemcntum fuum, mo d ) eminenti perquc omnes aecates admirabili, prae.

dixic v 20. 21. efr, v. ?. 4, Cmftus ergo heic apnd J f.j^m loquen ^, eft Summas & vcrus Deu«v 3.0 Johannes C. 12, 41- doeet Jelajam vid'Jfe glo-

A 2 riam

# ) 4 ( #

rim 'Chrifii efi de eo locutum fuijje C 6, ^{i • 10.}

unde fequitur, ut Chriftos Cir (ummus & cremen«

djs ill'« Dens; nam dicirur heic non (bium \3itf v.

I fcd eriam Jebovah Zebaoib v. 3. & quidem rnp imoiftparabilis 8c unicus, cui nihil par & find e

cfle poceft, & v. 5. Kex Jebovah Zebaotb ^\ hic ja-

hovah tempium, quo folus Deus adorandus erat, majedatc fua adimplet, 8c tremorem, non nifi fiim-

xni Numirvis, prophetae incutic: ut omnia heic con- fcntiant ad fummarn 8c ^veram I)ei notionam de-

cSarandam. Unde non mirum, Chriftum vocari a je«

faji Deum fortem Jef ^9, 6. ^vera miracuia ipfi ad-

f'cribi JeC 3J> 5< b. ^7. univerfidcinque cukum ipfl

(kberi Jcf. 45 ^> 23.

§. Ill

Cbrißus efi ^et i am venis homo. Qu um placuii-

fet fummo 8c cSemcmiffnno generis noftri Parenti

eo fine mitfere Kilium, ut juo facrikcio noftra pia-

ref peccata, neceffuni fuic, ut natura, & quid era

humans, induemur, _verusque adeo homo fieret, quod Novi Foederis pande&se clariffime loquuncur

#\ Nec minus clare Jefajas, qui, prae ceceris, de Media ejmque fads & crirerüs, fvavifftmo cecinit modufamine : Jef. 9, 3. Namque puer natus eß

nobis« filius datus efi nobis 8cc, Magnus hic 8c fingidaris Puer, ex contexru föret, iiberaror Galt«

laa gentium C. 8 ^> 23; Sedcret fnper throno Da-

'vidis.

u) Qr- 7°b' ^1, 14% Lue. 241 3jt, j Job. 1,1, Luc. a»

J2f Rom, Si 3. &ry.

# ) r ( &

iiidis C. 9> 6; eximia Sz divina haberct prsedicata

v. onde non poccR alias, ^a jcfkjn fignidcari,

quam Chriftus, illoftris ilic Puer, q ut Gallhcarn fua ^_

do&rina fuisquc miracilis illuflravic, divinxquc fuae

naturae huroanam adunivic ß). Habcc praeterca re- veLita do£trina, Mcffiam oriundurn före, ^qua hu«

manam fciiicet naturam faam, ex Familia David is,

eaquc decrefcenre & pens infcrmortua; id jefajas

tanquarn divinus Propheta & poeca ita pingicC. II,

I. Et exbibit fwculus de trwnco Jifcbai, ramm

e radicibus ejus effloreftet cfr v. Io, Chrilli fciiicet

tempore, profapia Davidis ^non abfimi.lis fuit trun-

co live fuccife arbori, ^ex cujus r&dicibos benedi-

A 3 £tas

$) Senbit Kimchi in comrnent. fit o ad hane locum,

hsc refpicere Hiskiam, quam in diebus regn i ejus illa Ja»

hts facta fit J/meti, ut percujferit c »fira Afjyricrum ; putat*

que plurima lUa nomina, in hoc commate conjpicua-} ad Deu/it

nominaiipem efie referenda, folumqtte i Hud : Priuceps pacis,

ad Puerum kun c per ti nere; Jed multiblici de caufia non he¬

lte het ^c eommentatur mfignis ilie Jitdjeorum interpret > nam ej ur explicaiio o3 coaSta admndum, Ef accentuum declrinet

von minus, _quam Grammatica 3 qua T) tdud demonflrativum

tunc requireret, contraria efi; minusque conveniens videtur ^x

Dco nominanti mu'ta epitheta hoc modo accumulare, puero

vero fuje dfcrtbendo Ef nominando, un um tantummodo rehn-

quere; nec pr&terea commodexJalvo contexttt, poffunt bat c omni a

de Hiskia explicari, utpote qui nec Uber av it. Gahlneam v•

Cap. presc nominatam, nec udo modo lüußria illa pra»

dicata, qua Puero divino heic attrihuuntur ^, ferre poteß §

reg vi Hiskice brevi fuit finis, ipfique baud mulio po ff pr&.

dixit Jcfajas, filios ejus minißros j ut ur os regis Babylemis;

<» ) 6 ( •

Sus ille furculus, Salvator mundi, qua horno, fuc-

crevit adolevitque; cfr. C. ^53, 2: Sc adfcendit fic*

ut furculus coram eo , ficut radix vtl potius ra•

mus ex terra ficca, inftar furculi fcilicec e terra, in- primis arida,non nid fenfim ped^tentimque proput-

lulantis, ad virilem srtatem pervenic Jefus; quod

eum hominem fuiffe, humanoque more accievis».

fe, evidenter prodit. Quid, quod Ev®Hg.elieaE ve- ritati propius accedit Propheta noder, prxdicens

ex vir2me concipiendum naftendumque fbre Chri»

(tum C. 7, 14. ubi notandum confilium mentem- que tuiiTe utriusque Regis Syrsas & Jfraeiitarum,

Dmiüam Davidis regiam exftirpandi, biiumquc Ta-

beaiis regem creandi v. 6. atque ob hoc ipfurn ^,

domum Davidis maxitne folicitam fuiffe v. 2. ti- mentemque ne fernen Davidis periret, promis- fumquc Dei de »terno Davidis regno evanefceret,

& hoc modo de omni ejus fpe & fide a&um foret;

fignum ergo hoc illi Deus dedit, virginem fcilicec paritoram iiüum, cujus nornen vocabitur Immanu¬

el y), quique explicacius defcribicur C. 9, y. 6.

ubi hic filius dicitur non folum _puer, fed etiam rni«

r ab i Iis, _pater aiornitatis, Dens Heros See, ut mirus hic hiius fecundum Jefajam ^non fueric lolurn ho«

wo%

y) Kimcbi in comment ad b l negat efje vir¬

ginem. fed juvenetn five maritatarn five virginem, üxorem«

que Schaft regis figmfiairt; contra tarnen v'teres verfiones %

que hic virginem habent, u/um Hiblicum; nec excipc-

re ne-ep eß Prrv. 30 ubi etiam virginem uotat, aliter

i et fentiente Kimcbio.

^ _{) 7} ( &

wo, fed erism Deus , non tarnen nid onus five u- na perfona *}.

§. ^IV.

Chriflus Deus & homo talis faflus efl, qualis operi mediatorio perficiendo idoneus efTet, quod

tribus ponYfimurn partibus feu officiis abfolvitur,

propketico i c i 1 i c zt, Jacerd&täli 8c regio ^, defumca ra- tione ordinis a tempore, quo pra?cipue hsec pera8:a

fuerunr. Nobis eremrn milen? Sc infelicibus non u- no modo & _parte mederi debuic felicitatis nofirsr

Infhnrstor Sc Salvator, Jefus ; fed vcra beatitatis cognitiooe deflirotis falurarem dobtrinam impereiri,

poenas nobis debitas luere partaque bona tribuere tuerique necefTum habuit, ut quidquid a prophe-

ta, (acerdotc Sc rege exfpe£hri poterac, ea nobis

univerfa Chriftus dederk. Unde fub triplici hac

dcnominatione Chriflus, ut mediator fclicicatisque

noflrse vindexj confiderari fvcvit.

Fropheta fuit Chriflus, utpote legatus imme«

diate a Deo miflbs ad parefaciendam volontstem

Patris de modo rccuperandss fålutis ^per fuum fan- gvinem. Matth. 17 , 5. Joh. 12, 48-50. &c. & vel hac

parte omnibus rdiquis prophetis prstflitit, ut ju-

cunda potiffimum, iolatii plena generique noflro

la-

*) Si dißum illud jYef. 48> 16 de Spiritu San&o ac*

cipiatur, uon bac effe poteft Sacri Scriptoris mens, ut Spi¬

ritus S. miferit Cbriftum, qua Dtvinam ejus, fed tantum -

mode human am naturam, quam Spiritus S. divtna vir tute

donisque miraculorum ornovit,

# ) e i #

fifutarla annunciaverit. Unde Jeiä?as longau & i?-

Julirem fuam concionem de Chrillo C. 40 S.&rc it

aulpicarof: Confo/amini, confolamini pop ni um Me»

um, Deus vefier\ loquimi fuper cor Hier of c»

lynics, clamate ad ^tam &c. venture fcilicec fo-

rent tempora, quibus non folum Chridus ipfe fcj-

Laua 8< felicitates homiriibas annunciaturus, led c£•

jam idem sliis, Apodoli* fcilicer, in mandat is da¬

tums etTet, fuamque do&rinam mir«cutis ccnfirma«

turtis, qua maxirnarn ^parecm, beneficis, oronesque

cdeo partes propiieta; expleturtis eilet ct). Jcf.

C. 491

k, Qua pbrafes not an dum bic eß 1D&T verti a Lutber ^o

dint, jed reciius fart a (Je dicet olim Deus vcfter, qimnt fntura tembora videantur bic opponi preefeniibus, quibus 'Je*

fa jas non fere nifi vin la <f c la (tes populo Juo dennncinverat\

detnde loqut fuper ^cor, proprie cj]e loqui ad animi f.:o»

tentiam i. e. grata & Jolaiii plena, vid. Genef 5^, j. jo , 21.1 q nod ad argumentum rem ipfam adtinet, quam bic

crdituv jjefa/as f ad ßnem usque libri videtur pertexere,

ej/e ma{tnam illam convcrfionem gentium £f lucem Evangelii

per Meffiam acceniend >m . quod ipR judxi in cotnm. ad b. 1.

agoojcunt, licet Grotius bac de ad ^ventil Dei ad perdendam

Babylonem explicet / etiam de koc agitur quidem in feqq,

Jea i rim ^yta m/teries £r re tims eß ad ven tus C hr ißi ad con-

vcrtendos ef libernsdot bomines, quod bic in (pecie patet, pr <2t er citat. N. 1 eß. Marc. /,/- 9. Matth. 3, 3 f»h. r 23.

j Petei /, 2j ex iplo e ont ex tu : Hierojolyma enim bic ut

ß ans & civibus a band ans dejcribitur v. jy quod t empor i i us "

per dit £ B obylo ni s non* convenit; nec mat ertes Condoms e.

g v. j ct. exitio B abylonis combe+it, jed optime Evangelt ^{o ,}

quod omneni pt etat em cf merita bumana nihilifseit folam ^•

que fidem fibi habendem depojcit.

& > 5 ( #

C» 49 »i*7* loquitur ^magnus flie Dei Scrvus,

cujus mentio jam ftöa fucrat C. 42 ^, quique omniarn

ciariflime dcfcribirur cc. 52, sy, & ica quidem lo¬

quitur, ut faule heic agnofcamus fummum noftrum

proph ^tam, Chriftum, dum profitetur, Deum vé

2, pofnijfe os fuum ficut glad:um acutum, & telum

expurgatum ^, ob m i ram kilicct illam vim ^, qua

do&rina evangelii gentes penecravk idglolatriam-

que devicit; & v. 6. dicit Deus leve eft, ut fis mi«■

hi fervus ad erigertdutn fiemmata Jacobi> &Jurcu-

/oj Jfiaelis ad reducendum; fed dedi Te in lucem

gentium, fit falus mea tis que ad extremitatem

terrae; univerfaiis fcilicec propheca fuic Chriftus,

qui fua iucc orbcm terrarum illuftravit, fuperfti-

tionemque hucusque mundurn occxcantem rece-

dere. jnflir. Jef. 5-0, 4, 5. fiftkur Doftor ille gentium,

Jefus Nszarenus, ut talis,cui dederat Jehovab lin•

guam do dl am i? aures patulas, ad percipiendam fei«,

licet declarandamqne voiuntatem Dei, & doftrinam

Evangelii, de falute gentium; non qui fua verba,

(ed qui infpiratus, locutus fuerat; qui proprius pro-

phetae ed charafter cfn Jef. 61, I. Eft etiam no*

tatu digniffimus locus Jef 40, 11: Sicut paftor gre*

gr em fuum pafcet> in hracbium fuum coliig et a gnos,

£/ in gremio fuo portabit: lablantes aquatum ducet9

qui ctiam ad explieandum munus Chrifti prophe-

ticurn adferri fölet ex Jefaja; fed quum notio illa

pafloris, qua pnrtem,alia fuerit apud Orientales po-

pulos, quam nos, quibus ctiam doftorem Ecclcfije

ßgnificat, vereor, ne reftius _B ad officium Chrifti _gium re-

$ ) ro ( #

ginm pertineat, fenfusque is fit: Chriftus, virtuti

& potentix iux regadjun&urus erit tenerom a»

morem & curarn paftoris fcilicet gregis.

«. v.

Sacerdos etiarn futt Cbriflus. Hsec efl prin-

ceps muneris Jefu mediatorii pars, qua,infi:ar ve- ri facerdotis, _peccara hominum expiavit, & pro iis deprecatus fuit, jusque intercedcndi apod Deum habet, quo minus ipfi nos peccatorum pcenas ki-

amu?* Fa&a autem eft ipfå hstc expiatio fubftitu-

tione vicaria, qua, Chriftus innocers ipfe fceleris-

que purus, noftras vices fufcepit, pro nofiris pco catis pcenas pependit, omnkjue noftrse obiigationi

ex alTe fatisfecit. Necefiom ergo fuit, ut (tmimus hie

Sacerdos , noftras vices gerens , in humili condi-

tione & Servi fpecie,multa pateretur, plagas nobis

debitas ipfe perferret, mortemque pro nobis cbircr.

Hac do&rina plenaefum Novi Foederis tabuIse oj; Deo

ob hoc ipfum fit fempiterna laus, quum illa imprimis

nitatur omnis nofira fides & falus, Nec exiftiman- dum eft, iftam do&rinam Gluti hominum plan«

nec (Griam , fub veteri Oeconomia , au? ignoratam

aut o b fen ra tam prorfus fuifie ; fufficiac, luper alia inulta, provocaffe ad iilufire JeC Caput 53, und«

«rticulus de Chrifio illuflrari & folet & debet. Rre- vi ergo commentatione hoc explanare conabimur

ca-

") <• £. i Job. 3, 5. 2 Cor. _j, zu Gal,?y/3.14. Job,

h 29.

& ) II ( ^&

Caput; quo fafto, tota ha?c veritas dcbita raditbii

luee,idque ex Jefaja. Ut ^vero dicendoruni nexus

patcat, pauca repetenda funt cx pratcedcntc Jefa-

jx capite 52. Poftquam Propheta prsedixtffec htic

fore aliquando tempus, quo reparanda effet Zion ^,

novis colonis ex gcntibus opplenda lsetusque illc

nuncius audiendus eflet: regem faäum ejfe Deum

Tuum u e. Chriftum v. 7 ; ipfas alloquitur gentes hortaturque, ut ex gentifismo difccdanc, veram-

que Sc novam Chrifti reiigionem amplexentur, v.

II. efr 2 Cor. 6, 7. unde cenftare videtur (ermo-

nem hic efle, non de exitu ex Babylone, Ted ex

gendlismo. Tandem addic v. 13. Ecce prudenter je Ii«

citerque aget Servus mens ; extolktur, & fubhtnis

erit exaltabitur valde. Servus hic, jarn anrea capp. 42, 49, memoratus, non poteft in hac feiic

coguactonum,& fecundum praedieita heic obvia, a-

lius eflfe, quam msgnus ille gentium ConveHor ^,

generisque humani Redemtor, Jefus Chriftus, qui,

debellata fuperftitione 8c idololatria ^, riivino honore

in Ecclcfia fua colicur. v. 14. Stent obftupefent

Juper te multi: ita cerruptus erit, magis quam vin

ri, aspeclus ejus ^, if forma ejus magis quam filitt-

rum hominis. Hoc comma parenchefi Miiec r in-

cludcnduns, fermoque effe non de Jir*ele, cuj ^s

ancea non faÖa eft mentio; Ted, per murarionem

perfonae, de magno illo Dei fervo, ob quem ob-

ftupefeebant incroduli Judaei, ncc poteram addu«

ci, ut fibi perfuadcrent, tam defpecUm Sc humi-

lern perfonam Mefliam efle. v. ij. Sic asjerget

B 2 gen*

# ) 12 ( m

.

genta multas, fuper eo claudent reges os Juum ;

quin, quibus nonfcriptum fuit, vident, quique nan au•

diverunt, inteUigunt„ Aspergere eft vox Levitica ⁵

qua Sacerdotes V. T. dictbancur immandos puros

reddcre; fenfus ergo eft, Servum hnnc Dei puras

& Hb eras a fuperftitionis & idololatriae labe prafti»

turum gentes, atque ab bis reverentia & cuUu ac»

eeptatum iri, usque adeo ut Sc reges es claudant,

in ftgnum fubmiffionis & reverentia. -|$d fignifi»

cat narrare, item jeribere, quod hujus videtur es»

fe loci, _propter fequens uo> vident; gentes fcili»

cet,qux- revelationem feriptamque Mofis legem (i-

bi datarn non habuerunt, vident kicem evangelii Sc

intelligunt, Judad autem contra. Quanquaffi igitur

Abn Efra Sapiens apud fuos audiat, & jure fuo hoc

nomen mereatur, non tarnen (apere heic videtur,

dum ol) exiftimat heic Sc in feqq. populum Jfraeliti-

cum in exfiiio fuo a Prophcta depingi, efiéque il-

lum Servum, quem Jefßjas heic deferibit. Non enim

populus" Jfraeüticus plurimam orbis terrarum par»

tem a Gentilismo ad cultum veri Numinis reduxit,

prout id fs&urum fore hunc fervum Jefajas hic va-

ticinatur, &, hiftoria tefte, ^a jefu Nazareno fa-

8;um effe certum novimus ; nee Jud*i adeo in-

noccntes fceleruroque immunes funt, ut, rantura ob aliorum culpa-m &aliena peccats, puniti Sc per»

culfi dici poffint, quod toties in feqq. de noftro

hoc Servo repeuturj ut taceamus pr&dicata mor»

tis _y

■■1 1 '

II»

■ i i« ill III .1

*) Vid, Kimcb, in commnt, b> /.

# ; i3 c #

tis> fepultur<£ &c. in fecj. capite occurremia non

populo, fed perfonas congruere. Neqne ^etiam ipfc Jeremias, quanquam usque ad exteros pcrcelebris propbeca fuerit, ilie effe potefi: Servas, qnem no- bis hic fi (Ii t Jefaj as; multucn quidem öfRi^us ^per*

culfusque fuic Jeremias,non tarnen ob aliorum ^pcc-

csta fibi imputata, fed ut tedis verkans; nec cete¬

ra prsdicara iliuflris & (ingnlaris hujus Servi, ne*

que ipfi neque uiii aiii competent, nid Jefu Naza-

reno.

§• VJ-

Jef. Cöp. 55, v. I. Quis credit au dit is a no*

bis, Ef bracbium Jebovee juper quo revelatur ? Ex

connexione cum praeecdentibus patct, audita a no-

bis heic efTe doctrinam prophetx de magno Dei

Servo, Media, ejusque futuro ^regno; & incrcdu-

litatem Judaeorum opponi obedientite gentium, qu:e

auditum evangelium cum gaudio exciperent, Bracbi¬

um Jehova ed, ut ex ver bis Exodi confht, virtus

& potentia, qua Deus mmacala perpetra c verbaque

fua confirmat: Quis noftrum animum advertit ad

virtutem Divinum , qua evangelium iplius confir-

matur? v. 2. Adfcsndit enitn ficut fur ca lus coram

eo, Ef ficut radix e terra ficca, non forma ilh ne¬

que fpecies; Ef fp sei ar emus cum cum nullus fit as- peatus, Ef defideraremus eum ^Rationem redditpro*

pheta non creditse concionis de M-eilia, idque in

orttiome communieativa, qua, femetipfom popnio

fao includens, dicit non eam fuiffe fpeciera & ma»

jeftatcm primi Mcffi» adventus eiusquc regni, ut

B 3 pos-

& ) *4 ( •

poffent vellentve illam aspeöarc 8c ullo modo re-

vereri; nam (imilis fuit fbrcuio arboris lence fen-

fimque, inprimis e terra ficca, Sc nemine aoimad-

vercence, fuccreicenti: crefcit occulto ve lut arbor a-

vo farna Mar ^er Ui. Hor. Cor am eo potius videtur

referendum ad populum Jfraéiis , qui non anim-

advertebat crefecmcm hunc furculum, quam ad

Deum. Et fpefiaremus cum cum nullus fit aspC'

Bus? non vertendum: & fpeftavimus, cum i illud

heie non fit converfivum ;ncc cum Vitringa ad prae- cedcntia; contra accencus, eft pertrahendam.

v. 3. Spretus Z? caducus virorum\ vir dolor um Cf notus infirmitatis; ficut occultans facies ^a no-

bis, fpretus {fuit) & non reputavimus Eum. Pr#-

terquatn fcilicet quod nulla eflet tantopere confpi-

cua forma in Meffia, deprehendebatur contemtui

& doloribus obnoxitis, qualia in fuo iiberafore Ro-

imnorumque debeilatore non expe&avcrant Jadaei.

Caducus virorum ié e. maxime cadueus & < c Ta¬

bun dus inter vrros. Vir dolor um i. c do ^ore> Ha¬

bens. Notus infirmitatis i. e. qui no crit fenferit-

quc iflfirmitates & vulnera. 1^0 re&e redditur ab

eo Sc a notis, uti mOD occultans Sc occultare faci-

eiis; utrumque com mod um praebet fen f um. v. 4.

Profeäo infirmitates feu vulnera no fira ille tulit, tjf

ad dolores noftros quod adttnet, pon a vit eos; nos au»

tern reputavimus eum perculfum ^, percuffurn Dä if

attntum. Magnus hic Servus Dei Sc wonverfor gentium pcenas nobts debitas luit, nos vero repu¬

tavimus eum percuffurn bei, five talem pecc-.orem, quem

/

• ) lS ( #

quem Dens ob gravifttma pcccata fua graviftime puniverk, prout de leprofis noftra eft opinio. v.

verum iüe conjojfus fuit propter preevaricationes no*

firas ^, pereußus ob iniquitates nofiras; cafiigatio pa«

eis nofine fuper eo, & in vulnere ejus medicina eft

vobis* Ut nos pacem feiieitatemque ^, & medici¬

narn confequcremur, iiic caftigatns vulneratusque

fuir. v. 6. omnes nos ut oves erravmnis, quisqzie ad

viain fuam refpexir/ius; zf Jebovab irruete fecit in Eum Iniquität ^em omni um n oft rum* jpj&n eft vox de feris animaneibus ufitatiftima; cum jam peccatorcs fub imagine errantium ovium fiftaneur, palam eft ini*

quiracem heic afilmikri bsftiap, qus, nobis praeter- miftis , Divino juftu, in Chriftum irruit ipkimque pro nobis dilaceravit. Eo magis notatu digniftima

lunc prateedenria hsec commara 5 quo clarius hic do*

ectur, Chriftum expiaflc peccatores, prirntriamque

veri Sacerdotis _parrem explevifte; tanta leilicet lo-

cutionum variecate & repetitions unam eandemque

hanc fententiam ^: Chriftus ob aliena feu noftra _pec-

cata perpeflus eft, proponic Jefajas; ut nulli figu-

rar nullique dubitationi locus eftc poftit,quin Chri¬

ftus vicarias peenas pro nobib fuft'nuerir: dicitur

enim v. 4. Eum infirmitates nofiras tulifle, &

dolores noftros poreavifte; v. p, Hl um corftofturn fuifle ob praevaricauones nofiras; caftigattim vulne-

rarumque fuifte ^, ut nos pacem medicinamqne ha-

b _{remns; r.} 6, nos omnes infhr ovium errafte, Sc

Jehovam irruere in Eum feeifle iniquitatem ornni-

um noftrum. Qui ergo in Chrifto non intelligune

aiie-

# ) it ( •

alieflsruni pcenarum extolotionem, nec credunt cu

mncm nodram falutcm,ex fide in-fangvincm Ejus,

pcnderc, & contra id, quod Evangelium, & Je-

lä ja 5 hic clariffime loquitur ^, fentiunr. Non enim

hxc congruencia fnnt aut foli «nartyrio, evangelii

moruHiqiie doäxinam'effuflb fangvine confirmanti;

aut foli patiencise& obedientis exemplo nobis pra;-

cundö, fed demonftrant verum Chrifti ftcrific'ium

pro nobis prseftitum c (Te, ex quo remidionem ^pec«

catorum adipifcimur. Verum nos ad jefajam re»

•dcunccs excipit v. 7. Exactionein paJJua eß & /*.

pfe pr o firat us efi, & non aperuit os fuum ^, ßcut

agn iis ad maßationem ducitur ^, fcf ßcut ovis coram

tonjoribus Juis muta; heque aperußt os fuum. De-

bita in bngua fan£ta pecc-ata norant, iliaque ex ju¬

re Hebrxorum gravi ffirae exequi licet» undc^Chri-

ftus canquam debitor dicitur bic graviflimam exa»

fiionem fiiftinuifle. Neque a peruk, os fuum non pereinet ad o vem in praec* contra G'rammaticam &

accenrus, (ed eft reperitio ejusdem fententix de

Jefu ipfo, cujus confenfus & obedientia in pati-

endo pro humano genere hic delcribitur. v. g. Ex

cobibitione fcu carcerc & judicio ereptus eß, cf ^<€•

tat em ejus quis meditatione asjequetur; nam exci-

Jus eß e terra viventium ob pravaricationem populi

mei, plagain illis fciiicet propriam & jure debitam,

Senfus vjdecur effe, Chriftum poft exantlatos gra-

viflimos labores ^, mortrmque, pro genere huma¬

no, seternum vifturum fore; ^nam excifum fuiffe

£ terra viventium i. e» mortuum, non ob fua, fed

alie*

# ) »7 ( ft

jr'^na peccat«, v4 9. Et dedit feil, dans L ^c. po- faerunt cum impiis fepulcrum ejust ßd cum di-

vite erat in morte fua; non viol enttarn fece-

rat, ntc dolus in ore Ejus fuerat. Et dadit feii.

dans, eft locutio imperfonalis; deftinacum ^nempe

erat fepilire Jefum una cum maleficis & impiU, quibuscum crucifixus erat» Ted cum divite erat

tempore mortis fua ; quae quidem v erb.a, propter fequcncia, man i fe dam produnt oppodtionem: qnia

fcilicet violemiam dolumque non commiferat, ide$

non permifa Dens, ut loco infam i, inter male.fi-

cos > eflet Ejus fepulcrum, fed loco honefto & di-

viti daftinato. vofait fore Ejus fepalcuram. Quam

accurate haec hiftoriae Evangelien congruant,& in-

dice quafi digico Jefum Nazirenum cornmonftrent,

quisque-, nobis non monentibus, inteüiget. D*nta

eft _tempus mortis, uti alla nomina ^temporum apud

Hebrnos e. g. qvh, omjN, d^H3 &c, v. 10.

At-

que Jebovab dtUctabatur contundendo ipfum, infir-

mabat (ipfum);// pofuerit piaculum vita Ejus, vide

bit fernen ^, prolongabit dies: £f de (ider tum Jehova

per manus ejus feticiter fuccedet. l)eo fcilicet ac«

ceptifllnium ^erat facri6cium,unde delecfabatur ipjum,

contundendo; Si pofuerit, fcilicet cum fit fe¬

minine conftru&um, facrificium piaculare vita E- jtis i. e. Si vita Ejus in Sacrmcium pro mundi pec- casis cedat: videbit fernen, rmiltos colonos Zioni,

magnamque Ecclefiam ipfum adoraeüram, congre-

ga'bit; deßderiumque Jehovce nerape converfionem

gentium adimplebir, v. 11. Ex labore anitna fua

G ^v (quem)

# ) '8 r #

f quem ) videbit, Jaturabitur, per Jcientiam fuam

ad veritatem perducet (juflificabit) verax Servus

fneus tnultos ; nam Iniquität em eorum ide portavit.

p-yy, cum derivatis, & notionem juftiti* & verket*

tis habet ä), illi explicationi, videntur favere ulti¬

ma verba: nam iniquitatevt eorum ilie portavit;

huic, per fcientiam fuam,cm melius convenire pu¬

tatur idea verkatis, quam jufticiae. v. 12. Propter-

ea dividam Ei inter tnagnos, & ^cum potentibus di-

videt fpolium, eo quod exinanivit usque ad mortem

vitam fuam, c?5 cum peccatoribus connumeratus

fuit ; 8$ ide pcccatum multorum tulit, zf pro pec¬

catoribus intercedet. Et ilie peccatum multorum ^tu¬

lit } non eft continuatio prioris fententiae, ^ut B.

Lutherus vertit, fed eft propria & diftin&a thefis.

Et pro peccatoribus intercedet, non interceffit, ut

Lutherus, cum futurum hic ^opponatur prseterkis;

intercefturus erit, _jurcque intercedcndi gaudet, cum

poenas peccatorum ipfe luerit; ideoque regiones Sc

imperia orbis terrarum inBar ipolii cum potentibus

fortiturus, fibique in Regna fao gradas fubje&a

habiturus erit»

§. vit

Quidquid adeo de Meftia, 8c Salvatore gene¬

ris humani cognitu nobis ^opus eft, ex unico fere

il.

I ■ 1 1 1 — — ..I Ml I I I—

oc) Apud Jejajam notio veritatis & ^verus in p-jy re¬

gnart viJetur ^a capite XL ad finem usque propbetix; ^c fr.

2 Sam. n, Pf. ji, j. Matth. 1/, ?ß, Rom. j ^

7,2^, / lim. 3) rf. Arabismum.

# ; »9 c #

illuftri hoc Jefajae capite ^, illuftrari poteft» und«

1:0 conftat Eum Sacerdotis partibus, & expiando

hominum peccata, & precando pro iüis v. 12., de-

fun£fcum fuifte; 2:0 Mutationes fu biffe, unde di-

verfi (latus enati funt, quorum unum Exinanitio-

nis , alterum exaltationis ftatum dicunt.

Status Exinanitionis eft humilis & durifllma illa conditio ^, qua Chriftus, ^non folum ^perpetuo

ufu divinarum pcrfeäionum & dignitatis, cum hu¬

mana ipfius natura, communicatarum, fe abdicavit,

verum infirmitates etiam, obligationem pcenasque hominum fubiit; quam Chrifti conditionem Paulus

Phil. 2, 7., & Jefajas non minus luculenter, nec, vocibus admodurn diverfis, heic defcripfit vt 2. $.

j» 6. II« cfr. C» 49> 7» C« ^j

Status Exaltationis eft illuftrior Chrifti con¬

ditio, quae humiliorem pragreftam exccpit, & in

qua, humana Ejus natura , ad plenum & perpe-

tuum divinarum ufurn pervenit, & mcrcedem la-

boris fui divinosque honores confecuta eft v. 10,

II. 12. cfr. C. _{49, 4-7.} donec fub finem feculo- rum,hoftibus omnibus proftratis, judex mortuorum

& viventium in confpe&um noftrum redeat.

§. VIII.

Rex denique factus eft Cbrißus, Regem avi»

de expe&abat ^gens Judaeorum,Regemque Chriftum,

& quidem ex profapia Davidis oriundum ^, (aepius

oracula divina loquuntur; in primis vero jefaja»

C 2 C- _9,

# ) *0 ( •

C. _9, 6- ubi Fifio Regi magnum & illuftre ^re-

gnam fuper rhrono Davidis pronmticur; C. 49, 8-

C. _52, 7. ixtus ille nuncius Zioni affertur Regem

factum ejfe Deum tuum a). Ut taceam plurima

lik loca apad Jefajam, in quibas Mdfias Redcm•

tor & Rex Jfraelis adpellatur. Effent, fateor, lon.

ge plura,in nobdi & ampliffima hac marerie, per-

rra&anda & examinanda ^> in fpccie efknc criteria Meßiana ex Jelaja coiligenda, ^quaequc-, qua multam

partern ^, etiam coliegi ; led vcreor, ne exili & fe-

ilinanci _{opera, plura} artre&ando, eo majoris coar-

guar culpa?.

a) enim non vertendum btc putamus regnare, fei potius Regem tieri, uti ^tn Ribb» Re gum Chronic» figni-

ficat; hoc ipfnm tempore C<*nftant 'mi Magni plenum ^ac-

cepifät toviplwentum.

S. D. G.