SPECIMEN ACADEMICUM,

I ⁴

SPECIMEN ACADEMICUM,

DE

LATINITATE

IN

VERSIONE BIBLJCA

CASTELLIONIS,

CUJUS

PARTEM PRIOREM,

CONSENSU AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH.

IN REGIA AC ADEMI A USALIENSI,

PRiESIDE

riRC CELEEBRRIMO

Mag. Ρ Ε T R O

EKER MAN,

Eloquent. PROFESSORE Reg. et Ordin.

PUBLICB BONORUM EXAMINI, QUA PAR EST

MOBERTIA OFFERT

LAURENTIUS DAN, QPIST

GESTRIG IUS.

IN' AUDIT. CARO LIN O MAJ. D. XV. DECEMBK.

Anni MDCCLIX.

IT Ρ. M. S.

βθβθθ *

U Ρ S A L I /&♦

S:je Κ:λ: M:tis

MÄXIM/E fidei viro,

SUMMI, QUOD HOLME® EST, DICASTERI!

PR^SIDI,

ILLUSTRISSIMO atque GENEROSISSIMO

DOMINO BARONI,

D:no johanni

GERDESCHOLD,

DE STELLA POLARI EQVITI ^ac COM-

MENDATORI OMNIUMQUE ORDINUM

THESAURARIO SFLENDIDISSIMO.

ISie. Succénfeas.

ILLUSTRISSiME. DOMINE. BARft Suppiex. Oro.

Qfjod.

CONSPECTtJM. TUUJM

Subire. Suftineant.

Bae. Pagellae»

Suum. Ni to rem.

DE. TUOi JUBARE.

Muttrat»*

Facit.

BENEVOLENTIA. TUA,

In.

Muiarum. CultoresJ Fa»

Facif.

GRATIA. SUMMA.

In.

Matcrnam. Dornum.

Ut. Ego.

Qui. Ad. Infirnas. Parnaifi. Radices.

Adhuc. Haereo.

Ad. TUA. LIMINA.

Prorepere Audeam.

Accipias.

ILLUSTRISSIME. DOMINE. BARO.

Serena. Ut. Soles. Fronte.

Devociflimae. Mentis. Documsntum.

Sufpiria.

Quas.

PRO. TUO. PERENNI. FLORE.

Nunquam. Non.

Calidiffima. Fundam.

Vi vas. Patrik.

Diu.

Vivas. Clientihus.

Inter. Quos.

Vel. Infimum. Locum·

Humillime.

Sibi. Expctit.

ILLUSTRISSIMI _atquc GENEROSISSIMI

NOMIM1S TUI,

cu/tor & cliens devotijjimuf.

LAURENTIUS DAN, OVIST.

>4

MONSIEUR

MR· CHARLES

Μ A G Ν Ε

ADLERMARCK

CONSEILLER AU PARLEMENT.

Agreés, ^{donne la} je VOUS fuplie, ^{liberté d'orner que cer ouvra-} je ^me

ge de 1'eclat de VOTRE NOM. Lés bien-

iaits , dont VOUS avés eu la généroiké

de me favorifer, mV ont enhardi. Ii eft vrai, _que jai balancé longtems, MON¬

SIEUR , Si j'oserois préfenter ce peu de

fruit de mes veilles académiques ^{a une} perfonne, qui poflede tout ecqueles ^fcien-

ces ont de plus recherché, mais apres a- voir examine, _que la douceur & la po- litefle d'un ^coeur noble agifloit en VOUS

cn toute oceaiion , je n'ai pas djfléré a

m'y refoudre. Je me croirois étre ingrat,

fi je manquois a VOUS marquer publi¬

que-

quement I es fentimens de la refpe&ueufe

reconnoifiance que je conferve ä Vos bon-

tés. La vertu a pour les ames vcritable-

inent grandes de ii charmans attraits, _que

leur unique plaiiir eft celui de 1'exercer.

Mais je-reconnois,MONSIEUR,que la foib-

lefle de ma plume ^{ne me} permet pas de pourfoivre une ii vafte carriere que celle de décrire lesvrais Iouanges cui Vous

font dues. ]e me contenterai feule-

irent de VOUS ailurer, _que je ne cefle-

rai de prier PEtre Supreme de VOUS

combler, MONSIEUR, & VOTRE NO-

BL Ε Fä MILLE de fes plus: riches far eurs

& je fuis ^{avcc un} profoad refpéc,

MONSIEUR,

Votre trh-humble

tres -.obiijfant ferviteur

LAURENT DAN. QVIST.

VI RO

Nohihßhno StrenuiJJhnoque

D-m JO NM ASTNER

Legionis Pedeftris Capitaneo.

AVUNCULO OPTIMO,

ncc non

Admodmn Rev ^er endo atque Prseclariflitn·

VIRO

Mag. JO HAN Νl VERNER

Eccleharum, quae in Arberå & Undersvik DEO cot-

liguntur, PASTORI Vigilantiffimo,

PARENTIS LOCOAD CINERESPROSEQUENDO,

Quam qua diu venerabundae exfpe&avi in ^, Vos, tandem illuxit Avuncule Dile&is- ^dies, fime & Parens Optime, publice teftari liccat ^men-

tis adte&um. Tot Veßra exiftunt in me benefi- cia, ut ardentem pietatem folius gratiffimi animi receffibus continere non valeam. Sed quid referam

pro tantis meritis? me iplum antea dedi; en jam qualecunque munufculum chartaceum, ofFerencis

obedientia unice xftimandum! Nihil ultra _valent humeri, praeter vota, quibus, pro Veßra Veftro·

rumque incolumitate, DEum Optimum Maximum implorare, nunquam deiiftam.

Nobiliflimorum, Admodum Revcrcndorum

NOMINUM VESTRORUM,

eultor humillimus &

filins obedienti/fimui

LAURENTIUS DAN. QVIST.

ι Ν. J. ;

§. ι.

rovidam Summi Numinis ^{curam a-} nirnumque in mortales longe bens·

ficentiffimnm ut, data Opportunitä¬

ten fas ed veneremur debitoque,quo-

ad ingenii tenuitas perrniferit, cele¬

bremus prsconio, ita vel maxime

eo collineabimus,ubi Codicem Sacrum cum Veteris,

tum Novi Foederis , Ebraeo nempe atque Grsco

fermone, literis efie condgnatum ad feramque pode-

ritatem transmiiTum, laeti recordamur^ etenim, tan·

quam ex fonte perenni, omnia, maxima, minima

falucinoilrassecernaeperaeque, ac commodirati & ufui

civili, infervitura, inde pleno gutture combibere ac

haurire licet. At vero, quod

Non c ni ^v is hombii contingit adire Corinthum,

hoc eil ipium Textum aurhenticum, pro re nata,

coniulere & enucleare, fuccurrunt Verfiones Biblicae, apud gentes nationesqtie bene multas, iingulari du- diojadornatSj& eo quidem compodtiores judicand;r,

A ^* quo

» ) a ( »

quo fenium Scripturs divinum propius adiequun-

tur, clarius exprimunt & elegantius fundunt. De hac prserogativa, ut Verdones alias, in prüfend ^,

taceam, jani diu gratulantur iibiLatinse, qux exordi-

ne & ferie temporum recenféri iolenc iVulgatcq Itala

& vetus difta , quia cum ipfa Ecclefia Latina vide-

tur nata

cujusque Auftor ignörarur. ² Hicronymi.

3 Santis Pagnini. 4*Tigurina. ρ CafteUionis. 6, Tre- mellio-Juni ana. 7. Sebaftiani Schmidii a). Has, in-

quam, Veriiones, quamquam ejusdem non funt vel fidei, vel peripicuitatis, vel nitoris, tarnen ad Chri- ilianismiim longe lateque diileminandum permul-

tnm contuliffe, negabit Hifloris Eccleiiailicas peri-

tior nemo.

a) CJr. Buddei _{Ifagoge p.} ifjr. cJ fequ.

§: il

Ceterum opus infbtutum exasdificaturi de Lati-

nitate Caßellionis, quem nominavimus, in VerßoneBi·

blica, Tua venia B. L. ad ejus biographiam quae fpe- ftant, nonnulla in medium vocabimus.

Sebailianus Caiiellio a), gallice Caflilion, Caftalion ^,

Ca- a) Alii vocant Caftalionem, quam adpeüationem

cS ipfe ßbi tmbuit aliquando, ea (cilicet cccaftoncy quod,

cum Argentorati eßct. quid am per coiitemtum eum Caßal.

ncminavit, quod nomen α fönte Cadalio, Mußs conjecra-

to, der ha tum et ita placutt, mutat 0 nomine famili&^

b Sc, libeüo cuidam

quem in lucem edidtty imprimendum

tttravtt, quod vero in ontiquum ^nomen deinde commuta·

vit) id ipfum centra Μ Ί eifjier teßantur Biblia ejus Gal·

& ) 3 ( &

Cafte]lion,Chateillon&ChatilIondiQ;iis, Allobrox, vel

in Delphinatu velinSabaudia^), humili fortuna c) na-

tus A. 151$, ied ingenio, bonis literis excultiifimo.

Tantum vero in Iinguarum profecit ftudto ^, uc

no η Latinam iolum,eruditorum omnium vernacularn,

ad miraculum _{usque, verum} etiarn Grsrcam & E·

bracam, non mediocriter calluerit d). Hdee ornatus facultatibus ad amicitiam Calvini iam juvenis acces.

fit e) illoque urgente, ludo literario Genevenfi A.

Ax ₁₅₄₂

lica cif Latina. lpje, hac de re, ad Cahinum jcripfit-' cjuod epo nomen audiens, a Mußrum fonte Caftalio deriva*

tum, ad am avi atque amplexus Jum, meque, omijjo Caftel¬

lt onis nomine patrio, Caftalionem appellavi. Hcec ego con- fite or <5 exfecror, »ir folum nunc con fit em erubefco, itf-

y«/« et iam ante a fcepeJolus cogitans, i«;« me, majorem ve-

ri cognitionem adeptnm, confcieiitia pro mille teflibus ac¬

ut faret, pudore fuffufus fum. Jtaque deinceps,

/ä illa gloriola gr&ca, naclus, fiepe optavi, occa- fionem mutand t, patrio tneo nomine Cafiellionem appel·

lar i cupio. In Scaliger anis. 1. p. 42.

b) Difcrepant Auel ores de patria ejus. Λί. Allard.

Bibüotkeque de Daupbiné p. 68 cum ex Delphinatu ortum Juum ducere adftruit. La Croix du Maine Bibl. Frau-

ςοΐ]βρ. 423 in Sabaudia natum contenäit) cJ alii aliter.

c) AuBore Summor thano.

d) Sammarth. Li? P. Simon. Hiß. Cr it. du V. T.

Tei fiter. Elog. des hommes Savans. Bayle.

e) Cum nofier Argentorati moratur, hojpitio Calvini

exceptus fuit.

) 4 ( «

1542 pvaefeöüs eil·/). Quo ^{munere ea} fungebatur fide, uc ipfe Caivin^s ejusmodi de eo tulerit Judici¬

um : Hoc br exiler teflamur, talemfuiße a notis babitum,

ut, noßro omtiium confenfuy jamad munus paß orale de*

flinatus effetg). Sacris tarnen ordinibus imtiatus non fuit h), ied, fubfequenti anno 1544, Genevam ipon·

te reliquit /), poil· exortam inrer eum & Galvinum

mino-

/) C/i ipfe Caftellio in Apol, fua contra Calvinum\ ei cbjicit.

g) C aß. in de fens. ad Att Hor. Hhelli fitb titulo: Ca·

Inn ^{m i £} nehulonis.

b) Qjto(j ob fler varnas contra Teißicr. cujus verb ^a:

il fat premkrement mtniflre a Geneve. Addi t. aux elo¬

ges Tom, I. ^p. 222.0 ^contra Jefuit, Garafte, qui eum variis pr obris divexat. DoHrine curieufe p.joö (f poy,

i) Tb. Beza i 11 um calumniß damnatum ^, ex ur be

exire jujffum ef c teribit koc modo : hidignatus ^, quod juas ineptiar ^m Gallie a N. T. verflone Calvino ^non _pro- bafetH eo usque efferbuit, ^ut exotica queedam docere non

contentus _, palam etiam Canticum Salomonis, _tanquam impuram i? o hflarn am cantionem, ^excanone expungiju-

beret cfl repugnantes minifiros atrocifflmis conviciis pro- fcinderet. Id illi vero fibi ^non ferendum merito rati ho¬

rn inem ad7'enat um vocant, ubi pridie Gal. Juni i fat i en-

tiffime auditus, cognitaque caufja cahtmnia damnatus.ex

urbe excedere ju Jus eft. Beza in Vita Calvini ad ^an-

man 1J44 Sed quomodo hte napti<e cobcereant, non vi- deo) cum ipfum Calvinum conlradicentem b<zc Hl tus re fe-

ränt verba: ne quis ergo aliud qui dpi am c au β a eßefujpi-

\

S* ⁾ 5 ( &

minoris momenti diicordiam A). Bafileam hincfe

contuiit noder, ubi Graecas literas publice in Aca-

demia profeflus eft ibique diem obiic fupremum A.

1563 die 29 Decembris. Summam paupertatem,ad

finem _usque vitae, aequo animo tulit /);&qaam non

fuppecerer,undeefierretur,dignofunere in fummum

Baiileae cemplum, cura trium nobilium Polanorum,

.B ₃ ib

cetur, cur a riobis difcedat Sebaflianus, hoc _quocunque

vener it, t eftatum eße volumus% Schölte mini(ler io fponte fe ab die avi t. In eo it a [e geJ]erat, ut Jacro hoc mini β er io dignum judicaremus. Quominus autem receptus fuerit, non

a Ii qua vi t <2 macula, non impium aliquod in fidei noftr&

capitibus dogma ^, fed hese ^una, quam expofuimus, caufja ohftitit. Vide fub ^nota fequenti.

A) Caflellio Calvinum adloquitur de eins teftimonio:

In eo tu t eftaris, mthi a vobis di/cedendi unam cauffam fuijje dijeordiam iUam de Cantico Canticorum (ß de in- terpretatione tua capitis fidei de dejcenju C:[ti ad Inferos.

/) Sammarth elog. Lib. IL p. 126, De eo ref ert, quod

fuburbanum prsedium jiia ipfe quotidiemanu foder et jus-

ceptamque juventutis erudtend<e cur am alternotelluris co*

lendte labore adtquaret, Idem te/tat ur VarilJas Hift.

de ΐ her eße Tom. IV. Livré 26. ρ, 22. (f ipfe de (e fa-

t et ur.g um tn eo fl udio ef]et ( verf. puta Li bl.) quod vel mendi*

care wallet, quamdeßflere, in ripa Rheni habit ans ca*

piebat interdum boris fuccefßvis harpagine ligna, q ute fö¬

let , dum exundat Rhenus, Jecum rapta devehere, quibus

demum fuam calefaceret ^{· -} Defenfio Ca/i contra Calvin

f. 12,

» ) « ( »

illatus & pulcro monimento donatus eft tri). Scripta hujus viri varias iubierunt Doftorum cenfuras, pro-

ut quisque ineum animo adfeftus fuic. Prodierunt,

praeter alia, Diaiogi ejus Sacri, Latino fermone ele¬

ganter adornati, iterum irerumque cum notis & ^cor-

reftionibus impreifi. Taceam Veriionem metricam,

verfuum Sibyllinorum quorundamque ^ex Homero, Xenophonte, Cyrillo aliisque, locorum, qus paflim

apud xquos hujus temporis icriptores , non ίιπε nie- liari nota commemorantur. SedVeriio, ^quae ncilraj jam eil confiderationis, omnium ucriusque feederis

Jibrorum A. 1542 Genevae ineepta & Bafileae ad fi*

nem perdnfta annoque 15501η lucem edita, & dein-

dc farpius reeuia, magnam invidentium turbam ^ex-

citavir.

§. nr.

.

Inter hoftes, qui capitali odio in ^eum ferebantur, primum locum fuo jure vindicant Calvinus,& Theo-

dorus Beza. Contra primum confcripiii noilcrA. 1558

Apologiam fuam, ex qua paoea in medium attulifle

non pigebit, ut eo melius & eorurn malicia omnium confpeftum fubeat, ejusque modeftiae fua conflet

laus.

m) In Scaliger anis proditur, quod Cafleüio fepul-

tus fuerit in jepulcvo Familie cujus dam, nomine Grynens, quod vero FrqfeJJor qui dam, nomine Simon Grynaus, id ae·

grejer ens, Cafiellionem ju (Jeri t ex (uofepulcro ednciö" a- Iibi fepeliri. Scalig. voce Gryn£us. ρ, m> ior. Et hoc forfan

occafioncm dedit mminatis Nobiltbus cur am funeris ejus

in fe Jufcipiendi.

& ii l 3R

laus. In ea non tantum queritur, quod rumoresr, ab inimicis ubique excogitatos,avidiifime venarentur, ied & libris imprimendis inierendos curarent &,

fi quid boni de iilo audiant, id in pejus interpreta-

rentur «). His non contenti, quod magiftratus quo- que excitarent, quodque icripta contra ilium publi-

carent mirisque artibus, ut illinon liceret, aut refpon-

dere aut refponiionem edere, efficerento) hsecque

ornnia pulcra veritatis tuende fpecie operire ftude-

rent p).

n) Accedit, in vobis, ad levitatcm illam capitale odim

um mei, _quo fit, ut de ^me quid quid mali dicitur, id, quia vultis Jacillime credatis, facile enim, ait Cafar,

credunt kommes, volunt% Rurjumque β quid boni du

citur, ii/W «ö« credatis, maligna interpretatione de»

pravatts. p.jC - Talia de ^me j aBant levifiimi homines 0*

veluti condutti, vel referunt, vel fcribunt, _<7«/#

üoj libenter audire Jciunt, atque ita ineunt a vobis

certe non hone β ^{a mer c e} de _gratiam. V os bifce r urnor i bus (iuiitionibus _ρermot i de re non levi ^, /fuo confiliutn

initis

auditiones ißas etiam monimehtis literarum man~

datis: quarum vos β non e veßigio at certe aliquande pocnitere necejje erit, cww incertis rumoribus fervitis tf plerique ad voUmtatem ve β ram fitta refpondent. p. 3$.

o) Quon ^am Uli (Magißratus) ^ve fira cupiditati vel

non obfequuntur? vel nondum obßequuntur, vos (quqd pro-

ximum efl) me toto orbe quibuscunque modis fieri poteß,

cenatim infnmatis: mea fcripta, (ut Pap am poffis agno-

fcere) legantur, pro virilt prshibetis: ipß contra Jcri-

hitis, mihi ne r ef fonder e permitt atur,quoad ejus fieri pot-

» ) 8 ( $

renϊρ). Adhaec duos qnoque edidi'c Calvinus con¬

tra noflrum libellos, _unum, cui titulus Réponfes a ter- taints calomnies blasphemes, qui edituseft A. 1557.

& alterum iub titulo: Calumnia nebulonis cujusdam, qui anno fequenci adparuit. In his maximis illum pro- feindit calumniis, ut ipfe conqueflus eil: in Apoiogia

fua _p. 5. Vocas ^me fubinde, inquic, (Galvinuni ^e-

nim adloquitür,) in galiico libello ^, blasphemum"

calumniatorem, malignum, ^canem Iatrantem, ple*"

num ignorantiiSc beftialitacis, plenum impofrorem,"

literarum impurum corruptorern, DEl prorfus de-£i riiorem, omnis religionis contempcorem, impuden-"

tem, impurum canem, impium, obfceennm, rortiiC perverfique ingenii, ^vagum balatronem, nebnionem 4

vero, (fic enim interpretor Brouillon) appellas o-i(

öies

efi, tavetur. Veftris ne me conveniant vetat i i; β qui

tonvener int plerumque fufpeäos babetis cJ abborre t is.

Quo metu fit, ut multi me quamvis cupientes ^, convenire

von ciuåeant. Id quod nonnulli ξ$ mihi Ö aliis coifeffi

funt. _{p, 4/.}

p) Interea nomine tuendce verit ätit (ludii, edi um

veßrum prztexitis veram ejus ^c au)jam (quippe vobis pa¬

rtim bonefiam diffimulatis, caufjamque veflram apudimperi-

tos probabilem redditis ex arte, qtue docet ^de quavis re

propofita probabiliter dijputare in utramejue partem) at~

que utinam tam pr molaris ingeniis votisque divinitus lan¬

ge alios ad ufus conceffis non abuteremini ^, ut vi χ quid«

piam tam bene dict\ ^aut fieri poffit quin id interpret an-

dodeformare , vel tam male, quin fucare poffttis. p. 42.

» )*( &

&ies & haec omnia longe copioiius, quam a mc re-"

cenfencur, facis in libello duorum foiiorum & quir<c

dem perparvorum. De Latino vero, quid mnlcis o- pus eft? Titulus eft: compefcat Te DEus, Satan.

Åd haec omnia Caftellio modeftiffime rcfpondit q) illaque non alia ratione refutac, quam ipfius Calvini

teftimonio, cujus ^cum meminit, hoc modo : haec"

aecufationis tuae fumma eft, in qua me infimulasfu-"

perbiae, perhdiae, inhumanicatis ^, ingratitudinis

fraudulenriae, impudentfe, icurrilitatis, blasphcmiae,"

denique impiecatis. Si jam tum talem cognovifti,"

quaero ex te. qua confcientia me poftea illic lu-"

do' literario praefeceritis & multum recufantem"

pertraxericis, tu & una duo tui fummi amici &"

fummae in Sabaudia au&oritatis viri concionato-"

fes _, quaeio te ^, quorum hominum eft pueris infth"

tuendis praeficere hominem, quem tu fceleratum"

eile feires idque in ^ea urbe, quam vos fan&am et«"

iam impreffis libris appellatis ^: quaerit deinde"

ab _{eo, quare} illud, quod ante rclatum legimus,

teftimonium de illo tulerit, fi haec vera eftent.· Mu

rari ccrcc convenit, unde Calvinonova haecincef.

B ie.

q) Nihil ^ne te movet (ut cetera taceani) tut ipfius

ille, ^quem fcripfiftt de vita hominis Cbrifiiani, qui UheU

lus it a fanäa, it ^a pia prgcepta continet, ut nuper prS>

ferne me dixerit _qui dam, operx pretium ejjet, ut tibi

feribat aliauis epiflolam in qua te interroget utrum fieri pofitt, ut hor um duorum libeUorumy videlicet vita homi·

nis Cbrifiiani cJ Calumniß nebulonis idem (it Auffor.p.f

& ) ι° ί $

ferit religio. Namne Caftellia vitiis adeo pol-

hitus ίαϊεΤ Pro ie ipfe in Apologia eauftam dr-

xit. Sed nobis nec defunt alii, qui vitae ejus inno-

centiam morumque candorem & Integritäten! corn-

mendenc, teftatumque dederint, quod ^, licet ^a male*

volorum non immunis fuerit convici is, _magna ta¬

rnen, apud omnes partium ftudio non ahreptos,& do-

Ärinae & virtutis & pretatis gloria valuerit r), adeo

tit haud _operas pretium ducamus, cum a morda- eiflimis adveriariorum injuriis ^, magno ad para tu >

purgare, cum luce clarius fit, haec omnia

_quae

longe lateque evomuerunt, flagitia, ex impuriffimis fontibus, fux calumniandi fitis fatiandae gratia, ina-

bibifle hoftes ejus infertilifimos _quosque.

£ IV.

Jam pedem promoveblmus ad Verfijpnem ejus Biblicam, varia de illa fcriptitancmni judicia adla.

turL Sunt, qui vel Diabolicam (horret animus, fed

eo

r) Sammartbari, eum emmendat ob veternm Γνιξ, ßigttlarem perttiam, ut interdoUißimos hujusχ tatis vir,

ros vel cum prims numeretur, Homo cxter&quin fim~

piex ξ$ ab omni fajlis alienus. Quod & confirmat Hue~

tius de Clar, Interpret, le Pere Simon Hiß, Critique du

V, 1 eft. I. 2: c. 21, de illo tettatur

on peut meme di*

reqifil étoit beaueoup plus, babile dam [es trois Langues hättncy Greque cJ Hebraiquey quaueun Doffeurde Genb

ve;, Polanus ipfum Coüegium Baßleenj'e ^de inßgni &·

jus pietate: conteßati funr. Vid Celebr, Bayle ad mm,.

Gaffalion* Teiftcr dans: fes Eloges; des bommesSavans,.

& ) » c &

eo proceifit impudentix Beza,) vel Etbnicam, vel

Ckeronianam adpellent, vel ob ^voces in facrarifs Theologorum inufitatas, caftigerit. Promorefuo., plusqnam Vaticano fulmine noitram percüflit Beza., qui Caßellionem ^{, ne} profligätiflittiuiti omniumquö

mortaltum perditiifimum, Satanaé inflrumentüm

minat & a le&ione Verfionis ejus, quemque ut abrfi-

neat, hortatur. Verba ejus haec iunt: Maintenant"

Satan a trouvé ^autant de translateurs, qu'ily a des^

esprits legcrs & outre-coiVidcs, ^qui mänient les e-w

critures. Si on en demande quelque exemple, no-"

us en produirons ^un qui fervira pour pVufieürs,4*

c'eft å favoir la translation de la/ Biblc & Latine

Francoife miieenavantparSebaftian Chatillon/honv"

me ii bien connu en cette Eglife, tant par fon in-"

gratitude & impudence quepar la peine qü'on a per-"

due _apres lui pour le reduire au bon chemin, quc"

nous ferions confcience non feulement de faire lon"

nom (comme jusqu'ici nousavöns fait, maisauffide"

n'advertir tout Chretien de fe garder d'untelper-"

fonnage comme inftrument Choiii de Satan pourtC

amufer tons efprits volages & indiicrets. Certai·"

ncment il _y eut un preuve d'ignorance conjointe a-"

vec une témérité eftrontée, jusqu' å fe jouirde ΓΕ-"

criture Sainte &Texpofer enrifée. Tout cela fetrou-"

vera aux traditions & écrits de celui dont nous por·"

tons teile témoignage å notre grand regret, (Tau-"

tant que -nous aimerions beaueoup mieux q'il no·"

us eut baullé occafion d'cn parier tout autrement

/) In Bibliis Gallicis. B a Et

) " ( &

Et alibi, Verfioncm eins Bibliorum perverßonem vocat, In vita Calvini. Sed in hiice diffipandis quisquilirs

eo breviores effe poftumus, quod, hasc adlegafie,

idem eile, ^ac refutafie,nemo ^non viderit. At jam non re-

cuiabimus,quo minus in arenam defcendamus ^cum illis, qui faniore quidem mente,ied pari tarnen errore, Ver·»

fionem noftram cum Alexandro Moro, Etbnicam di-

eant* Hi eerte sequa rationis lance non omnia penrt-

tarunt. Non enim ibi inveninntur voces, a facris

profanis arceflitse & ad fanirtiffima religionis nortrs jriyfteria ^temere adcommodatae. Reperies fine dubio genium, fynum, lavacrum^S lavar ^{e, t artarum} /. or- rBw, coUegium & ^cetera ejusmodi, Sed, qusefo ! quo

jüre hae adpellationes ethnicifmi arguendse. Probe

enim riotandum, paulo curatius difcernendas efle vo.

tes, quibus idea ethnicifmi ita efientialis ert, ^{ut ab}

eis , nullo pafto, feparari poffit ab illis, quibus ea

tantum aceidentaliter adhseret, & a quibus commo- de divelli poterit. lilae funt voces, foli religiofo nu- minum cukui proprio, quibus dogmata, ad fuperrti-

tioiam fimulacrorum venerationem unice pertinentia, exprimuntur; quarum in nnmero figurac noxiae, ut

Åugurtinus ait, 8c poeticae illas έπίχλησεις ^ac jurandi

formuke habende funt, quippe in quibus ipte prin- cipalis idea profana ert, eamque ob caufam fieri non

potert,utfanioraliquis ufus,fecunda veritateiisadapte·

tur,& ab his prorfus abftinuit norter,quod nonubique

Bembns&alii. Quod verofi in vocabulisquibusdam i-

dea tantummodo acceiforia fit profana, quid impedit,

quominus hujus in locum notioChrirtiana fubrtitui pos-

/

·» ) «J (

fit ? Sic cocJeßm ö" infernalem, vel infemum gtnium

pro bono maloque angelo ^, facro lavacro abluere

pro baptizare vel praeeuntc Paulo/), quis xquior La-

tina caftitatis seftimator dicere veretur? Fanumy quod acdem, profano Deorum cultui deftinatam ^, fignifi-

cet, fi nobis interdi&um fit, eadem de caufa ^, tem*

flurn^ a quo tarnen nemo iacer fcriptor abhorret,

rejiciendum foret. Tartarus au&oritate Petri κ) ni- titur.Quid,quod, band aegre ferant rigidiffimi noftra-

tis Cenfores, quod illos etiam acquc fuipe&orum ver- bornm, quorum tarnen neminem eorum pudet«

commonefaciamus. Quid myflerium refert ? ^nonnc

iacra arcana Cereris, ubi ^{quse a} myftis pera&a fue-

runt, furnmo & religio'o filentio occultabantur, &

tarnen ha?c vox a confvetudine profanaruni genti¬

um ad res divinas,purifiimo fenfu exprimendas, trans- fertur. Quod etiam de voce Sacro/anBa, qua ipfum

DEum Optimum, Maximum adpellare licet, vale-

re putamus. Adhibuit itaque Caftellio, ut verbo

rem comple&ar, voces, Deorum cultoribus uficatas,

quibus profana ethnicismi idea accidentalis eft, quia

ipfa lingua Latina horum erat uiui olim deftinata ^>

ied inde nihil habes, unde Verfionem noftram eth°

nicifmi arguas.Afi vero,fi Verfionem noftram cum qui-

busdam Ckeronianam vocitare cupis, non habebis nos

mnltumquidemdiflentientes, eatarnen lege, ut, pace

eorum, quicontrariam tuentur opinionem, nt)n iis,

'

B 3 qui

t) Epb. ^y: 16. ht, $: y%

u) 2. Petr. 2: 4.

$ ) τ4 ( 38

qui feto Ciceron i ^{a nie} nomen dederunt, noflrum

adnumeremus. Hoc nomine inhgniontur, qui fu- perd-iciofa Tullianas facundias imitationc ^, nefas du-

xerant Cieeronis vcdigiis, ficut cui uni datum eilet

Romani iermonis monetam cudere, ncn Iisquequa- que, infiftere. Principes hujus feto crant Bern-

bus v) Sc Chriih Longolius, quorum licet pracla-

ra fueric _opera in excolenda Lingua Latina, quod

tarnen, anxia 8c foliicita nimis verborum phrafuim-

que cura Ciceronem non, ut lurnen, fed Numen, fulpexerint, ftilum jejumim & redri&um reddide-

runt. Uli, nullo ufi vocabulo, quod Ciceronianum

non effst9beroa dixerunt pro SeMfyu7tu,aquas luRrei¬

let _pro baptiimo, Janäificutn crußulum pro facra Cce-

na. Scc. Hoc fenfu Ciceroniana dici jure non meretur

Veriio noftra, Eo enim non procefdc CafteUio, fed

praeter Ciceronem, alios ejusdem, aetatis (criptores,

pura oratione ita fvaves, uc Latine loqui ^pserre foli yideantuf, in condlium advoeavit. Cum enim vi- derit noder Mufas in omni difciplinarum genere Latine loqui, experiri etiam voluit, anSacram Scri*

pturam negligentiori adhuc nonlolum, fed Sc hor-

ridiori dilo, Latine converfam, nova needumufita-

*a munditie & elegantia expreflam exhibere poiTet:

id«

v) Tanti flilum fuum fecit Bemhus ^, ut eum cum

Marchionatu Mantuatio Cömrnutare noluerit. Aliquando f

tiefcio quo cafufaftum efl, ut vocem Cbriftiani protulerit,

de qua n$n Jemel, ßdJepenumero ^, conqueßusjfuit, Ja'

ni Di (Jer 11 de nimi$ Latiuitatis Jludie, p. 103.

$ ) ti f u

Idque ^{c o} animo fecir, ut ad Scripturarum lc£t-ionem

inritaret non juventutem mod o, fed & provefclio-

res quosque, Latini iérmonis ddieiarum amantifö-

mos. Sua itaque lande ^non- defrau dandus Caftellio*

qui Latinam nobis ^re dd i di t Scripturam. Cur enim

alibi corati, hic incomti, alibi pol i ti, hic polluti ⁵

alibi Cicerones , hic Scoti & Barbari er i mus t Cur

cetera artes humanx & profanas niretccre ^, fola

vero' Scriptura horreicere debet? adpofitc inrerroga-

vit quondam ^magnus rlle, Laurentius· Humfredus.

V.

Nec hi majori fundamento niti videntur, qui nodrum r quod vocabula ^re pudia verit ecclefiafiica, cuf-

pant. Sunt haec, qux a Patribus eccleiix oceiden-

tal is & poti förnam; ab Interprets illo fcripturarurn Latino,quem vulgatam adpellare mos eflyin venta funt-

Ät vero _r cum vel maxim e haec ipfa vuigata, a Ko*

manx fedisPrafuIe licet authentica declararay in ^cu¬

jus unice iurandum verba magiftri, max im is labo-

ret fermonis vitiis, barbarifmos ioquor &: fokecifmos,, qui ibi tantum non ubique oculis o b ver i antar leSo-

rum x} nimix profe&baut incurix eflet aut fuperfti-

tion is y vel latum ungvem ab illa difcederev religio-

m ducerey barbarifmos fiudio· confeSiandb& verbum-

DEI

x) Ef. Sß: }^' videfos Aporitatem. Zacb: n:

Appretiarc. Eccles. 4: 30 Ineruditionm. Eccles.

13: 6. infnmium.· ffac. ^{1: 13} internatorem. J. Ί im'v

11: iß. naiifrogave· Bf.14: 23.. ßoparc.. (β fexcenta

fusmedi de quibus1· Ml GrvL· in fffj. (lüMt. in V. 'Meß.

& ) 't€ c

DEI do&iorum rifui & nauiea» exponere^), dum plcraque & purius & elegantius exprimi poiTunt.

Quid enim obftat, quominus factum illud lavacrum

acquc pia mente nominemus ac baptifmum, religio-

nis vene deferurem ac apoftatam, execrari ac blas- phemare, emendationem vit<e ^ac pcenitentiam, i ram lentam ^ac longanimitatem & innumera talia, de quo Heincccius in Fund, ftili Part. I: Cap.II.p. ^p. 61. 62.

63. 64.Prasfhtitaque in religioiä oratione, ubi elegan¬

te ftudetur, pluribus ^rem circumfcribere &, quo- ad licet, voces, quae aures delicatorum radant, de-

clinare. Practerea tarnen hafee voces ecclefiafticas,va-

riationis ergo, perfepe adhibet noiter, ut angelume.g%

fidem, fynagogam, baptifmum, baptizare z); Alicer

fentiendum _putamus de illis vocabulis recentioribus

quae commode seque, ac pure , verti non poffant<

Poicunt novas res vocabula nova. Sic in difciplinis"

varietas & fubtilitas cogicationum,a vulgi captu u

iuque remotae, novas appellationes poftulant. Ha"

betquoque quselibet do&rina fingularesloquendimo^

dos, qui a Piatone λίγοι ^{τεχνικοί} & ab Ariftotele λό¬

γοι Lud. de Dieu prtfam. not. ad Evatigelia ci Waltonus

in adparatu Biblico fol. 361. Jeq. multo copioßus egerunt atque diftufius.

jy) Exemplum ^eorum, qui ob ftili (lerilitatem S:<c S:<e

leBionem averfatt funt, babemus in Bembo, Politiano aliisque, Vide ffaiti Diß, de nimio Latin. (ludio* p.99.

z) Vid. ffoh. ^ti: 29, 42. Man. 10: 39. J2, Job*

J: 2J. 2&. 2$. 31. fr

a ) *7 ( &

γοι χατ' επίϊήμψ nominantur. Ncc aliud fenticbat

Latinae eloquentise pater a): imponenda ^, inquit,

nova novis rebus nomina, quod quidem ^{nemo me·}

diocriter do&us mirabitur, cogitans in omni arte, cujus ufus vulgaris communisque non fit, multam

novitatem nominum effe ^, cum conftituantur earum rerum vocabula, quae in quaque arte verfentur. Sol·

licite igitur cuilodiendam effe cenfemus munditiem

caftitatemque Linguae Latinae, fed quantum quidem

id argumenti permiierit ratio. Sic in facro dicendi

genere adprobamus voces: Trinitatis, Unionis hy·

poftatittb), Incarnationts & alia hujusmodi, ^quorum

ad notiones atque ideas exprimendas, ut in difcipli·

nis Romano qnondam gentis incognitas, nullae inve-

niuntur voces adcommodacae. Nos itaque Latinita-

tem ecclefiafticam ^, necefiitate loquendi, ut Augu«

ftinus dicit, inve&am , merito tuemur, ita tarnen,

ut _, ubi vetera vocabula in promtu func, no¬

vis cenfeamus abftinendum.

a) De ftnibtts bonorum c? njalorum Ltbr. III. c. /.

b) Kidemus lepidam Jentiendi rationem Tbeologi cu~

jusdam, qui nunquam bac voce uti voluit, led cujus

lofo ipfi magisplacuit divina diphthongus. Alex.Burgos

Siculus Meßanenßs. in diff. de ufu eloquentiein rebusJacris*

s. D, G.

m )o(

I 5. VI.

MONSIEUR,

η5 efi ρ as pour fuivre Γ ufage regu que fai

Vhonneur de Vous féliciter de la Carrierc _que

Vous allés Vous ouvrir par cette DiJJertatmi; fen

gi des raifons plus fortes. La verkable amitié que Vous riiavés témoigne^ Monfeeur> zf ^c eile _que je Vous conferve ne me permetent point de laijfer klapper une occafion fe propre å Vous ^mar quer la part que je pr ens d tout ce qui Vous intéres-

fezfä Vom ajfurer, que perfonne ne faurafou-

baiter Votre bonhcur avec plus de fincérité, que moi qui fuis,

MONSIEUR _,

votre tres-humble

& tres-obligé ferviteur.

fridolphe gropman.