SPECIMEN ACADEMICUM

3 f A"

g., f. F.

SPECIMEN ACADEMICUM

DE

ORATIONE

MORATA,

QUOD,

CONSENSU AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH.

IN REGIA ACADEMIA UPSALIENSI,

PRiESIDE

'

CELEBERRIMO, VIRO

MAG. P E T R O EKERMAN,

Eloqv. PROFESS. Reg. et Ordim.

PUBLICO EXAMINI MODESTE OFFERT„

stipendiarius regius ,

PETRUS GRAWALLIUS,

NERIC1US.

IN AUDIT. CAROL. MAJ. AD D. IV. MA jr,

ANNI MDCCLXIII.

H. A. M. S.

(eaaaassaaai

UPSALIÄ

VIR O Admoditm Rev ev endo atque Claviffimo

D:n Mag. JOH. TINGSTÄDIO,

PASTOR! ac P R/t POS I TO in Lunda & Kibla vigilan- tiflimo, Patrono Favetitiflimo,

Patrui ioco mihi colendo.

VIRO Rrverendo atque DoStiJJimo

D;no O L A O ALIN,

SchoiccSuudbyholmenfis MODERATORI _{Dexterrimo £} Parenti Optimo.

Dum in pracftitifti beneficia longe ea, quae Tu, Patrone pluiima Faventiflime, incidit mihi animus, jam inde haifito, a pueritia, ac per*

turbor: neque id mirandum, ipfa enim dicéndorum copia ad inopiam

usque redigor ^, ubi iit ordiendum, ubi fubfiftendum, plane nefcius.

Verbo liceat fingula complecH: fax ad litteras

dux ad _mores, ful-

crurn in rebus anguftis Tu mihi exftitifti. Pro ejixscemodi _{ope atque.}

opera tantas Tibi gratias perfolvo

quantae a pia iriente proficifci un- quam pofiiint . Accipe ^, quaTo, pagellas, quas in fignum mentis

quam foveo foveboque femper, gratifiimse Tibi, Patrone Öptime, ^vo-

lui dedicatas. _{De cetero, ne} defatigeris in me fublevando, id quod ^,

cum fincero diutinae vitae omnisque felicitatis voto, enixe _{peto con-}

tendoque.

Opus hoc levidenfe Tibi, Pater Honoratifllme, dicatum confecra- tumque volo, ac debeo» Tibi, inquam, quem, re licet vitricum, be- nevolo ^tarnen adfechi _parentem agnofco indulgentifiimum. Habeas

me

in pofterum quoque , Tibi commendatum, in proveclam _usque

setatem ut cum matre Cariflima vivas valeasque, ex animo _optantem, nullo non tempore, optaturum.

Hro

dum vixero

Admodum Reverendi ClariiTimique NOMINIS TUI,

nec non

Pareiitis IndulgentiiTimi

cultor humiMmus

V

fdius objeqteniifpmus

PETRUS GRAWALLIUS.

ireris profe&o, & non immerito, qui hat, ut lingva hominis, quan-

tum vis pufillum membrum, foieat,

inftrumenti inftar, ufurpari, quo

tantx perfcepe confecfce res funt, quantis vix ullius unquam, vel i- pTo Crocfo ditioris, Xerxe validio-

ris, Alexandro felicioris, fuffectu-

rx vires effent, id quod non relatum modo legimus, fed

auditum pariter, ac quotidiana comprobatum experien-

tia, adfirmamus. Placuit id fummo Numini, ut, fenfa

aiiimi exorimendi facultatem nobis inderet, eximiam

eam qnidem in fe atque illuftrem; attamen, cum qua-

dam dochinre ratione exornatur, comitur, politur, tum illud demum, nefcio quid praeclarum & fingulare ^ut ex- fifteret. Ejusmodi fandi magiftris, vel eo nomine, funt fueruntque utilia fcientiarum quarumlibet prcecepta, ut,

an ultra addi quid potuerit, jure dubitem. Elucet id ^ex

fine artis oratorim, quem in perfvadendo confiftere, vo- lunt Rhetores, et) concinuntque cum illis, adpla-ufu fuo,

A hac

# ) 2 ( #

hac in pateftra verfatiores. Cum enim, definiente Ari- flocele, Rhetorica fit facultas videndi 7tefl skcczov, in _qua- eunque re, quod contingit ad perfvadendum idoneum, id«

que sicazcv materiam orationi, tam theoreticam, quam

praRicam prasbeat, utrique certe Philofophias parti _egre- gia fua, in noftra, conftat utilitas. Mihi, iii prüfend,

animus eft id unice agere, ut, ad quosnam, inter pero- randum , mores adtendere debeat Orator ^, oftendam,

fi velit, non potefl autem non velie, ^{eorum ,} _quorurn intereft, auram captare. At in eo cardo, ni valde fäl¬

lor, pr^cipue vertitur, dignitatem fibi ut conciliet Ora¬

tor, & quum in ea maxirne fita fit ftill. pradtantla, /3) non

dubito, quin, a me, depifta Moratce Orationis facie, cui-

vis conftet, _quanto femet opere Svadas cultori commen- det pra£ticum hocce ftudium.

cd) Vid. VojJ. Inßit. Orator. L. L ^{c. c.} Se&. 2. ß) Cjr.

JVéif. deflilo Rom. L. IV. c. 1.

§-Jr-

Orationem Moratam, ea, quas rs rSss ⁷⁾ nomi¬

ne a Rhetoribus comprehenduntur, uno quafi vi neu lo

continentem _, caput & medullam genuinas Eloquentia?

confHtuere, fatebitur, credo, quisque indolem ejus pe- nitus intelligens. Heineccius ^certe, definitionen! ejusr

daturus, ^{eam tunc} potilTimum confpici ait, ö) quum ita loqmmur ac fcribimus, ^ut ub ique probitatis, veracitat is, be- nevolentiee, fyrudentiee, modeflia, omnisque virtutis Jignifi

eationes demus. Obfervare ^tarnen liceat, _{id quod accu-}

ratius fingula penfitantipatebit, rem acu haud tetigifleHei- néctåi3m,quum latior, quam ab eo adducius, ejus utique

fenfus admitti debeat. Scilicet eorum, qui, ut in tra- denda arte Rhetorica, ita in inculcanda Moratas Oratio¬

nis indole , occupati fuere, antefignanus, Ariftoteles,

manet Oratori non Folum in id incumbendum, utipfe«

prudens, probus & beneyolus fit, ied meditandum fe*.

dulo

# ) 3 ( #

dulo efte , quid, pra; aliis, quilibét fibi fexus optet,

quid quadibet demum tetas &c. quomodo differant

mores _, ratione tum ordinis , tum conditionis ^, _gen¬

tium pariter, ac temperamentotum, quo huic qua- fi fundamento fuperftruat orationis dignitatem, eos,

uorum refert, vel arguendo, yel defendendo, fva- endo, vel disfvadendo ^, laudando, vel vituperando.

Tanti nominis viro caiculum hac in re addunt magni &

de repubiica litteraria optime meriti, Voffius, Morho- fius, ceteri. Quid, quod ita cum agatur res, ut agi, debet, tam Oratoris, _quam auditorum, illorum auclo-

fitatem iequendo, Moratam Orationem tradere licebit per

complexum omnium virtutum, quas Orator ad finan obtinen- dum, dum moribus audientium femet adtemperare findet, ad- hibeat, necejje eft.

y) In ante c ejjum opera pretium efjet ofiendere differentiam,

inter rd -ycfi rol Ttcddvi obtinentem, id ^vero quum non

permittant tenues, quibus circumfcribimur, conditiones, ftu- diofos bujus rei ad 'Scaliger i lib ^v III. de re Poetic.c. ^i. mc

non ad Difp. de AdfecUbus humanis, a M. Fab. Torner, der fignato tum Phil. Theoretica Profeffbre, habit am A:o noq p.

30 feqq. ablegatos volumus. b) Fundam. Stil. cult. Part. ^1.

cap. u. §. jp

§. TIL

Compleciitur, ut modo dixi, allata definitio 5t O-

ratorem & audientes- In Oratoris igitur moribus, tribus

illis vere ipfi cardinalibus, prudentia, probitate & benevo- lentia, indagandis, omnium primo, occupatam volumus

Minervam noffram levifTimam- Prudentia Oratorx

quid quantumve commodi prüftet, dici non poteft; et- enim, auftore Voßlo e), facit, ut modefle, non audackr,

doceantur älii, moneanturque. Prudentia quoque, ut vi¬

ta _, ita etiam diBionis lumen er it <f)> preefi feine certe di- xerim, vix, praeter fumum & vaporem fapere facundi-

am vel elegantillimam, debito modeftiae ^ornatu deftitu-

A 2 tam.

❖ ) 4 C #■

tam. Ratio effati eft in promtu : nam, qui in fermone geftibusque luperbum fe inflatumqueoftendit,qui,vel ad digituli crepitum, vult oranes iibi difto forc audientes,

qui aiios pra? fe flocci faciendos ducit, hunc ardelionem, tticam, an Plutonem, quis ferret, quisve non fuftibus di-

gnum cenferet ? Ad modeftiam _{igitur in ftilo} ca uti o illa procul dubio pertinet; qua non foium a propria laude nos

gerimus alienillimos, fed etiam omne, quod turpitudi-

nis labe ftilum adfpergere poffit, tanquam peftis, fugitur perniciofa. Illa per extenuationes rj) a Vollio exprimuntur, qua?, fimodice, non jufto efFufius, quo quid plus ^nau-

lea? parit? pulfentur, mir um quantum nobis fbudii in adftante undique corona concilient: Ha?c c ante loquendi for mula WeifTio 3-) nuncupantur. Exemplorum omnes funt libripleni, _plena? fapientum voces ^, plena a?tas o- mnis. Nec _eam, quam dicunt, modeftiam re->

fpuere, qua res nuda? breviter & ordine proponuntur,

nihilque foris adfumitur, ok- h 7t<xqbSoö leviter tetigille

fuftkiat.

f) L. II. c. i q. Sekt. ^5. £) IVeiJf. de flilo Rom. L. IV, c. 5. rt)

Cfr. Orat. Cic. pro Arch. P. in ^it. & c. & ^c. 3j Cjr. loc. ^c it,

§. IV.

Inprobitate, lecunda Oratoris virtute, baud _parum, ad adquirendam orationi dignitatem, fitum eile, eo cer- tius mihi videor _po (le contendere, _quo probns dicitur, qui virtutes probat, vitii ^s ad orcum usque am and ut is. Ger¬

te, fi _quem, in vita fua, virtutis infignia geftare ^con- fpicimus pulcherrima, de ^eo pra?clara omnia & bonorifi-

ca non poüumus ^non fentire ^, eum adamamus , eum

confortione noftra dignum habemus; fingulari quoque vipolleat, neceffe eft, Orator, hac virtute commenda- bilis, animos quaquaverfum perfvadendi, fleftendi, ^tra- hendi; ^nam ad ejus loquelam, tanquam ex Tripode pro-

latam, feie adplicant auditores, & quidni? quum famamr

pro-

probitatis seque, ac ingenii, exfpé&atio eum de roilris audiendi, exfpeftationem auditio, auditionem admira- tio, hane denique adprobatio fuperet. Quare, quo plu-

ra candoris probitatisque fpecimina ediderit, eo facilius fcopum confequi cenfendus efh Hinc oleum operam-

que perdit fape omnem . qui fvadere vult, verbis qui-

dem probitatis fpeciem prte le ferentibus; Ted quem con- flat nihil minus, _quam virtutem, reapfe colere. Quam-

obrem requiritur in Oratore probitas, maxime profutu-

ra ea quidem, verum tarnen non fic neceOäria, nihil ut

poflit fine ea profici, Etenim, quum perfvafio non uni-

ce ex qualitate Oratoris, Ted, potiori profe&o jure, ex

iplis rebus fuos repetat natales, eil utiqne ad iplam ^rem potius, quam ad perfonam loquentis, refpiciendum, im-

mo, refpici identidem a prudentioribus, patet, quippe qui perpendant, plerumque licet verum fit illud: civ-

yotgccxtvjg sk Acytt yvmgl^srcci ^, cum cautione debita

eile aeeipiendum. Si itaque, pergradus eundo, de his

concludere liceat; contendimus, minus fini confuitum

ire notte improbitatis reum, magis, fimulatorem, maxi¬

me, probatum virtutis cultorem, i) in quem apte quadrat, quoef feribit B. Ignatius ad Philadelphenfes; triyuv mXsoy bvVCCTOtt TWV 7JKIoV ÅOiÅ&VrooV' (rVVYlgfAOSOtt yoCQ T Otis

Kvgla, rois (srs.oitoéf/.cicrtv, ds yjc^cdi ry xiBcigu, i. e. ta-

cens poteft plus, quam alii plus loquehtes : oirvenit e- nimimandatis Domini & juflitia* pnecepds, vielut chor-

die congruunt citharax

i) Pliira videfis in Difp. fub Ampliff. 7?ieo Prcef. de Vi atque Virtute Eloqueotia? A. 1339. p' 10> n'

§. V.

Ad tertiam denique virtutem quod attinet, Benevo-

lentia vocabulo inlignitur, utpote per quam fignificatdo-

quens fe, fludio in patriam & auditores captum, nihil,

nifi quod e re iplis üt? ^proponere yelle. Ideoque Vos-

A ₃ fius

# ) 6 ( #

fiUS x) potiflimam Morata? Orationis partem hane "flatu- it; nara de ea perfvafi audientes, benignas fyafori ^aures prcebebunt, fidem iiii libentiflime habituri. Cum con¬

tra ea Orator, cujus de malevoio in eos adfedu conflat,

•vix,ac ne vix quidem, ^po Iii t, fecundis velis, ad intentum portum oratorium, ut ita dicam,navem deducere. Hujus

•reiomnibus obvia faeiie eft ratio: inimicus enim, ut al¬

ter alteri judicatur macula, peflis, exitium, ita nec al-

ter alteri reble confulere velie _putatur. Et hac quidem

fubdudta ratione, vel infima? fortis homuncio, pingvia

licet atque peregrina crepans, fed ^a partium ftuclio alie-

niis, plus utique efficiet faepe, quam mellifluum os. mar

gni virijcum malevolentia conjundum A). Enl quid prü¬

ftet fincerus benevolentia? adfedus, iincerus, inquam,

nam fucato qui utitur, ille fa?pe in Scyllam incidet, evi-

taturus Charybdin, cognita videlicet ejus Emulationen,

non Oratoris, fed buccinatoris, non laudatoris, fed adu-

'latoris titulo honorandi, Unde nec comitas fit fine fé- veritate, nec modeftia fme gravitate, neipuria videan-

tur pro genuinis adferri.

x) Inflit. Orat. L. II. c. iq.feB. 111. A) Id quod Atbe-

vis identidem ufu venit. Vid. quee docet Xenoph. mit. Jib. de Rep, Athemenj.

§• VL

Nes id fatis habebit fandi magifler, ut fit ipfepru- dens, probus & benevolus. Hisce jecit fundamentale«

dium Palladis Morata?: aliquasn item, non inficior, ^ma- teriam, ftruelura? infervituram, comparavit; nondum

tarnen fuffeduram. Nam muita fibi etiam , in Noilro,

auditores vindicare, haud a?gre mihi dabit, qui perpen-

derit, eos fibi ^mores Eloquentia? arbitrum compararede- bere, quos, inefle auditoribus, animadverterit. _y.) Pro

€onditione autem auditorum , I;mo multijugis obtiiiet

morurn differentia; Nobilibus, Potentioribusque, qui

,

fupra

❖ ) T ( ❖

fupra vulgus eminent, communis efl honoris mmuJado,

& qui cum ea conjuncli Tunt adfeclus, inde Apulejo horn- ripetis diclis, nam, ut fcite ait Ariftides, tj /usyoiÅop^avvn ijupvrov Krri/Aoi reis y^slcaoan. Htec iniqukts fe runt obfcu-

riori loco nati, quippe qui nec ipfi a laudis gloria;que

fludio abhorrent, honeilo iiloquidem; fed altiora ^non

petentes, quam quibus fint capiendis pares. Divitemin.-

ter pauperemque quid interfit, conferenti cuique pate- fcet. Ille faxa volvit; hic arenas; ille in viftu cuituque magnifjce & fplendide fe gerit ^> hic parco & parabili .vi-

£tu veflituque efl contentus. Contumeiia ^, avaritia, fu- perbia, arrogantia, jaclatio, injuria, hasc demum funt,

qua; facilius in divite, quam in paupere, reperturus fis»

Gentes nationesque varias confidera; illico enim in ocu- ]os incurret permagnum morum discrimen v). Aliud de- nique viro judo arridere» aliud injufto, aliud ^{do&o, a-} liudindoflo, diverfa diverfis quibuslibet, adeo certum efl compertumque, nulla ut demonftratione egeat. 2:do

Sexus fl refpiciatur, ad alia plerumque propendere femi-

nas, adaliaviroS} vel lippis & tonforibus, ut proverbi-

um habet, innotefcet. Illinc vaniora qurevis adpeticer-

nes, qualia funt laudis nimia cupiditas, formte ^{cura, ce^}

tera; hinc ne fic quidem futilia leviaque facile confpici-

es; fed praroptari, qua; virilia adpelfamus, gloriam pu-

to _, fortitudinem , litterarum amorem & id _genus plu-

ra. 3:tio Ad cetates hominis, quarum tres potillimum adtendereliceat, juvenilem nempe, mediana & fenilem9

hand parum vero diflare inter fe earum mores, fine ullo apparebit negotio. Tenellos fiirculos, utpotb minus ad-

huc confirmatos, ventorum violentia;, rapiditati, abris inclementite, furori quirefiflant impareseOe, quin tur-

bentur, turbati quatiantur, quaffi tandem frangantur, rum-

pantur, quis nefcit l Ämnes, ut maxime funt angufli, ita

velocilTime fluere novimus. Neque fimiUa a juventute

abhor-

# ) -8 -f #

åbhorrenf. Quid ea, rationis quippe vinculo nondum conftri^ta, nec ufu ^rerum meliora ecloAa, ad vitia _pro-

nius? Quid ad qua?vis veKementius? Quare folent eiiam plurimi ejus a?tatis, ductu fautricis natura?, ad virtutes feåandas omni impetu ferri, Senes autem , ut altarum

radicum arbores, difficillime moventur; ftadium quip¬

pe emenfi, atque adeo iis, qua? juvenes titillant, minus expofiti, feveriora fpeåant. Viriiis autem a?tas, ut media eftinter reliquas düas, ita, media quafi via ince- dendo, in ^neutram _partem facile inclinat. Videt, vitat, horret fcopulos, ad quos, adolefcentia? annis, ca?cutivit

et inter ca?cutiendum jmpegit; aft neque provecla? a?tatis faftigium circumfpectione attingit fua. Paucis hac de

re: 2^, verba funt Voflii o), adolefcentia JeneSlus habet divifa, ea vi gör cetatis habet conjunSia: c? quajuventus Of fe-

nectus habent in excejpt, ea vigor cetatis habet in mediocrita-

te. 4;to Temperamenta magnam quoque in moribus dis-

cordiam adferre, probant, quotquot funt Philofopbi,

eorum mentionem _moventes, adeoquidem, ut pro dis-- pofitione corporis alius fit, pra? alio , ad venerem ^, ad iram, ad timorem &c. magis prociivis, quod quum cui-

libet fit in propatulo, huic rei diutius immorari fuper-

yacaneum duco.

tu) Per mores quid hic innuatur, oppido patet, nempe nihil aliud, nifi quasdam inclinationes naturales ad hoc Vel illud. v) Cfr. J-oa. B arc laji leon. animor. ^c. 3.

Je ^qq. £) Longiorem differentice hujus explicatione?n qui de- fiderät, adeat Viffiiim Libr. II, c. 14. fe SL 6. It. Horat.

Art. Poetic. v. ijq. feq. o) L. cit.

§. VII.

Ha?c cunfta probe norit Orator, necefle eft, ora- tionis filum du&urus; fin minus, pifcanti in aere, feras

in aqua infeclanti, adagiis iliis veterum utor, in vanum

abxre conatum yej _maximum, inficias ibit, credo, nemo,

idque

# ) ⁹ (

idque eo minus, quo, ut rZ 7rqs7ta> fua confervetur d-i- gnitas, formam orationi inclueiidam eOe, moribus au- dientium adcommodatam, conftat. 71) Pro feminarum.,

haud _rara, vanitate, ludicra qua?vis, ad dele£tationem],

quam ad utilitatem (at obfcure tamen ea irrepant) aptio-

ra, in earum aures facillime influunt, viris feveriora cu-

rantibus. Seite pluribus id exemplis illuftrat Joh. Si- monius, primus Prof. Upfalia? Skyttianus, adolefcen-

tes, inquit ^, fibi conciliabit Orator, fi oratio fit liberalis ^; fi interdam ^, ubi res fert, adirani propenfa, ad mifericor- diam, ad facetias bilar ^es jocos, modo fint liberales: fi-

ve inier dum ad fabulas excurrat oratio. Apud Jenes erit

oratio ^mor ata, fe Jubinde dijfidens Jit, fujpicax: fi Ora-

tor ömma inde fimulet fe meinere ; fi de una re verbofior fit

oratio: (i laudentur ii, qui rebus gerendis interfuerunt:

paucijjimi infpergantur joci o5c. In orations ad Mobiles i-

ta obtinentnr lenes adfeSlus,fi de nobilitatis commendatio-

ne hinc, iUinc, qucedam infpergantur: ad rufticos, fi ^com¬

munis honiinum origo primceva cetatis fimplicitas prce~

dicetnr: ad divites opus efl interdum oftentatione: ad pau- peres querelis: ad potentes fubjjiifjis adJeSlibus, querelis parcifjimis Ita vero ille. Et fic in reliquis, collatis conferendis, haud difficulter invenietur adplicatio, uti-

liflima ea certe & maxime neceflaria, _qua, veluti calca- ribus, concitati auditores, velint, nolint, in noftras feran-

tur partes. Calluit egregie hane artem Alexander M., qui, prarlium contra immenfaDarii agminainiturus,varia

milites fuos, aciem obequitans ^, exhortabatur oratione,

aliter Macedonas, aliter Graecos, aliter Thracas Iliyrios-

que adloquendo er); calluerunt, quotque fuere, veteres Svada? in Hellade arbitri, quin calluit ipfe parens E- loquentia? Latialis, Cicero, quanta, quario, nominal

Hos fequere duces, fequendo enim, me yaticinante,

B vim

£ ) IO { $

vim Morata Orationis experieris flexanimam ^{3 perque-} iucundam ac vere admirabilem; quemacmodum iilud

Galiicum jamdiu fe fe nobis probavit: Notre Difceurs n3 eft qiP une Copie de l3 Original, qui efl en notre tete; il ny point de

tonne Copie d3un mecbant Original &c. Hinc fiet, ^cum Lu¬

ciano ut po/Iis exclamare: r) rdv cttAwv /3/«<r, rr)v tS Aoys

Tisi&cio j re rtje yvotfuvjs iy.ßqtSss tia/ur TtSeh osvregcv i. e.

armorum yi facultatem perfvadendi & judiciique gra*

vitatem nusquam poftpono; ut denique, iecun-

dum iilud Poéta?, tibi ^non nt

perdifficile

Voce movere fora, atque3 or and o j effingere mentesg

7i) Quomodo, refpeSlu Oratornm, bic vel illefertnonis chit*

ra SI er eorum natura magis conveniat, qui perfpicere Inb et ?

adeat Baclerum in DijJ. de ccmparanda Lat. lingv. facnltate

p. 2j. g) Libello de Locorum Tropiccrum ufu ^p. pp c)

Curtii L. III. c. 10. t) En com. Demoßben. T. II. p. 6

edit, Gr avi an a.

S. D. G.