F. N.
SPECIMEN ACADEMICUM
DE
FONTIBUS ELOQUENTLE
PR AEC1PUIS.
quoD,
CONS. AMPI. FAC. PHIL, in REG. ACAD. UPS.
publico examini subjiciunt
M.,o. ERIC US DUFVA,
AO CONSIST. ACAD. CANCELUSTA,
et
OLAUS WANNQUIST,
G EVAL 1 A•G EST R 1 C •iUS.
In Audit. GUST. MAJ. d. xvi junii a. mdcclxxxvu.
£?s5bö
UPSALI/E, LITTEPvIS DIRECT. JOH. EDMAN.
§. I.
r*
M loquentiam, exirnium illud humanae Societatis mJj decuS) maximi femper faciunt omnes, qui iu-
fta rebus pretia ftatuere didicerunt. Ut enim loquen-
di facultas, rationis interpres atque adminiftra, nos a ceteris animantibus prsecipue diftingvit ufibusque no- ftris publice privatimque maximopere infervit, utpo-
te qux ad confociationem hominum tum formandam
tum confervandam plurimum valeat: ita dexteritas
illa ornate & fapienter dicendi, ad animos hominum
erudiendos fleftendosque adcommodata, fupra com-
munem cogitantium & loquentium fortem illos eve- hity quibus fapientiam verbis ad perfvadendum aptis exprimere contigit a\ Hi certe, (t probi fuerint ac benefici, duplicem hunc fibi prafixum habent fco-
pum, ut profint fimul & dele&ent, atque adeo vo-
A 2 lu-
a) Eleganter, ut. cetera, quae ad artem oratoriam fpe*
ßant, omnia , hane rem perfequitur Cicero, in fuis de
Oratore libris, unde memorabilem fane locum trasferi- bere lubet: Hoc nuo preeßamus vel tnaxime fevis, quod col- loquimur inter nos £? quod exprimere dicendo ferft poßumus.
Quamobrem quis hoc nonjure miretur fummeque in eo elabo- randum eße arhitretur, ut quo uno homines maxime befliis prceftent, in boc homimbus ipßs antecellant. Lib. 1. c. 8-
^ ) 4 (
luptate liberali mentcs horm'num demulceant & ad
optima qusevis eligenda atque agenda, mala vero &
turpia fugienda, mirifice permoveant, Dalcibus cer-
te utilia mifcentes omnium ferunt adprobationem.
Ad hane autem fvadoe elegantioris prseftantiam pluri-
ma requiruntur, neque datum eft cuique hoc illudri-
us adfcendere faftigium. Non enim omnes debitis
inftrucU funt dotibus ac fubfidiis: imrao pauci admo-
duni ifta fatis inteiligunt inque fnös ufus convertere no-
runt; unde fit, ut praeclara haec dicendi peritia in ipfo
etiam eruditorum choro rarior nonnumqiram exfiftat.
Placet igitur, ad hane feäandam ut excitentur Com-
militones, de Fontibus Eloquenti/e, fen requifitis
ad facultatem bene loquendi praecipuis, nonnulla ad-
ferre, veftrseque, Academici, mitiori, ut fpero, fub- jicere cenfura^
IL
Eloquentiae notio omnibus, qui in litteris huma-
nioribus non prorfus hofpites funt, fatis perfpe&a,
nova forte defmitione non indiget. Infinite multa funt
eruditorum omnis xv\ fcripta, quibus eloquentias tum
parandse tum adhibendae modum explicare fatagunt.
Ex antiquioribus Libri Ciceronis Rhetorici & Quin-
tiliani Inftitutiones Oratoriae praecipuam habent lau-
dem. Hoc vero fortasfis indicare non abs re erit ,
quod latiore interdum fignificatu hxc vox fumatur
pro facultate qualicunque pure & ad rem defcriben-
dam aut illuftrandam adcommodate cogitationes ex-
primendi, live hoc verbis fiat ore prolatis, flve litte-
^
ris, quo fenfu non tantum oratoribus, fed Hiftoricis
etiam aliisque in quocunque fcientiarum genere fcri- ptoribus & magiftris eloquentiae laus attribui fölet, quando concinne verborum & fententiarum confor-
madone fuo defunguntur officio. Hane vero in omni
fere vits genere locum habere atque ufum prsftare
multiplicem experientia docet. Verum ftri&ior ma- gisque ufu recepta eft eloquentis fignificatio, qua fol-
lertiam denotat ornate ac prudenter dicendi, qus in
animos audientium quafi influit eosque fingulari qua- dam flectit efficacia, quocunque voluerit orator. Et
quamvis in fcriptis quoque orationibus vis haec flexa-
nima haud obfeure fefe prodat: in ipfo tarnen pero- randi afåu maxime cernitur •, liquidem pronuntiatio , aptis adjuta geftibus heic plurimum valet. Ceterum
non profa tantum, (ed ligata quoque oratione fvadam
firas oftentare divitias noftrae non minus stads quam
prifci temporis oratorum exemplis ell: compertum:
ni.
Ut vero conftet, quibus potisfimum ex fontibus
derivari debeat eximia hsc dicendi vis ac dexteritas,
feu quid prscipue requiratur, ut quis<ad altiorem
eloquentiae gradum pertingat: de his, ut inftituti no-
ftri fert ratio, breviter jam eft agendum. Omnium
primo in eultore eloquentiae idoneo Natura fpe£tari
debet huic apta & fufficiens ftudio , ut multarum re-
rum adquirat & cum aliis communicet Cognitionen!;
neque enim invita, ut ajunt , Minerva in hac palae-
ftra quidquam eft fufeipiendum. Quod igitur ad a-
A 3 ni-
) 6 ( jfr
nimum attinet, intelligendi vis heic aderit bona &
perfpicax , qux in rebus tum difcernendis tum inter fe comparandis feliciter verfari posfit. In primis me¬
moria polleat eximia futurus orator, ut in maxima
rerum & verborum copia materiam ac feriem Ora- tionis celeriter arripere & ablque haefitatione prolo- qui queat. Nec minor ingenii acrioris in ftudio e-
loquentiae hic eft neceflitas , ut, obfervatis rerum di- verfitatibus & fimilitudinibus, aptas invenire quis pos¬
fit imagines, ornatui pariter atque robori fermonis
infervituras. Sincerus etiam fapientice ac virtutis amor non modo paratu faciliorem, fed ipfo quoque ufu effi-
caciorem redditeloquendi follertiam. Sanam corporis in-
dolem omnibus fcientiis ardbusque excolendis,& praefer-
tim oratoriae tum addifcendae tum excrcendae maximo- pere adcommodatam; in primis vero lingvam promtam vocemque claram & nullo laborantem vitio in orato-
re necesfariam efle inter omnes conftat. Si enim quis lingvam habuerit hsefitantem, aut vocem obfonam ,
aut vultum motumque corporis agreftem, oratorum
adfcribi numero vix poterit, quamvis ingenii dotibus
etiam optimis fuerit inftru&us b).
§• iv;
Quamquam vero ipfum quafi fundamentum elo- quentiae natura continet: ad ipfum tarnen fvadss ve-
lut aedificium rite exftruendum atque exornandum
naturalis illa mentis corporisque perfe&io & habilitas
mi-
b) Confr. Cicero de Orat. Lib. I. c, 25,
^ ) 7 ( Jfr
minime fufficit. Hinc fontem eloquii praeclari alium
in do&rina & cognicione rerum re£te quaerimus. Cum
enim verbis certam exprimere fententiam quisque debeat, ne in fonum prorfus inanem fermo aberret;
& eloquentia non veras tantum fententias, led bene etiam ac prudenter conftru&as poftulet: fatis omnino manifefhim erit, nullam concipi, ne dicam florere poffe dicendi peritiam, quae ab affiduo optima quae- que difcendi ftudio atque folidiore bonarum litterarum cultura plane fit fegregata. Non quidem negandum eft, naturam etiam fine multa eruditione id nonnum-
quam efficere, ut fatis difertus quisque videatur in illis , quae longiori quadam experientia & cum aliis converlatione didicerit c); atque laepius naturae prae- fiantiam doQrinae fubfidiis minus luffultam ad veram
laudem & profperitatem hominibus aperuifie viam : fed hoc tarnen non impedit, quominns ingenium pri-
us, quam lingvam aut ftilum excolendum atque or- nandum re£te judicemus; in primis cum naevos & de- fe£tus nonnullos inftitutio corrigat & qua? bona funt
meliora efficiat. Si enim ad illuftrem & eximiam indolem conformatio quaedam difciplinarum accesferit, prseclarum utique & admirandum prseftare fölet ef-
fe£tum d). Itaque non in poefi tantum , led in qua- vis
c) Maximi fane momenti eft experientia, de qua a-
pud Ciceronem Antonius: docuit jam nos longa vita ufus-
que verum maximarum, ut, quibus rebus animi bominum mo- vsrentur, teneremus. De Oratore Lib. II. c. 50.
d) Nota funt , quae in hane rem disferit Cicero in
^ ) 8 i
visetiam oratione rite conftruenda illud omni ftudio eft elaborandum, üt (cribendi ac dicendi materiam diftin-
£ta cognitione perceptam quisque teneat, antequam
verbis ac flofculis illam proponere aut exornare sd- greditur. Stoicam quidem arrogantiam & magnilo-
quentiam fapit illa, quam Tullins tradit e) perfe&i
Oratoris defcriptio, quod (it fc, qui de omnibus re¬
bus posfit varie copiofeque dicere. Major enim eft
causfarum effe&uum & mutationum in ampliffimo hu- jus univerfi theatro copia & varietas , aräiores etiam
funt humanae intelligentia limites, quam ut omnium
ac fingularum fcientiarum , ne dicam rerum 8z vicis-
iitudinum plenam ftbi & adcuratam ideam adquirere poffit quifpiam. Unde etiam Cicero hanc omnium
fcientiarum commendationem ci*cnmcidi atque ampu-
tarj re£te permittit, quantwn cuique vidcbitur f).
Sed hoc tarnen verum eft, quod eorum, qux (ermo-
ne pertra&anda fumferit, ignarus effe non poftit o- rator, nifi fine fibi propofito excidere prorfus velit
&
Oratione pro Archia Poeta: c. ?. tgo maltos bcmines ex- cellenti animo ac virtutefuisfe & fine doclrina, natura ipfi-
us häbitu prope divino per fe ipfos & moderatas & graues
exßitisfe fateor. Etiam illud adjungo, fiepius ad laudem at¬
que virtutem naturam fine doSlrina quam fine natura valuis- fe dafürinain. Atque idem ego contendo, cum ad naturam e- ximiam atque tüuftretn acceßerit ratio quadam conformatioque doSlrina, tum illud nefcio quid praclarum ac fmgulare foleve exiflere.
e) De Oratore Lib. I, c, 13,
/) Loc. cit. c. 15.
) 9 ( tA*
& peritorum fimul auditorum rifum movere aut in¬
dignationen!. Qtiomodo enim aiios docebit, quod ignorat ipfe? Qnomodo in laudando aut vituperando
re£te verfabkur, fl a malis bona., a turpibus hone¬
fta , non difcernit ? Qnomodo audientium multitudini fvadere aut diftvadere quidpiam poterit, nifi veram
utilitacis & noxs in cafibus obviis penfitandae differen-
tiam perfpexerit? In judiciis certe acculator aut de«
fenfor erit ineptus, qui morum legumque civilium i- gnorantia laborat. Et cum adfeétiones animi exor-
tas jam fedare,jam augere, quin & langventes non- numquam inflammare auditores debeat orator, quan-
tae fit in eloquentiae ftudio neceffitatis genuina adfe-
£tuum cognitio facile quisque perlpiciet. Sed non hoc agimus, ut fingula, quae futurum difcere opor-
teat oratorem, percenfeamus. Summa tantum cogni-
tionis ad eloquendum neceftaria indicafle capita no- bis fufficiet.
$. v.
Sed fi quis vel optimis fuerit naturse dotibus or- natus atque iatifundia etiam fcientiarum felici fatis i- tinere peragraverit, ut nihil quidem eorum, quae di-
cenda fint, incognitum ipfi aut inauditum fit: ne fic quidem fuis in perorando partibus rite defungi boni-
que oratoris tueri nomen poterit, nifi ad praecepta rhetorica ac philofophica diligens & crebra accefterit
exercitatio. Hasc igitur fontibus eloquentiae & fub-
fidiis merito fuo adnumeratur. Praeterquam enim quod confvetudo, longae in primis, Ted modcratae, experi«
B entiae
^ ) 10 ( Jt*
entiae adminiculo contra£ta, vires animi corporisque
firmat & laborern quemlibet, qui gravis plerumque incipientibus effe fölet, gratum reddit atque leviorem:
fucultas praefertim eloquendi exercitationibus pruden-
ter Sz adcurate inftitutis crefcit & per omnes artiiicii
oratorii gradus evadit facilior. Minori certe d>dicul-
tate ab expertis & longiori ufu confirmatis argumen¬
ta fermonis inveniuntur, faciliori opera jufto difpo-
nuntur ordine, facilius etiam verbis ac fententiis tro-
porum & figurarum adaptantur ornamenta , quas ip-
fum elocutionis adparatum conflituunt. Quin & a-
£tio oratoria, feu pronuntiandi ratio, minus exercita-
tis molefta plerumque eft & follicita: per adfvetudi-
nem vero, quae alteram velut naturam introducit, habitus contrahitur utilisfimus, qui, fuperato incipi-
enbum metu ceterisque impedimentis ,! quae curfum
Orationis vel retardare vel prxcipitem reddere folent ,
remotis, cun£ta paullatim efficit expeditiora, Ut ta-
ceam hunc exercitationis fru&um, quod vitia nonnunv quam natura, feu lingvas, vocis gefbaumque corri- git, quemadmodum fuo docet exemplo Demofthenes,
fummus ille Athenarum orator, qui, tefle Cicero¬
ne g), balbutiente licet in juventute lingva, primam
Rhetorices litteram pronuntiare non potueric,& angu- ftiore fimul fpiritu laboraverit, crebra tarnen ac dili- genti exercitatione utrumque hunc defe£tum plane fuperavit ac fuftulit.
§. VI.
Generalioribus antem hisce eloquentix compa-
ran-
g) De Orat. Lib, 1. c. öi.
»LjjpBi- -
) ii ( jfr
rando fontibus, feil adminiculis alia quodam addi poffunt fubfidia peculiaria, fed quo tarnen inftitutio-
nis & contrahendo confvetudinis ambitu quodarnmo-
do continentur- Sic imitatio proftantiorum dicendi magiftrorum plurimum omnino valet ad perfettionern eloquentio amplificandam. Hinc fit, ut , qui minori
docfcrina fuffulti ducem in dicendo nulluni inveniunt
aut (eqnuntur , rudiores plerumque oration.es profe-
rant j quemadmodum nonnuüa veterum oratorum ,
quo ad nos pervenerunt, fragmenta docent, & je- juno multorum noftra otate oftendunt declamationes,
quo in libris pariter ac roftris rifum fiepe aut bilem prudentioribus movent. In Grocia & maxime Athe-
nis ob formam procipue regiminis democraticam an-
tiquis temporibus eloquentia mirifice floruit 8z, pro-
ter alios bene mukös a Cicerone in fcriptis Rhetori-
eis laudatos h), eximiam eloquio (uo eleganti & fle-
xanimo laudem luo tempore adeptus eft Demofthe-
nes, quem migrante tandem in Italiam Svada , Mar¬
cus Tullius Cicero, Romano eloquentio pariter ac
philofophio inftaurator merito celebratisfimus, fucces-
fu adeo felici eft imitatus, ut ipfum etiam in multis fuperafie videatur. Quem in poefi epica honorem
nonnulli etiam Virgilio Maroni, Homeri feliciffimo
omulo, haud fine caufta tribuendum cenfent. Quem¬
admodum vero non Demofthenem unice imitandum
B 2 elegit
h) Confr. Elegantillima D:ni Thomas in hanc rem
commentntio, quae inferibitur: EJJai fur les eloges,prodiit
Amftelodami 1774.
^ J 12 (
elegit Cicero, fed aliorum quoqne oratorum prseftan-
tiftimorum veneres fibi vindicavic: Ica nec Tullianam
tantum noftra cetate facnndiam imitando exprimere co-
liantur eloquentias ftudioii; (ed alios quoqne Iatialis
eloquii duces , etiam recentioris aevi, (equendos fu-
munt eorumque iibros non (ine emolumento diurna
no&urnaque verfant manu. Et . quoniarn non uni
tantum nationi aut lingvas favet diva eloquentia, fed
ad omnes omnino populos (uas benigne exporrigit
opes: noftri haec eft xvi felicitas, ut non Germanos
tantum, Gallos, Anglos aliarumque gentium , exte-
rarum Oratores (equi poffint genuini in patria noftra
imitatores, fed domi quoque inveniant elegantioris
fermonis, quse tuto (equi poftint, veftigia. Laudan-
da vero eft imitatio non lervilis , verbum verbo, fi-
di inftar interprctis, antiquiora reddens exemplaria :
fed libera & mafcula, quas di&iones ac fententias, o- ptimi cujusque egregias (copo fuo prudenter attem-
perat.
$. VII.
Aemulatio etiam, Ii genuina fuerit & invidiam
non babuerit comitem , ingenia oratorum alic & in-
duftriam majorem in modum acuit. Talis fere inter
Hortenfium ac Ciceronem exftitit contentio, quae pro*
cul dubio ad eloquentiam Tullianarn amplificandam
plurimum contulit. Nec adfe&uum in eloquentia pro-
vehenda vim fingularem reticere fas eft. Quod enim
de poéfi fatyrica canit Juvenalis :
Si natura negat, facit indignatio verfurn
latius
) 13 ( Jt*
latius omnino patet & ad orationes quoquc folutas,
atque ad alios etiam animi motus vehementiores,
fed jufto loquentis moderamini fubje&os, fefe ex-
tendit. Quem enim adfe£tum in auditoribus excita-
re cupit orator, eumdem ipfe fentiat verbisque &
geftibus exprimat necefle eft i). Sermo enim fine
ullo dicentis ardore frigefcit, & qui in perorando
conftitutus obdormifcere videtur , attentos non habebit auditores k ). Pe£tus eft quod
difertos facit.
i) Egregium hue fpeftat Horatii monitum:
— —- Si vis me flere, dolendum eft
Primum ipfi tili —
k) Quod de forenfi fermone Cicero monuir in aliis quoque orationibus, quae ad animos audienrium fle&en-
dos inftituuntur, fubire memoriam oratoris debet: nonfa-
eileeftperficere:ut irafcaturcuituveIisjudex ,fltu ipfeid lente ferre videare: neque ut oderit eum, quem tuveIis, nifi teipfum flagrantem odio antea viderit: neque ad mifericordiam adduce- tur, nifi ei tu figna doloris tui vevbis, fententiis, voce, vuU tu, coUacrymatione denique oftenderis. Ut enim nnlla mate- ria tamfacilis ad exardefeendum eft, qua nifi admoto igni, ignem concipere pojffit: fic nulla mens eft tam ad compreben- dendam vtm oratoris parata, qua pofpt incendi, ni/i inflam¬
matus ipfe ad eam & ardens accejferis. De Oratore Li b.
II. c. 45.
