•
r€' j.
SPECIMEN ACADEMICUM
JD CL.»
LUMINARIBUS MAGNIS,
genis. cap.i.V. 16.
Quoa,
Cowfentjente Ampi. Facultate Phil. in
llkftri Academia Upfafienh
^Sus PEJESIDIO )
, AMPL1SHMI F1SI
Mag. ANDRERE
CELSII,
Aftronom. prof« Reg. & Ord.
Publico Candidorum examini, quä par eß
modeftta, (ubmittit
ERICÜS 58B3l£2®€f)i@/
■ r
tlPLJ N DUS.
In Audir. Guft. Maj. ad d. 19. Febr.
Anw MDCCXXXI.
Horis ante meridiem folitis.
'
UPSiALIiC, Literis \^fiRNERiANi.3.
Ad T Cax I
/0 '
ongL
Ott) General-Major
§>en
^60ft)öl0ocne Herre/
SSrefme AXEL
GABRIEL
OXENSTJERNA,
Hl»» Wtt&ige t>me / od) tTfcfcb»
tlQt Brfor&rac«,
;2ora ÄdmpartlDfrän annan/
'
Martis tndnncr/ tappre mdn
■5m af ©tvenffa blocet gängtt ut i
fält/t>e gä »rf an-
©tOtafater, tappte dater, be WlD
Martis Julia gtort/
©omböb' Siptiar/ 3utöt/ ©njrar/fie»
ra onbru nog bn fport.
3-fjcrt ©refme/ blanO tbetn tuartt/ dt
octdnen tapper man/
©om ej fafat Wölben bdra/ för märt
täta gdberdlanb,
.fj Kältet broar en tebltg itniiaC lötet
fpörja blnnb roat t folct/
Ocbnucj 6ef)6f'0 at ndmndS/ Fama
drtbeé rotfja talet.
3' -Öftt ©refroe/ dt ej tnitibre tdnbcr
för en Idrbcr man/
2p blanb anBta roettenffaper / ©tieti
nefonftcn 3 ect tan.
©ttetnot trod nu bär beflrlfroed/ fom af MOSE jfoe« lins/
örondmbe/ tpbeipfauppbemörcta 3otbend pund.
5Defja©tlernor/ nuboctcuncfto/ tit
jF>crt®refroen öömiuft gd/
SlfJ&err ©refroené Hata ©siiexsr»
Srodocbrodrbettl atfd.
£pr£ett ©refroe/jag tp beber/ 3
meb »äbigt öga fet
m
<pü t>(t ringa roör&nafy tefn / jag
för (SDer (tigger ner.
Jpöga namnet ©jrt i Jp)ert©refroe/
[)t)((e tntg fot« torffrtg är.
•£)öga himlen ©Ber gtfroe alt tjtoaö fettat <f f>rt ticgtåc!
<^gw<!lb<>we <3wö5refwetis
5ilIraot)mt«f(3(?e Siettare
ERICUS
K N. y.
§-. I
Eritates, qux in
facro Codice, di-
vinitus infpirato,
continéntur , aut rarionis' fphasram plane rranicendentes fbla revelatio*
ne conftant: aut ex utroque Iumi-
ne, cum revelationis, tum ratio-
nis innotefcünt, & ide o articuli fi*
dei mixti a Theologis appellantur.
Qjum vero veritates revelata? &
naturales véi philofophica?, eun-
dem au&orem Deum * omniurrL.
quippe veritatum fontem unicum
& aternum, agnofcant, eas nun- quam Tibi irtvicem vere contradi«
cere poffe, facile patet- Ut ita*
A que
* o
que cir ~a articulum mixtum de ///•
minäribits magnis a MO SE Gen, Cap.
h v. it), memoracis, in concordia revelationis cum ratione adftruen- da, philofophiae infignis appareat utilitas, ex Divini Viri verbis, rite intelle&is, nullam propofitionem.»
dogmatis opricis & aftronomicis
contrariam prodire poffe, in prae- fenti fpecimine, b. c. D. oftende-
mus. Te B. L. rogamus, opellam
noftram* protenuitate ingenii ela*
boratam, boni confulas , & quaj brevitati ftudentes omifimus, e&
fovore tuo compleas,
$• ii.
Hunc in modum loco fupra ci-
tato fcribit MOSES: ntf OT&K tfjW naon dh ErVun mann w n?mi£> ;topn -nann nw orn rbvonb
vel ex verfione vulgata :
Feciypie Deus duo luminaria magna : laminare majus, ut pr reffet diet; &
laminare minus ut praejjet nodi: Si
jam ex hifce verbis verus & ge- nuinus fenfus juxta regulas inter-
pre»
4M o *
pretandi eruatur, per luminaria.»
magna folem intelligi? & lunam ,
atque haec duo corpora cceleftia»#
luminarium magnorum titulo heic
rede infigniri, ad oculum patebit.
§• Hl-
Quum itaque fingulis S:ae Sias
verbis fux refpondeant notiones,'
ex intentione Dei cum iisdem jun^
genda?, evidens eft, dum MOSES
Deum duo luminaria magna fecifle
commemorat, ut idea quaedam inf
animo ipfius h^ferit, verbis ab i?
pfo exaratis refpondens. Quam-i
ob rem is mentem MOSIS omnino intellexifle dicendus eft, qui ean- dem notionem, dum verba illius legit, in animo fuo excitare valet.
Quum vero MOSES, dum lumi¬
narium magnorum mentionem fa¬
cit, vocabuli luminaris definitio-
nem nullam tradat, eam utique-*
fupponit notionem , quam de lu-;
ininari habemus, dum nos terrico-i
Iae illud coram intuemur. Liimi-
mre jtaque corpus dicimus, quod
A z, corpom
4 °
corpora opaca terreftria videri efficit,
Sic candelam accenfam
,qua? cir-
cumje&a corpora in* confpe&um
noftrum producit, tenebris disje- öis, luminare juxta communetn
loquendi ufum appellamus» LU'
pjinare vero magmmi nuncupamus,
quod *corpora opaca clare dtftinftt
videri efficit. Luminare dein de ma•
jus vocamus, quod corpora opaca ma}
gk dißinfle , minus a ut em quod ea- dem minus diflwffe videri facit,
•
4 iv.
Si Jam ad ipfum contextum, &
in primis verfum antecedentem 6c
fequentem attendamus , evidenter conftat, heic MOSI fermonem effe de iftis luminaribus, qua? in ccelo
apparent. Ccelum iraque interdiu contemplantes deprehendimus, fole
Oriente
,tenebras ex terra fugerej
& corpora opaca, eidem dire&e-»
oppofita, lumine ejus colluftrata-»
adeo refplendefcere, ut clare 6c diftin&e .videri queant. Et hinc
ycriflimefol, vi definitionis allara?*
v .
iumi--
4W o w r luminare magnum a MOSE nun- cupatur. • No&urno autem tem¬
pore coelum adfpicientés obferva-
mus, occidenfé fole, & Oriente»»
luna, plena faeie fulgente, corpo-
ra terreflria ei oppolita, tenebris
alias involuta, in confpe&iim no«
ftrum prodire, & diftinåe appa-
rere. Unde iterum inferimus Lu-
nam a MOSE luminaris magni ti- tulo yeriflime ornari. Porro fl comparationem horum magnorum
luminarium inftituamus, experi-
rriur omnino, corpora terrefiria_.
magis diftinble a fole, & minus diftinéle a luna illuftrari. Proin- de denuo veriffime a MOSE fol luminare majus , & luna luminare
rninus appellatur.
§• v.
E rebus itaque prsfentibus vo- cabulorum veris notionibus deri- vatis, neceflario ccnfequitur, fi quis diverfas ab illis ideas verbis
MOSIS jungat*4 eum fingere fen-'
ium a mente auctoris facri prörfus
alie
6 o Wr
afienum; Quare MOSEN ille nori
intelligit, qui luminare magnum
explicac per magnum corpus ra¬
dialis
,& fic ex ifta definitionen MOSEN flatuifle concludit, quod
fol & luna omnia corpora cceleftia magnitudine iuperent. Contra-
rium fåne evincunt Aflronomias
dogmata, Nam licet fol in noftro fyftemate omnitim planetarum fit
maximus , eum tarnen omnibus flellis fixis majorem effe adhuc demonftravit nemo. Probabili
tantum conje&ura recentiores ex-
iftimant, folem flellis fixis & na¬
tura & magnitudine fimilem exi¬
liere. Deinde quod ad lunam at-
tinet, illam omnibus planetis, prae-
cipue primariis,minorem efte, o-
mnes ftatuunt Aftronomi, prout
ex fequenti calculo liquet, fi paral-
taxis folis juxta DE LA HIRE po-
natur, & femidiametri planetarum
apparentes ex obfervatione HU^
15ENII aflumantur:
Lun§
€ o ^ f 416000 \ fSaturno
1141504 Jove
.
40 I Marte
Luna< 5l /Viribus j Tellurö
*77 minor Venere
52 Mercurio
^82614016J \ Solc 5. vi.
Nec ille mentem M0S1S rite per*
cipit, qui luminare definit per cor*,
pus, quod lumen fibi proprium
emittit, velquaquaveriumdiffundit,
&indecolligitfoiem & lunam pro¬
prio -lumine radiäre. Hase enim
propofitio ab idea luminaris duci
non poteft, qvum ex Optici's fit
notiflimum luminaria vel corpora radiantia, aut efie luminofa, qua
fe/i luminis, aut illuminata, qua alie*
ni luminis funt dijfufiva. Si itaque fo-
lem fpeétes , iplum fuo lumine fplen-
dere nulli dubitant. Lunaautemeft
corpus opacum, lumen folareinter-
cipiens, & ad nos rc fle&ens. Quod
fatis patet, quando luna interdumj
ccelo fereno, umbram terra ingre-
die&ä
* ö
dieiis lumen omne amittitr qifando
inter fölem & terram direkte pofi-
ta radios foiaresa nobis avertit;im*
mo quando, pro vario ad folem^
fitu, varias iuminis mutuatitii figu*
ras nobis (pe&andas probet. Lu*
cula veroilla circa novilunia, in_.
parte lunas a foie averfa, nobis con- fpicua, lumen lunae proprium mi*
nime arguir, fed ex lumine terra?
in lunam reflexo provenit. Qvum
enim Tuperficies terrae fit 14 vi-
cibus major luperficie lunse, erit
lumen a terra in lunam repercus- fum 14 vicibus majus lumine a
luna in terram reflexo.
$: VII
Valde etiam is hailucinatur, qui
per luminare magnum inte]legit_»
corpus, quod in omnibus a fe di*
ftantiis cörpora opaca diftin<fle vi- derifacit, & conlequenter ex effa-
to MOSIS, illam derivat confequen*
tiam, quod fol & luna non modo globum noftrum terraqueum, fed
etiam omnia corpora opaca, ubi*
cunque
° m* 9
cunqne-in hoc univerfo pofita for-
ttflime illuminent. Ex Optici's enim
novimus intenfitatem luminis, feu quantitatem vis iiluminatricis, ir*
ratione duplicata diftantiarum &-»
corpore radianre, reciproce decre-
kere. Hinc in Plane tis-foli magis yicinis, Mercurio nempe & Vene-
re, luminis ioiaris intenfitas eft
major; in Marte vero Jove & Sa-
turno minor, refpeétu ad tellurem
noftratn ,evadir. Sic etiam luna no-
bis, qui non nifi,6o femidiametris
terreftribus ab ipfa di Ila mus, lumi-
nare quidem magnum falutatur;
led fi v. gr. in Saturno verfare-
mur, ob ingentem a luna diftan-
tiam , ne unicum quidem e corpo¬
re lunari radium nudis oculis per- fentilceremus. Verum hunc defe-
étum abunde tum compenfarentle-
ptem luminaria magna, lol, nempe, quinq; facellites & annulus* Pr<e-
terea nec lequitur folem 8c lunarn
majorem ac cetera corpöra ccele-
ftia luminis diffundere copiam, fi
abfo#
HÖ ö
abfolute & non ad terram refpe&fc
ve confiderjntur. Admodum e-
nim probabile eft, flellas fixas, fi
non majori, certe sequali iuminis copia cum fole certare. Deinde
Planet* v. gr, Mercurius Venus<3c Tellus majorem radiorum folarium abundantiam repercutiunt, quam corpus lunare, minori utpote luper-
ficie compreiienfum.
$. VIII.
Si quis duo luminaria, foletiu nempé & lunam, ideo magna vo- cari contendat, quia magnam &
infignem elücaciam atque influ-
xum in h*c fublunaria exercent,
a vero eatenus, aberrac, quatenus h*c notio voci luminaris non pras- cife refpondeat. Solis quidem be-
nificum infiuxum, in tota natura-*
fovenda & foecundanda, nemo nifi ineptus non agnofcat. Lun* vero
frigidum & humidum infiuxum » indeque pendentem augmentum
pilorum , & fuccofum carnium in-
crementum ia animalibus, oftreis
con-
4^? 0 * i
conchyliis, & cancris, invi&isra-
tionibus, adhuc nemo rerum na- turalium peritus oftendit. Certe
luminis lunaris efte&us fentirinon poteft, per fpecula enim cauftica
radii lunares excepti & concentra- ti, ne minimum quidem fpiritus
vini inThermometro afcenfum pro«!
movere valent.
$. IX,
Luminare magnum is quoqué
hon re&e concipic, qui illud vo-
cat corpus, quod reliquis lumina-
ribus nobis fit magis vicinum, 8c
(ic folem 8c lunam ceteris ftellis nobis propiores efle putat. Quod quidem de luna vere dicitur, fedde
fole non icem. Mars enim Venus
8c Mercurius, in diftantiis fuis a terra minimis, propius quam fol
ad tellurem noftram accedunt, uC cuivis ordinem planetraum genui-,
num contemplanti mantteftum eft,
§. X.
Tandem 8c illi verba MOSIS i ni
lenfum prorfus alienum detorquec
qui
it • O
qui Deum initio creationis folem
& lunam aequali fplendore ornafTe-*
ftbi perfuadent, quia in verficulo poftro luna primo luminare ma-
gnurn, & deinde luminare minus audit. Perverfa ha?c inferendi ratio
a veris defrqjriönibus luminaris*
magni & rnmoj-is, facile deftruitur*
Luna enim in relatione ad fplenu.
vere eft luminare minus, quatenuS fal eidem lumine antecedit; nihi-
tominus ramen relative ad reliquaS
ffellas luminare magnum eft, qua- tenüs amboluminaria, fenfu adrer-
ram refpeétivo iisdem lurniniscla*
rirate longe antecellunt*
f, XI.
.
