SPECIMEN ACADEMICUM

f/L •

D. D.

SPECIMEN ACADEMICUM

DE

COLLOQUIIS ERUDIT1S,

Qu o d,

VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPS.

DD E c I n c

PETRO NICOLAO CHRISTIERNIN,

PHIL, et J. U. D. LOG. et METAPH. PROF. REG. et ORD.

PUBLICE VENTIL AND UM S1STIT ST1PENDIÄRIUS STIEGLERIANUS

JOHANNES ER. WRETBLAD,

'üplandus.

IN AUD. GUST. MAJ. D. XVIII JUN. MDCCLXXXV.

.

Horis a. m. Solitis.

U P S A LI pE ^,

Typis JOH. EDMAN, Direct. et Reg. Acad. Typ.

__

§• I*

Sermonis neceßitas £? utilitas.

Adfußt ^{per quas profefto} cognitionis ^{in roente} ac virtutis noftra dotes non capaces ran- eximix,

tum, verum etjam quodammodo cupidi exfifti-

nius. Tpfa vero fapientia, quse in rebus rite cognofcen-

dis inque noftram feiicitatem adpiicandis verfatur, mi-

nime nobiscum nafcitur; (led adhibitis difcendi & pro- ficiendi fublidiis, divina benignitate conceffis, multa o- mnino diligentia & adfiduo ftudio paullatim erit adqui-

renda. Inter adminicula, quibus univerfales notiones &

diftinftiorem rerum Sc officiorura intelligentiam nobis

comparamus, praecipuum fibi locum vindieat ioquela ^,

feu facultas fenfiones & meditationen aliorum percipien- di, noflrasque cum aliis coromtmicandi, fine qua parum

a brutis animantibus diftantes, nec noftram indicare pof-

femus ind/gentiarr», ^neque obfervationibus, praeceptis Sc confiliis, mutuam augere cognitionem, prudentiam & dele¬

gationens. Maximum certe Creatorh optiroi beneficium sgnofcimus, quod linguara Sc reliqua fermonis organa ita adornavit, ut ab ipfis vitae noflxae primordiis, voces aliorum imitari, atque accedente exercitarione, lenfa a- nimi per admirandam foni articulati variationens prom-

te ipfis aperire queamus, eorumque viciflim, ope audi-

tus, parcipere experientiam Sc cogitationes. Vixquidem

A uilum

® ) 4 C

ullum in vita hominum communi colioquium in(Titui-

tur, ex quo non nliquam certe capiat utiiitacem animas

adrentus ac providus*. eoque magis fapienna? ftudiofis com-

mendanda Tunt colloquia erudita ^, quae ad utiiem rerurn perfpicientiam atque vitae emendationem ex induftria di-

riguntur, in quibus habitus diftin^e cogitandi & a-

nimi fenteotiam faciJe & concinne proponendi fimul

exercetur & perficitur. De bis cogitationes nonnulias

in medium adlacurus, Taam L.etfor bumaniffime beni-

gnam, omni qua par eft revei entia ac modedia mihi

expeto ceniuram.

•

§■ ii.

Anåoles eruditi colloquti.

Erudita nobis dicuntur colloquia ^, non modo fer-

mones quös inter fe mifcent homines, folidiori ^rerum

peritia confpicui, quando fuas invicem de rebus earum-

que qualitatibus, cauflis & efFe&ibus aperjunr cogitätio-

nes: fed hoc etjam nomine non indignae videntur difce-

ptationes, qiiae ad culturam ingenii, ad mores emendan-

dos, ad negotia publica rite dirigenda, ad animum de-

nique überall voluptace exhilarandum ab illis inftieuun-

tur, qui fingularem erudirionis gloriam nondum funt

adepri. Diflérunt inter fe vere do£ti & periti, ut col-

latis candide fementiis & rationibus, fapientiam luam con- firment eamque adcuratiorem & ampliorem reddant, at¬

que ad praeclara quasvis tum difcenda tum facienda exci-

tentur audientes. Cum difcipulis fuis & quibusvis fci-

endi cupidis, eruditi lubenter colloquia inftituunt, dum

aut progreflus eorum exploranf, aut quaeftionibus ab illis

prolatis aptas adtemperant refponfiones, aut denique mo*

nitis & confiliis eosdern inftruunt, & ad veram felicita-

tem tum le&andam tum aliis procurandam redduntido-

neos,.

neos. Quin efjacu non fme caufla huc referuntur col-

loquia difcentium ad mutuam exercitationem direda ,

q üb us cogitandi & loquendi promtitudo & fimul ho¬

netta & platfda converlandi ratio adquiritur, fi modo

veritatem fedulo querunt & humanitatis ac modetti«

tramitem non deferunt colloquentes, atque fuborta du¬

bia difficiliora, do&ionbus folvenda, frequenti conful-

tatione proponunt. In majoribus conventibus nemo fa-

cile ad fencentiam dcendam accedat, nifi materia, ven¬

tilation! fubjeda, fit ipfi probe nota, opinionemque e- jus exlpecrent focii: atque tunc ratione fimplici, plana,

praefeotium capfui adcommodata, & quam breviter fieri

potett, mentem fuam apcrire & ^exponere debet. Qu«

jam cogmta & ab aliis dida funt, baud repetenda, ce¬

tera naturali ordine & apta connexionc ita funt educen-

da, ut argumentum propofitum in clariori luce adpareat.

§. III.

Vitia in colloquiis vitanda,

Eruditis vero colloquiis accenferi non debent fer-

mones aut difceptationes inanes, qu« ad veram erudi-

tionem provehendam ^non conducunt, fed veritates po«

tius laudabili multorum fludio antea detedas oblcurant,

& variis lubtilitatibus involvunt. Multi eniro _nugaciter plane philofophantur, & folidioris dodrin« ftudio incer- miffo, fcientias & obfervationes minus quidem vulga¬

res _, Ted et minus frugiferas excolere & proponere ad- gresfi, in res obfcuras & difficiles, easdemque ^non ne-

ceffarias, nimis magnum conferunt ftudium, illisque

tempus, quod melius certe collocandum fuerat, animi-

que vires ita impendunt, ut non a rebus tantum geren«

dii abducantur, Ted ad genuinam quoque fapientiam ri¬

te colendam evadant inepti. Cum enim acuminis glo-

riara hominumque plaufus ante omnia fe&entur, nimi-

A 2 um-

N < i cS®j

«atp / u v. ^e9

umque fuis tribuant viribus & inventis, opinionibus fuis pertinaciter adhsrent, eamque ob cauflam iracundi funt

ac raorofi, pmnisque eontradi&ionis impatientes. Ta-

lium vero hominum conlortia minime commendanda lunt junioribus fapientias ftudiofis, qni ad mores alio-

rum imitandos proni, facile eadem concrahere pofTunt

vitia. Nemo certe, qui non ipfe eflt eruditus, (eu Ve¬

ras fapientiiE tum theoreticae rum praåicse particeps, ^eru-

riifis alios emendare poteft colloquiis, eoque majori di¬

ligentia id agere debent omnes, aliis vel in fchola vel

in ecclefia docendis & ducendis deftinati, ut veram

ipli & falutarem cognitionem diftin&e percipiant, ju-

cunde fentianc & finceris virtutibus diligenter exprimant.

§. IV.

Metbodns in colloquils apta.

Sed non minus necefiarium eft, ^ut materia digna ad diflerendum fumta ac propofita, re^te etjam inftitu-

antur colloquia eruditioni propaganda infervitura. Ad

hoc ante omnia requiritur, ut colloquentium urerque,

tum qui fententiam defendit, tum qui addu<5tis rationi-

bus impugnat, (e mutuo inteliigant, feu voces eodena utrinque fignificatu adhibeant, ne verbis diverfa racio-

ne explicatis, in vanam incidant difceptarionem, quae

logomachiac gerit nomen; qua quidem in disputatio-

nibus litterariis nihil fere lölet efTe frequentius. Hinc

ubi in verbis quidquam occurrit obfcuri aut ambigui,

commoda expofitio roodefte petenda eft, ac candide praeftanda; neque ad rei difceptacionem prius acceden- dum, _quam de veta verborum fententia inter utrum- que convenerit. Sic vero (ublata ambiguitate verbo¬

rum, res ipfa in controverfiam vocata, rite ab una par¬

te impugnari, ab altera defendi debet. Aut enim im-

pti-

C$&> \ _ty /

«SÖ3 J 1 \ =0!?'

pugnans fententiam ^, qua; in quaeflionem venit, falfam

eilé & eri oneam oftendit vel (altem odendere conatur aut argumenta, quibus alter earri demonftrare voluit, convelTere adiaborat. Definitiones reprehendi (olent, (i regulis definiendi, atque adeo ufui loquendum & fcri-

bentium cooirauni non videntur fatis adcommodatse.

Communes _, quibus demonflrationes innkuntur, notio-

nes aut aliata teftimonia interdum in dubium vocantur,

aut certe confeftaria ex iilis non re$e colligi arguitur.

Ad has fere regulas generaliores, munus opponentis refer-

ri poteft, qua; plures fpecialiores in fcriptis Logicorum paflim obvias, fuo compledhintur ambitu. Defenforis

vero officium in eo efl pofitum, ut obfervationes fen-

tentiae (ute oppofitas rite excipiat, & oflenfis quibus la-

borent defeffibus, refellat. Etenim hoc refpondenti

onus non femper eft injunftuna, ut fua fingula demon-

ftret adferta; nifi docentis fimul fufcipere voluerit par¬

tes, quae tarnen defenfionis officio ^non fatis commode

admifcentur: fed (ufficit omnino, (i rationes in contra- rium adduftas infirmaverit, fuaque adferta his non re- futata efle oftenderit. Methodus difputandi maxime ^a

non paucis commendatur SyllogifHca ^, cum longiorem

diflerendi adparatum & divagandi licentiam excludere ,

& datum cdvitroverfiae utrique difputantium promtius

ac claiius apperire videatur. Sed neque confufionem o- mnem ex ignorantia , prasjudiciis & pravis adfeffibus oriundani, ars fyllogiflica exterminare valet ; neque alia qucBvis methodus, prsefertim extra fcholam, per (e ine-

pta eft aut rejicienda

modo ad firma principia eorum- que cum propofition;bus examinandis nexum re&e ad- tendunt, eundemque dilucide ^ac moderate expnmunt difTerentes,

A 3

§. V.

ü ) 3 ( &

$. v.

Colloquiorum diverßtas.

Valent autem ha?c monita, non tantum de c©!)o-

quiis in cathedra publica loleranioribus, qute vel (erio

inter diffentientes conftictu , vel exercitarionis caufla in-

ftituuntur; Ted in coniultationibus de cauiTis & negotiis

publicis idem utilicer obfervatur; immo privatis etjam

lententiarum inter je pugnantiurr. collationibus, eardem

pariter convcniunt cautiones. Idem enirn rationis at-

que (ermonis ufus ad veritatem in aprico ponendam,

& felicitatem recte agendo quarendam & coufervan-

dam direåus, ubique eft neceflarius. Id enim publice

privatimque generis noftri maxirne interefl, ut com-

raunem quisque verbis & fatfis promoveat profperita-

tem. Hinc do&iares ad verum quod quidem frugife-

rum fit, fimpliciuribus explicandum & a corruptelis vin-

dicandum, quavis data occafione debent efié parsti. Pro-

bitatem denique ad bene beateque vivendum prorfius

nccefiariam, monitis atque exempiis commendare, vi-

tia autem vitte beatiori femper inimica disiuadere opti-

mus quisque ftudet. Hunc certe in finem variat font

eruditionis & virtutis palsftras apud gentes moraciores

publica auåoritate confiitutae ^, ubi prseter alias exercifa-

tiones, colloquia de rebus maximi momenti fubindc

habentur, informationi & emendationi juniorum deffi-

nata j quae, fi docentes ac difcentes (uis haud delunt offi-

ciis, fapientiam omnino maximopere firmant & amplifi.

cant. Ha? autem publicae diiputationes tum demum eximi-

um praeftant ufum, fi materia difierendi fumitur utilis, &

viribus atque peritiae colloquentium adcommodata, fi

dubia, expofitione digna ac moderate propofita, refpon-

fionibus pefpicuis ac folidis enodantur; ac denique fi

non

m ) 9 c &

nor» modo loquerves, (ed audientes qtoque adtentum

adterunt antmum, & ardens proficieodi itudium. Se-

cus vero fi difputarunn fuerit, non inutiles modo, Ted

noxias quoque evadunt public« diiceptationes; fiquidern

inftituta per fe laudabiiia confemnere & rem feriam

aut negligenter aut pra va contentione traftjre diicunt

juniores. ßoni autern dolores non publicis tantum quajftionum propofitarmri enucieationibus, (ed privacis

etjam colloquiis, juventuti litteris d'catae deferviunt»

nec ulli ingenuo vericaris & virtutis eultori adnum ad

fe denegant, fed porius unumquemque ad coniortium

famibare ac profuturum comiter invirant, acque more

Socratis, omnem (apiencia: propagand« captant ocoa-

fionenu.

§. VI.

TJpts colloquioram eruditorum.

Dici autem vix poteft ,quantopere juvenibus, bonarum

artium & vrtutum vere ftudiofis, profit familtaris cum viris doftis, peritis & fincerae virtutis laude confpicuis

converfatio. Cumque vix quisquam (it inter homines, a cujus experientia aliquid difcere non pofiimus, comi-

tatis eft ferere (ermones de rebus & materiis, cuiii-

bet ex lis quibuscum colloquimur notiffimis & quotidi-

anis: i. e. de ea (cientia in qua praecellit cum erudito;

de commerciis cum mercato»e, de arte fua cum artifi-

ce 3 de agricultura cum ruricola; de patria fua ejusqne

inftitutis & commodis cum peregrino. Sic deieftabun-

tur omnes in coiioquiis nofiris, & ab omnibus aliquid

in ufum noftrum accipiemus. Nihil utilius eft lite-

rato de argumento quodam meditanti, 8Ut fcribere

volenti, quam de eo in conventu virorum doftorum

& (apienturn difierere, ^eorumque omnium (ententiam

de ea materia audire. Etenim _{per unam} aut alteram

,

r" ÜB ) i® ( o

horam in fali converfatione plus proficiet, & adcura-

üores materias Iure adipifcetur ideas, qua.« per dies inte-

gros^ menfes foite &c anoos, in mufaei lolitudine obci-

nere potuilVet. Taiia qusppe colloquia ad ingemum ex- tendeodurn, ad rectum judicium confirmandum, ad

tiexterir.ate.o fenfk anirni apte exprimendi comparandam ^,

& ad animum benefaoiendi ftudio exornandum, mirifi-

ce conferunt, & aliis eruditionis comparandae fubfidsis palmam faeüe praeripiunt. Lektio iibrorum etjam opti-

morum parurn valet ^, nifi de quaeftionibus dubiis & dif-

ficilionbus peritiores »ubinde confulere licet. Nec prscle-

dtiones quamvis loiidiilima;, atque adtentius audi?a?,

Iperata prteftant commoda, fi non fubortis ^inter audien»

dum aut meditandum dubiis, privatior fideliilimi cu- jusdam dottoris occurrit inftiturio. Laudabiiis igifur

Wc apud Grjrcos paricer ^ac Romanos fult confvetudo,

quod filios fuos rudimentis litterarum, quibus puerilis

setas imbui lolet, probe inftru&os, ad virum quendam

eruditum & lapientero deducebant parentes, ur optima quasvis ab eo famiiiari fcrmone difputata, memoria: man- darent, ejusque fierent prudencia doctiores; quemad-

modum de (e ad Sccevolam a patre dedueto, in prascla-

ro de amicitia d^logo narrst Cicero. Neque nofira ^tå¬

te delunt, qui eodem in liberis fuls ad egregia quaevis

formandis, utuntur inftituto ; fed nec omnes doAi So-

craticam in hoc negotio fidem & diligentiam pra?ftaot,

nec juvenes cun&i, do&iorum cura? & conloreio com- midi, Ciceroni aut Pomponio fimiles exiftunr, Atque

hinc fit, ut fpes multorum optima, de filiorum pfogres-

fibus concepta, non optatum femper fortiatur eventum,

§. VII.

Vivtutes in colloqutis colenda.

Interim in colloquiis, quae ad eruditionem & pru- dentiam amplificandam inftituuntur, vafiae omnino elu-

cere

® ) " ( c#

cere debent virtutes, quibus negle&is, curfus fapientia;

nimium quantum retardatur. Sic humanitas, ^manlvetu-

do ac rnodeftia funt omnium focietatum vincula, _atque

in congreftibus & ferroonibus mutuis utramque faciunt paginam. Rxulare vero debet ioquacitas, perverlum elucendi, alios oblcurandi & cuivis contradicendi ftudi-

um. Aculeatas facetiat & omnia qu# alios ofFendunt &

triftes faciunt, _atque ita colioquium amicum in jurgia

commutare poflunt, follicite vitanda. Juvenes impri-

mis decet, promtos e!le ad audiendum

ut ad omnia diligenter adtendant, &' bona fideliter retineant: lentos

vero ad loquendum ^{, ne} aliquem dilTerentem interpel- lent, aut cum aliis confabulando, fuam aliorumque ad-

tentionem iropediant. Qui alienam impugnat fententi-

am _, non quidem defiftat antequam refponfum fulit ^,

fed nec pertinaciter fuas urgeat rationes, ubi vel his fätisfecit refpondens, aut certe omnia adtulit, quae ab ipfo exfpe&ari poflunt, Conftantia tarnen feverior in erroribus capitalibus debellandis non fine laude adhibe-

tur. Nemo vero offendatur, cum in ejus fenrentiam ^non veniunt confortes. Potius argumenta, qua? in contrariam

partem proponuntur, adeo diligenter quisque pondera¬

re debet, ut errorem fuum, fi quis fit, ipfe detegere

quent. Juvat alios erroris ccnvicifle & correxifTe; fed

utilius eft & pulchrius ^errorem fuum animadverrere,

eumque libenter confiteri. Amor veritatis difleren-

tes regere debet ^, fed cum aliquo veritatum dele£tu.

Sunt enim nonnullse veritates & qucefliones levioris mo-

menti, ut parum interfit, quisnam vincat aut vincatur.

B De

) 12 C 0

De his vero acerbius litigare fapientem minime decet.

Amor autem erga illos, quibuscum vivimus & conver-

famur, virtutum focialium fons eft: & hunc longe fa-

cilius in omni honefta focietate fervabimus ^, fi

Deum rite cognitum , laeto & venerabundo

amore complecfcimur, totamque gentem

humanam ab ipfo cleraentiftime foveri

identidem recordamur.

S. D. G.

Errata.

Pag. lin. 51, qvetant 1. qvarutit.

Pag. 7. lin. 25 , apperire I. nperire.

Pag. 8. Jin. ulr. peipicuis 1. perfpicui