DISSERTATIO HISTORICA D E
PRIMIS SVECIÆ, SUB
R. GUSTA
VO I.,
EXTRA SEPTENTRIONEM INITIS FOEDERIBUS.Q U A M ,
V E N I A A M P L I S S . F A C V L T . P H I L O S
PRAESIDE
M a g .
E R I C O A l . F A N T ,H I S T 0 R. P R O F . R E G. E T O R D. S. R. S. M.
P U B L I C E V E N T I L A N D A M S I S T I T
JOHAN. DAVID ÅKERBLAD,
V. G O T H U S.
IN A U D IT. GUSTAV. MAJORI D. 17 DEC. 1782.
U P S A L I Æ ,
A N ID J o H. E d m a n , D i r ic t. e t R e g . Ac a d. T y p o g r.
PRIMIS SVECIÆ, SUB R. G U S T A V O I, EXTR A SE PT E N T R IO N E M INITIS FOEDERIBUS.
§. I.
Q
ui medii ævi a&a, temporis caliginem fcriptoruni- que barbariem pariter redolentia, ferutari haud fuerit gravatus, tot inter minutas controverfias difpertitam penitus atque difeerptam fuifle reperiet Eur o p a m , quot ejus particulas tum occupaverint Reges, duces, comites, barones & cujus demum cunque tituli fuerint, quibus ex Syßcmate feudali conceflum in reliquos imperium. Longiores quidem & fanatico religionis zelo cxcitatæ, quæ a crucis infigni nomen fortitæ funt, expe
ditiones plurium vires fub binis feculis unum in finem dirigebant ; veftigia tamen fruftra quæüveris politicæ ali- cujus civitatum inter fe compofitionis, ad ceterarum prae
valentem vim fuos inter non formidandos cancellos co
h ibendam, quæ Syfiemati aquihbrii nomine recentiori ae
tate venire fvevit. Pofl varia autem inflantis cataftrophes præludia, feculo demum XV accidit, ut in unum coagu
lata atque eventibus formata fuerint imperia, quæ dein, libimet fe invicem jiin&is viribus opponendo, Europæ fata lance velut ancipitis libræ fufpenfa tenuerint. Tum enim, ut Auftriacæ domus praepararetur tot deinde aetatibus in- vifa magnitudo, divifa ante Hifpaniæ regna fuo fub fceptro conjungeret F E R D I N A N D U S C A T H O L IC U S : Burgundicam hereditatem,connubio cum MARIA, tot pro
cis ex petita, jundfo, acquireret M AXIM ILIANUS, omni- umque harum ditionum, quas tot olim domini poflederant,
A ne'-
nepos ejus C A R O L U S V umetis fieret H e r e s , i m p e r a toria iimul majeftate eonfpicuus. Po rro ut eilet, qui tantae exorienti vi mo de ra ri , neque ultra terminos va garetur, cum efficacia fefe opponere pollet, Britannos ex continenti expelleret C A R O L U S V U , fingulasque illas provincias, quae vetus Gallicanum regnum conftitueranr, fuo, unique adeo, fceptro fubjiceret: ad quam bellicam fortunam cum poltmodum accederet verfutuin illud &
callidum L U D O V I C I XI ingenium, nulla non adhibens augendae regiae poteftatis adminicula; haud mirum, qu od contigua illa atqtie folo nutu principis dire£ta F r an c o- Gallortim vis longe ampliori; led locorum intercapedine divullae magnisque fubditorum privilegiis limitatae Aufiri- acae potentiae formidini effiet. Denique ut e x i l i e r e t , cu
jus opes & favorem ambiret artibusque politicis v e n a r e tur utraque contendens pars, quemque luarum c on ten
tionum arbitrum cogeretur agnofeere, Eboracenfem &
Longovicenfem d o m u m , q u a r u m de imperio diffiidiis tot annis lacerata fuiffier Anglia, in fe unitam comp oner et H E N R I C U S VII , vimque imperii ab illo paratam fir
maret H E N R I C U S V I I I , in regiae potellatis quam mi ni me alias patientes fubditos auctoritatem exercens, quæ ad defpoticam gubernandi rationem quam proxime ac
cederet. N e vero fic una limul coagulatae vires r e m , in quam fe e x fe r er e nt , deliderarent, peroporrune illis p o mum Eridis objecta elt Italia, cujus pe r C A R O L U M V II I Galliae regem ad finem fee. X V primum fafta in- vafio fcederibus plurium principum , formidatae alicui vi o p p o n e n d i s , anfam dedit & originem. Unitis fcilicet Pontificis R o m a n i , V e n e t o r u m , Midiolanenfium , MAXI - M I L I A N I & F F . R D I N A N D I C A T H O L I C I viribus, magnis fuis aulibus excidiffie C A R O L U M novimus.
Rurfus autem bella movit nova hæc arma confociandi ars, cum magna illa Cambrarenfis confcederatio contra Vene-
torum rempublicam an. iç oç inter imperatorem Roma- n o*Germanicuin, Galliae Hiipaniaeque reges arque Catho- licæ religionis antihitem JU L IU M 11 iniretur, irrita licet, ubi alteri parti fefe addiceret H E N R I C U S VIII, tacta fuerint illorum conamina. Ab hoc usque tempore binas velut inter magnas focietates divifus hetit Europaeus o r b i s , quarum per duo fecula capita exrirere Galliae Hi- fpaniæque imperia, donec Burbonico fanguine in hoc transfufo, contra Angliam illiusque affeclas fefe conjun
xerint. Sola autem per longiorem temporis tra£lum prae
valenti Hifpanicæ dominationi obftitit Gallia variasque ejus certaminis perpeffa eft v ic es , usquedum, Cardinalis Ricbehi fub aufpiciis, licuit ejus imperanti, fine inteflino- rum motuum formidine, alienam religionem profitentibus civitatibus le jungere atque Auftriacæ familiæ robora alio
rum viribus frangere fuisque illa circumdare limitibus.
Quae enim pacificationibus Cateau Cambrefenfi atque Ver- vinenli fee. XVI illis derogata fuerant, ubi cum rigore Tractatus Weftphalici conferantur, clariflima in luce col
locabunt, tum primum Syftema illud aequilibrii ad quie
tem publicam efficaciflime vim fuam exleruijffe,
§. ir.
I
Q uod autem, quae hoc in negotium tantum ponde
ris habuiffet, Svecia & reliqua feptentrionalia regna, ante bellum illud famofiffimum tricennale, in meridiona
lis Europae annalibus nullam inveniant mentionem, neque hujus in bello paceque artibus immixta quadantenus fue
rint, mirabitur ne mo , qui parriæ regionumque adjacen
tium llatum hoc tempore perfpe&um habuerit. Qiue enim tunc obtinuit, a fine usque fee XIV, fatalis illa IJ- nio Calmarienfis tot tantaque tria inter hæc, quar conjun
cta tenere debuerat, regna fparferat difeordiarum femi
n a , ut fatis libimer ipfa negotii facefferent. Neque enim
A 2 JO-
J O H A N N I & C H R I S T I A N O Iï:do Daniæ regibus c o n tra Svcciam concefla M A X I M I L I A N I ful mi na , L E O N I S anathemata atque F R A N C I S C I I:mi fubfidia probare pos- funt, illis feptentrionis res multum cordi fu ille; fed Da- niam tant um, e C H R I S T I E R N I regnis Germaniae p r o x i m a m , illorum benevolentiam facillime potu i fie i m p e trare. Ubi autem infauftum hoc Syfiema Scandinaviae fuis iplius cx incommodis divulfum cfi <Sc evanuit; tot refarcienda d a m n a , tot inteftina vulnera fananda habuere fingult illorum imperantes, ut , quid in diflltioribus terris ageretur, prudens atque felix reputari potuerit incuriofi- tas. Mox ubi pawllatim fpiritus fumere atque vires p e riclitari pofie o cciperent, recruduere veteres inimicitiae atque a rmorum in fe invicem aleæ iterum illos commife- re. Accedebat Wafeæ profapiæ in folium Polonicum e- migr atio, continuas cum remanente in patria furculo fe
minans lites, quas antequam ad tempus fairem c o m p o nere Sveciæ li cu er at , fra&is limul Daniæ viribus, n o minis aliquid & influxus in rcliquæ Europæ publicas res mereri ipli fuit prohibitum. Et vicinæ Rufiiæ quidem multo ferius in iisdem offendes vefligia. Licet enim u- triusque J O H A N N I S BAS1LIDIS ope feptentrioni f or midabilis hoc ævo evafiffet; defiderabatur tamen adhuc magnum illud P E T R I ALEXIDIS ing en iu m, quod con>
modam ad mare Balthicum federn & caput imperii genti fuse quaereret figeretque. Interim tamen non defuifie noftræ patriæ cum meridionalibus Eui opæ plagis etiam Iioc intervallo commercia, licet fyflema hujus politicum haud magnopere tetigerint, eft, quod in præfcnti o pe l
la mihimet propofui clariori fiflendum lumini; cx hac occafione fimul traditurus, quæ præcipue illorum fuerint cauffæ, quæ rationes, quoque in res patriæ effectu fue
rint donata,
5. III.
§. IU.
Notifïîmum eft, nec multa expolitione indiget, quod odium utrumque feptentrionis regem , G U S T A V U M I
& C H R I S T I E R N U M III contra C H R I S T I E R N U M II, T y r a n n i nomine plerumque infignitum, infellum reddi
derat j qu od q u e , illo perpetuæ captivitati damnato, in af
finem potentiflimum, unicumque orbatæ familiæ fulcrum
& prælidium , imperatorem C A R O L U M V, fuit deriva
tum. Scilicet ad Auftriacæ domus, magnis potentiflimis que connubiis firmandam, magnitudinem id etiam per
t inuit, ut ISABELLA, C A R O L I V:ti foror totius fe- prenrrionis’Monarchæ, C H R I S T I E R N O II:do jungeretur, cx quo fœdere binæ in lucem editæ filiæ D O R O T H E A , Comiri Palatino F R I D E R I C O , Electoris Palatini dignita
tem poftmodum adepto; C H R I S T I N A ve ro , primum Duci Mediolanenfi FR A N S C IS C O S F O R T I A , dein Duci ejusdem nominis Lotharingiæ, nuptiis junâæ. Harum, poft fatalem affinis cladem, in regna feptenrrionalia jura vindicare conatus avunculus multum curarum & negotii tam Daniæ, quain Sveciæ regibus faceffivit, urgendo eriam, ubi fucceffionis in imperium fpes defierar, largiora illis folvenda paraphernalia. Neceffum igitur vifum fuit G U S T A V O & C H R I S T I E R N O , ut non modo mutuo foe
dere fe invicem contra formidatam hanc potentiam uni
r e n t ; fed & focios quærerent, quos idem contra C A R O L U M V:tum armaverat metus & circumfpectio. Propio
res nulli in hoc confilio vifi funt membris foederis Smal- caldici, an. 1^35. d. 12 Dec. initi, quorum capita J O H A N N E S C O N S T A N S Saxonitr Eledhor atque P H IL IP PUS Haffiæ Landgravius. Mirum autem , quam caute horum libi oblatam unionis focietatem fufceperit G U- S T À V U S , ut nec imperatori inde effet apertior belli in
dicendi cauffa, neque, ubi hoc evitari non poffet, dees, fent, cum quibus gereretur. Itaque litteris, 1537 d. 11
A 3 Ocftoh.
Ocfcob. priinum ad illos datis, promittit quidem , Temper Te cum illis detre£latiuum, quod Papa Mantuam c o n v o caverat, concilium; de fublidiis autem ferendis nih I ex- prefTe adjicit. Immo licer Dackiano tumultui haud o p t i mo conlilio TeTe immiTcuerir Cæf ar , Tubornando nunc io s, qui rebellantibus G U S T A V I fubditis patrocinium & o- pem promitterent; patienter id non tantum tulit R e x , fi quis alius, prudenriflimus ; Tcd & Legato ejus, pecuniam fubftdiariam contra Tureas e r o g a n t i , nihil molefti refpon- dit. Ubi autem tra&atu Spirenii d. 23 Maji 1544. com- pofita fuit inter C A R O L U M V & C H R I S T I E R N U M 111 amicitia; non tantum parum arrifit G U S T A V O , quod, Te inconfulto, hæc i&a fuerit pa ftio; Ted & quod non æ quis conditionibus eidem fuerit involutus. Jus quippe Tuum regnandi matutinis dotibus C H R I S T1E R N I filiabus folvendis emere noluerat /?). Ut vero ab una parte hoc c on ft an ter‘,abnuir; ita ab altera LandtGravii Hafliaci i n vitationem, ut ad fcedusSmalcaldicum accederet, an. 1546 denuo declinavit; quin & anno proxime præcedenti Cæ- Tari contra communem Chrillianismi hoftem fubditis Tuis pecuniarum collatione fuppetias ferre injunxit. Interim t a m e n, nefeio quibus finiftris confiliis ab A L B E R T O Me-
£ a *
* ) T r a f la tu s Spirenfis, ap. D u M o n t, T o m . IV . p. 2 7 4 . Dagegen hat der envebltc Koni% von D ennem ark <len erwehltcn König zu Sweden in dt (Jen Frieden gleicher weife begriffen und eingezogen, doch dafs er in 6 monat ben den ndebften feinen ratification derfilhen der Kajferlichen M a jc ß d t oder h o nigin M aria regentinn in Niederland üherfcbicke — Item cs ift er bedingt und vergliecben, das in aller dijfen Pacten und übereinhommungen ganz und un.
verletzt f e y fo il die Gerechtigkeit C hriflierns zu D etinetnarckcn, und feinen Töchtern Frauen Dorotheen u n i Frauen C hrißiernen Ü fc von wegen Ihrer F orderung, die fie in den Königreich Dentteniarken , N o rrw e g tn , Gothen
•Uni ändern landen und Gebieten ihrer M ütterliche nufßeuruttgen und ande
rer M ütterlicher G u ter halber furw enden mager. — Herwiederumb folle den erwehlter kunig zu Dennemark und feine B rü d ern un d der erwehitcr König zu Sweden ihre recht und G erechtigkeiten, fo (te tUenthalben dagegen haben m ögen, auch unbenommen, Jondern fr e y vor behaltet fe y n .
galopolitano, J O H A N N E Holfatenfi Ducibus, Lubecen- libus aliisque G U S T A V I conjuratis hollibus Cæfari fug- geftis, deliderata illorum compolitio multum in tempus protrahebatur, usque dum demum an. 1551 pacifïcatio- ' n i , ante feptennium rum conclufæ, Tub conditione fuæ ratifications, Imperatorio diplomate infereretur G U S T A V E S , quod cum antea neque impreflum ullibi, neque citatum extet, z x P a l m f k i ô l d t a n i s , in fidem noftræ aflertio- nis, allegatum dabimus b), Atque Germaniae imperato
r um
b ) Caroli q uinti Imperatoris Romanorum Confentz att K. G u fta f {kulle efter fin bfvergifna ratification vara uti thet afi Kejfaren med D a n mark d ir 154.4 u ti Speir uprdttade fre d s f u r drag , innefluten och begrepen, dat. A u g fb ü rg n A p n lis i t f t .
V ir Carl der fin n ft , von Gottetis gnaden Rumi fiber Kai fir zu alle ns eiten merer des R eich s, in G erm anien, zu H ifpanien, B aider Sicili fin , 1 berußtem , H a n g e rn , D alm atien, Croatien Üfc, Kunig, Erzherzog zu 6 fierreich, H er
zog zu B u rg u n d i, l? c. G t ave zu Habfpurg, zu Flandtrn und Tirol fcfc.
Bekennen öffentlich m itt diejem B rief, und tbun kundt allermenglicb als zwi- f l heil Untis und dem Durcbleuchtigen Fünften C hnftian Erveitem Kunig zu Dennetnarlt und H erzogen zu Holftain Unferm lieben freu n d und Obaim , des Jungfinerfchinen vier und viertzigiften J a r der geringem zn l, ain ver
trag und Fridftatm d nbgeredt, und aufgericht, Und in folche» vertrag der durchleuchtig ÎFurft H err G u fta f erveltcr Kunig zu Schweden Unfer lieber Obaim und F reundt auch tnitt eingezogen und feiner heb ain beftimpte zeit Jolcben vertrag zu ratificiren angefeftz und benamt, veiche auch volgende aus beveglichen u rß eh en etvas lannger crftreckt vorden und Unns dann gedacb- ta r U ntifir Obaim und Freund der ervelt Kunig zu Schweden fe z o durch feiner leib nnfehnlicbe pvtfchaften und Gefamdten ain fclriftlicb e ratification des angeregten vertragt Under fehler lieb Infigel und hnnttdtzaichen verfer.
tig t , fürpringen und Yberraicben laffien , deren vir auch fteundtlich und ganntz vol erfertigt und zu frid tti f e i n , und demnach folche ratification G ut-
villigelich nngenemen b a ten , tietnen diefe/bett auch hiemit aljo a n , vijfentlicb in k ra ft diefcs briefs und mainen und vollen dafs folche ratification w » gleichen Virden und craften fein und pleihen Jolle, in aller majfeu als ob Sy Innerhalbs der zeit dar Inn Sy nach vermöge des angeregten V e r tr a g s bette gefiheben follen , v e rfertig t und Ubergehen " vere. Fs fu ll auch gedachter U unfer lieber Obaim und Fi u n d , der E rvelt Kunig zu Schweden, in ange, regten vertrag tnitt he g r e ife n , und g em aint, deffelben auch alles feines ln-
r u m dein in Sveciæ reges, usque ad audaces F E R D I N A N - 1 3f IL-di & IVallenfieinü lpi ri tu s, conftans fuit amicitia, praeterquam quod in bello Svcco Danico an. 1566 Regi E R I G O XIV fuppetias commeatuum ferre civitatibus Elanfeaticis prohibuit M A X I M I L I A N U S II. Multa q u o que cum R U D O L P H O II R. J O H A N N I III tranligere fuit necede, Livonia ditioni Sveciæ oblata, cum non in eam tantum feudale dominium libi vindicare voluit Cæ- fa r ; fed & non alia via, quæ principali regionis u r bi N a r v æ res bello cum Svecia fudinendo neceflarias maritimo itinere adferebant, civitates Germaniae ab hoc parriæ nodræ obdanti commercio prohiberipode j udi ca rentur. In quo negotio haud parum fui fuccedus debuit J O H A N N E S meditatae a f e , quæ cum Catholicis p r i n cipibus illum hoc in pun£to uniret, religionis reformationi.
§. IV.
Ubi vero adhuc de quovis modo conatibus C A R O - L I V:ti obicem ponendo follicitus ede necede fuit G U STA-
la its fo v il der feine lieb d a fe lh tu Kunigreich Furflcnhymbe, la n n d k u th , und Uilderthanen berttrt tailbafltig fein und {ich dejfen vurcklich geprducheu und S[eme(feu auch darauf le y thins m it veiliger alles freu n d tlicken nachbarli
chen genaigten -cillens -zu get r o ß e n , und zu verfehen hahenn dann f i e l fe iu heb bey fo lcb tr feiner ratification gegen uns erpeut und verneinen la jft. Ge*
traulich one generde m it urkundt dits bi iefs beficgelt m it U nnftrm Kaifer
lichen anhäugendem Infigel. Geben in Unnfer des Reichs Stat A u g fp u rg am ailften Tag des M onats A prilis nach C h riß i Unfers liehen H errn gepuhr*
de Funffzehen hundert und Im ain uud F unfftzigiften Ihm fcrs K aiferthum s Im ain und dreifiigifien und Unnfer er Reiche Im S e c h flu n d d re fig iß e n jfa r e
C A R O L U S
A d m andatum Cafiirea Ca
tholic* M '.tis proprium J. Ahernburger.
S T A V O , nullus quidem nec p r i o r , nec expedit ior ipfi fefe offerri p o t u i t , quam ut lefe jungeret Galliæ regi F R A N C I S C O I, qui tolus fere diram liane Anffriacæ fa
miliae hy dra m contudit remque reliquo orbi reftituit. Prae
iverat hac in re etjam R. C H R1S T I E R N U S III , inito F ont e Bliaudi d. 19 N o v . 1541 cum Gallia foedere, qui v e r o , praeter mutuam d ef eni ionem, ffmul quaedam c o m mercia exercentibus fuis fubditis commoda a n he l a b a t , G U
S T A V U S , non nifi miliis ab utraque parte Legatis, d.
i Jul. 1542 Regniaci traÖtatum iniit, qui dein tot aliorum rarnque magni momenti Sveciam inter & Galliam fons fuit atque fcaturigo. Co nvent um in eo eft, qualis extat apud Du Montium, Corps Diplomat. T . IV p. 219, ut c on tra communes holies VI mill, armatorum naviumque il
lis tranfportandis neceflariarum opem libi invicem urerque Rex mitteret, in cafu gravioris necdfitatis ad XXV us
que mill, hominum & L naves augendam. Ad firman
dam amic it ia m, non modo fraternitatis vinculum & t i tulus; fed & duplicis matrimonii foedus feparato in arti
culo inter regias domus proponebatur, neque illud parti
um contrahentium inaequalitate fpernendum. Cum enim ipli Galliæ regi nubilis adhuc non fuppeteret filia, e fa
miliis confanguinitate fibi proximis, ducum fcilicet Bri
tanniae ( Bretagne ) principem Rinenfem ( Rennes ) reo is filiis obtulit. In iplo etjam tra&atu non tantum finguli utriusque regni portus atque flumina incolis ejusdem a- perta fore pollicebatur; fed & in feparato, ut Sveciæ in
colis copiam falis fibi neceflariam, fine jure G'abellæ fol- v e n d o , exportare liceret; idque ad VI mill, aureorum folarium f u m m a m , de quo jure fibi p r op ri o, hereditario
& patrimoniali numquam antea, in favorem ullius fecum paflione jundffi principis, quidquam remifit Rex Galliæ.
N e qu e in promilfis folum ftetit hæc adeo amica trans- aciio. Sequenti anno infigni ordinis S. Michaelis, uni
ci tum & honorificentiffimi in Gallia, decoratas fuit G U -
B S T A V US v
STA V U S , qui vicilfim V ï milirum in Germania merce- clc conductorum turmas, Tub dud it Jahanms, Comitis Sal- inenfis ad Rhenum, copiis F R A N C I S C I jungi mandavit.
Memorabili autem illi inter C A R O L U M V & F R A N - CI SI CU M initæ paci Crefp;enfi an 1*44, cum aliis hu
jus foederatis, quoque inferebatur G U S T A V U S c) , liest, ecu füpra monitum eft, non ante 1551 hujus compolirio*
nis fr ud um tulerit. Eo exf1 antius benevolentia: lignum ve
teri addidit F R A N C IS C U S II, in tractatu Ambafienfi , d 26 Mart 1559, in quo Svecis in Gallia degentibus lar
gitus elt libertatem de fuccefFione bonorum, tam mobili
um, quam immobilium poft mortem pro lubitu difponcn- dij adeoque fämorfiflimtim illud in imperio Gallico Albi- nagii jus, rcfpe&u patriæ noftra?, abolevit d). Imperantibus dein G U S T A V I filiis, amicillim3 Temper inter duo re
gna fuit confpiratio, quod confirmant remifiiis a C A T H A R I N A M ED IC EA R. F R IC O XIV S. Michaelit ordo 1561; (monum entum primae R. ERICI XIV in Galliam legationis in allegaris dabimns, anrca non editum) medi- ara per Gallicum Legatum Catolum Dancteum an. 1570 pax StetinenfisJ renovatum Dantifci inter utriusque imperii plenipotentiaries an. 1673 amicitiae fcedus e) ,
ex-
c) T r o ö a t u s Crefpyenfis |ap. D e M o n t. T o m. I V , pag. 2 7 9
fe rn compris en ce pre/cut T r nit é le Roi de Svedc, pourvu qu’ il fo it d ’ accord avec f i dite M j c f t é imperiale I f faits prejudice du D ro it des Princejfes de D anem ark & D uchejfe de Lorraine.
d ) L iter* patentes FRANCISCI Ï I , A m bafi* 1 5 5 9 , np D u M o n t, T o m . V , p. 6 1 . E t Ci aucuns des dits Sujets de notre dit bon P rere avaient nvifés de fe re tire r, habiter ou refider en celui notre rûioutne, fa ir e le pour«
rout en obtenant de nous ou de nos fu c c e fc urs lettres de n a tu ra lité l f con- 5[é de refier , bien <£* duement vérifiées, d?5 d ifp o fr de tous i f cia cuits leurs b iens, ta n t m eubles, qu* immeubles, f s i t par T f o m e n t , ordinance de d er
nière volonté, donation entre vifs ou autrem ent, en quelque forte que ce fo it, fvivo n t les ordinances, loix i f (latttts des lieux ou ils fe r o n t habitués i f
tout ainfi que f ils étaient originaires de notre dit roinume.
0 Pro jeG um b^C f e d e r i s , Ut v o c a t a r , eojus participe* eflent Sve*
c’a , On!lia ik P o lo n ia , n u n q n t m editum fervent PeJmfïettJinna. N « v i au -
expetita anno fèquenti ab H E N R I C O III per Legatum (Jinuds Penart de CramaiUes E.egis Sveciæ Soror ELISA
B E T H A in matrimonium & denique oblata an 1610 in
ter belligerantes Sveciæ & Polonia; reges a Legato Gal
lico Boijjife, mediatio. Ncque continuatae fic huic amici- tiæ obfiirit, quæ an 15B4 in Gallia inita fuit, in favo
rem Gußavi ERIC I XIV regis filii atque religionis Ro
mano Catholicæ in Sveciam inducendae, conjuratio / ) ; li
quidem hanc privatorum tantum hominum molimini , vafris Jefuitarum artibus excitato, nec ulla publica aucto
ritate munito, originem debuifle confiât, quapropter erjam iti auras evanuit,
§. V.
Ur autem a b una parte quam maxime (bilicieus fuit G U S T A V U S , ut ab externa vi atque hoftilibus aggreffio- nibus quam pacatifîîmus redderetur Sveciæ Rarus, ita ab altera nihil ei prius fuit atque antiquius, quam ut, quibus quam florentiflimus redderetur, civibus aperirentur viæ.
N o n fine anxiis curis perfpexerat, quantum huic fini ob- Ririffet civitatum Hanfeaticarum in omnes maris lialthici oras illimitatum commerciorum exercitium, cum cxclufio- ne aliarum gentium conjun£tum, neque, quod huic oppone
r e r, efficacius habebat remedium, quam in crefeentibus tum Anglorum & Batavorum , Lubecenfium æmulis opi
bus. Ad hos quod attinet, a R. C H R I S T1E R N O 11 in feptentrionem dudum invitatos, mature admodum cum illis agere atque commercationis fcedera neftere occepit G U S T A V U S j quippe qui per Legatos, an 1525 cum L-ubecenfibus tracfantes, ctjam triennalem cum Batavorum
B 2 ple-
tem nihil c o n t i n e t; fed veterum de mutuis contra ho/les communes fub.-' 11 diis pollicitationem.
/ ) v. D n lifi, H ill. Ret;n. SvinG. T o m III, Vo! II. p. 156 <$c N w n A<ta Soctct. L itte r, Upfi, V, I. p«g. 12,
plenipotentiariis inivit focietntem. Hujus quidem memi
nerunt Celfius & von D alin, neuter licet iplo diplomate infpedo, quod igitur cum fervent Bibliothecæ Academicæ cimelia, atque primum omnino lit cum di ditioribus populis Svecorum negotii monumentum, adjund um ad finem dis- fertationis dabimus. Confirmabatur illud fequenti anno, adjectis nonnullis Svecorum in Hollandia privilegiis, va- riisque dein harum gentium inter fe commerciis occafio- nem dedit atque præfidium ; fed in fuccindam feederis formam non re da du m fuit ante an 1550, quo G U S T A VI inter Legatos atque C A R O L I V:ti filium P H I L I P P U M , Bruxella tum degentem, Tra£tatus concludebatur, ab imperatore ipfo fequenti anno, dum in pacificationem Spirenfem , ut fupra d i d u m c f t , admittebatur G U S T A - V U S , in omnibus fuis articulis confirmatus. Motæ qui
dem f u n t , p o f t hujus regni tempora, nonnulla Svecos in
ter atque Belgas, horumque antiftites, W IL H E L M U M Oraniæ principem atque Ducem de Alba controverliæ, partim propterea, quod frequentia vifebantur in inimico Sveciæ portu Narvenli Batavorum navigia; partim etjam ex occafione jundæ cum comitibus orientalis Frifice affi
nitatis enatae; fed quas murata temporum ratio adeo com- pofuit, u t , cum an. 1608 inducias Hifpaniam inter atque foederatas provincias pacifceretur Gallicus Legatus Jean>
nin, praefto quoque effet in hoc negotio, nomine reg.
CA RO LI IX , Sveciæ orator Jacobskjold.
5. 6* '
Pr im um , quod Svecis cum Anglia, fub G U S T A V O I, confiat fuifTe commercium originem debuit foederi, quod contra F R A N C I S C U M I cum C A R O LO V an 1545 junxerat H E N R I C U S V I I I , exj nimio aulæ Gallicæ in vicinas res Scotiæ influxu excitatus. Litteris quippe tum d. 18 Jul. ad regem Sveciæ datis follicite exquifivir, an
rumo-
rumori, quo increbuerar, F R A N C I S C O opitulaturum G U - S T A V U M , fua conflaret veritas. Quod licet in medio reliquiffet nofler, tamen inde enata efl occafio plurium p r o commercantibus lubditis ad aulam Angliæ regiarum commendationum. Accidit tandem 1550, ut, quem ante biennium obtulerat F D V A R D U S V I , commerciorum tra&atus flabiliretur, miflis ab utraque parte Legatis, Jo- acbirno Gundelfinger ö l Thoma Cbammerling, Anglis; Svecis vero Andrea Olai ö l Johanne Luur. Bjbrnram. Ne qu e fi
ne infigni Lubecenfium i nc ommodo hacc agebantur, ut- pote quorum fummis privilegiis in Anglia donata focie- t a s , S tili-F a r d dicla, paulo pofl funditus evertebatur.
N o n multum quidem pi onciebant,quas contra novum com
merciorum Ar changelum verfus inventum genus Reginæ M A R I Æ moverat G U S T A V U S , querelae; fed eo frequen- tiores ab an 1558 Svcciam inter & Anoliam interceffe- re Legationes, ubi vana de connubio cum Regina ELI- S A B E T H A confilia principi hereditario E R1C O fiigges- ferat Dionyfius Beurreus. Praeter hunc Beuireum regnique Sveciæ fenatores , Stenonem E n c i Lejonhufvud, Gu ft avum Job annis Boos, Carolum Holger 1 Gere, Nicolaum Gyllen ftj er
na ö l c. qui usque ad an. 1563 unus pofl alterum Londi-
num ablegabantur, ipfe princeps hereditarius Johannes 1559 reginam fratris fui nomine invifir. Cum vero haec in fumum abiiflent, nova tranfigendi extitit materies de vetitis illis cum Narver.fi civitate commerciis, quæ A n gliæ incoîæ avidiflime exercuere. Irritæ tamen fuere omnes eadem tollendi viae; neque poflmodum, nifi in pacifican
do feptentrione per L e g a t um E L I S A B E T H Æ Georg. Ca
rem 1597 arque Jacobutn Spens a R. JACOBO I 1610 mis- f um, ulla Anglorum , fub G U S T A V I filiis, in annalibus patriae inje&a mentio g ) §. VII.
g ) D olendum in Falin/fciåldianis n o n nili fequentes fuperefle h aru in
r o n s a ^ i o n u in tirulos: 1
De pr imh Svci.ijfu» 'R, C i S T ADO f.wo
§. VH.
Cum Hifpanica & Lufiranica aula alia non i nvene
ris Regis G U S T A V I negotiorum veftigia, quam in corn- mendatitiis litteris, quas navigantibus in has oras Svecis conefflerat. Singula igitur hæc Illius extra feptentrjonem inita qui examinaverit foedera, reperiet fecuriratem pa triae contra hoftium invafiones civiumque commodiores, ad res vidlui neceflarias q u ær en da s, unice fpectavifie vi
as. Ubi vero hæc conferantur cum fequentibus t e m p o ribus, quibus paci Veflphalicæ, Aquisgranenfi ÄjRyfvicenli prælideret Svecia; Neomagienfi vero magna portio efict, arque plus fimplice vice bilancem Europæ fuis quafi ma nibus tenuerit; influxum fuum in res meridionalium hu-
_______ jns
1. K . H E N R I K S d e n V l l h s uti England fltr ifv tlfe til Kvn. G V S T A F angående den fe g d , Jom ban var r ’k id u ti vied F ra n krike, och öm act r j g t e , fo m utfpridt v a r, at Kon, G V S T A F JTculle vara (innad, at gn- ra Kon. i Frankrike hjelp och vndfattning emot England, bvarfoi e la n hegårat a f Kon. G V S T A F , at fä veta , hvad han Jig tij honom kunde hafva at fo r fe , dot. O ttelnnd d. i$ J u l. IJ4F
2 , S. R. Rads b r e f til Rådet i England om n a r mare vânfkav och f o r . handling om handel och vandel tnelhn [bagge Rikens underfiharc, dot.
Stockb. d. 70 M a ji, i/./#.
4 . K. E D F A R D I V l\ ti i England L itte r a credentinles ad R. G U S T A . V V M pro n! legatis in Sveciam Joncb. Guiulelfiugcr IS3 T bom a Chant- btrlaj.no, dat. IVeßviouoft. d. 10 Oct, / 5 / 9 .
4 . Senatorum A nglia littera credentinles pro iisdem, dat. 21 O ct. eoa. an.
C, Project a f udgra artio!ar til Commerce tractat vied England , n f de F.ngelJJia fåndchudtn beviljade til deras Konungs vidare ratification n u .
no j/jo. . . .
6. R . G V S T A V I littera rccredentiales ad Regent A n g lia pro ablegatis A n g lic is , data A rofia d. 11 J a n . z/jo.
7. K . G V S T A F S Inflructien fo r D oS. A nders O/oi och Ifans Larjfon pä re/an td E ngland, de dato IVadftena, d. 11 J a n . J//o.
Regis A u ;• lice refponfum ad articulos, regis Svecia nomine ab ejus 0•
rat ore propofitos, ijjo .
9. Regis ac Senatorum A nglia rccredentiales pro D . A ndrea O lai. data G rêne vit r. d. 76 A p r. i j j o.
extra feptentrionem inïtis fœderibus.
jus partium debuiiïe illam reperiet magnitudini , quam animo invicto & vi£tricibus armis immortalis G U S T A V I A D O L P H I fuit confecuta. T u m enim primum ipfo effe£tu probatum fuit & cognitum, quid præftare gens p o tu e ri t, fui ductoris amore & exemplo animata neque t u m, quæ reliquas effeminaverant, emollita luxus atque voluptatum deliciis.
Konung G U S T A F S Contract och Privilegier fhr Hälm tand, Brabant, Seland, Cfc. an. //25. Ex mfcr. Bi- blioth. Acad. Upfal. mutata ad noftn temporis ufum orthogr.
V i G Ö ST A F F med Guds vä de Sveriges £?c. utvald Ko*
unng be kännes ocb gbre kunnogt, at eft ev tbet emellan värt rike ocb the landfkap Holland, Brabant, Seland, Wåfter ocb Oft-Frisland ocb Jamma lands inbyggare flor fpltt ocb tvedrägt en tid läng v a n t hafver ; t ber före nu väft for lid en tid X X V , bafve förenämnde landfkaps fullmägtige Sändebud ncmligen Do- bi or Hermannus Johannis Schutze ocb Herr Cornelius Bo
gan dt utriusque juris Licentiat i Lübeck ideliga begär at a f ofs älfkeliga, var dug Herre i Gudi Doctor Jöns È left us t i l Upjala ocb a f elfkelig ocb wälbyrdig Herr a , Herr Johan Gref- ve til Höjom t vär Svåger, vära fuUmägtiga Legat er ocb Sän- ningabud til t ben Kejjerliga Stad Lübeck, at ß i k tvedrägt, Jpht ocb oenighet bos ofs blifver venligen jurent ocb aldeles bortlagd ; bvilken deras begäran nu förbemälte vära fullmäg- tiga Legater med mänga beräd väl betänkt ocb grnnde/jga befinn a t , at tbet kunde vara för tbet meniga- bäfla at tier pä värt behag ß g pätaga Jädane havd/ing med jbrenämde landfkaps Sänningebud, at 2 3 är frän X X V t älevdes ^ fkuUe klifvd' god fred emellan dem ocb irära och ftadfäfta then fam
ines förhandling med dom ocb infegelpä bägge fidor, dock med ft/k förord y at trnian the t br y är fkola fa wma förenämd
land-
landfkap tberas fullmågtiga perfonliga bådfiap ti l ofs i vårt rike Sverige Jfr/kicka , ytterligare ocb gi undehgare om [am ■ ma fred oeù cant ta il med cjs at befluta ocb ß r band la ; dock likval bafva vi a f fynner/ig nâde ocb guafU then vi til fôr- in àlte land [kap bajva, ocb bejynnerligen på K ejf med vår nå
dige Herres bebag, tbeslikes then bögborna Förß inn a Arke- hertiginna Çfc. til tjenß ocb vilja, ocb uppå t bet flor och y t
termera bekoftnad kunne Jörlotbes , bafve v i nu naß förliden 2 f ofs ålfkelig verdug Herr Måfier Oloj til Upjala ocb Lin- köping Domherre, ocb vålbjrdig man Johan R it bar t var a fullmågtiga Legater ocb Sanningebad ti l Bremen ß ich a t, at vied oftanåmde landßap t b er på våra oeb rik fens vå g nar w i
der ocb ytterligare förhandla til fr id och förening, hvilka på bågge fidor få förent ocb fan fulle ti ga ftnitykt bafver, i t hen
ne vi Ikor och artik 1er ^ Jom härefter följer, at förenåmde lands invånare ocb underjåt are måga j r i får das utan fara med the • ras ratta köpenßap , fegla bit in i rikjens ßr ömmar ocb ham
nar , fynnerligen til Stockholm, Calmar, Söderköping ocb N y- löfe ; tbeslikes våra underfåtare igen til jörenåmde landßaps hamnar ocb Ståder, til at kjöpa ocb fålja redeliga then ena med then andra, dock om en rå tt tull a f t ber as gods, efter Jörn Jeden varit bafver pd bågge fidor och fittlle hvar annan
altid vara råttfårdiga i alla faker och handlingar, £tV.
Tberneft efter mycket vddeligt år om büßen och vinter
dag in uti vårt rike at feg la , få vela vi dock allefiådes uti vårt rike låta fö r ordener at at hvar förenerude landßapers fiepp åre vankedragne genom wåder fjö ocb Rormnöd efterblifne uti ößetjjön fkulle tbe, tberjotn maß för nöden år finna ftyrmån
§cb led fa gare för den måttelig förtjenft och lön, fom ßulle deras fkepp ut ocb in i hamnarna ledja ga, ocb fe dan förenåmde deras
fkepp in komne varda uti vara hamnar, kan få hånda at några fk al kar ocb fjöröfvare fig oppbåfva uti fvenßa Jjön hvilka s an
fall ocb öfvervåld de Jpanfka fig pd ßade til ßep p , gods ocb perforier ocb icke vål djerfvas fö r deras fiu ld gifva hg ut
f/7 fjbs igen, vele vi tå, om fbc tbet fjclfve utaf ofs bevarandes varda, lata bemanna t ber as fiepp med få mycket folk, ft ra t bent f i all lcd faga oc b följ ac kt ige vara med värjor, igenom Sven- f i a [kårgården, for t ber as måtteliga fhr(hyllan, at t be, nå/l Guds hjelp y [kola fr i och obebindr.ide, komma til fege/s ocb fin baßes beväring uti runne fjbn. Sammalunda på b vilka fidov några fie pp for ßort ov åder ocb flor ms fkuld raka for at drifvas i land tba [kola ocb ma the [amma, Jom flik fhada ocb vedermöda f i e r , tie r as gods på fa ß ocb frfdfam t land at bar- j a tbet befla the kunna ocb forma ocb a f Jamma fiep p ocb gods tbet t be kunna rådda och und fat tja , Ikola t be intet fö r - Jpilt ocb fbrlort bafva, mer ån tbet arbetfolk, fom tber til- bjelpa, fiole bafva then måttelig bårgelatt efter fedvano. J it
ter mer a, bvar tben ene p a rt, tbet gud nådcligen efter fina viljo långe fhr b ju d e , mot tben andra genom tber as råtta na
turlige herre ocb forfle något ob efl ån d krig eller örlig for re- deliga or faker ackta ocb vpvacka, tbå fkole t be, om tbet fkér a f fbrenåmde land[kap Ifålland, Brabant £fc. vara plicktiga J lik t ofs ocb menige rik e t, 6 månader tillf or ene opp/krifva ocb fådane oppßrifvelfe ofs eller tv å af v å tt ålfkeliga Rikfens råd t ilband a Rå Ilas. Tbefllilcs, bvar flik t hos ofs eller vårt rike fker, tå ßiola vi Jamma frids oppfågelfe ocb 6 månader t ill for ene oppfkrifva ocb til Amfterdam prefentera låta, ocb fio la fatnma 6 månader icke råknas från dato tbes brefs', utan fr å n tben dag fådanne bref piefenterade blifva, tber förr in nan må the på begge fidor bruka ocb njuta Jamma fr id ocb fr ib e te r, fom the tiIför ne haft bafva. Så fkole ocb for new: de lands inbyggare, uppå tbet befiut ocb contraål, ofs ocb vårt rike Kejferlig Maj\ts ocb högbciren for (linne Fru M A R Ga- R E T Æ Janna för/krifniug ocb fbrjegling med t ber as egen reverfal ocb infegel tillhanda flållas ocb till ytterligare för
varing ocb Jannings fåkerbet, at vi / amma artikel fom före- fir ifn e , ocb genom våra fullmåcktige fhrordnat år, bafve Ijuflir fjufhga anammat, låta vi bånga vårtjigill nedan för tbetta c rc,
C Dec la-
is SS ) ° ( SS
Declaratio e o r u m, qua? regi G a l l i c in oratione a Ca ro lo de Mor na i j, Regis Svccortim E r i- ci ad aulam Gallicam Legato, er mit propo
nenda j 156L Èx Palm(kjold.
Primum regi coli gratular i ovinemque felicitatem ex R\a M aj:tis parte optare atque fummam amicitiam offerre.
Deinde cauflas mei adventus declarare, quarum prior efl ordinis reflitutio, Jnb qua declarabitur prdfentis vitee jars' imitabilis.
jlaclura, quam ambo regna patiuntur ex morte pia me•
mori ce Regice Majeflatis Regis Guß avi.
Amicitia i f intima benevolentia ejusdem erga Gallia- rum reges, ipfius Majeflatis fummus affettus ad retinendam Cum ipfis regibus firmam amicitiam; quantum doloris i f tviflitia fem per ejus Mitas acceperit, cum quid adverfi Ga Ili
arum regibus accidi fle, i f contra l a titi a , cum res eoruni prospere agi ferebatur, magnainque multorum hac de caufld
invidiam Jus ceperit.
Quomodo etjam multis vicibus rogatus atque multis i f thaximis jibi oblatis conditionibus, nusquam aliqua in re GaU Harum regum boftibus favere voluerit: quin potius multos tum malo fa tis rejponjo remiferit} ipjorum amicitiam recu- fatu Si
Secunda can fla gratiarum nflio iam pro ordinis exbibi.
tione , quam multorum beneficiorum collatorum largitione i f fyncerd devionftrata in multis rebus i f amicitia i f bi- fiivolentia.
Tertia caufld oblatio ejusdem fyncerd am icitia, qua in
ter prafatos illuftri(fimos reges Jemper fu it, regiamque M:ieni quam
qua vi multuni cup ere 3 //? ip[a continuetur i f inviolata per
manent , nullum umquam fua Majcfias datura occafionem, <77/#
minus ipfa continuari, con fe w ari i f confirmari pofifit.
Q jod fi a l ip fis exquirar, /7;; Mitas vellet aliquod jaedus cum ipfis inire •> rejpondebo , 7/;e’ nihil de fœdere ineun
do in viaUdatis accepifie, neque hoc tempore de rebus talibus tr aci are fui fie pofiibile, cum nemini dubium fit 3
intervenientem multa fim ul i f varia accidere.
Pr ætere a non minorem bis temporibus fu i fie regni Gal
lice turbationem i f mutationem, ///ter quae tot incommoda de talibus aliquid ftutucre aut definire, verum etjam cogitare non ejfie poffibile, Ferum me id unum confiant er poffe afifie- leie^ illufirififimum regem, dominum meum clenienti(fimum nul
lam ufquam occafionem aut daturum aut ex qui [iturum, quo minus Jemper firm a £f permanens amicitia cum regno Gal
lice continuetur i f confervetur.
Cari de Morn ai, L. S.
