Dissertatio chemica de analysi ferri, quam, venia ampliss. facult. philos., præside Torb. Bergman ... publice ventilandam sistit Johannes Gadolin, Aboa-Fenno. In auditorio Gustaviano majori d. 9 Jun. anno 1781

DISSERTATIO CHEMICA

DE

ANALYSI

_FERRI,

QU AM,

VENIA A MV L ISS. FACULT. THILOS

PR^ESIDE

Mao.

TORE.

_BERGMAN,

CHEMIJE PROF. REG. ET _{ORD., NEC NON}

EQUTTE AURATO REGII ORDINIS DE _WASA,

PUBLICE "VENTIL AND AM SISTIT

.

JOHANNES GADOLIN,

ABOA-FENNO. IN AUDITORIO _GUSTAVIANO MAJORI d. _{9 jun. anno 1781.} U P S A L I JE _,

DISSfcåTATIO CHEMICA

DE

ANALYSI

FERRI.

Qua frafenti opufculo defunt, fupplcat atas.

QuINTILIANUS.

5-Varieta tes ferri.

In

generi,

triplici

vel

generatim

enim

crudum

ftatu

ferrum

(fvetice

humano

tackjärn)

funden-

infervit

do noftris _{adaptatur ufibus,}

_vel

_{cufum (ftang}

_järn)

,

fub malleo ulterius fcite tortum, in noftra commoda fi-guras induit

innumeras

,

vel

denique

fub

chalybis nomi¬

ne _{, eximia} inftruclum

elaflicitate,

duritie,

ilabilitate,

a-liisque facultatibus , mirum quantum

praecedentibus

ante¬

cedens , ingeniofiilimis

artificiis

idoneam

porrigit

mate-riem. Sed praeterea in

quolibet

flatu

multifarise

funt

mu-tationum _{fcaturigines.}

Refpe&u ferri

crudi

_{non tantum}

minerarum _{operatur multiplex}

differentia,

fed etiam

fur-norum difpares flru£luree &

magnitudines,

combuftibili-um, igni alendo

necelfariorum,

indoles & copia,

fol-liumque perfe£tio , tam qua

fluminis

aerei

vehementiam,

quam qua ejusdem

dire&ionem &

ubertatem.

Sola,

re-fpe&u carbonum, mineras,

quavis

vice

fimul

ingeftae,

mu-tata propor.tio, plures _generat

propriis

nominibus

diliin-ctos _{gradus. Hinc habemus}

_crudum

phlogifto

onuftum

{nodfatt), quantum fatis

dotatum

(fulifatt,

lagom

malmadt)

& eo denique _parce

inftrncfum

(hård/att,

fättjärn),

li-1 De

analyß ferri.

liqua plus minus notabilia difcrimina ficco, ut _ajunt,

pe-de _{jam praeterimus.}

Ffrrum _{crudum, ut malleo fiat obediens, denuo}

plerumqtie igne eft cogendum periteque tra&andum, ut minimis fumtibus maxima _{adquiratur optimi ferri cufi}

quantitas. Praeter ferri crudi indolem , foci ftru&ura,

carbonum bonitas Sc _{menfura, flatus inclinatio &}

efflca-cia _{3 funt momenta, quae flngula multas}

procreant

diver-fitates, fed quamvis etiam haec eadem _{ponerentur, ipfius} tarnen _{operationis moderamen haud}

paucas gigneret.

Quae jam apud nos in primis vigent cudendi methodi

funt _{duae, altera quae Gallica (Vallonfmiäe) vocari folet,} altera Germanica _{(Tyßjmide). Interdum tarnen mixta}

u-furpatur, quae e praecedentium utraque plus minus

mu-tuatur. _{Operandi modi , quibus minora ferri Osmund}

fruftula olim extenfa fuerunt _{(Ofmunds-fmide), nec non} magnae ferri maflae Butb di£bae , a monticolis rufticis

cu-fae [Butb-fmide), noftro _tempore quafi _{profligati funt,}

seque ac curforius {Rann-fmide), ob celeriratem ita di&us,

quum eodem die, quo frangitur minera, vel faltim fe* quente, cufum praebere queat ferrum.

Mirari _{jam definamus, quod metallum}

per fe

vicis-fitudinibus _{maxime pronum5 duritie, du&ilitate,}

tenaci-tate Sc ehfticitate _{prodeat valde difcrepans.}

Ea

praefer-tim diflcrentia notatu eft _digniftima

, qua illud frigidum

extendi _{poteft,fed igne rubens frangitur {redbracht);aliud}

contra rite _{ignitum malleo obedit, fed frigidum rimas agit}

Sc _{rumpitur (<kallbräckt); hoc denique in}

utroque ftatu tra&abile invenitur _(fmidigt).

Chalybs _{praeparandus novas ne£lir diflimilitudinum}

cohortcs, tam refpe&u materiae transformandae, antea

memoratarum _{variationum participis,}

quam proceffuum

ad-De

_analyß

_ferri.

₃

adhibitorirm. _{Chalybs generatim quidem vel fundendo}

paratur (fmt/tßdl), vel csementando (bränßdl) ,-fed horum quodliber genus a diverfitate materise rudis,

praeparajtio-nis, ufus vel _{proprietarum adquifitarum, adeo multiplicia}

obtinuit _{nomina, ut} ea heic eo _{majori jure filentio}

prse-rereunda _{exiftimemus, quo certius fruftranea hsec foret}

enumeratio, nifi fimul proceßuum adderentur

defcriptio-nes, nam nud® Sc non raro abfurd®, _{qua; in praxi}

vul-gari oriunrur, denominationes, nihil heic profunr, ubi

extremis ranrum iabris variationes _{attingimus Sc quafi e}

lon_{ginquo coniideramus.}

Nullum fane aliud metallum adeo indole ludit ac

ferrum, non obftante enim minerarum & matricum, nec

non methodorum varietate, _{quibus eliquantur reliqua,}

numquam tant® occurrunt differenti®, nifi forte

peregri-num paullo uberius inh®reat metallum. Fateri _tarnen

o-portet in hac mutabilitate, quamvis f®pe moleftifiima,

fundamenrum _{pr®cipuum latere multiplicis ufus. Si}

pr®-cipu® qualitates, durities nempe , tenacitas, duflilitas Sc

elafticitas, ejusdem femper eflent intenfitatis, non nifi

circumfcripta eaque angufta oriretur habilitas, fed, dum

harum _{fingul® qua gradus feriem exhibent valde}

proli-xam, diverf® confociationes infinitum fere aperiunt

fa-gacitati

itiduftri®que

campum,

adeo

ut jure dici queat,

polymorphum ferrum plurium fimul metallorum vices

fuftinere.

Hinc etiam rite nobilitarum _omnia, immo

carifii-mum _{aurum, pretio pluries} interdum fuperat. _Ferri

li-bra in fila tantum extra&a centies cufi äuget _{valorem, Sc}

eumdem in conftru&ione _{parvorum horologiorum feptua-~}

ginta millies Scultra, immo in fubtiliffimis artificiis

cen-tum mille fedecies, excedit _a)>

A 2 S'ED

4 De

analyfi

fern'.

Sed non folae _{politiores gentes, ornatum faepe 8c} fubtilitatem _{operis utilitati praeferentes, tanti ferrum}

ae-ftinvant, ferae namque 8c barbarae, quae eo deftituuntur.,

omnibus aliis _{plerumque illud anteponunt, immo inter«}

'

dum pro clavo furando vel vi auferendo ipfam quoque

exponunt vitam, uti plura teftantur

itineraria.

§. II.

De caufis variationum

indagandis,-Tot variationes e caufis valde abfconditis derivan«

dae videntur, quum a mundi fere incunabulis

cognitum-tra&atumque fuerit ferrum, 8c nihilo minus qua intimam

naturam etiamnum reftet maxime obfcurum.

Rationes mutationum _{generatim aut in immixto}

pe-regrino, quod abefle

poteft

, falva

ferri eftenda,

aut

e-tiam in variata _{principiorum hujus meralli proportione}

quaerendae funt.

Heterogeneorum, quae cum noftro metallo

conjun-gi poflunt, numerus ingens omnino eft, fed non ideo haec _{fingula funt accufanda. Ea tantum jure funt fufpe«}

, £ta , quae mineris crebro inhserent. Huc pertinent

[id-pbury eique analoga plumbago, 8c inter metalla arfenicum,

interdum zincum 8c forte _{femper magnefium. Num igitur}

harum materierum una _{pluresve revera inßnt primo}

i-doneis eruendum eft _{experimentis, dein vero, quid efft*}

cere:_{queant difquirendum.}

Quod ad intimam ferri compoßtionem attinet, haec

nondum eft nudata, Ut autem novis tentaminibus via

a-periatur , fanam confulamus analogiam. Arfenicum

no-vimus conftare _{pecuftari acido, quod certa phlogifti do¬} li concrefcit in arfenicum _{album, hoc} autem _coagulum,

De

_{analyfi ferri.}

₅ abit femimetallum. _{Haec compages idoneis}

_{experimentis,}

tam _{analyticis, quam fyntheticis, nunc extra} dubitationis

alearn eft _{poftta. Non equidem hinc certo concludere}

licet, fingula meralla acidis radicalibus &

phlogifto

unice

efle contexta, vel accuratius, eorum calces efie acida

peculiaria, phlogifto coagulata. .Hase fane ratiocinandi

methodus lubrica _{eft, maxima ideo.cum circumfpe£lione} Sc non mft inftar fili Ariadnes in obfeuris naturte

mea-tibus adhibenda, donec _{exquilitis experimentis}

compro-bentur vel diruantur _{conjedfurae. In prsefenti tarnen}

ca-fu _{infignis adeft probabilitas. Omnia metalla}

dephlogi-fticando in _{pulverem abeunt terrte ftmilem, fufibilem ,} valde _{ponderofum Sc phlogifto recuperato iterum}

metal-lica indole _{completa inftruendum. Nonne igitur in} com-page harum calcium aliqua merito exftpectetur fimilitudo?

Phlogifton in omnibus idem , diverfa faturando acida,

metallorum _{explicat fpecificam diffbrentiam. Nulla} re-pugnant ha&enus nota phasnomena, multa vero

concor-dant. _{Quod nondum praeter arfenicale alia radicalia} de-nudare valuerit ars _{fpagyrica, non impedit, vis enim}

,

qua phlogifton coagulans retinetur , adeo firma efle

pot-eft, ut in hunc usque diem adhibita media illud

divelle-re _{nequiverint, Sc forte huic effeftui par adhuc per}

fte-cula latebit. _{Phlogifti illa portio, qiuc calcem}

metalli-cam in formam _{completam reducit, plerumque facile}

fe-paratur, interim tarnen adeo inaequalis ejusdem eft

ne-xus, ut hinc metallorum divifio in nobilia Sc ignobilia

ortum traxerit. Si in _{complemento reducente}

adeocon-fpicua eft difterentia vquidni etiam in portione coagulante?

Hanc _{jam ad ferrum applicemus theoriam, quam}

tamquam valde probabilem agnofeimus, ut novis experi¬

mentis anfam _{pracbeat, quibus hypothefts vel}

confirme-tur, vel etiam penitus diruatur. Omnium _prirrio

6 De

analyfi

fern.

giflo reducente

quaftio

movearur, ntim illud quantitate

in ferro revera _{pofiit variare} ? _{Si variario} locum habet, tum demum de effeelu in diverfis cafibus difquirendum.

Limitibus ftabilitis examen ad _{phlogifton coagulans}

pro-grediatur, Sc quomodo auferenduin tenterar, adeo ut

tandem _{prodeat acidum radicale nudum, follicite feorfim} qua copiam <Sc proprietates explorandum.

Pr^terea, omnibus forte corporibus (emper mate¬

ria caloris _{quidquam ligatum inharet, quod in merallis}

prafertim fieri poteft

confpicuum.

Num autem

dofis

in

diverfis ferri ftatibus fenfibilirer _{differat, experimentis de»}

terminetur, Sc quis fit hujus variarionis effeftus.

Huic _{congruenter adumbrationi in fequentibus}

pra-eipua tetigimus capita. Mult-a

quidem exhibemus

expe-rirnenta, longe autem plura adhuc refiant inftituenda. At non forte inutile erit hac fragmenra interea

divulga-re, quamvis adhuc imperfecta Sc manca, fperamus enim

fore, ut alii eis excitati in hac ardua, fed fimul

utiiifli-ma _{palaeftra defudent. Plurium annorum}

requiritur

o-tium, huic unice dicatum labori, nec non, prater neces-fariam _fupelle&ilem , ingenium tarn excogitandis tenta-minibus rei illuftranda idoneis, quam accurate inftituen-dis _{aptum, fatigari nefcium, penfitans omnia rite}

deter-minata _{phanomena Sc fobrie conclufiones eliciens,}

_Ii

fin-gula ad liquidum umquam

perducentur

momenta.

§. III.

Quairtitas

_phlogifti

_reducéntis,

experimen¬

tis humidis

_qusefita.

Ambiguitatis evitanda _{gratia, licet e pracedentibus}

idem _{pateat, heic expreiiis verbis monendum utile}

du-eimus_{, nos per phlogifton reducens iilam inrelledtam velle}

ejus-De

_{analyfi ferri.}

₇ ejusdem portionem, qua remota mctallum _completam a-mittit formam <5c acidis _{fufcipitur fine productione} flui-di _{cujusdam aerei, quaque reftituta completi indoiem}

per¬ fekte _{recuperat. Reliquum}

, quod ineft, inflammabile ad

portionem coagulantem omne _referimus, nifi _peregrini

quidquarn fimul iqnaereat, eodem fubtili _{principio foctum.}

Ur hanc _{phlogifti copiam eo adcuratius}

cognofce-remus, non unica via fuimus _{contenti, aliani fimul}

di-verfamque tentavimus, ad eamdem ducentem metam.

En _{prioris fundamentum. Meralla acidis}

fufcipienda

phlo-giflon reducens amittere notum eft b), _{quod fub}

folutio-ne _{generat fluida aeriformia,}

pro re nata diverfa. Vi-triolicum & muriaticum cum ferro aerem _{exhibent, qui} vulgo inflammabilis audit, nitrofum autem _{aerem, a ni¬} tro _{nominatum, promir. Qiium haec fluida}

phlogifton in fua foveant _{compofitione, eorumdem volumina}

genera-ta _{inflammabilis laxati}

quantitatibus efle _{proportionalia}

judicavimus, quod etiam refpectu inflammabilis

experi-mentis mox memorandis confentaneum invenimus.

A) Tentamina modo _{fequenri funt inftituta.} Glo¬

bus vitreus _{fupra exiguo inftruktus collo, cui tubtis for¬}

mte co altera _{extremitate eft tritura}

adaptatus, ut intru-fus eircumcirca _{perfekte claudar. Hic globus aheno}

cu-preo ita immitti poterat, ut _{ejusdem operculo perforato}

collum fixum inhtererer & tubulus extremo libero

aper-turam _{lagente intraret inverfte (Sc}

aqua implette, quae in

jufta diftantia erat _{fufpenfa , orificio infra aqute}

fuperfi-ciem _{fubmerfa, in vafe fuppofito.}

Hifce ita prteparatis,

aheno aqua infunditur & _{igne ad ebullitionem}

perduci-tur. _{Interea ferri}

centenarius, lima vel malleo > pro di¬

verfa _{indole, in pulverem redaktuSj}

globo ingeritur, ejus¬

dem

8 De

analyß

ferrl

dem Collum _{operculo adfigrrur, acidi}

_{menfura folutioni}

neceflaria ferro additur , tubus flexuofus mox inrrudittir,

libero extremo _{lagenae orificio} inhaerens,

tandemque

glo-bus aquae aheni prudenter immergitur Sc

operciilum

ahe-no _apphcarur. Hoc facto _aqua ad

ebullitionem igne

co-gitur, duraturam

quamdiu aerei quidquam in

lageria

e-natat, eam praefertim ob caufam, ne aqua,

calore

forte

diminuto, globum impleat. In

omnibus experimentis

acidi

vitriolici _{asqualis menfura ex eadem hauriebatur}

_ampulla,

quod etiam de reliquis valet

acidis

,

in

fequentibus

mo-mentis adhibitis. Quum igitur in omnibus

experimentis

idem inferviret _{apparatus, Sc operatio}

_{eodem juvaretur}

caloris _{gradu, res circumftantes}

_fuerunt

_{easdem, Sc}

_fola,

uti convenit, ferri quantitas variavit. Fluidum

aerifor-me dimenfi fumus pollicibus cubicis decimalibus, _quorum

quilibet 2 lothones aquce puras

continet.

Globus cum tubo _{84 aquae} lothones capiebat, hoc elf _{44 pollices cubicos, Sc liccus aquae}

_ebuilienti

immer-fus, aeris inclufi. unum tantum pollicem cubicum cum

quadrante in lagenam protrufit.

Idem

cum

duobus

aquae

lothonibus, volumini folutionis circirer refpondentibus,

ope vaporum 3

pollices

aéris

in

lagenam

expellebar, qui

ideo fubtrahendi func a toto collecto volumine, quod et¬

iam in fequentibus tabulis fa£tum eft.

B) Acido vitriolico primum

tentavimus.

In

noftris

experimentis ufurpatum fub nomine

olei

vitrioli

emtum

erat, Sc dein quadruplo aquae deftillatae

pondere

dilurum.

Gravitate _{fpecifica 1,125 gaudebat.}

Prima tabulae adnexae columna pollices cubicos ae¬

rei, e ferri cenrenario elicitos, notat, eosque

rite

diminu-tione correctos.

Secum>\ in minutis primis moram

colle£tionis

indi-cat, qua praeterita nihil

aerei

prodibat.

J

De

_{anälyfi ferri.'}

'Exp. i. Ferrum crudum phlogißo

o?m-ßum, in magno furno fuforio ad

Leuf-flad in Roflagia elicitum, dedit - 43 p

Exp. 2 Ferrum crudum>phlogißo

quan-tum fatis dotatum, ex eodem furno ad

Leufßad - - - 39,5

Exp. _{3. Ferrum epraecedente ad Leuf¬}

ßad cufum - - • "5°

Exp. 4. Ferrum duSlile ex eodem

cru-do in cvucibuln elicitum _{(Exp. 94.) 51}

Exp. 5. Ferrum critdum ad Åkerby

e-licitum - - - - 38

Exp. 6. Ferrum ad _Åkerby e

prasce-cedenre _{cufum - ~ - 48}

Exp. 7. Ferrum crudum ad Ullfors

e-licirum - - - - ₄₁

Exp. 8. Ferrum ad Ullfors cufum - 50 Exp. 9. Idem cum dupla acidi

vitrio-lici menfura - - - ₅₀

Exp. 10. Idem in calore digeftionis

folutum - - ₅₀

Exp. ii. Ferrum cufum ad

Ößerby

_{- 48}

Exp. 12. Chalybs ex hoc ferro

cae-mentatione _{paratus, induratus, &,ut} li-mari _{poilet, igne emollitus - - 46}

Exp. _{13. Idem ignirus, in laminam} fub malleo _{expanfus, exflin£tione indu¬}

ratus Sc _{pulveratus - - - 46}

Exp. _{14. Ferrum crudum ad Forsmark}

elicitum - - - - ₄₀

Exp. 15. Ferrum _cufum ad Forsmark 51

Exp. 16. Chalybs ab hocferro

coria-tione paratus, induratus Sc dein ignitus,

ut limari _{poffet - - - 48}

10 De

analyfi

ferri.

Huc usque enumeratas ferri

varia-tiones, e mineris ad Dannemora

ob-viis, exco£tae fuerunt & methodo

gal-lica _{cufas, apud exteros^ prascipuas}

lau-. datas fub nomineferri Oregrundenfis c).

Exp. 17. Ferrum crudum ad

Bratt-fors in Vermelandia elicitum - _{41 p.c.} 20min.

Exp. ig- Ferrum a _{prascedente cufum}

modo _{germanico ad Brattfors " 51 10}

Exp. 19. Ferrum nativum Sibericum - 36 ₂₄₀

Exp. 20. Ferrum _{crudum, pblogißo} 0-nuflüni, ad Hällefors in Sudermannia

e-licitum - - - - 48 ₁₅

Exp. 21. Idem denuo incrucibulofufum _{43 45}

Exp. 22. Chalybs in _Anglin

casmen-rando _{pararus, iterumque fufus, falva}

du&ilitare - - _{-45 12}

Exp. _{23. Chalybs eodem modo pa¬}

ratus a D. _{Quist - - - - 46 6}

Exp. _{24. Ferrum cruchim} e mineris

ad _{Dingelvik in Dalia obviis,}

magne-fio foetis - - - _{41 90}

Exp. _{2?. Chalybs casmentatione para¬}

tus e ferro cufo _{prascedentis crudi - 47 15}

/ Exp. 26. Ferrum cufum in paroecia

Norrberke, calidum _fragile - »48 10

Exp. _{27. Ferrum cufum in paroecia}

Cränje, frigidum fragile - - y 1 8

Exp. 2_g. Ferrum crudum ad _{Hufaby in}

Smolandia elicitum - - - 48 30

Exp._29.

c) Hoc e mineris Dan n eraorenfibus excoftum ferrum, olim per

uregrund exportabatur, &, quamvis hoc oppidum dudum anno 1638

ilapulae amiferit benefLcium, ab illo nihilo minus denominatio

De

_{analyfi ferri.}

ii

Exp. 29. Ferrum e prsecedente cufutn,

frigidum fragile - - 50 p. c.

6min.

Exp. 30. Chalybs e praecedente

cas-mentatione _{paratus - - - 44 2<T}

Exp. _{31. Ferrum frigidum fragile ad} Braås Smolandiae in parvo furno

Hun-garico elicitum - - 52 25

Exp. _{32. Idem malleo obediens ab} iisdem, ac praecedens, mineris ope

cal-carei _{lapidis elicirum ad Braås d) - 48 20} Exp. 33. Ferrum cufutn, in

cvucibulo

cum calce ferri denuo fufum, (ed

po-ftea nihilo minus _{frigidum fragile}

(Exp. ioo) - - - 52 20

C) Horum experimentorum

pleraque

reperita

fuerunt

acido muriatico, cujus gravitas fpecifica 1,155 attingebar. Nova nonnullafunt _{adjefla praeeipue ad calcem}

enume-B 2 ra¬

ff) Allefl.br R. Collegii metällici Nob. S. a Stockenstrom;

notabilia nobiscum communicavit experimenta, aeftate praeteriti anni

inflituta ad Braås in Smolandia. Minerae nempe lacuftres in furnis fuforiis _{magnis ibi} non nifl.ferrum frigidum fragile exli'bent. D. a

Stockenstrom ab iisdem, fimplici fufione, malleo obediens adquJri

pofle fperans, talem furnum, 8 pedes altum, adornavit, qualem in Hungaria Blau-ugn appellant. Repetitis in hoc tentaminibus invenit,

i:mo mineras fme additione fufas 11011 nifl frigidum fragile porrigere,

quäle in exp. 31 examinatur. 2:0 addita -§- calcarei grifei, quartfo in-quinati, ferrum prodire malleo obediens, in exp. 32 exploratum. 3:0 fquamas fub malleatione deciduas (Hammarflagg) flne calce fufas

re-ductasque etiam frigidum fragile pradiere. 4:0 In omnibus fufionibus,

cum vel flne _calcareo, ponderis _magnam fieri jafturam, _quae, dum

mineras _{ingeruntur , interdum , &, fquamis ferreis in ufum}

vo-catis, ffö attingit, quamvis centenarius mineras in calcinatione non

nifl amittat. Per fe _{patet, tam immilTa, quam extrafta fuifle}

ponderanda, ut hoc innotefceret. 5:0 E centenario mineras, quas

De

_{analyfi ferri.}

rationis. Centenariiis ferri tentaminibus heic inferviebat,

seque ac in praecedente tabula, quod etiam valet de

fe-quente in momento D),

Exp. 34, Ferrum crudum

phlogiftoo-'

nuftum _{Leuffladenfa exhibuit - 43 p, o. 40min,} Exp. 35. Ferrum crudum Leuffindenfe

quantum fatis phlogifto dotatum - 39,5 30

Exp. 36. Ferrum cufum Leuffladenje - 50 10

Exp, _{37. Ferrum crudum Aketbtyenfe - 38 30}

Exp. _{38- Ferrum cufum}

_Äkerbyenfe

_{- 48 10}

Exp. 39. Ferrum crudum Ullforfenje - 41 25

Exp. 40. Ferrum cufum Ullforfenje - 50 ' io

Exp. _{41. Ferrum cufum Ofterb'yenfe - 48 10■}

Exp. _{42. Chalybs Üficvbyenfis}induvatus 46 20'

Exp. 43. Idem ignitione emollitus 46 5 Exp. 44. Ferrum crudum Forsmarkenje 40 25'

Exp. _{45. Ferrum cufum Forsmark'enfe 51 10}

Exp. _{46. Chalybs Forsmarkenfis -48 5}

Exp. 47..Ferrum crudum ßrattforfenfe 41 10

Exp. _{48. Ferrum cufumBfattforfenfe} - 51 10

Exp. _{49. Ferrum nativum Sib-ericutü - 49' 70}

Exp. _{50. Ferrum crudumHälleforfenfer.}

pblogifto onuftum - - 48 iö"

Exp.. 5 1. Idem incrueibulo denuofufum 43 4?

Exp, _{52. Chalybs Anglicus} - " 45

5-Exp. _{53. GkalybS'a D:no Qvist}

con-fecKrsp - - - _-46 ₄

Exp.» 54. Chalybs e ferro Dingelvikenfe 47 10

Exp. _{55. Ferrumcufiwi Norrberkenfe - 48 10}

Exp. _{56. Ferrum- cifium Grångenfe - 51 4~} Exp. _{57. Ferrum crudum Hufabyenfe - 48 45} Exp. _{58. Ferrum-cufum Hufabyenfe - 50 4}

Exp. _{59, Chalybs e> ferro Hufabyenfe 44. 20}

De

_analyß

_ferri.

_Tj Éxp. 60. Ferrum Braäfertfe frigidum

fragile .... 52 p. c. 4min.

Éxp. 61. Ferrum Braafenfe du&ile - 48 8

Exp. 62. Ferrum duSiile cum

carbo-Jium _{pulvere fufum (Exp. 107) - 45 45}

Exp. _{63. Ferrum cviidum cum Vitro}

fufum _{(Exp. 115) - - - 45 50}

Exp. _{64. Ferrum crudum cum}

plum-bo cslcinato fufum (Exp. 110) - 43 120

D) Acidum nitri quoque eodem modo tentavimus,

cujus gravitas

fpecifica

per 1,230

exprimebatur.

Exp. _{65. Ferrumcvudum, phlogifto}

o-nuftum _{Leujftadenfe, aeris nitrofi}

porri-gebat ... - 33

Exp. 66. Ferrum cmdum Leuffladenfe

q. f. phlogifto dotatum - - 29

Exp. 67. Ferrum cufum Leuffladenfe 28'

Exp. 68. Ferrum crudum Lllforfenfe 30 Exp. _{69. Ferrum cufum Ullforfenfe} - 30

ExP. 70. Ferrum crudumÅkerbyenfe 26

Exp. 71. Ferri cufi Akerbyenfls

fruftu-lum loo librarum, globo tepidas

im-miffo & aqua dein ad ebullitionem

reda£ta - - - - 29

Exp. 72. Ejusdem limatura, globo

paullo

calidiori

aquee

immifto

- 20

Exp. 73. Ejusdem limatura, dum

e-bullienti immittebatur r - 15

Exp. 74. Ferri cufi

Ößerbyenßs

limatu-ra, dum globus ebullienti knmittebatur ig<

Exp. 75. Ferrum cufum

Öflerbyenfe

in

fruftulo, dum globus tepidae

immitte-batur -■ - - - 24

14

Be

analyß ferri.

Exp. 76. Ferrumcradum_{phlogiftoonuflum} Hat-lejorfenfe. Globus irnmilTus aquoe fuit non

ni-fi _{tepidcE, fenfim dein ad ebullitionem reda&as 33 p. c.}

Exp. 77. Idem, dum _{globus paullo calidiori}

immirtebatur aqute - - - 30

•

Exp. _{78. Idem, dum globus ebullienti immit¬}

tebatur - - - *28

Exp. _{79. Ferrum phlogifto pauperatum}

Hålleforfenfe, dum _{globus immirtebatur tepidse 34}

Exp. 80. Idem dum _{globus immirtebatur}

a-quae paullo calidiori - - - 32

Exp. 81. Ferri _cufi Norrberkenhs, calidi fra» gilis, limatura ,dum globus calidae immittebatur 19

Exp. 82. Eadem , dum ebullienti globus im¬

mittebatur - - - - ₁₄

Exp.'83. Ferrum crudum Hufibyetife frigidum

fragile - - - 34

Exp. 84. Chalybs e ferro cufo praecedentis

paratus, dum globus tepidse immirrebatur - 32

Exp. _{85. Idem} , dum immittebatur paullo

calidiori - - - - ₃₀

E) Jam quoque pblogißi reducentis quantitatem in

di-verfis ferri llatibus _{pracipitando determinare conabimur.}

Quse cum acido nitri occurrant obftacula alibi notata

funt _{e). Phlogifti quoque in ferro copia, cum acido}

vi-trioli ab unico _{experimento ibidem dedufla , nimis eft}

exigua, heic ideo corrigenda. Sequenti igitur modo ne¬

gotium adgreffi fumus. Argentum depuratum

folveba-tur acido nitri ad fatietatem, Sc folutio _{alcali vegetabili}

vitriolato deturbabatur. _{Quivis hujus vitrioli ficcati} cente-narius continebat _{argenti libras docimafticas 66,7, quod}

tarn _{prsecipitatione, quam redu&ione innotuit.}

Exp.

De

_analyß

_fern'.

_*5 Exp. _86. Argenti vitriolati centenarius fex circiter

pollicibus aquae deftillatae immitrebatur, una cum

nonnul-Iis acidi vitriolici _{gurtis, non ut iis praecipitatio}

promo-veretur, quae, illis abfentibus, etiam peragi poteft, fed uc

depofmo pulveris martialis impediretur. Dein, addiro

fevvi citfi

Öfterbyenßs

fruftulo nirido 130 librarum ,

vafcu-lum _{digellionis calori exponebatur, donec muriae grano}

liquor non turbaretur. Hoc obtento, ferti fruftulum

ex-emtum, lorum Sc ficcatum, libras 19,5 circiter amififfe

reperiebatur. Itaque 66,7 argenti librae

ferri

Öflerbyen-fis libris 19,5 praecipitantur.

Exp. _{87. Tentamen repetebatur cum alio argenti vi¬}

triolati _{centanario, Ted loco ferri Ofterbyenfis}

_Grängenje

adhibebatur, cujus librae 17,9 plenae fufficiebant

praecipi-tationi.

Exp. 88. Argenti vitriolati centenarius ope cbnlybis

bfterbyenfis reduftus libras poßulavit 20.

Exp. _{89. Argenti vitriolati centenarius, deturbatus}

ferro crudo Hufabyenfe, libris 19,2 opus

habuit,

§. IV.

Corollaria e

praecedentibus

experi-mentis dedu£ta.

Si _{jam tentamina allata paullo curatius "comparantur}

penfitanturque, haud

difficulter elucet,

A} Acidis vitrioli Sc muriae cequalin omnino aeris in»

flatnmabilis volumina ex

cequalibus ejusdem ferri

ponderibus

prodire, temporibus tarnen multum

difcrepantibus,

adeo

ut _{prius plerumque longiorem, immo}

faepe

ultra duplam

requirat moram. Hanc difcrepantiam partim

ab

inaequa-li folvendi divifione, partim a

menftruo

priore

nihi-De

_analyß

_ferri.

lo minus acidum eamdem phlogifti

copiam laxat,

quae-cümque menftrui quantitas,

modo

fufficiens, adhibeatur

(Exp. § & 9), eam,

fine

dubio,

ob rationem,

quod

in-fiammabile ad _{genefin hujus aeris in}

_primis

_fymbolam

conferat. In ferro nativo Siberico peculiaris occurrit

in-doles, qua tardilfime

menftruis

fufcipitur.

Vitriolicum,

ebullitionis aeftu adjutum, quatuor horis non

nifl

36

pol-lices cubicos extricare potuit* muriaticum

quidem initio

celerius egit, nam primis decem

minuris

30

prodierunt,

fed _{fequentibus 60}

tantummodo

_19.

Talem

_quoque

fe-gnitiem , in

aliis

quibusdam

naturae

producfis,

obfervavi-mus. Forte diverfa frufla ferri Siberici hoc rcfpeffu

dif-ferunt, quum a nemine antea

hanc adnotatam

vidimus.

In _fpeciminibus

_collectionis

_Academiae

Upfalienfis

uni-cum cum acido falis fortena excitavit odorem hepaticum,

fed _{reliqua hujus nulla veftigia}

prasbent.

Quod ad nitrofum

attinet,

hujus

affio

a

minimis

i-ta _pendet

circumftantiis,

_ut

materiis Sc

quantitatibus

_.

iis-dem, rarillime idem provocari

potuerit

experimenti

e-ventus , in eodem apparatu bis repetiti.

Quum

acida

vi-trioli Sc muriae, five ebullitione, five digeftionis calore

adjuta, idem tarnen

aeris

volumen

generent,

(Exp.

8

Sc

10), de nitrofo

idem initio

exfipe&avimus,

fed

poftea

non tantum _aqua? intenfiore cefiu, _verum

etiam

[olvendi

_ma¬

jore fuperficie, aercam

produtlionem

diminui

obfervavimus

(Exp. 71-85),

quod

eo

magis miramur,

quo

validius

in aliis folutionibus haec momenta effecfus augere

fole-ant. Ceterum ex allatis haud difficuiter patet, hoc aci¬

dum _{jam noftro}

_{propofito minus}

_inveniri

_aptum

Sc

ejus-dem efie&us alio loco examinandos ehe.

B) Quod pblogißon reducens

fit

vplumini

aeris

Inflam•

mabilis eliciti _{proportionale fundamentum}

_eft

_prioris

_a no-bis adhibiti demetiendi modi. Ut hoc examinaretur, di¬

ver-De

_{annlyß fern.}

fis qwoque ferri fpeciebus proecipitationem/tentavimifs Sc

convenientiamc vidimus, nam 66,7 argenti librae redu&ae

fuerunt ferri _{Ofterbyenfis libris 19,5, ferri fairem}

Grån-genfis 17,9 fufficiebant. Si ex hifce datis quanriras

phlo-gifti in cenrenario utriusque ferri calculo eruitur, haL-c.,

pofito, quod argenti centenarius contineat 100,

reperie-tur _{342 pro Öfterbyenfi}

, Sc 373 .pro Grångenfi, fed

prius exhibet 48 poliiecs cubicos aeris infiammabilis Sc

pofterius 51, unde 48 : 51 : : 342 : 373, effe debet,,

quod etiam vero proximum invenitur , nam quartus

ter-minus revera eil _{363, qui ro partibus deficit, at unica}

Tantum , fi pofterior ratio, aeque ac prior_, per decades

exprimitur.

Experimenta ctuo _{fequentia fimiliter congruunt, nam}

in centenario cmdi _{Hufabyenfis 347 adfunt (Exp. 89) Sc}

in _{ohalybe "Ofierbyenfi 333 (Exp, 88), fed prius dat ae¬}

ris infiammabilis 48 (Exp. 28) Sc pofterius 46 (Exp. 12)

Ergo 48 ; 46 : : 347 : 333 efle deberet, fed rigorofe

quartus Terminus proportionale eft 332,5, qui ne unica

quidem parte integra differt, Sc major inter diverfas methodos vix _{exfpe£tari poteft concordia.}

✓ Hinc itaque concludimus in unieo abris

inflammabi-lrs _{pollice cubico tantum circiter adefie phlogifti,}

quan-tum in libris 2,17 chalybis Ofterbyenfis, _{2,08 ferri}

cru-di _{Hufabyenfis , 2,08 cufi Ofterbyenfis Sc 1,96 ciifi}

Grångenfis.

C) Ferrum criidum ex eadem elicitum minera

ina?-quali gaudet infiammabilis portione, eo nempe minore,

quo parcius fub fufrone carbones fuerunt adhibiti. Hoc

plura in tabula prima Sc fecunda obvia experimenta

evincunr.

D) Variationis in ferro crudo lono limes infimus efi:

3'8 Sc fupremus 48. Ingenui tarnen fateamur oportet

no-IS De

analyfl

ferrL

nobis fupremum valde incerrum videri. Crudf enhr*

Hafleforfenfis haftenus non nifi fquamas obtinuimus, _e tormentorum ad Hållefors fuforum medulla abrafas, quae fine dubio, fub perforationis operatione, terebrae

chaly-beae fcobe fuerunr _{inquinarae. Hoc igitur experimento,} tåmquam ambiguo, exclufo, e feptem reliquis,

fupre-mu-s oritur _43. Crudum, quod ferrum cufum frigid_tim

fragile exhibet, 48 quidem pollices cubicos promit,

fed

Hålleforfenfe hoc vitio caret, nobis tarnen- non dum li-cuit hoc cufum examini _fubjicere.

E) Variatio in cbalybis generibus inter 45:

Sc

48

verfatur. E _{frigido fragili} pararus ad 44 defcendit.

F) Variatiofervi cufi bom inter 48 Sc 51

cadin

Ferri calidi frrtgilis non nifi unicum fpecimen

ad-quirere potuimus ,

quod modo defcripto

exploratum

cir¬

ca _48, limitem infimum cufi. boni, fubfiftit,

fed frigidi

fragilis tres

habuimus

variationes, quae

cufi

boni fupre¬

mum , nempe 50 Sc 51 attingunt, immo terrium

fupe-rar, usque ad 52 progrediens, ut in exp» 31.

G) E momentis tribus proxime proecedentibus mini¬

ma phlogifti copia inferro crndo adeffe videtur, in

cbaly-be media Sc in _{ferro cufo maxima. At priusquam haec}

conclufio, uti omnrno certa agnofci debet, num in

hi-fce diverfis fiatibus peregrina quaedam adfit materia,

par-c-ior vel uberior , quae fub folutione magis, minus vel

nihil laxat inflammabilis, cognitum fit oporter, quod

demum in _{fequentibus innotefcit (§, VIII). Interea heic}

femel indicafle fufiiciat, quod femper, ubi fermo eft de

quantitate phlogifti in

ferro

, illam unice

fpeffari,

quae

moleculis ferreis eft _{propria, etenim portio principii} in-fiammabilis , quae plumbagini, aliive materiae peregrinae

mhaeret, cum fua bafi abelfe poteft, falva metaili natura.

De

_analyfiferrL

§. v.

;

Quantitas

phlogifH

reducentis

experimentis

ficcis

_quxfita.

Multa inftiruta funt _{tentamina, ut, fi fieri poffet,}

hac etiam via innotefceret _{phlogifH copia, fed exa&ae}

menfurae methodum nondum _{excogitare potuimus,}

ali-quali _{igitur derer}minarione qua majus & minus

plerum-que fubüßere coa£ti fuimus. Experimenta ipfa,fecundura

operationum diveriltatem difhributa, in medium

profe-remus, haud _{pauca tarnen excludentes, quae nobis}

pa-rum vel nihil decidere vifa funt.

A) Fundendo fequentia funt pera&a & quidem

pri-moj ut difceremus, num fertum erudum _{plus foveat}

pblogi-JU-, quam cufum•

Exp. _{90. HÅlleforsensis cvudi Sc phlogifto onufti}

200 librae cum 50 bctmatitce nigri f), in _{crucibulo clauf©}

per 25 minuta prima igni exponebantur, ingenti

incita-to folle. Vafe _{aperto regulus reperiebatur colleftus 20if}

librarum , fcoriis qua tres quartas opertus nigrefcentibus,

qui malleo in planum circiter cir.culare extendi poterat

6 linearum diametri _{antequam margo finderetur.}

Hor^ minutorum numerus illam notat _{moram, fub}

qua crucibulum igni, folle incitato, expofitum fuit, quod

de omnibus _{fequentibus tentaminibus etiam valet.}

Exp. 91. Ejusdem Hdlleforfenfis _crudi 200 librae cum

50 calcis e vitriolo martis prescipitatee, Sc in crucibulo dein

ignitae, (quae fufca adhuc magneti obediebat), fimiliter

tra&atae 20 _{minutis, regulum exhibuerunt 206}

librarum,

fcoriis _{parcioribus, quam praecedens immerfum, qui}

tan-tae erar _{du&ilitatis, ut in lamellam 9 linearum diametro}

gaudentem, fine ulla marginis fiffura extendi potuerin

C 2 _Exp

De

_analy/i

_ferru

Exp. 92. Crudi Leufßadenfis, _{phlogifto quantutn}

fa-tis onufti, übrae 200 cum 50, hcematita nigri, _{ante a}

ufur-pati, per 15 min. igni expofitae, praeter regulum 168 Ii'

brarum, exiguorum in lateribus & per totum etiam

o-perculum lparforum multitudinem praebuerunt, ex ante-cedente iubverfione crucibuli mifcelam difieminante, fine dubio- ortam. _{Regulus malleo}

parum obediebat, fed par-vi _{globuli omnes eximia gaudebant du&ilitate-, tam}

nitir-di, quam qui obfcura vefiriebantur fuperficie. Scoriae fe*

miperlucidae vireCcent-es maculis rubris erant diftin&ae.

Exp. _{93-. Ejusdem Leufßadenfis crudi libras 200 cum}

50 talis calcis martialis, quce in exp. 91 inferviebat, per

1-5 min. fimi Liter tracfataej regulum praebuerunt 222

libra-rum, duclilitate iIii accedentem, qui _{in exp. 91 memo*}

raeur. Scoriae _{femiperlucidae virefcentes.}

PrtEcedentia _{quatuor experimenta eo ordine fadba}

Eint, quo enumerantur, de quidem ita, ut uno

crucibu-lo _{exemto, aliud} mox foco _{committeretur, quod ideo}

notandum ptitamus , ut ignis in hoc foco intenßtas de

incrementum _{quodammodo dijudicemur.}

Exp. 94. Ejusdem Leufßadenfis crudi 200^ cum 50 cro*

cij e ferro cufo parati calcinatione, tnagneti _non

obedien-tis , per 15- minuta limiliter tra«Satte., regulum dederunt

210 librarum, qui fub malleo ₉ linearum diametrum

ad-quirebat, margihe integro. Gutta acidi nitri in limata

fuperficie depofita, de poft aliquot minuta iötione deter-fa, maculam- exhibuit albentem. Notum eft _chalybem

in acido nitri fufca circumdäri _{fuperficie, férrum au-tem}

albida _{g). Idem unica gutta, modo jam didtö efficitur,} de ferri varietatibus _{dignofeendis expeditam fuppeditat}

m^thodum...

Exp.

De

_analyß

_ferru

Ex?. 95. Ejusdem _{Leufftadenfts cvudi} 200 librae cum 50 cvoci ad Dyltam parati> 20 minutis firnißter tra&atse,

regulum praebuerunt parum malleo cedentem, 196

libra-i'Um, Scorix nitore metallico virefcebanr. Limae cede«

bat.. Acido nirri fufcefcebat: in vitriolico ebulliente

pul--verein _{nigrum reliquir intadtum.}

Exp. 9.6. Croci Dyltenfos400 librae in crucibulo, pul¬

vere carbonum _{ltraro, cum pauxillo boracis per}

20

mi-nuta _{expofitae, pyriren prtebuerunt coloris hepatici 68;}

librarum, unde hunc crocum _{fulphure foetum effe}

eon-ftat. _{Scoriae opacae e cinereo virefcebanr..}

Exp. _{97. Ut exactie compararioni locus" elfer, idem}

femim Latfftadeiife eriam fine additamento fudimus. Librre

200 _{per 20 min. igni, folle incitato, expofitae, in cruci¬}

bulo claufo _{nigrum regulum praebuerunt 196 librarum,} parum malleo ohedientem, cujus fradtura cinerea exignas

monftrabat _{fquamas nitidas.- Limana admittebat, ted}

cum _{quadam difficultate. In fuperficie limata}

aquae

for-tis _{gutta maculam generabat fufcam. Probe ignitus fub}

malleo _{egregie cedebat Sc in aqua induratus fra£turam}

o-ptimi chalybis porrigebar. Scoriae nulloe.

Acidum vitrioli ebulliens _{pulverem nigrum reliquix..}

Exp. 98. Ejusdem cnidi 200 librae in crucibulo, cu¬

jus' operculum non erat adglutinatum, per 20 min». fimi¬

liter _{tra£latae, regulum dederupt 194 librarum,} praece-denti in omnibtis fimilem. Fruftulum in acido vitrioli¬

co coctum _{pauxillum pulveris nigri reliquit,}

Exp. _{99. Ejusdem crudi librae 200, in vafe tutenfl}

aperto, igni. per 15 min. expoßrae, regulum 19g libra¬

rum _{praeb.ucr.unt, qui malleo magis obediebat,}

quam bi-~ ni _{proecedentes , at in fra£hira fufcum Sc quafi} fuligino-fiim. _{Limari poterat, fed fuperficiem monflxabat albidarn,}

mii-22 De

analyfi far

i.

.mimrtiilimis _{punctis fufcis obfcuratam. Acidum nirri}

fufcam _{generabat maculara. Poft folutionem in aciclo} virriolico corpus leve fpongiofum fufcum reftabat,

ejus-dem _{figurae 6c voluminis, ac frullulum imm»:ffum.} Exp. loo. Quid valeat ferrum calcinatum in

frigi-dura _{fragile exploraturi, Smolanciici antea memorati (Exp,}

gi) libras 200, cum 50 calcis in exp. 91, adhibitce, in

crucibulo claufo per 15 min. igni expofuimus. Regulus

probe fufus 6c in fuperficie fubtiliter cryftallifarus, igo

libris _{arquivalebat, malleo parum obediebat; fra&uras}

monllrabat _{albas, in meditullio conftans granis angiilofis,}

fed in ambicu lamellis _{tcnuilllmis; limam admittebat; ni¬} rri acido albebar. Ad rubedinem _{ignitus du&ilis erat,}

in _{aqua exftindtus chalybis fufcipiebar fracturam, fed Li¬}

ma* cedebar.

Exp. i 01. _{Ejusdem ferri 200 librae, cum centenari©}

ejusdem- calcis ferreae, regulum dabanr 155 librarum, qui

frigidus malleo paullum cedebar, fed ad rubedinem

i-gnitusfrangebatur. Exftin£fione in aqua non indurabatur.

Exp. 102. Crudi _{Hufalyenps 200, cum 50 ferri hujus}

Braåfenfis, fed calcinati, in crucibulo claufo 20 minutis

regulum prasbuerunt bene fufum, 6c prasterea in lateribus

6c _{operculo parvorum globulorum notabilem}

multitudi-nem. _{Regulus ram} frigidus, _{quam candens fub malleo}

frangebatur, fed ad rubedinem ignitus paullum cedebat.

Globuli _{frigidi aliqua gaudebant du&ilitate, quod etiam} valet de illis, qui in fequentibus duobus tentaminibus

adquirebantur.

Exp. 103. Ejusdem crudi200, cum $o ferri

Norrlerken-fis calcinati, regulum porrexerunr vix centenario äquiva¬

lentem _{6cglobuIos fparfos, omnino urin Exp. 102. Regu¬}

lus _{frigidus fragilis, fed ad rubedinem ignitusjprsecedenti}

du-De

_{aneilyfi ferrL}

duciHior, _{cbalybea dotatus} indole. Globuli foli, finc

ad-ditamento _{fuß, nulla praebuerunt volatilifarionis figna,} fed _{fragilitatis frigidse luculenta.}

Exp. _{104. Ejusdem cvadi 200, cum 50 ferri}

Oftevbyen-fis calcinati, eodem modo fe habuerunt, & crucibulum non tantum inferius fufco ob du £1um colore, fed etiarn , urin

praecedentibus duobus _{eXperirnentis, inverfum, loco}

o-perculi inferviens, intus eodem veftitum. _{Regulus cum}

ealce ferri _{ejusdem generis irerum fufus}

,

in'fundo

to-tus reftabat.

Exp. 105. Ejusdem cvudi 200 Jim additamento, uti

praecedentes_ fufae, regulum 197 librarum dederunt,

nul-laque volatilifarionis monftrariint veftigia.

Priusquam ukerius _{progredimur experiundum}

exifti-mamus, num quomödo ferrüm duBile, in praecedentibus

provocatüm, iterum fragilitatem adquivere pojßt?

-Exp. 106. Regulus _explanatus 201^ libr. (Exp. 90)

plumbaginis 50 libris inditus per 20 minura igni

expone-batur in crucibulo claufo. Vafe fra&o _regulus- reperie-batur cinereus, maculis excavatisfufcis, in fuperficie

fub-tiliter 'Sc verticillatim _{ftriatus, pondere 190 tantum artin¬}

gens, Sub malleo durus cito frangebatur. Fracturae eine« reo albida _{fimilem, ac fuperficies, cryffallifationem}

mon-ftrabar. Limam admittebat, Acidi nitri _{gutta maculam}

relinquebat fufeam. In acido vitrioli ebulliente fruftulo#

foluto , pauxillum pulveris nigri remanebat. Ad

rubedl-nem _{ignitus cegre eudi poterat. Ex(lin£lione in aqua}

cha-lybeam comparabat fra£luram.

Exp. _{107. Regulus explanatus 206 librarum (Exp.}

91) pulveri carbonum inditus, Sc prseterea, ut prsecedens,,

traftatus per 18 minura, _{globum exhibuit in fuperficie}

quafi uftum 204 librarum, qui fub malieo cito ffange¬

H De

analyfi ferri.

batur, alias qua fr-a&uram, durittem Sc habitum ram

cum acido nitrofo, _quam vitriolico, _prsecedenti

conveni-ens. Ad rubedinem _{ignitus tegre malleo cedebat: in}

a-qua indurabatur chalybeam texturam Scindolem adquircns.

Exp. 108. Regulus _explanatus 222 librarum (Exp.

9.3) folus fine additamento in vafe claufo, igrii per 15

min. _{expofitus, fufioni reftitifle reperiebatur, colore} ob-fcuro Sc _{puftulis quibusdam exafperatus, fed prseterea} ae-que ac anrea du&ilis. .Gutta acidi ni tri exficcata Sc

lotio-ne deterfa maculam oftendebat _{albam, ut in omni fer¬} ro cufo. Fruftulum acido vitriolico folvebatur fere

fi-ne refiduö.

Exp. _{109. Reguli prcecedentis librse 72 eoEom modo}

per femihoram igne torquebantur,fed fruftulum fufionem

refpuebat du&ilitatem retinens.

Jam videamus, qmd in ferrnm crudum valeant alia

materia, quarum plumbum calcinatum agrnen ducat.

Exp. 110 Crudi _{Leufftadenßs librse 200 cum 142} Cal¬

ais _{plumbi nuper vitrificatas Sc pulveratae, ne quidquam}

ineflet acidi _{aérei, igni per 18 minuta in crucibulo clau¬}

fo _{exponebantur. Vafculo fra&o duplex reperiebatur re¬}

gulus, in fundo plumbeus, cui

fupra

adnatus erat

fer-reus, adeo ut neutrius pondus adcurate determinari pos-fet. Scoriae parcte, nigrae. Ferrum fub malleo

frange-batur, fra&uras prasbens obfcure einereas Sc minutiffime

fquamofas. Limam admittebat. Gutta acidi nitri macu¬

lam _generabat

_fufcam.

_{Fruftulum in acido vitriolico}

co-£tum _{pulverem nigrum infolubilem reliquit, qui etiam} muriatico reftitit.

Exp. iix. Ejusdem crudi 200 librae cum 350 calcis

plumbi nuper fufae & pulveratae, fimiliter tra&abantur,

fed effe£lus fuit omnino idem, qua reguli indolem. Ut

co-De

_{analyfi ferrh}

cognofceremus, num caufa fragilltatis inportranctila"

plum-bi ferrum _{inquinante laterer, fruftulum acido muriarico} puro fölvebantr, Ted acidum virriolicum liquori

inllilla-tum nihil deturbavit. Plumbum reduftum 262 libras ef-ficiebar. _{Quidquam lithargyrii in cperculo fublimatum}

reperiebatur.

Uterc^je regulus (Exp. uo 8c m),etiam ignitus,

fub malleo _{frangebatur, fracfcura tarnen chalybea 8c ma¬}

jor durities exftin&ione in aqua prodiit.

"

.

En _{magnefii calclnati vires in ferrum qrudum. Quod} calx _{magneiii nigra phlogifton vehementer appet&t}

no-tum eft.

Exp. 112. Crudi Leufftadenßs, _{200 cum} magneßa _ni¬

gra 50 libris, igni per 20 min. expofitas, in crucibulo

claufo, _{regulum dabant} 190 librarum, fragilem. Acidi

ni-tri _{gutta maculam relinquebat fufcam. Limas egregie}

cedebat. Acidum vftrioli _{pulverem nigrum inta£lum re*}

liquit. Scorias fpumofas e fufco fulvas.

Exp. _{115. Ejusdem crudi 200, cum mngneßa nigra}

100, alia vice fimiliter tra&atas per 15 min., regulum prasbuerunt igf librarum, perfe&e

fufum, qui malleo

quidem pauxillum cedebat, non tarnen ita, ut in

lamel-lam _{potuerit extendi. Fra&urae erant cinereas 8c}

minu-tillime _{fquamofas. Scoriae fere perlucidae} ,

virefcentes

s fpongiofae. Limam regulus admittebat.

Acidum nitri

fufcam efficiebat maculam. _{Ignitus du£tilitatem eximiam}

monftrabat, 8c in aqua induratus fra£luram indolemque

chalybeam induebat.

Exp. 114. Ferri frigidi Fragiiis

Bradfenfis

200

librae,

ciim centenario magnefias nigras _{per 15} minuta in _cru¬

cibulo claufo _{expolitae, regulum dabant 182 librarum,}

valde _{fragilem 8c texturas granofas, ut antea,}

_{fed ad}

ru-De

_analyß

_ferri*

rubedinem _{ignitus malleo cedebat &}

_poflea

_etiam

frige-factus. In _{aqua indurationem refpuebat.}

Quo modoagar Vitium e fequenri tentamine

didicimüs.

Exp. 115. crudi Leuffiadenfes 200 cum vitri

cryfialli-tii 100, in vafe claufo, _{per 15} min. igni expofitae, _regu¬

lum- _{porrigebant 198 librarum, in tota}

_fuperficie

cry-ftallifatum flriis _{parallelis, quae aliis parallelis ad angulos}

plerumque re£los

fecabantur.-

Hic fub

malleo cito

fra-n-gebarur. Fra&ura cinerea,

minutiflime

fquamofa.

Lima

rodebatur: acido nirri fufcabatur: vitriolico fere fine

re-fiduo folvebätur: _{ignitus fub malleo extendebatur5 in}

a-qua extinftus valde irrdurabatur Sc

fratfturam

aeque ac indolem _{optimi cbalybis anglicani}

_monfirabar.

Scorüe _{regulum fufum tangentes fufcefcebant}

com-pa£tae, extimae fiavebant

fpumofae.

Calcarei _{lapides non raro ad}

_juvandam

_fufionem

adduntur. _{Qualem in crucibulo prceßent effe&um }am}

ex-perientttf«

Exp. ii£. Crudi Leuffiadenfis 200 librae cum 67

ere-tae uflae, in crucibulo claufo, _per 25 minuta igni expofi¬ tae, regulum dabant bene fufum 191

librarum, durum,

fragilem, fra£turis e cinereo

albis

,

minutiflime

fquamo-fis. Scoriae vitreae e fufco virefcentes. Ad rubedinem

probe ignitus

malleo

quodammodo

cedebat,

fed

albedine

candens _{frangebatur, indole gaudens}

_cbalybea.

Exp. _{117. Ejusdem crudi 200 librae, cum 354 cretae}

uflae Sc toridem _{quartfi pulverati, in crucibulo claufo,}

mi-nutis 20 regulum _{porrexerunt 192} librarum, qui

paul-lum _{magis, quam}

_praecedens

, malleo

cedebat,

narurae

chalybeae, nam fupra memorata criteria

monfirabar

(Exp.

115), quae heic Sc alibi in fequentibus repetere iuperva-caneum _putamus.

De

_{analyß ferri.}

_2?

Exp. TIS. Tentamen i i6 _{repetitum in crucibulo *}

cujus operculum non erat adglurinatum , regulum daba' 20 minutis _{imperfe&e fufum 16$ librarum, qui tarnen}

aliqua gaudebat dudbilitate.

Exp. 119. Tentamen 117 _{repetitum in crucibulo,}

cujus operculum non erat adglutinatum , 1? minutis

mas-fam _{praebuit e granis coalitis formaram, fed} non fufam,

quae igitur denuo per femihoram igni exponebatur, fed fruftra. Grana metalli coaiita malleo facile _{feparabantur,} horum autem _{quodlibet egregie extendi poterar.}

In ultimis duobus _{experimentis ignis intenfitas fuit}

paullo minor, quam in praecedentibus, etenim, ne

quid-quam intraret pulveris carbonacei, quo conclufio fieri

poffet ambigua, crucibulum inverfum inftar operculi

ad-hibitum, carbonibus non erat te&um, uti in

tentamini-bus cum operculis adglutinatis, adeoque diminuta

earbo-num _quantitas confveta.

Exp. 120. Ferri cufi Braafenfis, frigidi _{fragüis, 200} librse, cum 25 calcis ufbe, in crucibulo claufo per 15 min.

igni expofitae,

dabant regulum

1914

librarum,

parum

du-£lilem, fra£luris granolis. Scoriae compa£hc nigrae. Ad

rubedkiem _{ignitus malleo cedebat,^ fed in aqua non} in-durabatur.

Exp. t 21. Ejusdem Jervi ₂₀₀ librae, _{cum 50} calcis

uflae fimiliter tra£latae, regulum praebuerunt 192 libra¬

rum , parum dufbilem. Ad rubedinem ignitus paullo ma¬

gis

cedebat.

Scorioe nigree.

Exp. 122. Ejusdem ferri 200 librae, cum 100 calcis

uftae fimiliter tra&atas, regulum dabant 191 librarum, parum

ductilem.

Scoriae

perlucentes, virides.

Regulus

fra&us _{planis verticalibus tenuifiimis compofitus} reperie-batur. Ad rubedinem ignitus malleo cedebat, fed in

28 De

analyß

ferrk

qua duritres- non fuit au£ta,

adeoque

prlftina

reflabat

indoles.•

Exp. _{123. Ejusdem ferri 200 librte} cum 2> calcarei

crudi, fine adglutinato operculo per 15 minuta igni ex«

pofitte, regulum porrexerunt 164

librarum,

qui patillum

magis, quam praecedentes malleo

obediebat,

ad

rubedi-nem tarnen _{ignitus exiguam monftrabat fragilitatem,}

Scorice _nigree.

Sulpiiuris _{quoque vim in idem frigidum fragile} tentavimus.

Exp. _{124. Ferri} 200 libris, in crucibulo candenti»

bus, fulphur pluries addidimus 3c måffam ad fufionem

redegimus. Ferrum fulphurarum e fufco nigri

coloris

dein calcinavimus, 3c, in crucibulo, carbonum pulvere

ftrato , in ftatum merallicum reduximus. Regulus

fragi-lis erat, fradftura ferri crudi, limam segre admittebat &

acido nitri fufcabatur: _{ignitus ad rubedinem malleo}

pa-rum cedebat, fed exftinftione indurabatur & fra£luram

fufcipiebat chalybeam.

Num calidq fragili illud, qnod frigidum riimpitzir, _cw

rigi queat, exploraturi fequentem inftituimus operationens.

Exp. 125. Centenarium ferri Norrberkenfis cum

cen-tenario _{Braafevfts, in crucibulo, carbonum pulvere ftrato,} ope ignis 15 minutis confudimus. Regulus 208 librarum

in _{fuperficie grifeus intequalitates cryftallinas fplendentes,}

praeter globulos nonnullos adglutinatos, monftrabat. Hi

globuli malleo

obédiebant,

quamvis in

contaftu

carbo¬

num fuerant, fed _magnus regulus cito-frangebatur. In

fraclura _{fuperior pars magis apparebat obfcura 3c fufca,}

quam inferior , quae granis fplendentibus erat confpicua,

Limam facile admittebat 3c acido nitri fufcum induebat

colorem. Nec ad _rubedinem, nec ad albedinem _ignitus

malleo obediebat inftar ferri crudi,

De ana

ty[i ferrL

₂₉

Exp. 126, Centenarius calcis _{ferri, frigidi fragilis,} in _{crucibulo, 'carbonum pulvere ftrato, fine additamento}

reduftus, _{regulum praebuit} 60 librartim, fragilem, limce

cedentem , fraclura fufca, lineis nitentibus metailicis re¬

ticularis. Acido nitri _{fuperficies limata fufcabarur &} tota _{prseterea indoles ferrum crudum monfirabar, naiii}

ignitus nec cudi poterat, nec notabilirer indurari.

Exp, 127. Sulphuris efficaciam in _{frigidum fragile}

propius exploraturi, libras §3 reguli in exp. 124

adqui-fiti, cum 21 ferri duclilis calcinati 15 minutis _igni expo-fuimus. _{Regulus ^3•librarum cavernofus admodum fra¬}

gilis erat, albus, frafhira cryftällifata, limsc obfequiofus,,

acido nirri _{fufcandus, ad rubedinem ignitus}

_paullo

_ma¬

gis duftilis, quam in exp. 124, in aqua indurandus Sc

ehalybea inftruendus fraftura. Globuli, in läteribus

fpar-fi, dufiiles. Scoriae e fufco fiaventes..

Quid valeat calx ferri vitiofi inbonum jam videbimus..

Ex?. 128. Crudi Leufßßdenfis 200 librte cum 50 fer¬

ri _{Braajenfts, frigide fragilis, calcinati, more confveto}

ti\aclatae , regulum dabant 204 librarum, qui frigidus

mal-leo _{paullum, & egregie ad yubedinem ignitus cedebat,.}

totus naturse _chalybese»

Exp. 129. Ejusdem crudi 200 librte cum 50 ferri, ca-lide _{fragilis, calcinati, regulum porrigebant 208 librarum,,}

Hujus pars dimidia frigida egregie malleo extendebatur

in _{planum tenue. Hoc fadlo regulum ad rubedinem}

i-gnirum , qua alterum dimidium, malleo tentabatur, fed

varias _{egit rimas antequam plani frigide cufi}

magnitudi-nem adquifiverat, _{Itaque aliquot} librte hujus' ferri vitiofi.

duos boni centenarios mutare valent,

B) C/EMENTANDo variis teotavimus modis. Seilicet

ferri _{prtecipuas varietates}

_plumbagine,

_{terra calcarea} u-D 3