Dissertatio chemica de analysi lithomargæ, quam venia ampliss. ord. phil. præside mag. Torb. Bergman ... pro gradu philos. publice ventilandam sistit stipendiarius Gyllenhjelmianus Carolus Dieteric. Hjerta Westrogothus. In auditorio Gustaviano majori d. 1

DISSERTATIO CHEMICA

DE

A

N

A L

Y

S I

lithomarg^,

QUAM

VENIA _{AMPLISS, ORD. PH1L.}

PR^ESIDE

Mas.

TOR

b.

_BERGMAN,

Chemie Proe. Reg. et _{Ord., nec non Equite}

aurato

Reg. Ord. de Wasa ,

PRO GRADtT _PHILOS.

publice ventilandam sistit

stipendiarius _{gyllenhjelmianus}

CAROLUS

_DIETERIC.

HjERTA

# _{westrogothus.}

IN AUDITORIO _{GUSTAVIANO MAJORI} D. _{15 JUNII 1782.}

U PS A _LIAR,

APUD _{JOHAN. EDMAN,}

DE

ANALYSI LITHOMARGAE.

Quorfum igitur nos corporibus circum undique ßpti,

Materia decus ac_{formatn, externumque nitorem}

Mirtimur tantum, fumntoque in cortice rerum Ludimus? Internam cur non _{penetratnus in adem}

Natura, atque adytis immitti pefcimus ipfts'i

elebris A. F. Cronstedt in fua _{Mineralogia inrer} terras argillaceas profapiem diflinguit, _{fub nomi¬}

ne _{Litbomavgae, cujus fequentes Itaruit}

chara£te-res _{a): 1:0} Lubrica fuperficies, _quae inftar _faponis

foli-di ta£lu _{glabra fentitur, quamdiu ficca manet. 2:0} Mas-fa aquae immerfa in minores portiones fucceflive» Ted in¬ trä _{pauca momenta dividitur}

5 moleculis cafeofis vel

coa-gulatis haud diilimilibus, eam tarnen fubtilitatem non

ad-quirit, ut perfekte fiat plaftica. 3:0 Igne facile

redigi-tur in fcoriam albam vel _{rubefcentem, quae}

fpumefcen-tia _{majus quam antea occupat volumen. 4:0 Fra£tura:}

irreguläres concavse funt vel convexee.

Tres tantum varietates defcribit: Osmundicam,

Tar-taricam et _{Lemniam, Ted fuis criteriis congruenter} Hamp-fhirenlem addere _{debuiflet, genuinam nempe terram}

fullonicam, Ted hanc non vidit, difficulter _adquirendam, ob vetitam _{exportationem, ideoque conje&ura aliorum}

Anti-Lucretiws.'

§

i-Criteria

_Lithomargae.

A in.

85-z De

Analyfi Lithomarg<e.

nixa _{defcriptionibus, inter}

_fme£les

_collocavit.

Hae

fln-guke, excepta

Tartarica,

quoe

adhuc

defideratur, in

col-le&ione Mineralium Acadfijjiiae Upfalienfis occurrunt,

earum igitur compofitionem _et

huic

innixam

indolem

heio fumus _{exploraturi, ut pateat, num}

_unicam

_pluresve

Argillse fpeciem

conftituant,

Ceterum

terram

fuUonicam

follicite examinandam judicavimus, quum ob

infignem

in _{prasparandis ianeis pannis}

_{ufurn, magni}

_inrerfit

_eam adcurate _{cognofcere, ut, ubi taii opus}

_{iit, i}

do

_{ne a}

qiue-ratur et rite dignofcatur.

§■

n.

De Ar

_{gilla Lem nia.,}

A) H^c terra ab infula Maris Aügei Lemaos, ubii

effoditifr, nomen olim obtinuit et eriamnum retinet,

quamvis folum natale jam Stalimene audiat.

Sigillum

caprinum ( cciyos ) vocata fuit, quum e

finu

ter¬

rae _{extra&a, tempore Dioscoridis, cum}

fangvine

hircino

illam _{depferint Veneris facerdotes,}

_paftillisque

_e

_mafla

förmatis _{caprae figuram imprefTerint. Vivente}

_Galenq

Fangvmis immifcendi ritus aboleverat,

aliis

aeque

ridicu-Vis locum _{relinquens. Dum Bellonius infulam vifitaret}

non nrli die vi Augufti _{quotannis aperta} fuit _vena,

pre-cibus antea fufis a Sacerdotibus: tanta eximebatur

por-tio, quanta fequenti anno fufficere credebatur , quo

fa-£io introitus terra occludebatur, eamque gravi poena di-movere impediebantur _incolte. EfFoiTcE maxima _pars

Conftantinopolim mittebarur, figillo Irnperatoris

deco-randa , hinc Turcica non raro appellata: reliquum

ven-debat infulae Gubernator, vel rude, vel fuo> fignatum

figiljo. A ternporibus

dudüm Homeri

et

Hesiodi

tanti,

facta fuit, haec terra, ut non niü peculiaribus

obfervatis

ex-De

_{AnaJyfi Lithomargce.}

caeremonis e terra _{extraheretur, eamque tam interae ,}

quam externe propinantes, eximia vi alexipharmaca,

diaphoretica, deterftva et vulneria praeditam effe adfe-verabant _b).

B) Qua fnciem externam colore plus minus

lutefcen-te _{diftingvitur: incarnatam nondum vidimus. Maflae}

opacae fuperficies glabra eft et nitida, acharae inftar, prae-fertim in novis _{fra£luris, quae fere femper concavae et}

convexce funt. Labio interiori applicata adhaerefcit. For¬

ma _{glebarum externa eft amorpha, angulofa, nulloque}

modo determinata. Moleculee conglutinatse fubtilitate ea

gaudent, ut nec palpari, nec videri poflint difcretae.

Durities _{ungv$ rafilis. Odor terreus et fapor nullus:} inter dentes fere inftar febi fe habet et iiliceum _parum

fentitur. Fiflurae vetuftae _{faepe nigrefcunt. Illa, quam}

heic defcribimus et _{fequentibus exploravimus}

tentami-nibus, non fuit fignata, fed rudis, _in noftris

Pharmaco-poliis emta.

C) Aqvje immerfä gleba fponte dividitur in majora

fruftula, idque cum quodam ftrepitu. Haec fruftula

ite-rum in. minora dehifcunt , quod tarnen non eo usque

pergit, ut impalpabiles oriantur particulae ,

fed,

quae ul¬

timo remanent, _{magnitudinem habent tam} vifu, quam

taflu difcernendam.

Terra lemnia _{pulverata et in pondere fedecies ma¬}

jore aquee deftillatae deco&a per femihoram, papyrum

non _glutinatam duplicatam tranfit _, fere

cryftallina,

ad-eft tarnen levis e moleculis _{argillaceis fufpenfis albor, qui}

difcerni _{poteft. Haec papyrum heliotropii nec rufat,}

nec rufatam _{reftituit, hoc eft, nulla praebet indicia acidi}

A 2 vel

4 De

Ånalyfi Litbomarga.

vol al kalini falls liberi. _{Argentufn nitratum} albas _pro* creat _{nubeculas, quas luci} diurnae _expofitae nigrefcebant_j

hydrargyrum nitratum albas moleculas mox producebat;

terra _{ponderofa falita nullo modo} deturbabat.

Terra in aqua inter manus fricata nullam generat

fpuniäm,"uti fapo, impüritates tarnen üetergit, licet

tar-diuS; quam fequentes,

D) Terra lemnia pulverata et in vafe vitreo igki,

per infenlibiles gradus ad candefcentiam usque audio ,

expofite , vapores aqueos eruclat una cum odore grato

aromatico. _{Papyri readlionibus idoneae, rufa fernambuco}

et caerulea _heiiotropio tin&a, _vaporibus memorafis

paul-lum mutanrur, _prior flavefcendo , pofterior paullum ru<

fefcendoj quod acidi perquam debilis prsefentiam prodit. Dum fuiidum vafis circumdans arena rubefcere _incipit,

pulveris eolor fufcefcit, fed haec obfcuritas candefcenria

perit et priftinus redit color. Niger color , qui

ignitio-ne iterum evanefcit, oleofi quid innuere videtur _, quod

primo in carbonaceum abit et dein mox combqrendo

de-itruitur. _{Operatione peradla pulvis refrigeratus e}

cente-nario 17 fere libras amififfe _reperitur,

Frustulum in carbone _{ope tubi ferruminatorii}

flam-vi# expoßtum _non decrepitat, nigrefcit, funditur _cum

ebullitione, fcoriam relinquens fpumofam, fufcam. Sale

Microcosmico _{quidquam initio folvitur cum}

effervefcen-tia, fed reliduum dein vix diminuitur: borace refiduum

melius corroditur , fed totum lenre confumitur: faJe

fo-dae notabilis _{provocatur effervefcenria cum ftrepitu. Hing}

quidquam adeffe terrae aerarae, maximam vero partem

ef-fe liliceam , elucet. Globuli vitrei colore martiali vix

De

_{Annlyß Lithomargcs.}

S

E) Frustulum acidis expofirum menftruis nullam

exhibet effervefcentiam: _{pulvis quidem motum. excitat,}

fed non alium , quam a fola aqua eidem adfufa,

bullula-rum aerearum haud _{exiguum provocante numerum.}

Ut _{principia proxima adcurate cognofcantur femper} opus eft j ut parvis idoneisque experimentis primo ex« ploretur , quaenam er quot fint c). Hoc indagato optima

eligi poreft methodus, qua illorum quantitates funt

de-terminandse. In cafu _{praefente analyfin modo fequenti} inftituere convenientifiimum _{judicavimus. Centenarium} vel ioo libras docimafticas in _{pulverem redaclas parvcs} Cucurbitae _virreae, una cum acidi vitriolici

concentratis-fimi _{duplo immifimus, alembicum cum recipiente ope}

idonei luti _{adaptavimus et balneo arenae torum}

appara-tum commifimus. Lenis _{calor vaporem acidum expulit,}

qui exploratus acidum continebat muriaticum, e

decom-pofita muria fine dubio ortum. Major aeftus nullos

fio-res ammoniales _{exhibebar. Fugato denique acido}

fuper-fluorefiduum _{aqua deftillata probe elixabatur, quo fa&o,} exficcatum 47 libras pondere _{efficiebat, cujus pars}

quar-ta fiiiceurn fubtile et _{albidum erat, tres reliquse pulvere}

paullo grandiore et purpurafcente conftabant. Hic

co-lor acido falis extrahi _{poteft et ferro debetur.}

SoLUTio acido _{gaudebat excedente., continens argib}

lam, ferrum calcinatum, magnefiam et calcem, quod

praecedentibus tentaminibus parvis innotuerat.

A $ Ur

c) Si parce adeft calcareum Alkali vegetabili tartarifato früftra

exfpedtatur praecipitatum. Aquae fontanse' Upfalienfes, quae minimo

acidi facchari _{cryftallifati grano nubeculas c-t ftrias albas intra pauca}

momenta _{exhibent, alkali vegetabili tartarifato vel centies ponderofio«}

6 De

_{Aualyß Litbof/zargte.}

Ut haec feorfim haberi _{ponderarique poftent,}

folu-tionem _{in duas partes exa£le aequales divilimus. Prima} calci et _{magneliae, altera argillae et}

_martiali

indagandis

infervitura erat.

Prima fervida ad amuffim calce aerata faturabatur ,

adeo ut nec _{magis , nec} jufto _minus praecipitantis

adhi-beretur , quo

ipTo

argilla et martiale omne deturbaban*

tur , fed magnefia tota quanta reftat, quippe quae

calce

quidem ufta , non autem aerata , dejici

poteft

d).

Sedi-mentum in filtro colle£tum aqua deftillata fervida

elixa-batur, donec omne gypfum folutum erat. Dein

folu-tio ad ficcum _{vaporans calcem magnefiamque vitriolatas}

exhibebat, quae aqua fervida parca feparabantur,

fed

quum vix evitari

poflit,

quin

gypfi quidquam lirmil

Tu-fcipiatur, hoc iterata

ad iiccum evaporatione

et

folutio«

ne fecernebatur. Magneftae vitriolatse folutio in noftro

cafu per alkali aeratum praecipitata

dedit

3,1,

calx

au¬

tem vitriolata eodem medio 2,7, fubtra&o nempe pon-dere _{cognito calcis aératae} , inftar praecipitantis antea

ad-ditae. Hi numeri duplicati quantitatem utriusque in

cen-tenario indicant, Probe notandum eft, quod liquores

poft praecipitationes,

alkali

aerato

factas, reftdui,

ope

a-cidi aerei _{portionem fedimenti folutam teneant, quam}

per horae quadrantem

ebulliendo demittunt

e).

Haec

prae-cipitato eft

addenda,

ut verum

habeatur pondus,

-

Alte-d) Opufc. vol. I, pag. 132, 334.

e) Quod etiam argilla acido aereo folvi queat in Opufc. Vol. 1 pag. 32'adferitur. Certa forte phlogifti dofis argillae folutionem ju-vat, eodem modo ac calcium quarumdam metallicarum. Stannum ri¬ te _{dephlogifticari debet, ut menftrua acida fubeat, fed nimis}

fpolia-tum, omnem eorum vim eludit. Phlogifton igitur juvat, non autem folvit. nifi inuiitato loquendi modo fpecies novitatis quaeratur. Qui

De

_{Analyß Li-tbomarga,.}

₇

Alterum folutionis dimidium alkali, quod

phlogi-fticarum vocari folet , deturbatüm, fedimenti caerulei 12

dabat libras, ferri completi 2 et calcinati 2, 7 indican«

tes. In centenario _{igitur 5, 4 martialis adfunt, praeter}

portiunculam, qua filiceum coloratur.

Liquor filtro colatus _argillam , magnefiam et calcem

vitriolatas _{continebat, quarum prima jam qüscrebatur} fo-la. Solution! _{igitur in volumen 6 circiter pollicum} cu-bicorum _{coarftatae, et ad gradum -{- 90 Thermometri} Svecani _{calefaftae, fenfim addebatur magneßee aeratae} tantum, quantum requirebatur ad delendum perfe&e ex-ceflum acidi , adeo ut papyrus heliotropii nulla amplius

veftigia proderet. Ne additamentum juftos excedat

limi-tes, quaevis portio plene folvarur oportet, antequam

no-va immittatur. Saturitate _{expleta, liquor per horte dimi¬}

dium ebulliat et fedimentum _{coiligatur, quod nihil aliud}

eft, quam argilla exafte faturata vitriolico acido.

Scili-cet _{alumen, uti} notum eft, exceflum acidi requirit, et fine illo tarn folubilitatem, _{quam confvetas alias propri¬} etäres amittit. Hic exceftus variis tolli _{poteft modis, et} hoc fa£to decidit _{argilla exa£te fatiata fere infolubilis /).}

Sedi-contrarium _{urget, methodum defcribat, qua argilla phlogifto folo in} aqua folvi poteft. Argilla. quoque acidi aerei portionem igne torta

revera eruftat.

/) Exceffus acidi in alumine tolli poteft alkali, calce,

magne-fia, innino _{argilla pura, ferro vel zinco. In Opufc. Vol. i. p. 334}

calx aerata adlnbetur ad _{feparandum alumen a magnefia vitriolata, et} hoc medium numquam fallit, nifi ftudio fucceflus eludatur. Si quis

ad fallendum folutionem valde diluit, et calcis aeratae majuscula

fru-fta loco _{pulveris addity is effedhim fane experiétur qualem defiderat,} hoc efts vix fenfibilem. Gopiofa _aqua aluminis _removet particulas _a

contaftu _{calcis, fine quo nulla fit decompofitio: praeterea fruftula}

longe minorem porrigunt fuperficiem, quam eadem i pulverem

8 De

Analyfi Lithomargx.

Sedimentum , in alkali aerato foluto quantnm fatis dige»

flumj argillam probet viduam, quae in

noftro cafu Iota

et ficcata ic, $ libris aequivalebat, ejus igitur in

centena-rio 21 _reperiri videntur.

Hmc _{argillaceum determinandi methodus aeque}

_fida,

ac cornmoda eft. Et, quüm centenarius aluminis puri

et cryfitallini fedecies _aquae

deftillatse

majore

pondere

fo-lutus, nec non in temperatura -f- 90 graduum fenfim

exacteque acido excedente liberätus ope

magnefiae

aéra*

tae, _porrigat argillse vitriolico

acido adcurate

fatiatae

li-bras _{36, e praecipitati}j rite ficcati, pondere dato a, mox

18. 100a (i

dijudicari poteft argillae

quantitas

quxfita

= =—*

Saturitare obtenra folutio in triplo minus volumen vapo-rando coar&ari debet, antequam fedimentum in filcro

colligatur. Similiter lamellis

zinci, fub malleo attenuatis,

^

\

prsecipitatio

fieri

poteft.

Solutio

aluminis

leniter

vapo-rando usque dum non nift o&äva circiter pars refter, parum dimittit,

Ted

aquani

in väpores

refolutam aequali

volumine reftituendo omnis la£le(cit et _argilla exa&e fa-turata decidit. Haec autem via vix infervire poteft, nam zincum vitriolatum exceflum quoque acidi requirit, ideo-que nota idonea, qua

moderetur operatio

defideratur.

Ex

ratiuncularum forte _{adfpernatur. Qui} autem certam cupit

conviftio-rem, commifceat determinata aluminis et magnefiae vitriolatae ponde-ra, folvat ea aquae tepidae quantitate, qua opus efi , addat dein fen¬

fim _{portiones cretae purae et pulveratae}, usque dum folutio nullo mo¬ do _{heliotropium rufet. Solutio interea teneatur in forti digefiionis} seftu, fi enectus defideratur velox, alioquin temperatura media fufficit. Denique exceflii acidi cleleto, liquor per filtrum tranfeat, et

augea-tur _{aqua mafiam lavante, vaporet ad ficcum et verum magnefite vi¬}

triolatae _{pondus, nullo aktmine contaminataa, fed portiuncula gypii} exigua, quae parca fol.utionis aqua manet infoluta. Exp_eri_mentum

De _Analyfi

_Litbomarga.

ß Ex allatis concludimus in centenario _argillae Lem-iiias contineri filicei _{475 calcarei aérati} 5,43 magnefiee

aeratae _{6, 23 argillae 19; ferri calcinaci 5, 4? nec non} humidi _{volatilisque materiae 17 ( mom. D), Numero«}

rum ab _{experimentis dedu£lorum fumma 102 efficit, Ted}

exiguus exceffius exficcationj argillacei, quae aegerrime

juftum limitem attingit, jure eft: adfcribendus.

§■

»i.

De

_Årgilla

_Osmundica.

Ä) H^ec foboles eft montis Osmund in parcecia Rätt¬

vik Dalekarliae _{orientalis, ubi ftratum efficit 3pedes}

cras-fum. Petra _{hujus montis eft calcarea, dura, quae} ftra-tis _{argillaceis et fchiftofis intertumpitur: petroleum} plu-ribus locis _{occurrit, praefertira in Schifto. Singula}

mo-menra adcurate _{defcripta et delineata reperiuntur in}

A-«ftis Stockholmenfibus _g).

B) Color argillae cinereus eft, plus minus faturatus.

Superficies fubfcabra, quafi un£ba. Particulae amorphse.

Compages ftratofa videtur, non tarnen reguläres feparari

poffunt lamellae, Ted frufta majuscula franguntur angulis

acutis, concava vel convexa fere inftar filicum.

Duri-ties _{paullo major, quam in Lemnia. Maffia opaca labio}

interno forriter _{adfigitur. Fiffurae vetuftae ochra} flaven-te _{veftiuntur. Odor} terreus. _{Sapor nullus: inter den«}

tes filiceum haec _{magis prodit, quam argilla Lemnia.}

C) Aqu,e immiffa fatifcit eodem omnino modo ac

terra _{Lemnia, fed paullo fubtilius.} Hume&ata _{et inter} manus fricata non _{fputnam generat, interim tarnen}

to De

Analyfi

Litkomarga

Pulverata et in aqua defiillata per

femihoram

de-«o£ta filtrum _{düplicatum tranlit perfe&e}

_clara

, quae re-a&ionum _{papyros non mutat;}

_fed

_argento

_nitrato

exi-gua oritur

praetipitatio,

quae

lu'ci

folari

expofita nigrefcit.

D) Pulverata igni) fenfim ad

candelcentiam

usque

increfcenti, expofita vapores eru£lat aqueos et odorem

empyreumaricum. Rea&ionum papyri

acidum indicant.

Mafia ante _ignitionem nigrefcit fed

pofi

illam color

ite-rum diluitur* Facta refrigeratione _e centenario 18 librae

defiderantur..

Frustulum in carbone ope tubi ferruminatorii

fiajji-ma _expoßtim decrepitar,

nigrefcit, funditur

_cum

ebullitio-ne fcoriam praebens fpumofam albam. In fale

micro-eosmico eodem fe _{gerit modo- ac argilla Lemnia,} gra-num vero immifium albefcit,. In fale; fodae

effervefcen-tia minor _apparetc.

E) Analysin eodem omnino: modo abfolvimus ac de

argilla Lemnia

di£tum

eft.

Parvis quidem

experimentis

exilitas _{magnefiae innotuerät,}

_fed

_{ut haec eo adcuratius}

nofceretur, folutionis dimidium pulvere cretae exploravi-mus, quod magnefiae non nifi quartam librae exhibuir«.

Singulis momentis colle£tis- apparuit, quod

centena-rius _{argillae osmundicae. contineat circiter}

_filicei

_farinacei

albi 60, calcarei 5,7, magnefiae o, 5 , argillacei 11, 1 ,

ferri calcinati 4, 7 et 18 ^umidi volatilisque materite,

Experimenta dederunt_{argillacei 14,} 1 et calcarei 5,7;

fed exceflus ₃ , 8 ab hifce principiis minus perfede

£cj-«atis in _{primis derivandus videtur.,}

De

_{Analyß Lithomarges}

u

§.

iv.

De

_{Argilla Hampfhirenfi.}

A) FLec in Anglia effodirur in diftri&u Hampfhrre,

fed _{exportatio prohibita eft, ideoque vix ni/i frulia} col-le&ionibus _{mineralogicis idonea haberi pofiunt. Füllo¬}

rtes illa diu ufi _{funt, fed jam in variis officinis}

Angliae pannüs alio artificio perficitur, illum nempe cum fierco*

re fuillo et urina humana calefafta _{pedum ope proterendo.}

B) Color fufcus vix fenfibiliter virefcens, venis

dilütioribus flaventibus diftin&us. Maffa _opaca quodam-modo ftratofa _{apparet, non tarnen ita dividitur. Durities}

paullo minor videtur, quam praecedentium. Particulae

amorphae funt, fed ungve facile polituram recipiunt

ni-tidam. Fra£furse fubfcabrae _{pun£tis inftruuntur} eminen-tibus et obfcuris. Odor terreus. _{Sapor nullus. Labio} intus _{applicata adhaerefcit. Inter dcntes filiceum}

parum

dignofcirur.

C) Aquje immifla fatifcit uti praecedentes. Nullam in

aqua fpumam generat j fri&ione egregie tarnen _detergit.

Pulverata et _{in aqua deftillata per femihoram}

de-co&a, filtrum etiam _{multiplicatum tranfit turbida}

fubti-lifiimis _{moleculis, quae perluciditatem minuunt. Huie} aquae, fi terrae ponderofae falitse infiillatur folutio nulla

obfervatur _{praecipitatio , quod acidi vitriolici, gypfi>} all-orumque falium, qui illud fovent, abfentiam indicat.

Argentum vero nitratum mox fedimentum la£lefcens

fecernit, quod folis expofitum radiis repente nigrefcit,

unde acidi muriatici _{praefentia fit indubitata.}

D) Pulverata ignique ad candefcentiam nsque fen- v

fim increfcenti _{expofita, nigrefcit ignirioni propinqua} ,

/

/2 De

Analyfi Lithomarg<*.

fed hic color cito evanefcit _{majori seftus}

_gradu.

_Interea

vapores aquei et paullum acefcenres

eru&antur.

Refri-geratione fa£la 15- iibrae e

centenario

delideranrur.

Frustulum in carbore _{flamma expofitum decrepi«}

tat, minus tarnen, quam argilla osmundica, nigrefcit,

funditur cum ebullitione in fpumam fpongiofam fufcam.

In _{borace, Tale microcosmico} et alkali minerale eodem

plane modo

fe habet,

ac

argilla Lemnia.

E) Analysis fimiliter ac cum praecedentibus duabus

Lithomargis inftituta fuit et in centenario

invenimus

fi-licei farinacei e ferro fiaventis 51, 8; calcarei 3,3;

ma-gnefiae o, 7j argillacei 25, ferri

calcinati

3,7 et

humi-,

di _{volatilisque materiae}

Excessu unius tantum librse _argillaceum

mul&an-dum credidimus.

Per volatilem materiam heic et in _{praecedentibus}

intelle£lum _volumus, non tantum oleofum deftruöum, fed etiam aciaum muriaticum, vitriolico e fua bali ne-ceflario _{expulfum ( conf momenta C 8c D ). Quaenam} fit haec balis _{parvis quantitatibus aegre dererminari}

po-tuit, murise tarnen

veftigia

apparent, etfi exigua in aqua

cum qualibet _{exp oratarum} varietatum deco£ta _et

filtrata

(momenta C ). Saus ammoniaci nihil indagare

potui-mus: _{majores forte} requiruntur maflae tentaminibus

fub-jiciendae, ut fenfibile furgat fublimatum, quam

jam

ad-hibere licuit.

v. Corollaria,

Pr.ecedentes _{comparando defcriptiones et analyfes}

fequentes coliigi poflunt conclufiones»

De

_Analyß

_Lithomargt*

_ij

A) Qua extermim babitum magna inter varietates

exploratas occurrit convenientia, et vix alia, quam

gra-clu _{folo, differentia. Maxima, quae externis fenübus}

nofcirur _{difcrepantia, in colore, glabra et nitida argillae}

Lemniae _{fuperficic confiftit.}

Idem fere _{valet*de qualitatibus, tam in aqua, quam}

in _igne.

B) Qua compofitionem exigua quoque reperitur diver«

fitas. Eadem funt in _{fingulis principia proxima, pro}

portio tarnen plus minus variat. Ut haec in oculos

cla-rius incurrant, fequentem formavimus tabulam, quae in

centenano _{cujuslibet contentorum pondera centefimis}

exprimit

Argilla Le- A. Osmun- A.

Hamp-Centenarius . mnia; dica; fhirenlis.

continet _{pulveris filicei 47, o 60,o 51, g}

calcis aeratae _{5,4— 5,7——— 3,3} magnefiae aeratae— 6, 2 o, $ o, 7 argillae — 19, o -n,1—; 25,0 ferri calcinati —— _{5, 4 4,7 3, 7} humidi etvolatilis materias _{17,0—-——i8jO 15, $}

C) Itaque in fyftemate naturali Lithomargae

Cron-stedtii unica n diftin&amque efficiunt argillae fpeciem,

quamvis magnefiae dofis fit in duabus varietatibus valde

exigua: haec Lithomargae nomine tamquam triviali

di-ftinguatur. Cum Zeolitho valde congruit habitu, nec

differt _{compolitione, nifi magnefiae portiuncula, quae in} hoc defideratur. Cum nonnullis _{margis quaedam etiam} adeft _{adfinitas, fed in noftra,} nexus non mere

mechani-cus eft, ut in marga, quae ideo in acidis luculenter

effer-vefcit, licet faepe minori calcarei magnefiaeque dofi in«

ftru£la, quam Lithomargae defcriptae.

Ci-H Be

Analyfi Lithomarg

Ceterum , quamvis in exploratis varietatibus

argil-laceum _{maxirne quartam ponderis partem efficiat et}

fili-ceum _{plerumque ultra dimidiam, nec tarnen D:us}

Cron-stedt, nec ullus alius _{mineralogus ad filicem easdem}

rele-gavit, idque jure optimo, tanta enim eft in argillacei

fa-cultatibus _{intenfitas, ut ejus longe mirfor ingrediens} quanti-tas indolem nihilo minus totiusmaffie diftin£te determinet.

D) Quum argilia Hampfhirenfis in officinis fullonicis

cgregie ferviat, ex hujus Analyfi indolesfullonica dijudicari

poteft. In hac operatione duo in primis quaeruntur mo<

niimenta, ut nimirum i.-o fördes _{detergantur; 2:0 ut}

lane-orum filorum _{pili contorqueantur, unde craffior fit tela}

denfiorque. Omnis argilia utrique huic fini infervire pot¬

eft_{, modo fimul noxiis careat facultatibus. Siliceum}

nem-pe requiritur farinaceum et fubtiliffimum, nam _majora

grana _{fuis angulis fila rodunt,} immo fub malleis fecare

pöflunt: argillaceum non nimis parcum, cito in aqua

deli-quefcat, ut neceffariam obtineat tenuitatem et _operatione

finita elui _{queat; nullo colore inquinante, nec virriolico} aliove _{peregrino panni rinctum mutante, foetum;}

pau-xillo calcarei aerati doratum _{aeque eft idoneum, fed}

ube-rior _{copia macre facit, qua non tanrum tenacitas}

impedi-tur, ad _{pilos complicandos neceffaria, fed illa quoque}

lu-bricitas, qua fila contra vim externe illatam fervantur.

Omne _{pyritaceum abfitoportet. Qiiod alioquin ferri calx}

fine menftruo fit _{innoxia patet e Hampfhirenfi,}

quae illa mi-nime caret.

Quin Osmundica, fi moles neceffaria _{ejus bonitatis, ac} explo-ratse, haberi poffet, nulli dubitamus. _Sapones in fulloniis _quidem terris melius _{infervirent, nifi plerumque eolores fenfibiliter adficerent.} Ad _{purganda lintea omnis argilia fatis fubtilis & nullo colore}

inquinans, ufurpari poteft. Nulla quidem obfervatur fpumefcentia,