PETRO CANTIONE

D. D.

DISSERTATIO GRADUALIS

DE

CANTIONE

MOSIS CYGNEA,

ET

LUMINIBUS QUIDEM

RHETORUM SPLEN DIDISSIMA,

DEUTERON. XXXII.

QVAM,

CONSENS. AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH.

IN REG. ACADEMIA UPSALIENSI,

PRVESIDE

CELEBERRIMÖ ^VIRO

MAG. PETRO EKERMAN,

Eloqv. PROFESS. Reg. et Ord.

BONORUM CENSUR/E MODESTE SUBMITTIT

PETRUS FERNMARK ,

WERMELANDUS V. D. M.

IN AUDIT. GUSTAVIANO DIE XI. APRIL.

ANNI MDCCLXIV.

H. A. M. S.

U F å A L I ^p

in Sacris literis fapientiam,

nempe obtinendis adprime

iili quidem merito a-

gnofcunt omnes, quotquot divinam earundera originem, firmiffimis te- ftatam documentis, agnofcunt ^ac

venerantur. Neque enim fieri po- Cuit, ut minus fapienter fcribendum

> curaret DEus infinite fapjeris, fa-

Jutis vera? & perpetuo duratura? fcientiam ac viam hu-

mano gencri traditurus. An vero fan^is Scriptoribus eloquentia ctjam jure tribuatur, dubitari a nonnullis fö¬

let, _atque in utramque partem difputari. Sunt enim, qui cum Auguftino nihil Sacris paginis eloquentius judi-

eent, & admirabilem prorfus in illis facundiam inve- niri contendant. Vid. Nie. Caufllnum de EloqvTacra

& humana L. XV. _{p. 34.} ieq. Rollin. de la maniere

d'etudier les belles ^- lettrés Tom IT. _p. 468. Pra?fat. Lu- (theri in Pfalmos Davidis &c. Alii _vero, eloquentem feripturar ftilum ^non vindicant9 facundiam licet ei con-

cedant, fuo fenfu maxim am. Cfr. PraTat. Jo. David.

Michae-

& ) 3 C ❖

Michaelis ad Roberti Lowtiii prfcle&iönes Academicas de Ppéfi facra. pag. 21. ad 38. Sed ^non adeo permagni

ha?c videtur efle moment! controvedia, ex vana quip»

pe vocis acceptione nunc latiori, nunc ftri&iori, träbens

originem. Si enino F.loquentia illis tantummodo oratio-

nibus flatuatur propria, qute in foro libeiioris populi

ad perfvadendum, Athenis olim ^, aut Remse, fiequen-

tabatur,non utique is fum, qui flexanimam & dema- gogicärn hane dieendi peritiam Sacris oratoribus adju-

dicare operofius ftude.am, maxime cum hatc, argumen-

tis & pondere rerum fsepe deftituta, ad deceptionem

auditorum valere videatur. Sin vero paulo laxior Elo- quentise lubjicitur fignificatio, ut vim & facukatem ^or«

natius dieendi generatim de.nqtet, aliteromnino eritpro-

nuntiandum. Sic enim ornatum, in divinioribus fcriptisj,

eximium nemo defiderabit, nifi qui ineptus p'ane hujus

rei fuerit seftimator. Teftatur hoc inter alia, MOSIS

fvada plusquam melliflua, quippe qua, toti circum«

ftanti Ifraélirarum corona; «ultimum eratdi&urus vale.

Cantionem hane Mofis _cygneam vocavimus, ad duetum

Ciceronis, de L. Crarfi Floquenria ita perfcribentis:

cygnea fuit divini hominis vox oratio, quam quafi exfpe-

Bant es _, poft ejus interitum, veniehamus in curiam, ut ve~

ftigium iüud tpfum^ in quo iüe poßremum inflitijjet, centuere~

mur\ De Oratore L- III. c. 2 , quemadmodi m eadt-m

dicendi ratio jure a Graecis erit repetenda, quorum (o-

lenne fuit: ^kvkvsiov uo-pee, Frafmi Adag. p. 231. ad f gni-

ficandum £.enilem et jam morti vicinam Fioquentiam &

fvaviloquentiam plane admirandam, juxtaimn ^emores li¬

cet non fimus carminis Reverendifl. Spegeiii in Guds

Yerck och Hvila p. 204.

Thet dr ej Svanens fang fotn man har luß at her a

Men Svanens blöta duun thet vill ^man tädan föra:

A 2 Ty

$ ) 4 ( #

Ty at han for fin dåd Jbd fiunga, v il man gißa}

Men l va död får han ^ma fl, thet ivete vi fårvijfiä,

Ock-der förutan Jang\ doch väl t hen dg bereder-y

Med glädje, til fin dåd3 och läggs frimodig neder!

Hoc, inquam, fpecimen in dieendo 1 u c nie n tiili m u m

a meis ratiönibus quod non abhorret, paucis Mofaicam facundiam oftéhdére conabor. Meam vero fi non pror- fus damnaveris operam5 L. B* voti^me damnatum 1^-»

tus judicabo, ^/

s- TL

FurfTe Mofen falutis ac feiicitatis populi fui cupi- diflimum, innumera teftantur doCumenta. Hinc rqor-

tem a DEo denuntiataro jam fubiturus, Sc ccelelTia _pe-

titurus palafia, fpecimen fidei*atque amoris in fuam _gen-;

tern periiluftri relinqnere voluit Cantione hac fuacygnea,

quam, divmö^drrtgeilfeTpintu, conceptam coram po-

puio univerfo recitabat. Ratione inftituti, id _{miki Jam}

datum eft negotii, ut Mofen, fcriptorem diviriiffimum,

facundia: laudem, eamque egregiam, carmine hoc li- matiflimo promeruifle; praeeeptaquc Eloquentiae facris

orationibus tum inteiligandis, ^tum formandis adcom»

modatiffima , neutiqu-am negligenda efle, fimul cuivis conftare poflit.

§. III.

Abfolvi' Eloquentiam, gencratim confideratam Tropica Sc Figurata di&ione, acl fvadendum & moven-

dum apta, nemo forte negabit. Si igitur, in facro co-

dice, oratorius fplendet adparatus haud aliter, accoelum fteJtlis corufcat diverfa: magnitudinis, fi cantus 5 quem,

exempli leeo, jam exfiibemus, Mofaicus hortum refert^

innumeris ridentem floribus, ufquequaque colle&is 2

Eloquentiam facris ineffe clarius efl, quam ut ulia de~

monftratione longiore egeat. Ipfa igitur Sanåiora ^ora~

cula intueamur? Mofénque audiamus, in La tina yerfione

pero-

* ) 5 ( #

jperorant'e'm, & nulluni, ut ego quiclem judicd, hac in quadlione fupererit dubium. Eft enimcanticum Mofis,

quojd Deuteron, c. XXXII. occurrit, a cetera* quidem ftylo Mofaico alienum, fecf adeo tarnen fublimeiii, adeo Tropis & Figuris ornatam habens dicendi rationern, ut

neque ab argumento vatis grayüTimo, & adfedu arden-

tiflimo, neque a carmine ejus triumphal!, Exod. XV, propofito, & Diflertatione Academica nuper illuftrato,

difcordet, Profert heicjorator imagmes lublimes ac fen»

tentias vibrantes, ienlu elatas, verbis ardcntes, com-

pofitione noyas, conftrii&ione varias, animnmque pro<»

dit huc, illuc, fefe proripientem, neque unquam in uno loco fituque confiftentem; Vid.icitat. Louwth pag. 280.

qua; omnia ad ftilum fublipnem, grandem, concitätum

« vehementem requiri, artis docent oratoria; magiftrh

§. IV.

Moles igitur argumenta, maximi momenti ac pon-

deris, Ifraéliticp coetui propofiturus, virtutes DEI infi-

nitas & ftupenda prorius opera, populi hu jus fatis im- mixta, recenfet & percelebrät. Hinc magnificum pror- fus htiic cantico pracmittit Exordinm> änirriis auditorum

debitam contiliaturus adtentionem: aujcultafe, inquit,

c cell, loquar enim\ audiatque terra fermones oris mei. Illu-

fhrem heic adefte Frofopopceian, qu-^r rebus inanimatis

ea tribüit, q ute pérfonis propria fimt vivis, quisque anim-

advertit. Ut vero ha;c Figura inter vehementiores eft,

-

in ftilo bumilieri non adhibenda: ita ad emphafm, ora- tioni refervandam, & animos audientium moyendos maxime yalet. Sunt, qui Metonymie ^quoque heic obfer»

vare Eibl ^■ videntur veftigia, ita quidem, ut pro ccelo-

rum & terrte incolis ipfa, quae hos continent, ponantur loca. Nos quidem huic interpretation}, perfe haud ab- furdte, morofius non refiftimus:, Ted neque tarnen ne- ceüaria adparet, cum adpopuluminprimis Ifraeiitieum,

A 3 nqn

# ) 6 C $

tion ve ro ad coeleftes exercitus, & univerfas in terris gen¬

tes, verba eflent dirigenda: nec, fl adoptetur, grandi- löquam, quam diximus4, figuram excludat; Vid. Poli

Synopfis Crit, de cänt. Mods Cygn. Etenim ccelum

& terram in fermonis iui quafi teftimoniuni excitat, ut

ftupidos & langventes Abrahami nepotes negligentia:

convincat, &, monftrato rerum dicfendarum pondere,

äd aures peroraturo prsebendas exflimulet. Eft ha:c lo-

quendi ratio profanis item fcriptoribus, in re pergran- öi, ufitata. Sic Homerus;

3'lZöo yvv reis ycfict ncq 'Ovqotvos svqve v7rfföev i ^C.

Selat ^nunc hoc terra 3 & ccelum latum fuperne.

OdyiT V. v. 18J.

Sic, apud Virgilium, Aineas:

Efto nunc fol hcec mihi terra precanti;

Aineid. L. XII. v. 176. & 197.

Cui ita refpondet Latinus:

Hcec c ådern, JEnea, ter ram, mate, Jidera juro.

§•. v-

Nec minus in verbis proximis ornatus regnat Rhetoricus. Luculenta enim Metapbora & velut Ima- gine oration is fute, commendat vim & efjkaci'am, maxi-

mo futuram obfequentibus ufui; ita "enim canendo pep- git Vir excica ti Hinaus: deflillabit, ut pluvia, doBrina men, filtet, ut ros, mca oratio, ut imbres témtes in herbas tene¬

ras _y ut copiofée guttue in gramina adulta. Translatio in

verbis deftiilandi ^a c fluendi fatis aperta, copiam & vira

falutarem fermonis ita ante oculos ponit, ut Hypoty~

pofis illa roris ac pluvia:, in herbas & gramina deciden-

tis, vix habituTa fuiflet locum, nifi major & luculentior

hujus rei illuftratio, per infignem Diflributionem & pub

cherrimam Exergafiam, debuiftet adjungi, qua etiam

varietatc dictionis vehementior, qui dicentem occupa-

yerat, proderetur adfedtus. Quin &: continuata pe?

# ) 7 C &

Attegoriam venuftifTimam fimiiitudo fapientem DET ^m hcminibus, ad meliprem frugem revocandis, difpofi-

tiohem indicare videtur. Ut enim herba; teneriores alia,

adukiores alia, indigent irrigatione: ita fanctidimus il•-

le fpintus, indigéntfse ac neceditadbus cujusque ^con- fulturusjtirones aliter tra&at, aliter prove&iores indruit, ut

Icopus utrobique obtineate prdpofitus. Et vel eo nomi¬

ne iaucmnda eft Mofaicse translationis elegantia, quod ex

legibus non Rhetorices minus, quam prudentia:, fimi- litudinem ^a re duxerit notiflima. Conftat enim ru-

diores, quales non auditores fiantum crant, fed lelkores

etjam plerique funt hujus cantionis, di&a a] tioris indagi-

nis percipere difficilius, nifi ^cum rebus antea nötis,quoad

fieri poteft, conferantur. Unde nihil in Jacris litteris eft frequentius, quam ut, ope fimilitudinis a rebus, in hoc univerfo, obviis quibus demum cunque depromtse, ve- ritates fublimiores & fenfibus externis, ut ita dicam, im- perviie menti fubjiciantur hominum.

§• yl •

Metaphord quoque, fatis emphatica, DEus, in hoc

I cantico, petra dicitur fiepius", quo nomine ejus fidem,

in genus humanum cönftandfllmam fignificari nöturri ed, Nec minus eleganter i dem optimum & propiti-

um Numen _, aqiuke, pullos fuos alis protegenti, aclumi- latur, ut conftet popukim DEL fiib umbra alarum ejus de.litefcentem, id ed, divinse curae & providentiar com-

mendatum,ab incurfionibus St violentia hodium iniquio- risque forturoe proccllis, efie tutiffimum. Exclamatio

t porro, quar, verfu fexto legitur, non partim facit ad

ftili majedatem. Podquam enim Mofes foedidimam

Ifräelitarum rebellionem commemotaverat, ne quis cul-

pam interitus, ac mifericC fubfecutura?, in DEum con-

jiceret, ad ingratum hunc populum cohverfus, inclatriat rogando: Num J-ebovfä rependitis hoc o! popule ftnlte^ non

fapietis

\

$ ) 8 (

lapiens. ide eß pät er tans, qui pofjedit te? Nonne U-

le fecit te par av it te? Interrogatio enim hffc non fim- piex, led Rhetorica & adfe^tu plenifTima, Epipbonema^

tis Iocum tenet, ideoque valet, ac fi gentem perfidam,

bunc in modum, cafligaret: O fceleftam nefandam in

tam mit em , tamque l enigmim patrem u%otqi^lo(,v! 0 tur-

piffimam ^tot tantornmque beneficiorujn oblivionetn.

§. VII.

Singularem DEI erga Ifraélitas benevolentiam St

curam plusquam paternam, prsedicaturus, adeo fervet Mofes, ut in voraginem quandam adfedtuum demiflus

videatur. A proximis ad remota, ab humanis ad divina,

tranfitu rapitur prsecipiti ^, prteteritis fimul ac futuris fe-

fe immif _cet, quafi non reperturus, ubi confiftat, &

animum contineat exulceratum. Nam, ufc taceam illuftrem ab aquila fumtam fimilitudinem fupra ad-

ductam , & alia bcne multa, qua? in his verfibus fefe offerunt, elegantioris ftili momenta pnetereanv feücita-

tem, Abrahamiticse genti concedam, fuis ita pingit co-

loribus, ut a lectoribus etjamnum coram fpeåari vi-

deantur. Delicias enim rci pecuaria? ac ruftica: eximi-

as, tanta varietate, defcribit, tamque aptis exornat fententiis, ut vei ignaris cupidinem tam innocuse volu- ptatis injicere queat. Populo fane huic nulla potuit o- ratio efle clarior, nulla ad movendum aptior, quam quae ex ccmmuni hujus gentis quadtu ^, ac vivendi ge-

nere, quod paftoritium erat atque agrefte, eilet petita;

huc itaque vere adplicavcris illud Propertii:

Navita de ventis, de tanris narrat arator;

Enumerat iniies vulnera, paftGr oves.

-

L. II. i. v. 43.

Neque vero fublimiori ftilo quidquam derogat, ^nec de-

cori regulas migrat, quod a rebus farpe vilioribus fre-

quententur Metapkora. Vituperanda enim illa eft ora¬

tio,

$ ) ⁹ ( ^'

Bis fubiimitas, qua: altius adfcendit, quamuc ab aucfiera»

tibus percipiatur. Nee multum Moli cribueremus lau«

dis, fi apud pailores &: agrtcolas, a rebus aulicis & erudt-

torum lufibus remotos, di£|ur üs, nihil nifi drademat^

& purpuras arte-s reconditas crepare voluiflet. Quod

autem Mofen, pro re nata decuit, iliud qurdem non omni

loco ac tempore placebit: alii enim iltius leculi ac pö-

puii fuere, alii j.am noftri funt, mores. Nemo igi Sur

Mofen decori negligentem fuiffe fcxiltimabk, qui nan o-

mnibus eadem elfe honefta atque turpia judisaverit.

§. VIII.

Plura utique, per to tam fanclillimi hujus Cantici fericm,1

occurrere facundix elegantioris documenta facMe perfpi-

cit sequus harum rerum xfrimatör; led nobis fufficiat ea,

Ipeciminis inftar, adtuihTe in medium, quse (aeram Can¬

tici hujus Eloquentiam probent, atque extra dubitationis

ponant aleanl. Illud vero reftat fubmonendum, quod vel

ex hoc loco biblico conftare poillt, quanto Theologias Itu-

diofo futüroque ecclefix dobtori ufu fefe commendet prte-

cepföfum, quae ad oratoriam fpectant, cognitio folidior,

Aut enim is in fcripto ejusmodi empbatico & fublimioris

fiili explicaado verfabitur, aut, legations quafi Dei aptid

populum defuncturus,- Molen aliumve oratorem Sacrum

fua oratione exprimet, eundcm nempe finem iisdem ob-

tenturus lubfidiis. Neutrum vero feliciter procedere exiltl-

mo, fi hgaratas a plank diltingvere diciiones aut p b ra fes

non didkerit. Vid. Rambach, Hermnevt. Sac„ de admini-

eulisRhetoricis. Åtnequis dicatnos Cantionem Mofis cy~

gneam non tam laudibus ornaüe, quam oneralTe, di-

gnus eft, qui audiatur Dofb Romanus Teller in Erklä¬

rung der Heiligen Schrift Tom. I. p. 507. Mofes re-

"(fe t Dinge, welche einen folcnen Nachdruck haben,

?5wie es lieh für die göttliche Weisheit, die ihnen die¬

selben eingab ^> fchickte, ob er gleich elfte ichwere

C

Aus-

# ) SÖ ( #

37Ausfprache hatte, und vielleicht ftåmmeke. Er brauche

"te eine gelchwinde Einftcht, eine richtige Beurthei-

*'lungskraft, und die Fähigkeit dich gehörig auszudru¬

cken. Hieher gehöret die unvergleichliche Rede, die er kurz ^vor feinem Tode an die ffraeliten hielt. Und was

"hätten wir nicht von dem vortrefflichen Gelange zu

"lagen ? Was für eine JVohlredenheit, welche Hoheit

?,herrfchet nicht darinnen. Neque difiimulandum erit

Carmen ingeniofiflimum, ^a Cardinale Maphzeo Barberi-

no, Florentino, poltca nomine Pontificis Urbani VIII nobilitato _^ Romar editum A. 1633 Paraphrafin in

Canticum Mofis Deuteronomii XXXII continens, ini- ium ipfiusj quia longius elf, memorafle lufficiet;

Terra mens audi _voces, audite loquenttm

Sid era; concrefcant fenfus mihi meniis, ut imher, Et final eloquium lahiis, ^ceu rofeidus humor,

Ac veluti pluvice fuper herhida pafeua _gutta:

Nam mea aeleftis Regem ^vox invocat aula.

Laude DEum oumulate; DEI funt omnia _partu Edita perfeSlo See. &c.

Quemadmodum _neque ignoramus Oden Sacram de Can-

tione noftra Mofaica reperiri, daqs les Oeuvers du M.

Dulard _{Tom. I. p. 127.} cujus exordium ita habet:

Qve la Terre of les Cieux, _que tout ce qui refpire

Se taife pour m'entendre ^y & refpeBe ma voix.

Le Tres-Haut va parier. II nteebauffe, il minfpire.

Ecoütez & tremhlez, infraSleurs _{de Jes} Loix, &c. &c, Supremo fit honor PATR1, fit gloria NATO

SP1R1IUlque accus, quibus eft esterna potefias!

* *

*