DISSERTATIO Λ CADEMICA,

D. D.

DISSERTATIO Λ CADEMICA,

PRiiCEPTiONES PEKPAUCULAS

DE

ELOCUTIONE RHETORICA

Expoiitura,

Quam,

EX CONSENSU AMPLISS. FACULT. PHILOS.

iN ACADEMIA REGIA UPSALIEMSI,

Sub PRtESIDIO

ViRI CELEBERRIM1,

MAG. Ρ Ε T R I EKER MAN,

Eloquent. PROFESS. Reg. et Ordin.

FACULT PHILOSOPH, h. t. DECANI.

ΕΧΑΜ1ΝΪ MODESTE OFFERT,

STIPENDIARIUS ÄHLLUFVIANUS ,

JACOBUS _{ARBOGIA CROM,} Jahannis Filius,

WES'iMÄNNUS,

IN AUDIT. CAROL. MaJ. ^AD D. XII. NOVEMBR.

ANNI MDCCLVII.

Η. A, M. S.

UFSALl/E, Excu4 L. M. HÖJER} Reg, Acati. Typogr»

LANDT RÅNTMÄSTAREN och BRUKSPATRON

uti Fahtun, Adel och Högaktad

Herr Η ANS JACOB

G A Η Ν,

Min Gurfiige HERRE,

En ^fak det år helt vål bekant,

På Pindi högd att intet annnat vankar fagra ord, med orden» rena tankar ;

All vinning blifver hår ^{, att} fkilja falikt och fannt.

Dock ingen derför lider nodj

Man _eger dem, fom fnilles elden föda,

Som gynna vett och alla hinder döda,

Som racka hjelpfam hand och tidigt underftöd»

En fådan gunft* hur lönas han?

Mån ödmluk ffiift, förmår all fkulden fylla?

Nei 5 fkulle ån man hvarje ord förgylla,

Dock vördnad aldrig nog fin åtrå vinna kan·

Förlåt, Min Herre, gammal fed;

Jag gtfver Er för allt, hvad J mig gifvet,

Ett paper flått : O att deri vor fkrifvet,

Hur ren erkånfamhet för Er fig legger ned.

- Ååle och Högaktade Herr RÅNTMÅSTARENS

Öhmuke Ti enarg

JACOB CROM.

ominem nunquam in medio confi- ftere, Ted fem per in extrema de- clinare, eil quereia vel eorum,

qui nec ipfi ab hoc vitio fuere im¬

munes. Ut in ceteris rebus, ita etjam in modo cogitata fua cum aliis communicandi, fa&itatum eflfe, obfervare utique licet. Fuit fempus, cum, explofo omni verborum fplendore, nitore, puritate, pompa atque ornatu, veritas nuda humanos

mirifice oble&avit animos a). Huic fucceffit aliud, quo tantum Indulfere homines elegantiae ditfionis, ^{ut res,} de quibus egerunt, parum curantes, nil praeter anrpullas verbaque, ^omni fere fenfu cafTa & vacua, fpirarent. Fue-

runt, inquam, qui hos morbos eognoverint, quique irie- dicas illis adhibere manus fint conati, fed in idem, quo

«groti, Vitium incurrere; tantum enim abfuit, ^{ut ma·}

lum fuftulerint, ut potius aliud, expulfo vix tolerabilius,

nefcil induxerint. Sic, qui in prius, a nobis iignifica-

tum, tempus inciderunt, pofterioris mala invexerunt»

& qui

3 ι (

& qu! in pofterius, prioris mores & confvetudinera reiu-

ierunf. Uerinque peccari, sgnovere prasftantiflimi di-

cendi magiiiri» Demoithenes & Cicero, qui, rerum Feien- tiarumque copiam cum exquifjto didionis gentre con- jungenres, omnibus fuis numeris & partibus expletarn perfeéti Oratoris imaginem pofteritati reliqnerunt. Cre-

deres _, fateor, poft exoptatum hoc felixque adeo con- nubium » omnes rixas , pugnas & contentiones Fo- pitum tri. At vero, qui eil varius hominum Fen-

fus , & difiidendi contradlcendique proclivitas ; fcintillu-

iae etiamnum veteris confroverfia2 in aciem prorumpunt.

Yeteris, inquam, & nimium diuagifatas, liquidem Cicero

Sibrum de optimoj genere dicendi Cornificio miferat, ut eidem fuffragaretur, quem tarnen fufpicatus efl ^a fuo ju- dicio, Tie feiiicet ut dodum hominem a non indodo, pau- Iulum diffidere h)'> & de M. Brfito, in literis ad Afticum*

profitetur ipit iilud, qiiod Tibi placeret de ^{optimo genere} dicendi, non probari c)j inde concfudit Manutius, non levem fuiiTe diiTenfum in eo, quod Elocutioni a Cice¬

rone plurimum tribuebatur, cum a Cornificio & Bruro

rebus paulo plus, quam verbis d). Largluntur fere fin- guli, quatuor illas, jam dudum eonflitutas, orationis fpe-

cies Oratori redte commendari, fed, cujus potiffima ^ra¬

tio ab eo fit habenda, non Fatis inter eos convenire as«

iolet. Multis aliis praetermiflis, in prceFenti, nominale fufficiat, Nobiliffimum D:num Pefrum Lagerloof, tum

hujus AcademiiE- Eloqu. ProfeiTorem, & Ceieberr. Jaco-

bum Faccioiatum, Seminarii Pstavini Prafedum, quorum iile,in binis diflertationibus UpFalise editis A. s6g4. &

, de pracipiiis hwnoni Eloquii vir tut ibus ac vitiis ⁹

Elocutione fi non parvi fada , attamen pofthabifa, pri'mas IncentJoni ac Difpofitioni tribuendas eile demoniiravit;

hic vero in oratione Fua adRhetoricam, Lipf. 1725 ite-

fum tiBprefla, prmpuam Khetoris curam eile debere

» verbo~

) i (

verborom, vel quod idem eft Elocutionrs, argumentis, iisque non Invalidis ^, eorivincere fludet atque propugna- re, innixus efTaio iilo Ciceroniano, quod Orator non in- ventor, au t compcjnor, aut aäor> fedR betor, la t in ε clo+

quens dicatur r). Nos, mediana ^inter hofce duos rei litera-

ris heroas viam tenendam efle judlcanfes,putamu§, nec fine

Ehcutione Oratorem perfe&urn evadere, nec lilas utrarn- que, ut ajunt, facere paginam. Erenim vere illud Poétce in quoeitione; freretrre carmen ipia natura, an arte, laudabi-

lius, heie uiurpaveris f) ι

-

alt er ins ftc

Altera pofcit ^opem resy €f conjurat amke.

Sententis igitur ac rebus debito ftatuto pretro de Elocn- tione, b. e. vi verborum, in Eioquentiae paiaeitra utiqtse eommeoiorabiH, pauca difFerere in animurn induximus«,

Tu v. B. L. innoxiis, uti foles, favere digneris conaii- bus, fimuique ad Joa. Gvifielm. Eergerum, ita hane

eandem cauiTarn peroFantem.attendas: in omni oratione"

fententia & di&io fibi mutuo fubferviant eammimicatis-^

que ju ve η tur opibus ^ac fulciantur, ^emanat inde exce!«"

lenter dicendi prsefklium ^, tum delecTtu verborum ^, tum"

faäa commufatione. Propriorum enirn fplendidorumque"

verborum elecVio Bios, qui audiunt, ducii minfice ac"

permulcet, & complurihus, quibus ftipatur, dicendi"

virtutibus, admirabllem facit orationem ^, fantoque ftu-Ci

diofius sb optima quoque colitur vel oratore, vel alio"

fcriptore, quanto magis an irr! am quaii vocemque rebus"

fölet ipfis _impertiri. Binc in ipfa verborum leftione*4 quidam pulehritudinrs quceritur fons, e quo derivanturci dignitas, perfpicukas, pondus, vis, robur aliaque di-"

eencii _genera, qute orationi, tanquam vedis, fulgentM*

bus diftinéh gemrnis, imagini cuidam puleherrirnse ad-"

Jiciaatur e),

a) Cfr. C/V. in Britto c. 7. b) Cit. ad Farniliar. L·

W Λ ₅ XII

) 4 ( ^$2>

XJL epift. /7. c) Cic. aåAttic. L XIV. epift. lo. d) Com-

merit, in Cic. ad Famil. Libr. XIΪ. eptfl, 17. e) Ad Brut.

Orator. c. ig. f) Horat. art .Boet. ^v. 410. g) De Na¬

tural. Pulchritud. Orationis p. 2/7,

§. Ii.

Elocutio in fcientia oratoria duplicem fubire fve·

vit coniiderationem,prout vei iatius, vel ilridlius accipi-

tur. Striéliori fignificatione fumitur ab Ulis, qui, Ari-

ftocelis veiligia prementes., illam ita definiunt, ut fit ^re-

rum invéntarum& difpofnarum ^, per verba fententiasque expofitio, addocendum, dele&andum atque perfvaden-

dnm idonea a). Latior«i vero acceptione iirnul includit obiervationem decori, inter audientes recepti, conve-

oientemque rebus pronunciationem b). Non rnulti eri-

mus in difquirendo, quoenam harum acceptionum (it accu- ratior 5 at priorem nos eligimus ^, partim quia eil genera-

lior, partim ^ut brevitati, cui nobis litandum eil, fatisfht.

a) Vofftus Lib. IV. c. 1. b) Cfr. Diff. Cl. Mag. N.

Apelberg hob. Up/. lypp.

III.

In complexu Elocutionis ^, verba fe primum nobis of- ferunt. Horum _quam ne^eilarius fit Oratori deletfus, ipfa antiquitas, eloquentise laude confpicua» inculcavif.

Audiamus Ciceronem, qui, una cum C. Jul. Csfare,

verborum de lett um originem effc Eloquent i £ contendit a),

& alibi: non rejert videre, quid dicendum fit, ni Γι ^queai folute Bf fvaviter die ^ere b). Ne vero fernere hsec ^a Ci¬

cerone &a nobis, qui ejus noilra facimus verba, dtéta videantur, regulas, quas vel traditas vidimus, vel tra- dendas eiTe arbitramur, in medium producamus ^, quo ex

illis neceificas in deleélu verborum patefcat. Sint igitur,

oportet , verba plana ^, ut eorum iignificaius cuivis in-

notefeat* Hoc ipfo monemur, omnia verba vetuila, ob-

foleta, peregrina, »ova atque ruilica fugienda eiTe. De

<ÖÖ> ) 5 (

bis eleganter Cicero: nec Jperavws, inquit, qui tion di ca t, quod intelliqanms, htmc po/Je, quoå admiremur,

c<?r^ c). Ν ^{o η} fint eequivoca, ne, dum auditor duos vi¬

det fenfus, vel nullum afTequatur, vel, quem eligat, ne- fciat d). Sint ö* conqruentia rei, de qua dicltur, perfonce, quas dicit, & ils, apud ^quos dlcit. Hinc ^ver-

ba erunt adsequata, quo plane & dilucide exhauriant

rem propofitam atque proponendam, ut nec minus, nec

jufto plusdicatur. Etenim eleganter, ut rnulta, Horatius:

---

adßt Regula, peccatis qu£ pocnas irroget cequas;

Ne fcutica dignum, horribili je eiere ßagello e).

Sic ex Ennio hunc verfum citavit Cicero:

- -

vive Uly ff es, dum licet:'

Övulis poßremum lumen radiatum ^rape.

Non dixit cape, nonpete: haberet enim moram fperan-

tls diutius elTe fefe vldturum: Ted rape. Hoc verbumeft adidaptatum, quod ante dixerat: ^{- -} dum licet /). ^Aut

me omnia faliunr, aut hoc ipfum ^inter maxima Oratoris artlficia referendum , dicere nempe convenienter rei.

Nec, qui admlrari didicerit feripta veterum feriptorum,

nobis valde repugnabit. Rationem vero habendam efTe perfona?, quse dicit, cui tri tum illud: cum duo faciunt idemy ^non J'emper eß idem, innotuit, negabit nemo. Ex

eodem fönte liquet iis ^, apud quos dicitur, non eadem,

nec omnia, convenire»

Quod ad^verba transiata attiner, heut band parum luminis afferunt orationi, ita prudenter & caute adhi- heantur, ut decus ae lucem, non tenebras, inducant di- cendis. Hinc amandabitur ^non folum diffimilitudo, vi-

dendumque, ne longius fimile fit du&umj fed translatio etjam a returpi, qua eorum animus, qui auditinr, deprar

vetur g): caveatur itidem a Metaphoris psulo duriori-

bus, quod fi incidant, molliendaefunt prsepofitis verbis, ut

ita

ttn åtcsm l?c b). Quid, q υ od ii iranslafiones contlmi-

antur, probe obfervandurn, neproal!egoriis,aenigtnata in-

de nafcantur i) : quippe,tefåe Longino, ri ^ccvrocyß κω- 6woos έξΐϊφΒ-ca3 λ/«ν σβφ^ικον i. e. ubique adpendere tin-

tinnabula & crepitaciiia nimis fophifticum kj

Sic verba^ metonymice vel fynecdochice fumta, ü nfurpanda funt, maxime, quid ferat ufus, confideraveris.

Eleganter in lingva latina dicitur Mars pro hello» Ceres pro frugibus, Bacchus pro vino, Neptunus ^pro mari ⁵ ävaritia, ßdes ^, juflitia pro h.ominibus, quibus infunt;

in vernacula item hsec fuccedunt; nihil tarnen invito ofu tentandum erit. Quis enirn non explodereiur, qui,

tmkaturus latinam confvetudinem dlcendi,

-

proximus ardet

Ucalegon -

proferret: Gr armen Ücalegon brinner. Gemma bibere:

Dricka ur en par la* A ris imponere honorem: Bara be*

der på altaret.

Pofl aliquot mea regna videns mrabor ar i β as:

Mår jag efter några agn får fc &c. Ufus ergo con- iirmet & probet tales Tropos, antequam Orator ii los fre- quentaverit. De ceteris Troporum affedionibus, confu-

Ü poffunt libri Rhetorici, quihceo ex iniütutotra&arunt j nobis quippe per fumma capita eundum eiL

a) In Brut. c. 72. b) ibid. ^{c. 2g*} c) DeOrat.Lib.

HL c. to, d) C jr. Ί ankar ¹ Witter hets arbeten _{p, sy.}

e) L· /. Satyr» 7. v. ay.feq. f) In Oratore LI IL c. 40.

g) C jr* Tankar i Witt ^er hets arb.p. ^{ρ g.} 60* h) Cfr.ibd.p.

<66. Tic. in Oratore L III, c. 41. i) CicJ.u C* 42. k) πεςΐ vjac ρ. i oj, fecL ίο*

Mv.

Tropis verborum fuccedunt eorum, quse dicuntur

Schemata. Haec ^non fua, in oratione, fraudari debere

laude, fentiunt, quihus eft bonse mentis fapor, praeci-

piuntque

«25 ) 7 C «25

piuntque ornnes ferme artls oratorise do&ores. Loqui-

mur Schemata λέξεως, five diéUonis, duplicationes, itera- tionesque verborum, fimiliter cadentia vel deiinentia, contraria, contrariis relata, unius ab altero derivationetn, plurium coacervatlonem demtis conjun&ionibus ^> ex-

clarnantia, admirantla & congruentia, ejusdem nominis

cafus mutationem, ejusdem verbi in diverfis fententiis repetitionem &ce H«c excipiunt Schemata huvoicts vel fentenciarum, qu« majoris funt momenti majorisque dif-

ficultatls. In his continetur amplificatio, extenuatio, de-

elinatiö a propofito, irrifio, propo/itio, deiinitio, repe- tita interrogatio, refponfio, addubitatio, divifio, delibe- raltio, fermccinatio, comparatio, fimilitudo, exemplum, objurgatio, fupplicatio &c» Ob horum Schematum fre- quentiorem ufum> Demofthenicam Eloquentiarn, maximé effe laudabilem, non pauci funt, qui opinentur a)· Quod

nec mirum obveniat illi, _{cui quanta} vis ipfis infit, ad permovendum, fvadendum, dele&andum, atque percel-

lendum animum hominis, notum eil.

a) Cic. in Oratore ad Brut. ς. ?j?.

§. V.

Ad Elocutionem _quoque pertinet apta verborum cob-

locatio _atque forma, & inde emergens numerus orato·

rius. Quam parum conveniens verborum conftru&io

cur« fuerit prifcis mortalium, teftantur» qu« etiamnum

fuperfunt, fcripta, & quam fero, fenfuum voluptatem in his fecuti homines, hanc obfervandam judicarint,ex hifto-

ria Eloquenti« patet. Fundamentum ^vero firmum quin habeat, nemo, qui ad ea,quse intra fefe eveniunt, inter exaudiendum, adtenderit, facile dubitabif, Aures, qua- rum, dicente Cicerone, fuperbiilimum eft judicium, ali-

quam fibi vindicant dele&ationem ^, quam dein ^cum fen- flbus intimis communicant.

Nihil ill# voiunt incondU tum, nihilcurtum, nihil redundans, nihil afperum, ni*

B hil

5E*2) ) 8 C

hil non coagraentatum· Libere fluaty oportet·, oratio,

nufquam näherefcat, nulluni nifl loco po fit um £f, tanquam

in vermiculqto emblemate, flruflum verbum a). Hin«

diftin&ionem périodorum in commata, femicola, cola

& punéta originem trahere, non temere opinamur, fa-

vente etiam noftras huic fententiie, interclufione

atque fpiritus anguftla. Ex hifce elementis enafcitur nu¬

merus orationis, quem quanti faciat Cicero velhisce ejus

verbis elucet: in quo bomines exborrefcmt f quem ftupe-

faffi di centern intuentur ? in quo exclamant: quem Deum,

ut it a dicam, int er bomines putant? qui äiflinäe, qui ex- plicate - - & in ipfa oratione, quaft quendam numer um

verfumque conficiunt: id ed, quoddico ornate b). De nu»

meri hujus origine, caufa & natura dignus eft, qui con-

fulatur idem ille Cicero In Oratore ad Brutum. Putamus

enim non tantum In lingva latina, fed etjam in omni

alia exculta, imo noftra vernacula, regulas, quseibi tra-

duntur, locum obtinere. Nam certe aut nihil perfpicl-

mus veri, aut veriilima iunt, quse contendit: nempe au~

res, vel animum uurium nuntio, naturalem quandam in

fe continere vocum omnium menftonem. Itaque & longio-

ra & breviora juåkat, &^perfe&a ac moderata Jen:*

per exfpeciat. Sic mutila fentit qucedam quafι decurta*

ta / quibus, tanquam debi t o fraudetur, offenditur c).

Quse circa hane rem ab Eioquentise magiftris traduntur,

pertinent ad myfteria artie oraforise. Paucl in eJegan-

tiam hujus ret introfpicere, piiiciores capere, pauciffimi

illam exprimere & obfervare meditati funt. Artis vero ignari fimulque cavillatores Iftsec contemnunt, quia af-

fequi non valent, & quoe, natura quam vis duce, inven-

ta lunt, pro nugis pueriiibusque crepundiis habent.

a) Cic. de claris Orat. c. b) Idem de Oratore

L. III. #· Η- O Cic. in Orat. ad Brut. c. $3.

$XI.

<SJÖ> ) 9 ( ®»

§ VI.

Ad Elocutionem denique elegantiam periodorurn cowjucere quivis, vel me non monente, facile .videbic.

Eil vero periodus, definiente Cicerone, oratio in quo»

dam quafi or be inclufa pr oturrens, quo ad perfiftat in fin- gulis perfecta abfolutisque fententiis a). De ejus indole

&divifionecum fat multa praecipiant alii, nos eam operam, tanquarn fuperfluam , omittimus b). Culpatur Ifocra-

tes, quod nunquam nifi periodice loqueretur, proutGor- gias Leontinus iliius prseceptor, ofc nimium numeri &/

coljationis iludium. Inde enim quod deleélant nuraeri,male/i^C

cpncluditur, illos femper efle obfervandos, nam & ea j,

qux maxime fenfus noftros impellunt, voluptate, & fpe-

cie prima acerrime commovent,ab iis autem faftidio quo- dam, & deinceps fatietate,abalienamur c). An in ftilo epifto- lari, hiiiorico, dida&ic© &c. ejusdem fint neceflitatis pe- riodi, nos valde dubitamus, dubitationis quoque noftra?,

rationes forte non Jeves, allaturi, fl ^res hujus eiTet loci.

a) Cic. [de Orat. L. Ill· b) Cfr. ff. G. Heineccii

Fund. Stil* cultioris _p. I. c. II. /./7. c) Ck. de Orat. L,

III. c. 2f.

Sic, pofteaquam brevitate, qua uti coadli fuimus,

in quo coniiitat Elocutio ^, definivimus ^, quid de ejus

neceflkate & ufu flaruendum (it, facile eil oftenfu.

Ambabus, ut dicitur ^, manibus largimur ^, fine fcien-

tia plurimarurn rerum , verborum volubilitatem ina-

nem atque irridendam efle a), fed nobis quoque conce- dant, necefle eil Elocutionis contemtores, dodiiflimas fo- lidiflimasque de quibusvis rebus differtationes, omni Eto-

cutionis ornatu deftitutas, Eioquentise laudem neutiquam promereri. Parum proficiunt b) 9 qui prifcos homines,

omnis orationis ornatus quamvis ncfcios,effieacis Eloquen-

tiop expertes non fuifleimordicus inftanc. Locuti funt & fori-

«35 ) 10 ( «2?

pfere majore?,prout pptuerunf,hoc eft eloquenter, ratione

iftorum temporum, fed inde ^non fequitur, iliorum modum

loquendi nobis, meliora'edo&is, effe debere regulam.

Magna hase effetperverfitas, judice Cicerone, fi, inven-

tis frugibus, glande vefceremur, His idem regeri poteft,

quod adverfus rhythmi poétici cenfores, eleganter diffe-

ruit Voltaire: On eil accouturr.é dans les fétes, h des

danies & å des chantsjferoit ce affez de marcher & de parier,

ious pretextc qu'on marcheroit & qu'on parleroit bien,

& que cela feroit plus aifé,&plus naturel cj? Nec dillimu-

landum eft, ^non omnes Rlocutioms fpecies, ejusdem effe

utilitatis, nec ejusdem fplendoris; quippe nec eundem

Tibi finem habent praefixum. Alice inventae funt ad per- movendos, all« ad deledandos animos, alias aurium volu- ptatis cauffa. Hinc nec iubmorofi urgemus,in quovis fermo«

nis genere» aequalem Elocutionis habendam effe rationtm.

Alla nunc denique eft rerum facies , ac fuit Clcero-

niano aevo,' ubi Eloquentia adeo regnabat in foro, ut,

eitra ejus opem, nulla cauffa poffet agi vel defendi, at

inde non efficitur Eloquentiam plane effe inutilem: fu-

um illa fibi adhuc vindicat »cum, in cathedra facra &

academica, nec non in conventibus politicis, ubi de Rei- pubiicae falute confultandum elt. Quid, quod per omnia

vitae genera frudus non fpernendos fpargit, qui tarnen

nimium, quantum, imminuerentur, fi, truncata qua- dam fua parte , Eloquentia non nift fola fefe

comrnendaret Inventione.

a) Cic. deOratore. L f. b) Cfr. Lager Ibof in Di fler t.

tit. ρ. if, c) Oeuvres meleesäe Voltaire Tom. IL Di/cours

Sur la Lragedti*

s. D. G.