ANDREA ILL

A; D.

LAT ILL

DifputatioChyniico Phyiica,

Quam

Ampi:* FacultatisMedicae pcrmiiftj,

In Flurcntijfima ad Salam Sveonum Academia,

Sub Moderamine

.

Vir i Experientifåmi

Dn: ANDREA

DROSS _AN DRI,

Med: Doft: & Prof: Ord*

Ad diem : Mai) Anfti M. DC. LXXXVII,

in Aud. Guftaviano Majori.

Vubiic9 bonorum Examtni modeftt fubmittit.

S. R. M:tis Stipendiarius,

GEORGIUS _E. BROWALL1US,

Oälekarlus. M. S.

UPSALi,

Excudit HENRICVS S. R. M\tu

& AcademU Tjfogrfylhu.

Lever endijftrn* Atque Awplißim*

Dn: CAROLO

CARLSSON,

S.S. Thcol. Do&ori Celcberrimo, Wefr

mannorum & Dalekarlorum Epifcopo Em.i-'

nenütfimo, Confiftoni Arofienfis PrgetidiGr^-

viflimo,Regiique GymnafiiEphcro Vigi- Uaciflimo^Mcecanati &c Patron©

Magno.

υτ et

Tl. Le ν er ett dis & Chrijfmk vir Is,

Dn. ERICO Mag.ISACO

BROWALLIO, \ BROWALLIO,

Paftori.in ©agtldf Paftotiin^ää^it·

Meritiffimo.Parenti IM & StpplCbODÄ

Optimo.

Όι\ OLAO

SCHEDENIO, Paftorijn 3ίί)1 Di-

gniifimo, Affini

honoiatiffimo.

y Sduttm & Cbfe^uU*

Laudatiffimo, Fratri

Cariffimo.

Dn.ANDRE£

HELLENIO, Paftori in SBettifltt

VigilantiffimOjAffini

Dileäiüimo.

T Gnofie Reverendißime Pater, Ignofie in-

* quam ejEfculxpii Alumno, aram favoris

t angere deßderantt,ß propius accedat, ^non

7hure non auro gravis, Jed renitentem dr

aufugere conatem adferens hojpiUm. Fugam

illum meditari video, at quam ob caufam >

adßeclnm ni fi quod formtdet Tuum Reve-

rendiffme Paten non enim Jatis comptus

eß, vefte non auro dißintta,gemmu ornata

dr dtfcolore fulget; at fqualidam gerit&

non fatis aptam,vultum tam gravem fube-

undi. Piducia tarnen eo majori, minus fir-

mo licet poplite.ad Te Reverendißime Pa¬

ter gradum ^{promoveo, quo} certim mihi

conßat, hoc etiam Studiorum genere dele-

ttari Te, dr in ufum, ExccUcnttJßmos quo£

har um rerufcriptores,in Btbliotheca inßru-

ctißrma refervatos poßidere. Patronum itat

que cum Te Reverendißime Pater 7heologi

pradicenty ]urißrudentes pariterac philofo-

phi fuum vccttent, in choro Apolline o locum

non poβ remum Te promeritum ego cont en¬

dete nulltu dubito. Sufcipe igtturfroteferena Reverediffime Pater, lineas mancasjqvas du-

xiße cernis Tironem,& favore, quo Paren'

tem Carijßmum, fratrejque Jvavißtmos le¬

ttre Jo lim es, me qui dptusu nominari

deßder#

deßdert ampletti perge. Jgued fupereßjii-

vat per longam ^armorum feriem Eccleßa, Regi clewenttßimo, vivas Tuis& ommbm

bonU pio adfecht, dum vtxero, movere non

defiflam.

Quantum tibi debeo Pater carißinie du ere ρau- eis nequeo. Vit am dedifii non folum fei ^& ut mi¬

hi bene ejfet ^apttmis mcunabulu}omnes intendifii ner¬

vös. Certe hoc omne demereti nunquam valeo, nee

ref eure gratiam dignam, ntfi relatam put es, cum me¬

moria tenebo. Spccimen Academicum nunc oblat um, gratum Tibi aeeeptumque ejfe finas, fubmffa aninii

veneratme obfecro. Refft ce animum Filii offer entis,

non ipfum ^munus: Et erit votttm meurn dum ffiro,

velitTe Pater Canßime, DEiu T. O. M. in placidif- fima feneäute incolumem, cutis vaeuum & ad ar- bitrium felkem, wö£« omnibufque Te bens cupienttbni

quam diuttßime refervare.

Et veßra Irater Dilettipime, Affinefque he- mratiffimi, buk exercitio pr&fixa νοίιμ ^{no mina}} αι

exflaret grata beneficiorum praßkomm recordatmis aliquod Sjmbolum, licet fat leve. Amica acciplte

manu quod animo bono offertur ^, & erit mihi non minimum laboru nnpenfi [olatium. Valete & Favete.

Reverendißima AntplitudinuTua*

Reverendorumque nominum veßrorum·

Debita animi veneratione obrtriftiiilm«

clienti, fiiio, &' fratri.

<Λ Φ» Φ φ ^φ cfc φ tj» φ> t$a φ efc t&s φί cfcJ

e*«? <tfs_<«: a!s> **?> £V> ®£? ^Zsnis ?ΐ!? ~Z?

Ι'ϋ? φ**®

ffib^ '

<?vv£»><»>«- «V»βΥν&ι«.(*'cSJf«.®f«i SJJ 6Vv&V% «.. S£> <»> SK Öi-SK &;0

ΦΦίΦΦνννν ΦφνΦννν**®

Bv Lf S,

AI Tibi adpono Β· Li

Chymicis .Volatile di&um, Cujus

ni falior, natura manifefiabitur*

hiée _pauca legendo percurrere ß

fton gtavatüs fueris, nccnon quam mi·

ra ludantinterfé noilra falia Metainör-

phofi. In Salis tarnen Volatilis cöntem·*

platiönc non ädeo ftri&é mc verfatum.

profiteor, qiiin meditatiorium lufum,ad älia, duiciflima libercate errare fepius permitterem* Fateor equidem Proviiici·

am mc cepiiTe duram, onusqj humeris impofuifle cui ferendo vires vix _pares ju- dicantur, unde ^etiam ad äuresallapfura

mihi talia ominor verba; /Efopicam ve-

reor imitari te ferpentem* quae roden-

do limam dentes fregit, ipfe huic labo-

ri iinpar es Adolefcens, tibi lumptus,

tibi occafio experimentorum faciendo-

rum defunt, tibi & curta ingenii fup-

A pellex

pcllex &c* Quid faciam itaq;f d&

iiftatn a propofito? meis felix cum

non cam aufpiciis, ad firma refugiam fulcra, ruinofo fi non qusecunq, fcri- pturus fim fulciantur tibicine, duces

mei Experientiflimi ^{pariter a c} Excel-

lentilfimi funt Schröderus, Th, Villis,

Sylvius, Tachenius ^, Vedelius ^, Ten

Ikhyne ^, Lé Grand, Jungken ^> Leeu- wcnhoekius, Abercrombius» &e. Ab

Iiis mihi lampada porredam cerne*

ejus lequar lumen, facrariumq; ium-

ma eorüm cum acumine induftria in-

primis adorata ingrediar, tentaturus^

illinc niccum edudam nudam tibi B» L. & fine vefte fiftere Dianam ,

tnterea faveas, eft quod obnixe oro.

Bre-

BREVIARIUM,

C Α Ρ. P

ι.

SAlis fåle fententUi falu vox und** Acceptiones varia. Gemma ufus. Veterum II. Salta de

qvtd. Differetitia faltum unde. Saliumjpecies.

Praparationes. Quid fal meuterte ii. Diverfitas fapo-

rum unde. Sapor es ad duos clajjes revocantur. Ill.Sen-

tentia quatvor circa principia rertrn Naturalien ^recen- fentur. Ultima retinetur. IV. Philofopborum fen-

tentta In Sale & fole omnia expomtur. Sal volatile

Unde dtcatur. V. ^Fria Regndi Animale3 Vegetabile,

Minerale. Homo homini & Phyfice & moraliter in- fervit. Sale Vol. hominis partes frnt refertißima. Sal

ex Cranio humana. Ex fangvine. Ex Carne. C aro humana non ef homegenea. Quid in Carne Phlegma-

tis copia infignior eßetat. Origa morbi Gallici> Car-

ties cruda cur fale ajpcrgantut. Vera Mumia quid.

VI. Saliv am & Saltnam & jpirituojam ptobatur. Hac occafione ratio adfertur cur fumus Νicotuna noceat interdum. Sudorem fuo ^{non carere} fale ptobatur. VII.

Vrina pro baft agnofatfal Ammontaeum, Unde dtcatur

Amtron: ejm confectio. Natura. Salia animaltum å

cibo pr af er tim, VIII. Inter huta Cervm Copiofo pollet fale* Farnes cur cito fedatur pane ajfumpta.

Ex uno gramine caro3oßa3 nervi &c. pmeniunt. Va-

rtat fal Vol. ammahum pro divetfitate eorum quibus tneft. Volucres fale abundant, imo earum penna. IX.

Regnum Vegetabtle. Ρ lantis, fal ineß. Quid eßeiat

in planta & arbortbm. Plantarum aha fal Vol. mag»

Αι eminent

(2)

eminens poßident in feminibusé XJbi ratio reddituf

cur vis b te feminifica in aqua fetvida per eat. Ali*

in ber b a & foliis. Alu in radicibus X. Cortex tpfo

trunco arboris plus falis continet. Ratio fubjungttur.

Ejficacias exradice qvam trunco eluitur fal & qvare.

Qua νια fal dijpergitur per totum corpus planta. Vnde gradas volatilitatis horum falum. Cineres viridium

Arborum arefactarum praferuntur. C auf a diverfitatis

odorum exponitur. XI. Fementdtiom herb a deftil-

landa cur aliqvandofubjiciantur. Ferment att o quid.

Efi duplex. Sal Vol i cum Sulpbure odoris> coloris^fa-

poris caufa. XII. Minerale Regnum. Elitrum ubt na-

fcitur. Et noflra terra nitro foeta. Quibus particulis

Νitrum confiat. Mos explorandi puritatem Νitri. At- mojphara noflra v aria continet falium genera. Εχι adferuntur. Vnde Boreλ tanta falium copia. XIII.

Hit rum reliquis falibus praponitur & quare. Curla*

cus in quo femina leguminum reponi debeant adura*

tur interdum, & cur agri fimentur. Sal ex Acido&

Alkali XIV. Quid Aqua conferat ad germinatmem·

Quid Terra,

Th. r.

Ν ipfa vocis origine inveftigan-

da co minus tererc temporis con*

ϊμ iuitum duco, quo magis ncmini

,

non cognitum perfvafus fum,ve-

teribus ial vel å faliendo,quod in igne exiiliat, vel å falo & iole, vel a Graeco

αλς quod homines άλ/ζ« feu in unum

Congieget cpulandi vel confabulandi caula,

vel

«8 (?) s*

vel ab ϋλς _per Metathefin derivatum.

Variis diu inhaerere acceptionibus nequearri- det, nempe ut oftendam 1'al nunc poni pro

fapientia, urbanitate, lepore, nunc pro rerum manufadarum venuftatc, denique quodPoétis

ial Mare non iemel dicatur, cuni ida pienius

éLexicis hauriri _queant. Verbovtantum in-

dicabo antequam alia aggrediar quam fove-

rint de iale iententiam _veteres, fciliceripfis,

é montibus lapidum inftar erui qvod afiblet

Sal Gemmie, Sal proeiertim nuncnpatum.Spe-

ciem Sal Gemmae refert Chrydallorum unde

etiam Gemmeura å gemmis obcolorem di- citur, venitque alias ialis foffilis nomine. Ra-

rior hujus ufus in praxi Medica, crebrior in Chymica ed, ubi in iolutione Metallorum fali

etiam communi aiiteceilit, idque rationepar-

ticularum iuarum,quas _magis aculeatas poffi-

det, undc ^nec iilius apud ^nos in cibis condi-

endis ufus, lingvam enim nirniopcre pungit.

Th. II.

Saiia nihil aliud eile _quam corpora Mi-

neralia _aqua folübilia aedenuo in falinam chryftallinamqué formam coagulabiiia dicit

Schröd: Quam eius mentem rejeere nonpof- iumus, cum hoc in plerifqué falium lpe-

ciebus procederc cuivis in conieiTo fit. Diffe-

rentiam v. Saiium inde oriri exiftimat acu-

tifiimus Ten Rhyne quod minutiliinitf ato- mi falin* in globohoc inferiore congregatx,

A 3 pro

€W 8*

pro varietate matricum variam ipeciem &C

diiFerentiam induant; Undc & fequentes vulgo maxime not# exiurgunt fpecies; Sal

Commune, Gemnix, Nkri, Alumen, Åm^

moniacum, Vitriolumj qua? lalia in praxi Chymica vel Medica adhibenda,utplurimum prapararionibus quibusdam iubjciuntur, fe,

Purificarioni, deftillationj, iublimationi, fixa-

tioni yel liquationi. Ad recenfitas modofa-

lium fpecies ut ut maxime reitringatur Salis

vocabulum, Neotericis tarnen Sal pro omni iapido iure meritoqué accipitur, cum e fak

omnis fapor & ex omni fapidp fal elici arte

cliymica pofiit, illo v. evocato, liullo guftus

fenfu palatum res examinata magis ferit ^;

Quod auteni iinicum illud fal di&um, tarn va»

rios in nobis excitet iapores, ut htec res a-

cerba, auftera alia, acida, acris,amara.jdulcis3 F

falfa deprrehendatur, hoc omne dependere

manifeilum ^a diverfitate figurarum qua gau- dent particulae falinte in unaquaqvé re con- tentae, ut lequentia palam faeient, Qtiamvis

v. plures occurrant in rebus fapores, non ta»

men incommode ad duos eoidem revocat

ClariiT: Sylvius ordines & claiTes, Acidorum ^v

fc. 8c falfoacrium, quemadmodum odores

omnes referuntur ad fuaveolentes &c foetentes.

Th. in,

Circa Principia rerum Naturalium li¬

cet plures & diverfe fint Philofophorum i

fententiaej ,

*2 fi) &»■·

fententiae, quatvor tarnen prac caiteris fidem

Sc afleni-um fneruere. Prima Peripatetico-

runi elf, ex Igne, Aere, Aqua Sc Terra, ^o- mnia conftitui affirmantium. Secunda De-

mocriti, Epicuri Sc aliorum patrocinium agnolcit, ftatuenriifm effe&a quaevis natura- lia ab _atomorum diverfimode figuratarum

confluxu pendere. In tertiana _praeter Hel-

montium perplurimi _quoque conceiTere.cum

Thale Mileiio ex aqua nata eile omnia tra-

dentes. Quartana Sc ultimam pleriquepro-

pugnant Chymici, qui ab Analyii igtac fa-

$a mixta _corpora in Mercurium ieu lpiri-

tum, Sulphur, Salem, _Aquam, Terramque

refolvi. videntes, eadem his conftare affir-

naant; cui Sc ^nos iententiae album adjici-

cimus calculum, cum h^c inilituto noftro maxirne faveat.

Th. IV,

Vera non minus quam difficilis intel- le&u Philpfophorum eil Scntentia : In Sä¬

le Sc Sole omnia: Solis Vocabulo indigitari

oceanum iftum igneum lucis fonter» ^cui ignotum ? At falis voce _, non fo- lum illud obfonium obfoniorum , condi- mentumque quod audit, iignificatum vo-

lunt, fed Sc Pxotheum fubtiliiiimura, _cujus

in globo hoc inferiore latiffime; _patet do¬

minium, inviiibilem _{nunc, nunc} artis adrtii- niculo qui fe videndum- prabet, qui vario

A 4 nunc

(6) Ζ*

nunc indutus habitu, in fuo Palatio occlu-

fo Sc repagulis quafi firmato latet, nunc in

fcenam protrahitur Sc vehibus ipoliatur, adeoque conftituit fal, chymicis volatile di¬

ctum _, Sc volatilitatis titulo eapropter in- fignitum, quod vim ignis ferre nequeat, nec caloris gradum licet lat levern fuftinere va¬

lept, contra quam iixa facere folent falia.

Salis vires adeo infignes funt, ut in fale Sc

fole omnia confiftere Philoiophi exclamare

haud dubitarint, nempe videntes nihil non fale in toto terraqueo globo abundare, ex

menftruis,aqucis, fulphureis 8c falinis pr* re- liquis vulgaribus lalina a&ivitatem obtinere,

tantamque Solis Sc Salis eflfe utilitatem, ut illis negatis mors mortales illico occuparet.

Sale nihil non eget! Sc folem Ii tolleres, qualis tum eifet univerii hujus facies ?

Th. V.

In falis autem noftri intimiorem ut per- veniamus cognitionem, praeeuntibus chymicis

haec tria Regna peragrabimus, Animale lc. Ve- getabile Sc Minerale: Ad Animale inprimis ^eo

minus nos conferre dubitamus,quo certius con- ftat primum hoc iibi tribuere locum, hominis

caufa, qui Animalium praeftantiifimus eft»Mun-

dum igitur per Dei gratiam talem creatum no- vimus,ut commodå in terris hämo agere queat 1

vitam jmiüis aliis ^ex creaturis ipiis,non poftre-

mo loco ponendum, ei contingit beneficium«

quid _I

«8 (7) S»

quid quod homo homini non Moraliter fo~

lurn fed Sc Phyiice inferviat, lingul# enim

partes corporis humani,deftillationi fubjeftae, phlegma, fal, oleum fundunt, quorum fal

pra2tertim,maximo #grotis cum fruftu utili-

tateque propinatur: Docemur etenim per a- nalylin rerum naturalium chymicam fale vo~

latili omnes animalium _partes, Sc in fpecie hominis, eile refertiffimas. Obfervandum

vero in omni corpore, Ii pori vifcido Sc fir-

mo quodam occludantur vmculo, quod diu-

tillime fal duret maneatque in corporibus illis,

linde olfa animalium, crania, cornua, ungul«

diutiffime illud aifervant. Sic cranium huma-

num, etiam in Ccemeterio repertum, fal ^re- linquit, Epilepticis auxilium quod tuliife in¬

gens conftat 5 Epileptici enim fermentum contagiofum quantum in fe alterat corrigit-

que. Rationes vulgus ignorat opem tarnen hinc non raro quaerit» Ex fangvine humano

quoque fal obtinetur, quod variis in ^mor-

bis a variis Experientiffimis viris commen-

datur, ejusque fpiritüs plane falfus Sc vola- tilis, parum aut nihil differt a fpiritu urin#:

cumque abundet fale volatili iangvis huma·*

nus, hinc videmus pauperes Epilepfia infe-

&os, tantopere calidum jugulatorum ^expe-

tere, antequam lal ejus volatile exhalet. Ca-

ro humana non eil homogenea, fed variis

imo diverf# natura conftat particulis, plus

A 5 liöne«

Ǥ (?) m

tarnen Alkalinis & dulribus, _quam Addis,

unde putredini maxime obnoxia: Si & eas

deftillando ab invicem feparare geftiamus, phlegnia maxima in copia ie offerec, dein

vpro fal volatile, oleum, nec non terra, cum p. q. falis fixi. Phlegmaris illa copia inUgnior,

facic ut minus durabilia exiiilant _corpora noilra, aura vitali, naturali movente, iubla-

to, hoc enim falia connexionis fundaniina diluit, _atque ita fubito, Jubricitate lua pu^·

tredinem acqeriit, hinc valde nocere perhh betur, ii homo _praeter coniuerudinem ho¬

minis vefcatur _carne, refert euimLe Grand morbum Gallicum antea Neapolitan um di- öum, quia in obiidione Neapolitana caepe^·

rat, exinde ortum traxille, quod canie ob-

feifi vefcebantur humana, illuc a mercato- ribus aiportata, Cumque omnes animaiium

omnium carnes, copiofum gerant phlegma,

hinc _qua: ufui noftro cedere debent,laie al-

pergi volunt ne putrefcant ; unde & a-

pud Agyptios vigente Balfamationis ritu, iicut & apud Perfas, femper principale Bal¬

famationis ingrediens ial fuiiTe refert Jung¬

ken, ne fc. cadavera cito corrumperentur,

ex quo fale primario etiamvirtutes verxMu-

miae profluunt ^, nihil aliud _namque illa eil, quam liquor é Balfamatis effluens corporibus, referente eodeiji.

Th.vr

Ǥ b)

Th. VI. · · '

Totam noftri corporis raachinam per·*

Juftraie il allubuerit, iaiia in illa reperiemus

maxima in copia, & quidem non parum di·

ilintta, Imc neg nofira laliva iuo dellitui-

tur lale & fpiritibus, neque fudor, fpirituola

non potefl non elfe laliva, cum non minus,

ad glandulas i'alivales quam reliquas corporis j partes, procurrant nerui ipirituum vedtores.

Saiinam cffe ut nonfentiaiur talis,experien-

tia declarat, lic videmus co&rici, ad tocumlac fopius guftanti, pnrter fpcm cito \d coagu-

1 lari C iai hoc chicere, ex coagulo, quo in cafeorum confeftione mulieres noftrse utim-

tur paret, quod lale ^quoque acido abun-

dare maniteiium) Per ialivam fcabrities cutis quam vulgo ^KccfbrtttUV vocitamus corrigi-

Uir. quid quod & laliva Mercurium figat &;

in lapidem eje£ta Marmoreum eundem cor>- Jodendo, maculam relinquat : num horum quicquam iine ope fal is i Utilitates quibus

dotata eil noftra laliva nunc defcribere non

convenit, iine illa ramen nulla res ori immif-

la gratum excitare valet faporem, ita ^ut faliva

negata, nihil acidum falfumve icntiatur: hare

enim falia dilTolvit eiborum, quo melius po-

ros lubire lingvae refoluta poffint. verbo ^tan-

gam, minus bene fibi ipiis confulere, qui ^u-

turitur herbar alias perplurimisutilitatibusdo-

tatae, Nicotianac fumo, vel ftatim poft cir

<•5 (.ο)

bum captum, vel ^ancequam menfae accumbe*

re aaimus eft: aperit quia fal fiimi, fuTs acu- leis, 8ζ duftus referat falivales, eoque modo

evocatur faliva, majori ^{qua? cum} fru&u Sc

utilitate remaueret, cum etiam non parum ad fermentationem in ventriculo conferat.

Porro ficuc alii corporis noilri humores, ita

nec fudor Tuo caret lale, quod, fapor indicat.

Obfervatur quoque vino aliqualem inducere

fermentationem Se pra^cipitationem, qvam noftrates appellitant, fi ^manum

lambat pincernx, antequam in fubje&um re^

cipiatur vas. Equorum fudoris ialfedinem

monftrat corii ipforum, dilaceratio, non tam

abEphippii preffione, quam iudore, corrofivo

fcatente fale, quce provenit,

Th. VII.

Si ulterius in corporis noftri confidera-

tione verfari allubuerit 8c urinam intueri plan¬

set, quam nec fuis deftitutam viribus ^pa-

tebit} hane enim pro bafi Sal Ammoniacum

tot virtutibus inclytum agnofcit. Cujus falis

nomen alii ab arena, cum in Regi-

one Cyrcnaica lub ea in laminas concretum j

repertumfit,'deiivant, alii ex Armenia na-

tales ejus accerfent, ut dicatur qvafi Armc-

jaiacum, Sc quod ibidem ex camelorum urina copiofe confeftum fuerit, at mihi perinde.

verum autem Sal Ammoniacum , cum ad

nos detai defierit , Europsei ejus ^{com- 1}

ponen-

^ (« i) g*

poneftdi modum ex urina cruda, fale ^comp

muni & fuligine invenerunt/ quaj tria ialina

I corpora puriheatione in maiTam redatia, poft-

I modum in ial Ammoniacum fublimarunt«

Quo pr^ilantiori fale referta urina, eo prae- ftantius inde compofitum oritur, talis lano*

rum cenfetur _j unde etiam lal ex urina con ·

flatum hominis cujus corpus vegetum, me- rito illi praeferri oportet, quod corruptam#

putredinique proximam, pro fundamento ha¬

bet, recens enim &C Sale vol: referta cotlio-

nem fuftinet melius, nec tum potillima: vires expelluntur. Naturam E. obtinet fal hoc noflrum, ex Acido fubtili, nec non Alkali

lumme volatili combinatam, unde quoque in refolutione diveriimode inflituta dupli-

cem reddit ipiritum, urinofum unum ex le#

viffimis urinae & fuliginis particulis, Acidurr»

alter _{um, ex} falis communis ut & urinae fu«

liginisque volatilibus concentrationibus coag-

mentatum. hinc &: lpiritui falis communi praeferendum, licet ^{ex eo} originem trahatc

Hac occaiione verbo _{langarn, non} fatis fi«

de dignam eiTe fententiam illorum qui fpi-

ritum ialinum volatilem majori copia eiicg

tradunt ex urina in oenopoliis colletla,quaii ei qui potu aquoiiori aridas irrigat lauces, ipi-

ritus & ialia magis negarentur, quam ei qui mero die notleque fe replet, ^{cum tarnen}

crebra experieniia conilet, majorem falis ^vo¬

latili«

ü O) s»

*

latilis quantitatem haberi ex urina eorum^

quorum palatum raro auc nunquam jucun*

ditate vini irretitum éft, quam e diver fo-

riis, Bacchive fentina prolatis urinis* eos- J

dem quoque firmiori magis, robulto, immo

longaevo corpore pfiditos quotidie öbferva*

tur, cum aiiis meid liberius indulgentibus, fpiritus Sc falia potitts fugantur, crafisque l

corporis pertübatür; denique non tam a

potu quam cibo falia corporis noilri proveni-

re, pr^terquam quod plerique amrmentj

etiam experientia confirmat.

Th. VIII*

Ömnium hominum non folum ied Sc Animalium, imo Sc herbarum partes deitilla-

tioni fubje&ae falia fundunt ; at beut uniuS

herbat fal,ab aljus fale non parum diftert, ita

Sc unius Animalis abalterius dihiugvitur. Salö

in Animalium genere copiohortvolatilf ho-

mine excepto, pollere perhibetur Cervus, hinC quod falia rebus praeprimis duraeionem con-

ferant annofa _quercus, longaevus ^cervus ob ai-

tatem dicuntur: Hujus cornua quotannis de- cidua, egregium nobis fal vol. exhibeiit, ma-

ximo quod cum levamine aegrotis propinatur.

Cornibus non poteft deeffe, ad fingulas enim corporis partes fal hoc in llomacho noftio ^, brutorumque elaboiatü,feliciflime difpergitur ;

unde namque fames noftra iedatur Sc vires colJapfae ilhco reftaurantur,fpirituoiis, imo folo

pane i-

patté aflfumpto nifi quia fal vol. oleofo fukiii jundum,ftatim fefe in _nervös, vettas 8>c arterias

vibret, corporique indigenti fic ocyus fuccur-

rat. Herbis & fruticibus vefcuntur Animalia

pleraque diilinda tamen å fe invicem obti-

nent ialia, & dulciiiima cogitatione animum pafco, perpeildens quam miro lufu ex tino gra- mine _caro, oifa, nervi, arteriae, fangvis imo fal vol. oriatur; _{qute v. ex} animalium _genere

alimeiltis nutriuntur multo fale vol. conilan- tibus illo etiam abundant fale. Variatque i-

dcm fal pro diverfa animalium flrudura,quo

enim tenerioris funt ilrudurae, ^eo & fubti- liori impraegnata funt fale, quod patet ex fa¬

le eantharidum aliorumq; ^minutorum anima¬

lium acerrimo, penetrantiffimo. Quid volu-

cres Cceli referam, fuo nec illae carent. fale Vol. led deftillationi comiifje qu^cunque ea- rum partes, egregium exhibetit, imo ^ex ipfis pennis, phlegma iai et oleum per retortam

prodit.

Th. iX.

Regnum nunc fuccedit Vegetabile ad Ctijus tenera falia contemplanda ^{ut nos} accin- gamus, qvae lafciviunt mire, rnira mobilita-

te vigent ^, & qvaqvaverfum fe extendunt:

patet hacc radicem figere, caulem iiilere, iolia

I fundere, flores eiaculare & frudus, h.vcaliis ramos, ftolones, folia, flores, aliis frudus, aliis utrofque invidere,largiri iterum aliis. Verum

1- no-

4§ (14) §#

iiotandum quafdam plantarum Sal Vol. magis porens in feminibusgerere, ut iinapi, triticunij

8cc. UndeSc eleganter dicunttir femina plan¬

tarum nihil aliud eile, qvam fal eongelatum

co&um Sc digeftum· hinc caufa maniféfta

cur vel leviilima ebullitione in aqva, vis hacc

feminifiéa pereat (immitti enim in aqvam fer-

vidam foletit femina vel varia legüminum

genera ab hominibus invidis , lie emptores

illa amplius plantare qveant, qvo fa&o mox iiifcecunda readunrur, fcelerifqve ignarusfpe

ladatur inaiii) qvia falia in aqva diifolvun-

tur Sc diffipantur i quamvis duriora nonnul-

la ut nuclei Ceraforum _per aivum egeila fru-

étificare poife ger minär eque ftatuantur. Aiiae

in herba Sc foliis Sal Vol. magis eminens poifident utcochlearia, Nafturtium Scc. Qv;v-

dam in radicibus ^ut Raphanus rufticanus,

Arum Scc. Imo hertut ad vifum aridit ^nori

, .

vparum humoris preifae continere obfervan-

tur; quis ^ex folo afpedu aquam in lapi-

dibus pretioiis, faxis vulgaribus, item ole¬

um in Tartaro, papyro Se aliis dignofceret ?

<piis ii> plaiitis infipidis nec acribus, iiifan-

guine Se quo,d fupra „pilendi in oifibus cor-

nibusve animalium ial volatile elTe ex vifu ^, judicaret, fic ex capillo veneris, arida illa

herba, qu& Sc proifus exfucca apparet, noll

parum fucci exprimitur, imoteilatur Vedelius

éx librauna hsrbrcjfere tantundem fucci elici

poife, quod vix jurato alius crederet. Th*

m r«5) »

Th. X.

Vix credo arborem däri, quse fal quåä-

iénti non exhiberet ^, licet ^una majori, aliA

ftiinori in copia, imo pro varietate partium

differens; Ex ipfo trunco arboris cujufcun-

que fal volatile quidem elicirur, at quia den-

fioribus conilat poris, hinc nec tam excellens öbtinet,quam cortex, cui ceu lpongioiiori copi-

obus communicatur, Sc utplurimum volatile,

trunco vero firmitatis caufa fixius, huic au- tem infpecie trunco plus, alteri minus virium

conceffum eil, ex omni tarnen fere trunco,

lpiritus, oleum Sc fal elicitur, efilcaciorem ve^-

ro ex radice quam trunco falem ebcit ignis,

tadicis ecenirn ar&iores funt por i, & proin-

de falia fe ibidem intimius irretiunt. ^{ne a-} qua dtluantur, iterum ^ex cortice lubtilius Sc majori in copia fal paratur j obfervatumque

Corticein fraxini quam ipfum lignum vicies ^{^} I

plusfaiis elargijéfc,quod omne å Ti bris, poris,<jji

Viiique per quas traniit accretionis Au&or,de- pendét, qux in omni repenuntur corpore vl·- ttbili, ίΐ modo fuccus per iingulas partes di- lpergatur. Cerafum aperi manu vel cultrodif-

feca, Se non fugiet pfef filum quoddam, per it,

ejus carnem inhnitos fpargens ramuiculos ad

extremam ufque cutem excurrentes ^, quos modo coaduniri fenties: folium cujufcunqu»

arboris vel planta:, lubjce oculis & videbis

diilinåiffime venas fuccum ferentes, maxims

B fi exte-

43 (I6) S»

β exteriör exefa fit a vermiculis fubftsntia,&

öbiervabis venas iftas aiio in folio qvercus, a- lio in folio Populi, Betulae, 8c c. currere flexu

8c linea, unde edarn omne fal, live terrae live

aéris, live leminum, volatilitatis gradus pof-

jidet _pro redificationis modulo,å tranlitu per fibras dependente 8c aqua: copia. Ex putre- fado ligno, nulluni vel pauciifimum per com- bullionem incinerationemve elicitur fal fi- ' xiim, ficutex lpontefua marcidis 8c deeiduis plancisextrahi fal vol^cile nequit. Quod autem

quaeda vegetabilium falia,eopia 8c robor® aliis antecellant, id poris debetur ardioribusaqv#

eopioiiori aditum praeeludentibus, illa enim ^a-

bundantius irruence, falia nimium dilfolvun- tur,undemox virium fequitur debilitatio^quo -plures itaque 8c fubtiliores corporis, fuerint fibrillse, eo copioiioraobtinet lalia, pro quo-

rum etia quantitatc qualitateqj vel plus vei mi¬

nus calida exiftit herba frigidave per diflindos gradus. Notandu infuper, arbores qvae per hye-

mem viridantes gerunt comas,quia volårdern .hofpitem ardioribus conlliparunt poris,copio-

fius Si eificacius _promere lal, inpriniis ii vi-

rides crementur ; hinc v idemus 11011 paucos,

lignorum viridium, arefadorum anteponere

eineribus, cum fortius ex iis parent lixivium,

ceu eopioiiori fale precditis, Ad ipfum fen-

fum odoratus rclpieere ii lubet, qu& aliae-

ϊΐε eaula quod ksec tetro feriant nares odore,

4$ O 7)

alia iucundum late fpargarlt, foet^t cadavar,

Tuaveolentem exhalet ara Moichi odoreml nill quod diverTo gaudeaat tulplmre &c fals vblatili, pro uc unumquodqtié poros gerat

differentesj materia enim Tubtiliilima Tempec

cunda permeans, particulas tenuiflimas &c

volatiles expellit, imo in quibuTdam cum pon¬

deris diminutione leniibili: hinc Moichi _quan- titas major, 11011 fine ponderis ia&ura, paulo

diutius aeri Über® exponi poteft.

Th.A

Jn Talis volatilis deftillatione, fermentari ple- raqué vegetabilia deTideranif,quo a ie invicem Teparentur particulae heterogenem, Fcrmen-

tatio enim nihil aliud eft, _{quam motus} qui-

dam inteilinus Si varia agitatio particularum

aiicuius corporis mixti, å calore excitata, ^qua

eiuidem compages folvitur; Tic in fcrmenta-

tione plantae, liberatur compedibus fuis Tal vo-

iatile, ut eo citius _urgente Vulcano aufugerc

queat, non enim perditur per fermentatio-

nem otrinc Tal Vol: licet immerTum aliis ut-

poté aqueis particuiis abfcondatur, quod ^pa-

tet excommunitiima illa in mufto fermen- tatione, tan tum in _quo abeft ut pereant Tpi-

ritus volatiles, ut pctius in apricum prodeant

Si conTpicui hänt, nam lermentatio alia eft Deltrudiva, ^qua mixti forma penitus perir.

Si lime ad putredinem tendir: alia Excitatk

va quse iateutia evolvit Si Tejun&is vinculis

B τ nova

m r«8.) g*

liova producit corpora. Vitam quafi, plan.*

tis confert fal volatile , hoc una cum

fulphure, odoris cauia, coloris & iaporis eil,

quod paret, dellillata enim herba quicquid

volatilc in illa hatfit abiorbetur,relido in ^va*

iis fundo foliis inodoris & omni priltinoia-

pore penitus exutis, colorque quo antea lu- perbiebat planta, evanuit.

-

Th. XII.

Regno ^ut päulullum immoremur Minerali,

ad quod progrefli lumus, ratio ordinis poilu-

latj ubi in limine occurrit Nitrum, cuius in Agypti Provincia Nitria natale iolum prse<

cipuum, acin Africae Cyrene: At apud nos,

cum & terra quam calcamus multo in plunbus uamvülgo animadvertatur locis, nitro foeta

t,ex terra elaboraturNitrofaoptimü Sc nativo

"vix cedens. Conftatomne Nittum tarn fa&iti-

um quam nativum^particulis valde heterogeneis, fernper etenim ahquid terreftreitatis fordium

ac fcecum adjunftum habet; tanto a. purius

cenfetur Niirum, quanto minus de fale com-

muni participat, quod hoc modo exploratur;

mitte lal Nittum, in carbonem ignitum, Ii

omne avolaverit, purum iudicatur Sc contra

quantum remanferit, in tantum lalis com¬

munis particeps asilimatur. Continet noitra atmoiphaera effluvia, non tantum falis Nitri,

ied & aliorum falium, hinc vitrioli E. G.

Caput mortuü, i. e, materia in fundo vafis, de-

ftillatione ι

m (i?.) g»

ftillationeperå&a remanens, fpatio annorum

4,vel5 imbibit iterum libero aeri expoiicum

h taiem qualem deperdidit materiam.Huiusmo-

di ialia in aere volitare, faciei monitrat adu- ftio, ^torrente firio tadta, qvae orginem aeri ipib non debet, qvippe qvi plumululis levi-

ter lambentibus coniiat, at nunc facies cor- roditur Sc aduritur, manifeito _argumento fieri hane corroiionem opé faiis acidi, a calore

tempore aeftivo vehemeritius moti ^: Hare fa-

lia ^cremorem efficiunt ladtis, Se ii magis eorum intendatur aciditas,etiam iolia arborum corro-

dunr, particularum ^nexum ioivunt Sc tandem, decidere faciunt. Elegantiffime Sylvins diiTe-

rit unde Bor<?ae tanta accedatSalisNitri,ipiri-

tus Acidi, ialis- muriatici See. copia, nempeex infinitis regionum feptentrionälium, mecallo-

rum, mineraliumq; fodinis Sc venis, ex quibus ignium iubcerraneoruni Sc arrificialium vipro- pellunttir fpiiitus, quos fecum rapiunt Sc qua-

quaverium vehunt Aquilonares venti. Prout

autemillis occurrunt in aere corpora diveria Sc quidem proportione varia, ita exiurgunt ^ex

iita confulione Sc miftione ialia cempofitaiti-

dem diveria. Utque non raro nos l&datcon- gregati® in aere particularum falinarutn,nobis inimicarum, itaetiam inftatu lano amicaenos coniervant, cum aere infpiratae, iangvinis fc:

promovendo fermentationes.

b j

,Th, XIII.

Prse reliquis vero ialibus robore δζ viribus ma-

xime confpicuum eft fal Nitrum, quod Sc ger-

fninationem. promovetj nullum narnque ial

plantis ^queeif ialutare ac nitrum,ob iuum fal

acidum volatile.Ägyptusquoque canto inho-

nore liabita fuic _{aqua, non} aliam ob cauiarn ^,

quam lalis Nitri, inundatione perada in folo

reiicti: Nec Mythologorum fabula, qua falar-

cem Venerem rnari orram tradunt, alium in

iiiem compofita, niiiutilia, feriiliiatem ope

ialis nirri b er i, defignarent. Prouc vero terra plus minufve Alcahfata fuerit, aqidum aeris

volarile avidius vel iegnius accrahit; nec alia

eaufa, quod femini raparum vel aliorum legu-.

minum ^terrae committendo locum deftinatuiii,

inpnmis igne, ligno aliave materia lubje&o,

ad fcecunditatem excitare folemus, quam quod

radices pr&exiftenuum inutilium herbaruru

prorfus exftirpare velimus, vel terra ni q, alkali-

lare, h.e. aptam reddere ut nittofum ex aere

fal melius alliciat. Cur agris Alkalia fimum

puta, cineres, vel calcem infpergimus, nid

ut habeat fal hoc acido nitrolum vegetatium

aptum in quod incidat alkali? ^namqvoco-

piofius attrahirur & volatilius, eo citatiorem

leminibus coniitis communicat motunijmu-

tuo etenim occurfu in amplexus athletae hi

ruunt, levique luå pugna fermentationem fe-

mini iltducunt. DelUiutioni nit rum commif-

fiim, fat cito folutos emittit fpirittfs, imo falö

eommuni muito celerius, ratio eft, qvod fal

commune raciioree. obtinet particulas acidas;

nam licet omneialex acido Se alkali compoii-

tum iciamus, hoc tarnen in refpe&u ad aliud

rudioribus conftat particulis, Sc purum im- purumve generatur, pro ut alterum akero plus vel ^minus Alkali, Acidi vel foecurn ad- j-unötum habet.

ΊΓ& ₁₄

Licet tanta 11 ^t falis nitri energeia, nullä ta¬

rnen ßne _at]va fieri poile germinationem

obfervandum _j eft namque aqva ceu vehicu-

him _qvo fal rioihum, lolutum & vectum,

plantas & arbores ingreditur ; terrae prxtereä iolvit lalia itidigefta, ^eaque circumlert per varios cuniculos Sc _poros, inprimis terrae, poftea plant« fibra-rum meandros varios, magis ma-

gifque ut re&ificentur. Infuper in noftra atmofphaera aqua id agit, ut ejusdem nitro- fum diifolvat faiem, unde & illo aqua no¬

ftra pluvialis ^non pärum impr«gnata eft,

hinc illa impetrata, mox agri prataque ri-

denti quid quod & nix, ^terr« gelu rigidae indumentum, nitroio abunde lcateat fale,

non minimum ad coniervationem 8c plan¬

rum, herbarum, &c animalium, illius fub um- bra jucundum expeftantium ver, conferen-

te. Sal quod aera nunc oberrat, mox ter- ram peti^alio illinc kaum exhalante, qua

B 4 circu-

*3 (ii) §S>

elrculatione cujus indiga eit terra,ex aere,aer ex

terra rurium _recuperat, unde nec plant a,cu i ii-··

beriaeris addatus interdi&us laeram in ^auras emittit fobolem, non quod aér folo mom ve¬

getationen! abfoivat led prardidum quia adferc

ialem aqua folutum. Terra hoc prtecipue eiScic

uc eiirenis holpitis exorbitaniias refrenet,

quo melius fal aqua, & terra fe invicem arn- pexando plant« förment corpus,nam fi horum quoddam defit, vel nimia in copia non jufta

cbfervata portioneadiit, felixnon editur par¬

tus, In abfentia aquaejalia non aptc folvuntur,

& ii nimia praefto ii: ejus copia in proprio

um luxuriat faepius planta mteriti.im,pluse-

nim aquae fuppeditatur, quam ial elaborare

Valet, eoque modo luperiiuens alimonia ^va-

nis ludit plantarn aritfis ^, δί ii inundet a-

qua dulcis terram, quod haud raroconrigit,

orqnia abforbentur falia, partimque in vife-

ribus reco.nduntur terr« , partim in

aéra fubicvantur. Ht iioc eft fal illud ve-

g^tabile, fal terr«, Nitri terrae,natur«, Mun¬

di, quod Philofophis audit.

BRE VIAR1UM.

C A P. Tofi

i.

JNnuttur ^ftguwum difficultas faliuarwn. Nullum perveniendi datur in Cognitionen corpufine

Ftg'.ra. Injirumeniorum utilitat. U.Monflra-

tur cxmplu% 111. Vmvsrfm imoratur fem¬

per

pen ßabilitar Exemplorum aUatione. IV. Alkali nit'

åe dicatur. Quid nos bac voce åenotatumvolunm. Al- kalium diffier&ntia. Atidum quoiUplex. ParticuU Aci-

durum quales. Vins Aciderum. fpmt.is Acidt offici¬

um in fåle. V.Monßrat qua få am fatis Aceti v im par·

ticulas, Figuramnqué mutailonem ex lapide cancro¬

rum· ratio adfertur. VI. Expenmentuth Ten Rhyne

circa Figur as falt um. Figur a paruculavum ßlts com¬

munis. Ν(tri. VII. Oßendit v arias vanorum vini ge¬

nerum pårticulas. VIII. Tartarum conftderat. XI. Sen-

teritia Lceuvv. de generations podagra. Vf ts fahum

Volatilium in praxi Medica XI. Claufula Difpulatienis.

Th. i.

Nimum vagabundum jucunda oble-

äo deambulatione.inter fpicula varia

variorum errans faiium, ubi rot ea- rum fefe ofterunt variationes, tot anguli, toc

cufpides & prominentiae, ut in quibufdam

ad fpecificx virtutis Alylum neceilario coii- fugiendum eilet, ruft düigens modernorum

cura, fpem nobis faceret, yariatas bas faiium

Figuras & compoiitiones, brevi fteri coiv- Ipicuas. Quod autem tamdiu in obfcuro

nobiliffima hsec fcientia latitarit, id potius in¬

juria temporum, quam quaerentium affiduita-

ti adfcibendum* Quanca igitur iefe aiFerat no- bis, particularum ialinarum cpnternplationem aggredientibus difficuicas ^, nemimcm latere

cxiilimo. Differeuriam certe omnium Figu-

a_ B ₄ rarunii,

(Μ* &

farum, nemo rnotalium vel _unquam ahecutus

cft vel aiiequi poteft jFirmiter tarnen perlva-., iifumns, ^ut nullum extenfione _caret, hc Sc.

nulluni' fine Figura dari corpus, licet yifunv fugiat, Sc per bonam conlequentiam, nüllam retiijienfum ferire guttus,quja falla quiaama-

ra, quia acida, aft vera cauia fenfationum no-

ftrarum, particula: lenfibiles funt, hoc vel illo modo Figuratae, coordinatte ^, mota: } unde

ordinarie etiam reqviritur inter a&ivorum .lpicula Scpailivorum poros aequalis proportio»

Qiiod ^cum experientia teftetur, cavendum

ne nos feriant verba Clariili, Ten Rhyne con-

querentis etiam,noilro _tempore reperiri qui

verboio malunt vomere ingenii colere ^cam-

pum ut ilerilefcat, quam novo conamine ex Democriti puteo veritatem eruere, licet in fe-

liciftima haecce tempora incidcrit noftra xtnst

quibus opeexquiiitiilimorum inftrumentorum

novus quaii rnundus deteftus ; Non Tubi,

non Telelcopia & Microfcopia, alia praetereo,

niajorum oculos parire* ^ac animos in ie ^conver- tebant, quorum auxilio ipiis incredibilia noftris fubjciuntur ocellis, unde fedulus contempla-

tor magis magifque difcat laudare Sc deprae-

dicare Trinuni omnipotentiam, etiam inmi-

liiniis eluc@n;em.

Th. II.

Qpam mira Sc antea incognita, fola Mi*

crofcopia detegant paucis oilendam; quis pri-

icorum

(2y) g»

fcorum cxigua cerebri vaia νίχ craffitiem 100 partem pili caput ornantis aditquanria oculis

unquarn luftravit ? quiiuam illorum animai-

cula in aquis vuigaribus, la&e, aceto, ut aiia taceam,degere unqiwm obiervavit ? qua: ta¬

rnen vaia

qua: animalcula revera rebus ^an-

tediftis ineiTe, ^nton de Leeuwenliceufk, in- clytx foicietatis Regia: Londipenfis ^mem-

bruin, n^c non alii Exprienciiiimi viri αυ]οψ'.α>

edo&i latentur. Animalcula haecce modo no-.

minatus Leeuw: monitravit ne qu.idem unius gi anuli arena? majufcula? partem iooooogooo

magnitudine adaequare, cute ramen donataait,

forte eriam fqvamis, pedibus, pinnis aptisna-

tatu, ore & inteilinis, venis, muiquiis vifce- ribus, quibua grandiora animalia inftru&a funt,

Ε vol ve animo B. L. parvitatem particula-

rum quibus veicitur tals auimal ( quicquid

enim in dias hujus iucis auras eft produdum,

fuo eget nutrimento ) venarum par, qua« fuc-

ctis aiiumpti cibi, per totam hujus corporis molequlam diftribuitur

quid dicam des pedibus, unguibus 8cc. Vaia fartgvinea ^ce¬

rebri Microicopio deteöa, funt quaii integri fluvii, ii conferantur cumvafis nudo nec ar- mato, qux confpici poiTunt oculo. Vjx

dem qiiifquam didtis haberet, expecientia ni- fi juberet.

Th. III.

Cuii&a In _terraqueo contenta globö

elegantiiTi-

fdegantilfime cqnipirant ad eonfervationem luiiverii, ita ut unius corruptio alterius fit generatio, hasc pereant illa oriantur. eo nio- do univefium iem _per innovatur , ubi liatc

lenefcunt illa vireicunt, E. G. planta: ver-

tuntur in c af η em, ofta, fangvinéÉi, anima- lium b rutor um _, quorum deinceps corpora humi ltrata, in aUmentum cedunt feris alt- tibulque ^, hornm iterum conipages tan¬

dem vel in aquam Sc terram reioluta,in ter¬

rae abfconiditur viiceribus, vel rediens alio veftitur habitu Sc aliud aftutnic nomen, Maxime hxc admiranda metamoiphofis, ^non

nili ä particuiarum dependet tranfmutatione, figurarumq; difpofitione, alia, ex qua novum imo longe diverium formatur corpus,, fuam

namque particul« figuram iervant, donee.a-

lia introducatur earum tranfpofitio Sc mu¬

tatio. Exemplum Praebent noftra laliä ma-

nifeftum, qute faepius vario modo traäata

Variam fiftunt ichefin, imo eadem corpora divcrfa producunt ialia, fi alia Methodoad-

ditamentis inftrumentifve aliis,fiac operatio.

Th. IV.

Sed antequarn in ulreriorem particu¬

iarum falinarum contemplationem progredi-

amur, videamus inprimis quid fit Alkali cu¬

jus aliquoties fecimus mentionem Sc quid

acidum. Non lubet hic Belgico indulgere 'lufiiij Alkali quafi tocum vacuum Al kael

vocitando,

<8 (27)

Vöcitando. modo fciamus vocem hane cont»

pofitam ex AI ial & Barbaro Kali ^, quod

herbam quandam inter algas marinas deno-

tat: nee nunc difquiro num ieculo nollro

verum Alkali ex nerba Kali vel Anthyl-

lide combuila paremr. Snfficic icire impropiie ^nos hane aeeipere vocem, eaque

omne f'alinüm δί porolum quod cum acido effervefeir, fignificatum .velle. Inrer ie Al-

kälia dnierre hoc modo animadvertuntur, quod alia vel oeeukas, vel mamfeibts ^, vel

odoriferas ut volaciles , vel inodoras ut fi- xiores, vel lixiviolas, vel urinoias, vel be·*

nignas, vel malignas, quaiiiates poffideant.

Acidum tripliciter coniideratur, pro triplici Regno, Minerali ic. Vegerabili & Animali,

hxitlimum omniü in Metallis eft,in Minera- libus vero minus fixum, & reliquis. Parti-

culas Acidorum modo gladiolis, modo no- vaculis modo laneeolis, modo aeuum fpicu-

lis & aculeis limiles reperiuntur, hinc larini

Acidum ab aeuo derivant. Vires Acidorum in genere hae exiilimantur ; Actenuant &

diiioivunt, viieofa incidunr, penetrant, corro-

dunrque iuis aculeis, unde ίϊ corpora nollra

laceil'anr inftar fpinae puiigunr. Ex Acido

& Alkali omne Tal combinatum eil &; in omni laie fpirirus acidi officium in hoc ma- xime elucet,uc Figuras i'alium in ordinedi- fponat, quod patec, ilio eiiini fugaco iucce-

dic

dit fchematuu confuiio virium diminutro vel privatio.

Tli. V.

Intec Acida vulgo ^nota primas tenet

acetum, praeiertim vini, ob infignem quem

prtebet in vita quotidiana ulum & utilita-

rem, nec non in Chymica & Medica arte,

nunc deftillatum nunc non deftillatum. Hu-

Jus Aceti particulas ialinas accuratitlirne de- lcripfit Leemv. & depingi curavit, quarum

figurarum ex illo quafaäm prtecipuas deline-

atas Tab. appoftta exhibet. Maxima pars fcindentem fiftebat fcheiin ^& obiongam, qua- les Fig. a. monftrat ^, corpufculorum la-

linorum conftituentium iaporem acidum a - ceti: qute fere omnes3licet in eo conveniebant, quod utrinque in acutum terminabantur, di- fcrepare tamen ifi eo confpe&a; iunt, quod aiiquarum medium colore erat brunneo Fig»

b. aiiae ejus partictilae cavitate erant ptieditai Fig./.inter has pauca; apparebant ovales Fi- gurulae, quarum forfan officium erit, cum

non ad ilium excitandum iaporem quem, a- cidum nominamtis, conferre poffint, icin-

dentes ita moderarftut non nimium morde-

ant lingvam,has oftendit Fig./. Antedi&aruni particularum multitudo tanta erat ^ut incre- Q'pibile di&u ipii videretur parvam quantita-

tem, guttulam nempe Aceti limpidi, tot di-

verfarum Figurarum particulas ^contmere, ali¬

quot

& (ipj 8»

quotenim rrtillia particularu in una detexit gut¬

ta. Concludit ramen tam magnas quam pai vas

ex magno numero minorü conflatas. Maxi-

>me vero rtotabile erat quod iapidibus cancro-

atm aceto immiffis vei ereta immeria, haud

multo poft, ^omnes figuras acutas cufpidibus privatas reperit, & alias fpeciem Adamanti-

um politorum referre Fig. ^g. alium iteruai

baiin inordinate quadrilaceram eiTe,Fig. /;.ratio-

nem qimenri,reipondetur quodAcido in Alkali quäle lapideseancrorumererave &c. inciden-

te, mut.ua effervefcentia aculeatx franguntur

k: defricantur partes, unde & idem ^acetum

=c ore hauftum, loco acidi amaricantera :;:citavit faporem, naufeata & fere vomitum

irroventem.

Th. VI*

In falinarum figurarum exißentiam im

> qttirendo, narrat Acutillimus Willhelm Teil Rhyne, recepiiie fe aqute communis uncias quatvor & ialis communis unciis, binis fatu- raflTe, deinde adjecifl e dimidium Alumnis, tan- tundem Nitri, idemque ialis Ammoniaci pon¬

dus, nec tarnen au&um hiiiTeaquäs volumen.

T um cogitavi inquit, & aquse ingentia ex Cy-

lindrorum incumbentia, eile mterllitia, in qui'bus ^per aqua: lubricitatem ita minutim de-

fricata: ialitini laminae abiconduntur, ^{ut non}

niii _aqua: evaporatione vel ialium praeci- pitatioae iterinn prodeant ^? & ialibus

diverfis

%>

(3°) Sä>

diverfis di ver fas efle particulas non magnitu*

dine fohim fed &: figura ditierentes. Parti-

cuias falis communis Leeirw: defcribitdicens,

cum aquam marinam vel dukem in qua fal

cominune iiquatum erat, per Mjcrofcopium

intueretur, obfervaffe fe in ea elegantes par¬

vas & quadrangulares fi gu ras, adeo exiguas,

ut mille earum mynades magnitudinem are¬

na; cratlioris ne aequent, qua; 8c in ejus con-

fpedtu magnitudine ab omnibus crevere late-

ribus, fuam tarnen elegantem iuperbciem fe-

re quadrarigularem retineiites ; infitper quo-

quo ie perivafum alfirmat ^, etiamft videret particulam falinam magnitudine ^non niii

i ooooooooo parter« arenulae majoris, reprae- fentantem, ii h;rc iterum divideretur in mil¬

le myriadas particularum, quamltbet ramen eleganter fore quadratam ; Et ial com¬

mune pulverifatum, limpidxque immiffum,

cvaporata illa, grana eomponere lpeculifor-

mia, practerlapla a-ftate lple faspius obfervavi.

Nitrum diveria fpecies å reliquis falibus ali-

am rigidam hguram habere videtur & ma¬

gis exadtam, pyramidale, hexagonam insqua-

lirer fed lateralem, teile Jungken j Pyramidale

praterquam quod ipfe obfervavi illud habe¬

re figuram, patet inde, quia cum in aliis fal

Iiquatum furlum ferrur, Nitri iubhdunt ad

fundiim particulae, propter extremitatis alte-

rius majorem gravitatem ^, proindeque haud

ablimi-

(sr) &

abfimiles cenfentur ill is puerortim <ronis3 qin in planum jatti cadere nequeunt : Tres nitri particulas depingi curavi ad litv O. P. Q.

duas P, & q. qualiter ^moventur in ipfa cir-

cumrotatione inflammationis \ hinc ratio ma*

nifeila cur pulvis tormentarius in manu in*

cenius illam non Isedar.

Th Vit

Sed ne nimis iimus prolixi, in confide.-

fationem laiis vini ^nunc dcicendere placet»

qvando proin' ut antea Ant. Leeuw. éxqiii-

tillimorum Microieopiorum noitri temporis poliefloris lubet infiftere veitigiis, qui non ita pridem, ut ipie refert, annis le» iuperioribuS

1685 & 1684 fuorum vitrorum beneficio,va<,

rias varii generis vini particulas falinas ape- ruir, quae tibi nie ob oculos fiftuniur, <5i qut-

dem majori in forma quam illas ipfemec

vidit. Vini inlfituto examine, in eo parti¬

culas variarum figurarum detexit, quas iali-

um donat nomine, cum ex illis lapor oriatur, aläirmatque vinum dulcedine afficiens lin¬

guam , magis rotundas gerere particulas

quas depingi curavi ad Fig. r. quod vero acidiufculum, particulas gent fcindentes plu-

res, haud abfimilcs iftis,quas in aceto vidi*

fti; graciflimo fapore lingvam titillat , cu¬

jus particulåe non unius lunt generis fed in

quo vei acuras Fig. ^e. vel ovales c. vel ab

tuia extremiuate rotundx d. vel un© extre-

Q ma

t

# (μ) 8»"

ifloplanae f. vel oblonge i. z.veialia dotataé

ftgura, inter fe catervaiim natent, tales Au*

reliarienie fiftit vinums cujus & quxdam fa~ \$f

liüitl fchefes ad figuram accedebanc dolii

cerevi'fiarii Fig. f. qvaidam Figuram icaphae

irnitabahtdr lic. _)\ qvadranguium aliae com- piebant x. mox una oblonga aliam perforä« ^„

re judicabatur Fig. /. In aiio vino particu- ^{^}

las tales coiifpexit, ac fi foliuhl charcx iii

düös ångulos redigiiies ^acutos Fig. alix

falis Villi particuläe iimiles eranc Figur# ad

Mum: 2. appofit# , aliae ei qvse notatur Ciphé ι* Vinuiti Mofellknieum inter aliasj

fiftit partieuläS fqüämis quaii ornatas , ex quibus ifiterdum alire emefgurit femifiguru-

lx U. Fruftülö lapicÜ3 cancrorum Vino Aureli-

aiienli puriffinlo lmmiiö obfervabat pauio-

pöil ^ iifiiumerabiles falls partes , quarurri Zfc

bafis quädranguliim oblongurr» erar, aliafqüe

åcuminatasj & éX eodem iapide vel 50. iil

locis coiifpexit procedere leu formari diver»

fos tenues tubulos/plendentes Cryitalli iriftah

Friiftiilo cret-.t alb# per i2i auc 14.. horas ibi-

dem detehtö j videbat irtcer alia ex pun&d

Cretoe emergere måguam copiam tubulorum J prius di&ö's etiam magnicudine fuperantium

& craiiitie differéntium vid. Fig. ^«. In vi¬

no Rhénäno ilotabat partieulas rugofaS qiiaiés iernis ad Num. 3, quarum perpiu-

tim« piiilim concentrac« unam magnam ei>

heiebaiiÉ |}

«3 (3 3) i»

ficiebant Fig. m. In vino Palatino gratiffimi iaporis occurrebant figurte iateribus intortis,

quarum una ad Num. 4. depingitur, alur h-

jrniies ei cernebantur _qvχ Num. 5. mon- ftratur. Notabatur _quoque uiteidum in ho,c

vino figurula oblonga, donata in medio fi¬

gurula alia , cujus bafis qvatvor laterum c- mittebat latera pyramidalis in altum alcen- dentia, ad ipeciem Adamantis angulofi, quam depi&am otfero ad Num. 8. Sc φχ particip- Jas ibjdem inventx ^cum apertpra in longitu-

din vid» Fig. 6. Lapide cancrorum hoc in vi-

jium milTo, inter alias quas cufpidibus pri¬

vatas contemplatus fuit, etiam paucas qua- drilateras confpexit ^, aliam ejuldem figur#

minorem continentes ut Num. _9· docet. At quis omues enumerare valet figurarum difie-

rentias, perplurimis in vini generibus dete-

ftas ? piures qui defiderst ipfium sdeat autho»

rem.

Th. VIII.

Vino pr^efertim Rhenano originem

Tartarus debet, & quidem ialibus ibidem concentratis, quorum iupra feci mentionem.

Salis etenim particulae ibidem congrediun-

tur 8c coagulantur ( forte etiam rugae ante- di&ae ad intimiorem nexum facere poffunr ) fundumque petunt partim, partim Iateribus

doliorum adhaerelcunt, quas coagulatas par¬

tes, Tartari nomine infignire iblemus, Ex

C 2 hac

(34)

b a c coägulatione ialium icquitur, quo anti·-

quius viiium Rhenanum, eo pauciores lalis

illi meie particulas, unde & faporem

iuum Rhe-nanum h, e. acidiufculum proce- deiite tempore amittit, bi mitiorem iubdul-

cemque in dolio conclulo & bene obturato

accquirit. Ex tali fåle Tartarum oriri, pate-c

etiam ex iilo in pulverem reda&o δί inlim- pidam infulo, tibi eaidem öftere icheies, ni·

ii quod tum pauiullum irreguläres appare-

ant, quia carent admixtione, dulcis 5c oleo-

iae materia?, vid. Fig, u.

Th. IX.

Ex antedi&is quidem concludit laud.Lceuw.

falia vini nuilam generare vel podagram vel cheiragram, exiitimans in ventriculo illa con-

centran vel hgi in inteftiais j quod nifi heret, perfvafum le dicit, hguras has aculeatas in-

tollerabiles produäuras före dolores ii 11011

necem allaturas. Quam quidem iententiam

in medio relinquimus cum etiam repe-

riantur qui ie expertos dicunt ial fru-

ftulis c pedibus extraftis inelFe ; Tantum

non in tollerabiles adefle dolores ipii hoc

morbo correpti, iuo fateri coguntur malo.

Th. X.

Capite fuperiori quidem tribus, utilita-

tem ialium voiatilitum praeéertim écorpore

humano deftillatorum indicavi , antequam

vero manum de tabula , hoc etiam Ιοςο

paulo

paullo fufius, licet & hie paucis, faliumvok-

tilium in praxi roedica tangere uium coniul-

tum dueo, qui tantus, uc Expcnentillimus

Sylvins hane de iis proferre haud veritus fit

teilten dam ^{: St} qua aha, certe faha volatiha t#

Mediana facienda ufis [um tnfimti -y nec nou

alio in loco ^: $}idla ftp eäiafahbns νοίαίώΐημ funt conferenda, Et certe fic le rem habere ^,

in noltris ad minimum oris. quivis a:qvus arbiter facile deprehendet i pradertim ve-

ro hor um Jentitur utüitas , cum aeger pra?

debilitate, neque os claudere neque rite ape-

rire, nedum quiequam deglutire valet. Quid

jreteram utilitatem iaiiuim ιηδί anteParoxyi-

mum non lolum deliquii auimi ied & ali-

orum afleituum, coiivulhonum ic. &: piu- rium, fi caute pauxillum in os infundetur, applicetur vel naribus illuietur, tin&uraeca-

itorei puta, ipiritus Ulis Ammoniaci, velu-

rinatjfaiis volatilis vel olei langvinis, o Iii um, cornuum, ungularum See, vis namque vo¬

latilis ipibrum quaqua.verium diipergitur,Sc

ad intima penetrans luo fimili, hoc eil, ha··

litibus voiatihbus facile jungitur, atque eol-

dem alterat mutat temperat corrigitquc. Et

notandum quibuidam in motbis parum re- ferre an Tai volatile _{petatur ex} olle, cornu,

ungula, iangvine, urina vel quavis aiia ani-

maiis _parte, parum qvoque an idem petatur

ex parte humana, vel cujulvis brud, vel i-

C 3 teruni

«egfcOS»

terum utrumidem Medicamentum ex Majq-

rana, Pulegio, Roremanino, vel fimili plan¬

ta accipiatur, ficutiin acidi purioris Scacri-

oris medela teile Sylvio. -Quod Γι autern

aife&us ullus in Medicina reperiatur,qvi ia- Jium volatilium vint ac necetfltatem clamet,

Scorbutus eft, nullis remediis#que cedensac

falibus volatilibus, adeoque planus fale volati-

li manifefte abundantibus ^, Cochleari# ^s

Eryfimo, Nafturtio cuivis ^, Raphano utri-

que finapi Sc iimilibus ^, licut Sc falibus,

volatiiibus, ex quibulvis animalium partibus

depromptis. Et ii alicui terror , iptius cum fangvinis fermentatione dirnmuta invadat ^,

conducere turn Medicamenta aromatica Sc

fale volatiü abundantia experientia compro- bat} unde plebs in tali calu mox exhiberc

iolet hauftiirn fpiritus vini, alteriufve potus

fatis potentis, cujus ope infringitur vis aci¬

di, ac refolvitur iangvis ad congulatipneni

tendens» Salia volatilia in movendis ^men-

iibus tantis eifert clarilT: Sylvius laudibus

ut ipfe fateatur å quo notiora ipii fuerela-

lia volatilia, corumque vim expertus fit egre- giam in praxi ^, ie longe facilius citius Sc

felicius fubfiftentia vel fuppreifa menilrua il«

lorum _ope moviffe, quam prius, ullis aliis vulgo

celebratis remediis, tum externis, tum inter-

nis; cujus tellimonii veritatem nemo defiru-

UQ tentat, cur fali um volatüium ad intima

pene-

iS Ö7),8* '

penetrandi vis cognita. In febribus inter-

niittentibüs curandis, ialium volaiilium uius

maximé commendacur _^ quippe falia illa lo- la3 pluribus iatilfaciunt inteiitionibus, & pri—

ftio quidem foivend.v pituita; obtiruenri, uc

&C eidem iocö movencL· ₃ lecundö eciam temperandis huiiiöribus acidionbus fa&is. I

mo lalitim volatilium tam lacs patet domi¬

nium ut pauci deiitui morbi, qui nön pro diveriitäte circurnllarttiarum, ab eorum vir-

tute fibi exoptet fuppérias : Imo quicquid

bom a fimplicibus leü mixtis ^, ex quibui

parantur3 dehderatur, iiiud omne largo ex-

plebunt modio,

Thi xi.

Sed ^ut tandem applicerrius ad Htiis ^

fateri equidem necdTum habeo^ multa in hoc

difficihmo _argumento praetermiila , plura

pro ejus digmtate nori fumcienter énodata ⁵

led veniam me fpero eo facilius conlecutu-

rum, quo certius perfvaius fum, nemininoii Cognitum, cunäa harcce ad unguem dedu-

cere, noii puerilis eflef ingenii, led matururrt lequirere virum. Qvi ergo iple Candidus*

conatus meos caudide interpretaturum

nullus dubito.

Soli Deo Gloria.

In egregiamde SAL IBXJS Difputationem

j uvenis Praftantijßmh

Dn: GEORGII BRO-

W A L L I I,

Amici fui conjunftiflimit

QOidfal

_Cor efficiat, ^{que refervet quam} vim queiscun-

por ihm ; labor hie rite doceri

pdteft.

Sciücet mvalidum, (ine vi, ßne fem he, quodvis

tfl, fåle fi careat i putrid* cunft*

ruurit;

At fek fervantur, Sapor hinc fluit, htne

& odores,

Semen & hinc vari am vim fpeci·

emque refert.

ferge TV IS S ALIBUS Mufarum Li*

men, amice, f

Spargere : ßc cariem nefeiet attfr ßtum.

1. mjquc canebät

DANIEL Wallenius«

W-m.

O

m

% o