Dissertatio gradualis de primordiis chemiæ, quam, venia amplissimæ fac. philos. Upsal. præside mag. Torb. Bergman ... publico examini submittit stipendiarius regius Jacobus Paulin, Vestrogothus, in auditorio Gustaviano die 4 jun. anno 1779

Quam,

FENIA AMP LISSIM/E FAC. PHILOS.., VPSAL.

PR/ESI DE

mm

torr b

_ergman,

Chemie Prof» Reg. f.t 'Ord.,, nec non _Eqo, aur.

Regh Ord. ;de _Wasa,,

PUBL1C0 EXAMINI SUBMITTIT

STXPENDIARIUS REGIUS

JACOBUS

PAUL IN,

VESTROGOTHUS,

IN AUDITOR IO GUSTAVIANO

DIE _{4 JUN. ANNO 1779.}

UPSALI#,

Hominis _{imperium in Res, in folis Artibus & Scientiis}

ponitur. "Natura enim non imperatur, nifi\ parendo. - -

-Si _{quis depravationem Scientiarum Artium ad maiitiam}

tf luxuriam _{fimilia objecerit; id neminem moveat. 11lud} enim de omnihus mundanis bonis dici _{poteß, Ingenio, Fortu} tudine, Firibusy Formaj Divitiisy Luce ipja & reliquis.

Re-tuperet modo genus

bumanum jus fuum

in

Natur

am3

quod

ei

ex dotatione divina _competit; detur ei copiaX ufwn _vero

retta Ratio Ff _{[ana religio}

gubemäbit.

DE

PRIMORDIIS

CHEMIAE.

In artibus Isf_{fdentils, tnmqnnm in metallifedinis}

, otnnia novis oper'ibus

& uherioribus _{progreßibus circumflrepere debem,}

Baco de _Verulamio.

§. I.

Teftudinei

_Philofophias

_{naturalis progresfus.}

Quiim

bus notum

a

priori

_fit,

de corporibus nihil

_{ideoque obfervando}

plane

_experiendo-

homini-que Philofophia naturalis tota quanta

compa-'

randa _{, mirari haud convenit, eam admodum} lente ad iftud adfcéndifle _{faftigium , quod noftris tuetur} diebus. Senfus nos _{partim deftituunt, nam}

, quae infra

certum _{magnitudinis gradum diminuta occurrunt, vel}

confufe _{exhibentur, vel omnino difparent, partim etjam}

fallunt, aliter res obvias _{reprecfentando,* quam funt}

re-vera. Prseterea corporum _{naturalium Sc copia, &}

indo-lis _{diverfitas, adeo eft ingens, ut fingulis vel leviter}

co-gnofcendis minime fufticiat, non dicam unius

NEWTO-NI _{fagacitas, licet in eo aetatem Methufalemi}

confume-ret, fed ne quidem _{multorum, per longam faeculorum}

feriem unita induftria.

Natura haud _{incongrue cum immenfo comparatur}

libro, lingva confcripto incognita. Si hujus intelligetur

textus _{piimum litterae cognofcantur oportet, hoc eft,}

as-ftdue obfervando fimilitudines & differentias _{corporum ,} eorumdem chara&eres diftin&ivi & habitus naturales funt

eru-De

_primordiis

_Chemie

eruendi, quod Hiftoriam generat naturalem. Dein

fylla-bae formari debent, quee allegorica locutio proprietates

generales idoneis experimentis

determinandas

indicaf.

Quemadmodum enim in civilibus ingenium cujusque

Sc abfcondita animi _{adfefluumque indoies, melius} elici-turj cum quis in perturbatione ponitur, quam alias: fi-mili modo Sc occulta naturae _{magis fe produnt per}

ve-xationes _{artium,, quam cum curfu fuo- meant« Hinc} na-fcitur _Pbyfica..

Tandem fenfus _{nexusque e vocabulis interpretanda}

eil, quod in libro naturas cum principiorum

indagatio-rie, qua proportionem Sc variam connexionem,

concor-dat Sc Cbeviiam conilituir.

Si _{jam hos tres phasnomenorum Sc experimentorum}

vaftifTimos _{campos confrderamus: fi eorum exiguum}

nu-merurn; qui in illis excolendis fuas impendunt curas : il

denique felecliilimorum inilrumentorum neceifariam fu-pelledlilem ; fagacitatem in excogitändis idoneis

tentami-nibus _{fingularem; patientiam in illis rite inftituendis,} re-petendis Sc vaiiandis fatigari nefciam, teque ac dexreri-tatem Sc adcurationem exquiiitiflimam, tandemque _, quod

in eliciendo vero requiritur, _mäturum perfpicaciilimum»

que Judicium, lenta Philofophias naturalis incrementa

mi-rari definemus.

Praeterea non eil luminis' ficci intelle£lus humanus, ut ait BAGO de VERULAMIO, fed _{recipic a voluntate}

Sc adfeclibus infufionem. _{Quod mavult homo verum}

es-fe , id facile credit. Rejicit itaque difficilia ob

inquiren-di _{impatientiam ; facem experientise propter arrogantiam}

& _faflum, ne mens videatur verfari in rebus

particula-ribus , fenfui fubjedlis ; fobria, quia coar£lant fpem;

paradoxa , propter opinionem vulgi ; aliorum pulcherri

m inventa _propter lividam invidiam _{-x cetera.}

Hi-De _primoråiis

_Chemie.

₃

Hiftoria _{itaque Philofophite naturalis non potefl: non} <qua maximam partem conftarc errorum, figmentorum & _{opinionum fatis , nam in biviis & triviis rariflime ad} veritatcm tendimus breviffima _femita, fed non nifi per

longos circuitus & multas ambages, aliis fere omnibus

fruftra _{pertentatis , eo pervenimus. Aft nihilo minus}

per-quam utilis barum intelle£lus humani deviationum

con-templatio erit, nam hallucinationum caufis> aliorum

ex-emplis probe patentibus, inilruitur mens, ut veluti nau-ta e _{mappis hydrographieis in pelago loca periculofa}

praeternavigare dilcit , ita confpe£hi praecedentium

cur-fuum, errorum fcopulos fyrtesque feliciter queat

effuge-re. Hinc _{quoque elucet qua ratione intelle£tus tenebris}

ereptus yeritatis luce fuerit colluftratus Sc in veram

re-vocatus viam.

Hißoria Chcmia commode difpefcitur in

mythologi-cam, obfcuram Sc certam. Prima _{periodus incunabula}

figmentis idololatrarum confpurcata comple&itur Sc

us-que ad deftrinPtam circa medium feculi VII, per Arabes

Bibliothecam _{Alexandrinam, progreditur. Secunda}

hi-fce _{quidem quisquiliis paullum purgata, nihilo tarnen mi¬}

nus innumeris _{aliegoriis Sc aenigmatibus fuit involuta.}

Tertia _{incipit ad medium faecuii decimi feptimi,} cum ortis focietatihus Sc Academiis _{fcientiarum, quarum} cor-dati fodales _{plurium locorum unitis viribus}

Philofophi-am naturalem Tibi _{propofuerunt excolendam obfervando}

experiendoque Sc fua tentamina in A£iis _ingenue

defcri-bendo. In _{fequentibus primam leviter adumbrabimus,} B. _{L. mitiorem nobis expetentes cenfuram. Si fingula}

momenta _{quantum fatis expenderentur,}

non unum

fuffv-ceret _volumen.

§. II.

Artium chemicarum

_primordia.

VTeritatum concatenata _{feries, quae Seientia jure}

4 De

primordiis

Cbemia.

dit, plurium phaenomenorum crebrius

adcuratiusque

in-ftituta comparatione oritur. Ut igitur talis cognitio

ad-quiratur ,

intelligentia Sc cogitatione ingens

obfervatio-num Sc experimentorum congeries anricipetur _oportet.

Fortuito nonnullae corporum proprietates primo innotu-erunt, neceffitas vero vel lucri commoditatisve defide-rium _{(impulfbres acutiffimo ingenio}

_lange

oculatiores)

earumdem _{applicationibus ufibusque anfam}

_praebuerunr.

Hinc artifices Sc artes, fed non mox ulla genuinae

fci-entke _{veftigia. Plurium fagaci}

_attentione

_fedulaque

inve-ftigatione opus fuit, antequam

humano

ingenio

phaeno»

menorum nexum percipere daretur> eademque

quodam-modo evoluta in formam _{Difciplince redigere.}

Tantum autem abeft, _ut hoc ipfo primorum inven-torum meritis quidquam detra£lum velimus, _ut potius

contendamus, felicifiima eörumdem fuifle ingenia, quem

enim _{fugit temporis locique rationem}

_fimul

_effe

haben-dam, ubi re££e horum metirioporteat honorem. Si

NEW-TONUS, magnus ille

NEWTONUS,

intelle&us

huma-ni _{gloria decusque,}

_qui

_corporum

_mundanorum

_motus

mirando determinavit fucceffu, qui radios lucis

ftupen-do miraculo divifit, ipfumque fere infinitum calculo

fiibjecit, hic Philofophorum heros,

fi inter Lappones

vixiffet, vix arirhmeticam decimalem invenifiet. Et

fub-tiliffimus STAHLIUS, fi ante diluvium exftitifiet, Tu«

balcaini forte dexteritatem non fuperafiet.

Hinc _{quodammodo perlpicitur quo jure}

_remotiflimis

temporibus divinos tribuerint honores

inventoribus, iis

autem, qui in rebus civilibus

merebantur,

heroum

tan-tum diftin£lionem decreverint. Illorum namque benefi-cia ad univerfum genus humanuni Sc per omnia

faecula

pertinere

poflunt,

horum

autem

ad

certas ranrum

fed

es

Sc non ultra paucas _astatcs. Status _quoque

civilis

emen-datio raro fine vi Sc perturbatione procedit3

nobilia

_ve¬ ro

De _{primordiis Chemie. 5}

ro inventa beant & falubres fru&us deferunt _absque

ul-lius _{injuria aut triftiria a).}

Verirares _{cujuslibet Philofophise partis vel} admira-tione _{dignse , Summique Naturae Magiftri extollentes}

fa-pientiam, vel fuo in Republica ufu notandas , verum

e-jusdein pretium conftituunt. Nihilo tarnen minus multi

fcientiarum _{cultores, hac} non contenti commendatione?

in ve:uftate _{temporis, quo inventa quarlibet, aut enixius} tra&ata _{putetur, merita, exquifiverunt fingularia. Et}

fa-teri _{quoque cogor, plerosque , in primis antiquiores}

Chemicos , in eo nimium defudafle, ut difciplinac, cui

addifti fuerunt , artificia maxime fublimia, vix globo

noftro tcrreftri _{juniora evincerent. EIoc propofito} vetu-ftilfima _{perfcrutati funt monumenta,. ubique veftigia adeo} adamatae aetatis _{diligcntifllme conquifivernnty 8c, fi quse} in teftimoniis _{repertis defuerint momenta, conje£turis} 8c ratiocinationibus hiatus _{fupplere conati funt.}

Audia-raus _{paulisper tantae antiquiratis patronos. Scilicet}

indo-le 8c hiiioria _{generis humani haud obfcure elueere}

pu-tant, quod cognitionum 8c fcientiarum femina

patefa-£tionibus _{debeantur, partim Divinis? partim dacmoniacis.} Scripta Divina cum Deo 8c Angelis colloquia pluries

me-morant, immo de Bezaleele _{expreßis verbis dicitur, quod}

fuerit _{impletus Spiritu Domini 8c fapientia ad} confabri-candum ex _{auro, argenro, irre, marmore , gemmis 8c}

diverfitate _{lignorum b). HENOCHUM Patriarcham} tc-ftem adferunt _{primum, qui Egregoros ('EygriyofSff) viris}

8c mulieribus venenorum _{temperamenta, 8c carmina, quae}

noxia _{averruncarent, tradidiffe narrat: itemque}

Hexae-lem, _Principum eorum decimum, gladiorum, rhoracum

8c omnium inftrumentorum bellicorum _confe&ionem;

A ₃

me-fl) Paco dr Vebulamio»

6 De

_primordiis

Chemia.

metallorum etiam terrae, auri argentique tractand'i modos5

ur pulcbra foeminis

videantur

_•

ele£lorum lapidum,

vul-tusque fplendide Sc fpeciofi

faciendi

artem

docuifie

c).

Idem fere-, fide vetuflorum monumentorum, inculcat CLE¬

MENS ALEXANDRINUS d), TERTULLIANUS e) Sc

EUSEBIUS f). De HENOCHO ipfo adferit

EUPOLE-MUS _{apud EUSEBIUM, quod ab Angelis}

_eruditus

_per

MATHUSALEMUM Sc poReros ad ABRAHAMUM

A-ftrologiam transmiferit. Naturas opera a

dsemonibus

ho-minum filiabus, in pretiiim amoris, tradita fuiffe adfeyerat

ZOSIMUS PANQPOLITA, qui prsterea addit primam

eorum de bis artibus traditionem appellatam fuifle xxgoc,

itemque librum illum, Sc hinc

ipfam

artem nomine [a!cc infig nitam g).

Per _{Angelos, qui ab äliis}

_daemones

_{vel egregori}

_vo>

cantur,

cum^BORRICHlO

plerique intelligunt SETHI.,

TUBALCAINIQUE nepotes (filios Dei), proborum

pa-rentum improbos filios _, qui _a patribus reticenda Natu-rae

O Fragm. apud Syncellum. d) Strom,. v.

O De idololorria; de Virgin, veland. & cuitu fbeminarum.

/) Pra?p. Evang. Lib. ix, c. 17 , r8.

g) ®067X8rtv et) _Uqk) yqooQoci^ vj rot ßlßXoi, 00 yvvoc^o"

ri hl rt ^(Xipcvoüv _ysvos, 0 y^roa yuvooi^k. E/uvvifxovsvas xgj\

Eg/ur}f sv reis (pvcixcis, xg/ ^såov ccttccs åoyos (pccveqes x&f

cc-7rox,qv(pos T8T0 s/uvrj/uovevcrsv. Tbto 8v sCpocssv dt d^ocloci xgof Bs'tcci _{yqccCpcc), ort ''hyysKoi s7re&vfjiv]crocv r£v ywctix&v, x&/} xoe-rsX^rovrss hßdPocv dvrccs 7(ccvro6 reo rrjf (putrsoos _{s^ycc, duv}

%0&glV _{7(ß0axe8706VTFS}

_sj-00

_{T8 8$C6V8 SfASlVC&V, CTi 7(C6VTCC T06}

7(0-yyjqoc xepf /uyj^sv _oopeX^vrec rijv

e$$ct£ocv

r&s ocv^^oottxs.

E% xvtoov <po6<TK8criv oi'i cevrxl yqotCpoti, x&j T8S ylyocvrocs

ysys-vJjO-9-«/• h)v 8V CCVTUV V\ _TCQtoTY)

7(06^06^07

_IS 7(8(>) _T8T00V TS%-vcov' sxcoXerocv Je rccuryjv rtjv ßlßXov %'s)goi_' svSsv xc/j v\ rsyyy]

De

_{primordiit Chemie.}

₇

rae _{myfteria edo&i', Cainitidarum mererricum vi£ti}

amori-bus _{intempeftiva garrulitatejmajeftätem fecretorum}

profana-runt, eoque inrcr alia iram in fe acceriderunt Numinis _h). Qiiis crederet mörofos _{Pbiloföpbos inter carbones}

fur-nosque Laboratoriorum maxima aetatis _{parte occlufos, in} amore fcientiae fuce ortum ferio _{quaerere ? All non heic}

fubftiterunt. In fuis _{fcriptis fere ubique ad amatoria}

al-ludunt, _{Regis Philofophici} memorantes _{nuptias, Rete} Vul-cani j aliasque ejusdem farinse locutiones, fenfu, _quem

urgent, explicandas myftico. Ubi illicitos Vencris

Mar-tisque amores operofe defcribit HOIVlERUS, mox

arca-num quoddam Chemicum _{, cupri videlicet ferricnie}

amal-gamatiönem, vivis delineatam coloribus, artis _myftae

detegunt. Auri confe&ionem, quam magnum opus

vo-cant, ubi _{fignificabunt, de} frafta, quod _{mirandum, inter}

conjuges caritate loqüuntur , in conjugali fide forfan _po°

tius vere _{magnum reperfuri.}

Sed hifce diutius non eft inhaerendum. _Dolendum fa-ne _{ingenuarum artium cültöres interdum}

acque ac

igno-rantiftimum _{vulgus, in ludicris , quas deinceps adorant}

,

opinionibus, fibi pläcere , proque his, tamquam pro

a-ris ac focis, dimicare, _{argumenta ubique Sc}

quaerentes & invenientes. Haec _{namqüe eft prtejudieatarum opinionum} vis Sc _{pertinacia , ut qui abripi fe illis patiuntur,}

fuo-i'um non _{numquam ipft errorum fibi confcii hos}

defen-dant, quo tarnen ventatum _{inveftigatori nihil indignius^} deterius" _{nihil, qui enim fincere eam qu&uit, cum}

HO-RATIO _{femper pctit:}

Si _{quid novifti reElius ifiis} Candidus _imperti.

Ceterum _{quidquid certo de primordiis Chemise}

di-ci _{poteft, eo fere redit, ut värias ab eadem}

dependen-tes

s De

primordiis

Chemia♦

tes artes vetuftifllmae efle originis adfirmemus. Divina enim _{fcripta o£lavum ab ALMMO hominem,}

TUBAL-CAINUM, ferri cuprique fabrum & malleatorem

vo-cant _{i). Eumdemque idololatrse Vulcani nomine}

coluis-fe videntur. _Hujus vero peritice nulla jam exftant

do-cumenta , <5c vero eft fimillimum eadem fuifle valde

ru-dia, Chemici faltem titulus, quo a multis decoratur, eo-dem _{jure cuicumque vulgus fabro vel fufori tribueretur.}

Contendunt _{quidem nonnulli ferri aerisque metalla fiugi} formarique nequivifle, nifi ratio antea fuerit cognita,

minerarum _{inveftigandi naturas} , coquencli, purgandi ,

fegregarxdi.

Sed, ii nativa in vicinia Paradifi occurrerunt,

tan-tis _{ambagibus minime opus fuit. Aurum mox ab initio}

mundi memoratur £), 8c tempore ABRAHAMI

deter-minatis _{argenti ponderibus alite res dudum erant} vena-les /). Horum metallorum olim immenfam fuifle in

O-riente _{copiam vetuftiflima luculenter evincunt}

monumen-ta, quae curiofus Tubalcainus forte malleata extendi 6c

in _{igne liquefieri obfervavit; has dein proprietates eum} in aliis _{quaefivifle corporibus 6c tam in ferro, quam}

cu-pro nativis reperiifle veriflmile eft. Ferrum Sibericum

a Do. PALLAS haud ita pridem inveftigarum, 6c

fri-gidum, & modice calefaftum, malleo obedit. Hodie

quidem tale ferrum eft rariflmum, fed nihil impedit,

quo minus prima noftri planetse infantia uberius efle

po-tuerit, poftea labentibus faeculis in ochram corrofum.

Pauca Sacri textus verba nihil certi _{praebent de modo,}

qui igitur conje£luris asgre ftabiliri poteft, quum etiam

maxime _{probabiles lubricas fateri oporteat.}

Sacri _{quoque pande£he NOACHUM, Idololatrarum} for-i) Gen. lv : 12,

f) Gen. xxin: 16.

De

_primordiis

_Chemitf.

₉

forte Bacchurn , ex uvis vinum confecifle m), itemque

turri _{Babylonicae extruendte lateres co£las}

_fuifle

memo-rant _{n), Et} htec fere fola funt Chemicarum artium

vefii-giae usque ad tempora cataclyfmum proxime

fequentia

o). §. III.

Chemise _{veftigia in}

_iEgypto.

Ut ordine _{progrediamur, primum faufta 6c iniqua}

fata _{Philofophiae naturalis generatim adumbrabimus, de¬}

in artes chemicas conlideraturi , tum auctores fpagyrica

fcientia _{celebres, tandemque prarcipua theoriae capita.}

A) jfcgyptum a CHAM1 filio M1ZRAIM

fuifle

oc-cupatam, neminem fugit, immo

vetuftiflimis

temporibus,

ut narrat _PLUTARCHUS, di£Pa _{fuit Ghemia/q, forte a}

CHAMO, filio NOACHI q).

Si, quae temporum injurise reftiterunt, veterum fcri-pta confulimus, multam

fieri

mentionem magni cujusdam, viri invenimus , quem AEgyptii THOYTH , Phoenices

TAAUT, Graset cE^r,v 6c Romani MERCURIUM

vo-carunt, cui litterarum, nec non plerarumque 6c

fcientia-rum 6c artium inventionem tribuerunt. Tefte DIODO¬

RO SICULO, hic apud OSIRIDEM, /Egypti Regem, maxime ante omnes honore _{fuit, eximia ingenii} perfpi-cacitate , in excogitandis iis, quae vitae communi eflent

utilia. Rex, fubditis agricultura, aliisque artibus imbutis,

exteras _petiit regiones, _{ut earum incolas inftrueret 6c} fe-ritate naturali exueret. _{Conjugi, quae ISIS vocabatur,}

in-B terea

wi) Gen. ix: 20, 21. «) Gen. xi: 3.

o) Berosus ennianu» Noachum tnulta natura; arcana adnotaffenar¬

rat» _quae facerdotibus _tantum concredita fuerunt. De ejus _e eoiumnis

Sethi baufta fcientia agit _JosErHus. Antiq. Iihr. 1, c. 3. p) De Ifide & Ofiride c. 5.

IO De

primoråiis

Chemie.

terea _{imperii habenas cefTir, & HERMETEM}

Confilla*

rium dedit r). Hic Columnis, vel, ut aliis piacet, Sy-ringicorum antrorum

parietibus, fcientias

, qua? ante di¬

luviales undas _{viguerunt, infculpfifle fertur, DIODO¬}

RUS _{praeterea duas memorat columnas in urbe Nifa,} quarurn altera OSIRID1 dicata teftabatur, eum

fuilTe

h-lium _{CRONI, Deorum minimi natu, mundi regionts} vi-£tricibus armis _{peragraffe & beneficiis cumulafle, altera}

vero _{infcriptionem} monftravit hujus fenfus: ISIS Jum>

Regina Soror b3 Uxor OSIRIDIS,per THOYTHUM

do-ävinis _{itifiruEla, qua homines Agriculturam docuit, qua Re¬}

gem HORUM gcniiit, qua in Canicula

fulget,

qua

Buba-flurn exßrui curavit: vnie /Egyptus, ubi educnta jui. Alium HERMETEMmonumenta _{loquuntur, qui,II} fides habenda _{AELIANOj1), SESOSTRI regnante vixit,}

fapientbe laude llupendus vir Trismegiftos nominatus.

MANETHOS , fummus idolorum Sacendos

Heliopolita-nus, _Regi fuo PTOLEMiEO Philadelpho _narrat, ab iL-lo , polt cataclysmum in graecam

verfa fuiffe,

hierogly-phicis notis iterum in

libros translata &

in

adytis

tem-plorum repofita, quae in

columnis facra live

trgyptia

lin-gva

fcripferat HERMES primus t).

Urgent nonnulli

per errorem excerpentis

vel

defcribentis,

§k ty\v

gAA/jv/daf

(poovrjv irrepliffe, loco gAAevidl\ quod fcriptionem more

grteco ,

dextrorfum, indicat,

vel

forte re&ius, loco

éts

T'/fv r) Bibi. Hirt. L. i.

s) Var. Hirt. L. xn : c. 4.

r) In libro I. Clironici Eusebu Manethos dicifur 'XjqY](J.ce>Tt(7CC£ Jx.

rvv iv rr\

EuqtccÄixrj

yrj _y.eigevoov ffjXoSv, Is^bij gwat

SixKixrco

]eqoyqct(piy.cis y^oc/upc&o-i icexccquKTrjqtcrfxivciov, £7to T8 7rqoor8

Eqg8> H&j

tg/xyjvev^ei^oov

g.ercc rev KocTuyXvafxcv in rijs- leqccs

£icc~

AéxT8 hs ty\v\ i&evißa, (ßcoyriv yqeifxfjcoiotv UqcyXvCpiKcis, v&j v7rore-Betaöov iv _ßlßXois V7VC T8

Ayu^odoiifxovos

T8 <lsvreq8 'EqfJl8, 7T0&1 t$gs

Js

T8 Teer, iv rols

d^vTots\

roov ieqav

'

Aiyvnrlav..

De primo?

di

is

Chemiea.

ii

rrjv ccXXy\v IvJos (ßoovrjv, vel ctiam eis rrjv ccXXrjv

$td(ßavcv,

nempe

huKewrov

u), quum Grceca lingva non dum fatis nota _{fueric, non tamen impofiibile putetur, nam} dudum

Grseciam _{fubjugaverat & pater , & avus SESOSTRIS.} Eidem _{Regi annis 280 ante natum Chriftum}

MA-NETHOS opus fuum, B//3äov £a,Seoo<;, tribus exceptum voluminibus _infcripfit, quo omnem JEgyptiorum

hifto-riatn _{feientiasque compiexus eft, e columnis in terra}

Se-riadica _{pofitis vel facris libris}

_hauftam.

_Hujus

_{operis jam}

non nifi lacinias reftant x), fed _ex illo JULIUS

AFRI-CANUS , ex AFRICANO excerpfit EVSEBIUS Pam-philus, & ex EVSEBIO SYNCELLUS:

MANETHO-NIS (pva-Muv £7tiT0fXij ufum fuifle DIOGENEM

LAER-TIUM ex ejus _{proemio patet.} Signa hieroglyphica,

quibus uli Tunt iEgyptii,

conftabant fimulacris

corporum naturalium, tam integrorum, quam mutilatorum, nec

non figuris mathematicis.

Hae illsé

forfan litterae fuerunt,

quae ei attribuuntur, potius res, quam

fonos defignantes:

vero faltem perquam fimile videtur has rudiores

antiquio-res efle, & mox videbimus magis artificiofas ferioribus

in-ventis adnumerari, Quidquid üt, feriptura, quam invenifie

perhibetur

HERMES,

quamvis

adhuc rudis & imperfe&a,

efficax fuit inftrumentum, quandoquidem eo usque non nifi

infiitutione, quee verbis coram fit, propagabantur fcientiae, haud aliter ac vulgares omni _{aevo artes,} dein _vero

pluri-um oblervationes facilius colligi fcriptionis _ope,

compa-rari & in ordinem _{redigi potuerunt, primaque} difcipli-narum firma fterni fundamenta.

HERMETEM utrumque cumURSINO & CONRINGIO

B 2

fi-a) Baumgarten in Erl. der Alten Gefch. tom, i: p. II, 4°7 Tef ra Seriidica ibidem terrorn folis vel _{Heliopolitanam,} vi figmficationis in lingua coptica, indlcare afieritur.

Chronogr-i 2 De

primordiis

Chemite.

ficlum credere, "verant _{plura teftimonia. Quamvis}

fi-gmentis cumulavcrint

heroum

res

geflas

vereres, non

tamen ideo ipfas perfonas uti phantomata refpicere licet.

De omni veritate hiftorica a£tum föret, ü edifienfu monu-mentorum, qua modos, res ipfas ncgare liceret. Ceteruni

quinam fuerinr, jam aegre definitur. Haud pauci cum J. C.

KRIEGSMANNO, in primo CANAANUM, CHAMI filium, reperiunty). Alii HENOCHUM cum

KIRCHE-RO, MOSEN cum HUETIO, vel MIZRAIMI

(Mifo-ris) filium cum PHILONE z), immo recentiflimorum nonnulli ABRAHAMUM fubfiituunt _{#), qui teftibus}

JO-SEPHO _{b) , EUPOLEMO & ARTAPANO c), nume.}

rorum & fiderum fcientiam fEgyptiis, harum adhuc

ru-dibus, communicavit , ibidem per 20 annos commorans.

Sciiicet nepotes SETHI fcientes ADAMUM

puaedi-xiffe'univerfalem rerum interitum , unum incendio ,

di-iuvio _{alterum, faffis duabus columnis fua infcripferunt}

inventa, ne periret eorum cognitio. Lapideam in

{uum

tempus duraffe in terra Syria aliorum fide narrat

JOSE-PHUS) qui MANETHONIS fupra allatam narrationem de HERMETE ad SETHUM _{applicafTe haud immerito}

creditur. SANCHUNIATON HERMETEMPhoenicium

dicit, quod fententiae de ABRAHAMO non repugnat.

Alterum HERMETEM, in JOSEPHO ISAACI filio in.

\:eniunt_{quidam recentiorum^),vetuftanamque monumenta} FAUNUM _{(HERMETEM), incidiis}

_fratrum

_{ereptum ad}

Cha-y) De Tabula Smaragdina:.

1) Phii.o Bibi.ius ex Sanchuniatone adfert, quod Misos Taautum

habuerit filium, primorurn in fcribendo elementorum inventorem,

ptiis Thoyth dictum.

<i) Kochs Pharos der CHron.

/;) Ant. L. 11 c. 2.

f) Bvsbbii Prap. ev. ix. c. i7> 18.

De _pri

_moräns

_Chemie.

*3

Chami _{pofteros pervenifie rndicant,}

_apud

_{quos magno}

ha-birus fuit honore, veßibus indutus aureis Sc inftar Dei

celebratus, quum futura poruerir praedicere e).

ERATOSTHENI, qui fub PTOLEM/EO III, e

li-bris facris _{genuinis feriem Regum Thebaicorum}

fi»gu-lari ßudio _{eruebat, primus eft MENES, forte} MIZRA-IM CHAMI fiiius Sc alias OS1R1S vocatus. Dein

fe-quuntur fratres ATHOTES I & II, quorum polterior

MANETHONIS TOSORTHRUS, litterarum variarum«

que artium inventis inclytus. Heic

HERMETEM

I, ni

fällor, reperimus. Ordine trigefimus quintus,

SIPHOAS

vel MEMNON, expreßis verbis HERMETIS

cognomi-ne infignitus _narratur. Hic HERODOTOI& DIODORO

PROTEUS audit, MANETHONI AMENEPHTHES

Sc forte HOMERO _{AGAMEMNON, porentia non mi¬}

nus _{, quam artificiorum} miraculis ßupendus. Nonne

i-gitur HERMES

II?

Plura

diverfaque

nomina magnam

pariunt in Hiftoria ^Egyptia

confufionem

Sc difficulta-tem, immo quivis Rex, myfteriis iniriatus facerdoturn,

novum recipiebat _cognomen.

Ceterum a CICERONE SESOSTRIS, MERCURII

eognomine ob fapientiam

decoratur, Sc

a

nonnullis

i-dem ac CADMUS creditur, qui litteras ab Hebrseis

ac-ceptas primus ZEgyptios, Phcenicios & Graecos docuit. Si ita fe res habet, uti C.W. BEYER _{magno argumen¬} torum _apparatu demonftrare _conatur, haud difficulter

perfpicitur litteras HERMETI I tributas vix nili res

in-dicafle, adeoque fecundus ejusdem adnotata lignis

fono-rum, quae hodie proprie litterse appellantur, propofuifle

videtur.

Ut pateat quomodo haec ßngula cohaereant, e tabula

BEYERI _{Chronologica fequentia momenta}

_addere

li-B 3 ceat.

14 De

primordiis Chcm'ne.

cear, Diluvium ponit _{anno ante} Chriftum _natum

22893 CHAMI in YEgyptum adventum & initium regi-minis Deorum 21883 ABRAHAMI adventum 1922; CHAMI mortem, finem regiminis Deorum & MENEM

Regem 1857; THOYTHUM II Regem 17363

JOSE-PHI adventum 17293 SESOSTIN Regem 987 Sc

SIPHO-AM _{889 /)• Sed hifce diutius inhserere} non juvat,quce

vix, ac ne vix quidem, in ranta monumentorum

penu-ria, ad liquidum perduci pofTunt.

Hi HERMETES _{quicumque demum fuerint,}

homi-nes fui «vi do£lrina Sc _{lagacitate multum fuperaffe vi*}

dentur , quibus HEgyptii initia debent fuac, longe

late-que decantatse fapienti«, immo omnium

fapientillimos JE'

gyptios dicit

HERODOTUS.

Notitias

praecipuas

ferva-bant _{Sacerdotes, quorum DIODORI aevo tria erant}

col-legia , Heliopolitanum, Memphiticum Sc Tebaicum.

Heic

fcienti« florebant, diverf« , a diverfis membris cult« g),

Ted follicite easdem occultarunt, nec ad fublimiores

ad-milli fuerunt, nifi optime explorati Hierophantes, Sc

Reges, qui etiam interdum e

Sacerdotali ordine

elige-bantur h). Arcana fua ad multos manare nolebant, Sc

poena adficiebantur , qui in vulgus

prodiderat.

Litter«,

qu« Yacr« vocabanrur, iis folis cognit« erant, a

paren-ribus _{privatim accept« /). Populum fabulis pafcebant ,}

fed _{ipfi Pub nominibus Deorum philofophabantur k).}

Jam, num h«c myfteria corporum intimam naturam fpe»

£Iaverint, _disquiratur oportet.

Eorum de rebus Divinis _{dogmata praecipua}

«ni-gmatibus Sc fymbolis allegoricis

fuiffe involuta

,

dubio

ca-/) Baumgarten 1. c. Cütalogum Ératosthenis fervavit Syncellus,

g) L. iv.

h) PLUTARCHUS de Ifide.

i) Ci.Emens Alex. Str. L. t. *)aOrioenes contra Celsum L. i.

De

_primordiis

_Chemie?.

caret, aft, ut fingula inirio qualitatibus phyficis, _{ab ipfa}

Philofophiae naturalis medulla hauftis, ortum debeant,

non ideo _{fequitur, quamvis} forte poftea fenlim

praevalue-riiit res altioris indaginis, minus _in fenfus cadentes. _At«

lanticae miramur _{au£torem, cujus uberum ingenium} infu-lam Piatonis _{flupendo eruditionis} apparatu in

feptemtri-onem transtulit, fed haud minus moliuntur _{opus, qui}

M-gyptiorum Graecorumque mythologicas fabulas , non

ni-li fummum _{magifterium, auri nempe argentique} con-fe&ionem , fenfu myftico refpicere autumant. Gerte,

qui haec perlegit tentamina, miro plurium momentorum,

etiam _{minimorum, confenfu obilupefcet/). Limites}

no-bis _{praefcripti heic rigorofum examen non permittunt.}

PL1NIUS obelifcos _{aegyptios, in circo magno &} campo Martio ftatutos, memorans addit: infcripti ambo

verum natura _{interpratationem JEgyptiorum Pbilofopbta} con-tinent. Nonnullae loco _{Philofophice legunt opera Pbilojophia.}

Queecunque approbetur le£lio , fenfus fere idem elicitur,

qui. ex ejus fententia fignis hieroglyphicis naturalem in

illis _{proponi Philofopbiam innuit m).}

Plura in _{fequentibus occurrunt teftimonia,} qui-bus _conftant, receptam fuiffe opinionem de dogmatibus

phyficis per fymbola illa cxprelfis. Quum peregrinorum

nemo eadem _{legere Sc certo explicare potuerit, vix}

am-plius concludere licet. Praeeunte tarnen JULIO

FIRMI-CO MATERNO _{»), faeculi IV fcriptore, plures}

etiam-num _{contendunt, artem facerdotalem vel Difciplinam}

Sacram Sc _{Divinam, ut vocabatur, praecipue Magra Sc}

AI-/) Conf. Borrichu varia _{fcripta: Toiiii coelum cliemicum &} fapien-tia infaniens , nec non in(tar omnium D. Pernety, qni _nnpcr in lihro,

qui infciibitur: Fahles _{Egyptiennes, Sc gi ecques devoilées, dedifa opera} hane irareriem trattar,

r») L. xxxvi: 9.

i6 De

prmordiis

Chemie.

Alchetnice icientiis conftirifTe o). Per Magiam heic non intelligent Doemoniacam illam

& illicitam,

quam

etiam

temporibus MOSIS viguifTe norum efl/>), fed

naturalem,

quae qualitatibus corporum particularibus miracula

effi-cit, quarumque operandi modi maxime occulti Sympa-thiae vel _{Antipathise nominibus vulgo infigniri folent.} Hinc Medicinarn _{Magicam, hermeticam vel}

philofophi-camab_{empirica, folis obfervationibus innixam, diftingvunr,}

prior namque fimul caufasj morborum notitiamque cor¬

porum Sc medicarnentorum fublimiorem in

fubfidium

vo-cat, quam ISOCRATES exrollit, iEgyptiis in omnibus

artibus _{principatum tribuens q). Eorum peritiam}

_plures

au£tores _{magnopere laudant r), fateri tarnen oportet,}

quod multa eorum remedia vanas

fapiant praeftigias.

Ita

Rex NECHEPSUS, 630 circiter annos ante orbem re-demtum, jafpide viridi in formum draconis radiati

ex-fculpto Sc externe ad pylorum applicato,

ventriculum

roborari _{feripfit, tefte GALENO. Nonne heic veftigia} Amuletorum Sc Talistnannor um?

Hsec _{iEgyptiorum fapientia}

_{fub omnibus regiminis}

vieiffitudinibus, fub Regibus aegyptiis, fub jugo

Perfa-rum, Babyloniorum, Graecorum Sc Romanorum,

quam-vis non _{aequaliier floruerit,} farta _tarnen te&aque manlit

usque ad devaftationem Alexandriae per Arabes.

PTO-LEMiEUS SOTER, Bibliothecam _{collegerat in} Bry-chione, quee cura fueeeiforis, PHILADELPHI, ioooco

Volumina continebat Sc fenlim ad 400000 augebatur,

qui-bus adeo _{oppleta fuit, ut novum atrium in Serapeo} in-ftruere necelfarium eflet , quotidie advenientibus

capien-dis 0) Schröder 1» c.

p) Ex. vii & vin.

q) In laudibus Bufir. Conf. Ceisus L. xxvi, c, 2, 3, 4, & Are*

iejus in Apol.

De

_primordiis

_Chemie.

₁₇

dis idoneum, Haec filia intra _{paucos annos numerum}

300,000 voluminum attingebat, Prior

colle£tio

Brychio-nica in hello cum _{JULIO CAESARE} fortuito in

cine-res _{redigebarur , Serapica vcro continue}

increlcebat, &,

capta anno 642 ALEXANDRIA, ultra 700C00

volumina

in finu forebat. A duce AMRI EBNOL-AS JOHAN¬

NES PHILOPONUS _{Philofophus hujus Bibliothecae}

par-tem fibi _{expetiit, fed precibus} ejus _annuere minime

au-fus _{eft, veniam} tarnen OMARIS, Califi fecundi,

qutere-bat, qui h^c fcripta parcenda negabat, quippe quae inu*

tilia, fi eorum dogmata Alcorano congruant, noxia

ve-ro, fi cum illo diffentiant s). Hoc fulmine periit, in

irreparabile damnum, priftini Orbis cognitionum maxi¬

mus thefaurus, _{nam per} fex menfes & ultra Codices hi

manufcripti adhibiti fuerunt ad

calefacienda

balnea,

quo-rum in hac urbe erant _4000.

CAMBYSES _{quidem libros facros abftulit, fed aut} nonnullos occultarunt, aut dein recuperarunt, aut e mo-numenris irerum novos compofuerunt Sacerdotes, _nam

& _{HERODOTUS, & DIODORUS, &}

ERATOSTHE-NES _{plures viderunt, ultimusque genuinos a falfis}

di-ftinxit. Fieri tarnen poteft, quod hiftorici minus

fue-rint _{quaefiti, & alio quoque modo fcripti videntur, quum}

eosdem _{legere potuerit ERATOSTHENES.}

Ingenue fateamur oportet, quae jam

attulimus

tefti-monia, extra dubitationis aleam non efie pofita, praefer-tim quae de remotiffimis agunt temporibus. Si enim

perpendamus nonnulla agere de rebus, quae XV vel XX faeculis _{fcriptorum setatem praecefierunt, & ab exteris}

effe _{coniignata: fi confideremus horum temporum}

fcri-bendi _{docendique rationem aenigmaticam : fi denique}

fcripturae incommoda, narrationum vicilfitudines, &

co-C

Ig De yrim or

dih

Ch

erntet.

dicum, qui exftare potuerunt manufcriptorum

vitia

muta-tionesque ponderemus, fernpuli incidunt bene

multi. Non¬

nulli unius tantum MERCURII mentionem faciunt,. alii

binos _{loquuntur, ABULPHARAGIUS tres,,}

LACTAN-TiUS quatuor Sc CICERO quinque in feenam

producit.

Si _{igitur ne quidem de ninnero conveniunt,;}

_quomodo

cujiisvis rernpus Sc mersta erunt certo

definienda?

Jam

itaque ad iEgyptiorum artificia, quae

forte

uberiorem

lu-cem fpargenr»

D) DIODORUS SICULUS, qui JE<?yptum

vide-rat, JULIO Sc OCTAVIO Augullis, ideoque dum

ar-tes in Romano orbe _proefertim liorebant, nibilo minus

ingenuus fatetur, eas apud iEgyptios

admodum

fuifle

ex-cultas, Sc ad fummum perduefas. Ovis non

ineubant

a-ves,, dicit fed ipfi ingenio Sc naturali arte ex

ovis

prae¬

ter ceterorum confvetudinem edueunt foetus, cetera t)» Sed heic eas tantum examinemus, quae in Higypto

vi-o-uerunt, Sc chemicis innituntur cognitionibus. De his

minus forte _{fufpe&a funt teftimonia, Immo varia in} hunc _{usque diem eis occurrunt* qui in illa regione}

pe-regrinantur.

Eorum Pbnrmncia tota fere _{expreflionibtisy} infufis,

eoctionibus Sc mifturis conftitifle videtu r, _Cyperum

Pa-pyrum in cinerem combuflifle Sc caufticorum loco ulos, DiOSCORIDES Sc PL1NIUS narrant _{u)► Cypheos}

com-politionem ex myrrha, cinnamomo, terebinthina, fpica,

Cypero, Junipero Sc Bdellio confe£lam, Sacerdoribus

iEgyptiis adferibit GALENUS x), cujus quidem illi

fuf-fimento, ut Diis _{aeeepto, utebantur, fed admiftum}

quo-que hoc Pharmacum antidotis Sc utile fufpiriofis fuifle

difeimus e DIOSCORIDE _{Compontionem Hei}

mo-nis t) Libr» ii» «). H» N1. xxiv; ir»

De

_primoråns

_Cbemice.

nis Sacri Scribae, quse etiam ISIS vocabatur, GALENUS

<ex _{adytis rempli Vulcani profe£tam} affcrit a). Hsec _prae¬ ter _{terebinthinam, fqamam aerisrubri, aeruginem rafanq}

falem ammoniacum, alarnen uft.um, _aliaque recipiebat.

Varia habuerunt _{emplaftra, quaelithargyrium, aes uftum.s} diphryges, mify, fory, fpuma argenti, .aliaque metallica

ingredicbantur , ante HiPPOCRATIS tempora nota.

Hxc _{aliaque teftimonia, fublimiorem licet;.non fapiant}

Pharmaciam, interim tarnen _{veitigia artis haud}

iper-nenda _produnt

Litburgicas floruifle artes, luculenter monftrant Hu¬

pendae molis e lapidibus quadratis Pyramidcs, quae inter mundi miracula fuerunt _{relatae, Sc huc usque edacistem¬}

poris eluferunt vim, tot marmora, ftatuae, obelifci,

de-fubra,

quibus plenus HERODO TUS , DIODORUS *

STRABO, PLINIUS Sc _{MARCELLINUS, plena}

hodie-que urbs Roma. Potitfimam antiquillimamqiie palaeüram.

AiSxgyoov, Panopolin fuiffe verifimile videtur. Ejus

men-tionem facit STRABO /7), Sc eam fine dubio frequen-tarunt Graeci Statuarii illuftres. Vetuftiilimis _quoque

temporibus laterss coquerimt b), Alabaßriten ad vaja

un-gventaria cavarunt c) Sc e granlte., Pyrrhopoecilo

vete-rum, medicis ufibus viortaria confecerunt dFueruat tarnen Sc alia mortaria e marmore _{nigro e).}

Circa _{Memphim falemeommunem lacu extra&um fu¬}

iffe indicat PLINIUS _/), nitrum autem ad Naucratim

Sc _{Memphim. Ultra Momemphim duas quoque nirri}

fodinas commemorat STRABO. Nitrum _iLgyptiacum*

C 2

nar-z) Comp. med. L, v. c. I. «) Geogr. xvn.

b) Ex. v: 5. e) Plinius L,xxxvi, c. §»

d) DioscoRinms L. r. c. 102.

e) Plinius xxxvi : 17; Strabo X. xvn.

/) L. xxxi.c. 7. Quo; in eodem _{capite de flore Salis dieit florn iå«} Ks ammoniaci innuere _videutur.j

20 De prim_ordiis

Cbemirf,

narranre PLINIO g)> fufcum lapidiofumque fuir, fa£tum

eodem pene modo quo fal, nifi quod Salinis mare, ni-trariis autem Nilum infudcrint: excedente Nilo

ficca-banrur, decedente madebant fucco nitri 40 diebus

con-tinuis: fi imbres adfuerint, minus de flumine addebanr, ftatimque ur denfari eld coeprum , rapiebatur, ne

refol-veretur in nitrariis: Tic quoque olei natura inrervenir,ad fcabiem animalium ucilis : ipfum conditum in acervis du-rat: in nirro _{optimum, quod tenuiffirnum, & ideo}

fpu-ma melior , ad inficiendas tamen purpuras tin&urasque

omnes fordidum utile: Memphiricum deterius lapidefcit,

tinde multi tumuli faxei, ex quibus vafa feceruut, nec

non _frequénter liquatum _cum Sulpbure, _coquentes in

carbonibus : aphronitrum Aigyptium in vaiis picatis

ad-ferebatur, ne liquefceret: adulterabatur nitrum calce ,

quod deprehendebatur guftu: fincerum facile

refolveba-tur, adulteratum pungebat: calce adfperfum reddebat o-dorem vehementem: urebatur in relta opertum ne

exul-taret, alias igne non exfiliens : calceamenta confumebat:

cetera , quibus conftare videtur, quod eorum nitrum

fu-erit alkali minerale, qua partem caufticum , & alkali

vo-latili nitrato contaminatum. Ahmen _{«/Egyptium laudat} PL1NIUS _{/;), & DINON apud ATHENÄUM]akm} am-moniacum in PexTiam ex _{iEgypro miflum fuifle autumatz).}

Olea _{prteparaverunt e carnoMmis olivis,}

Rapha-no,.Gramine, Sefamo, Urtica, ceteris k). Et Mumia,

quae huc usque integrae inveniuntur, confummatiffima

pol-lin£turae _{praebent fpecimina. ./Ethiopes olim caåavera vi¬}

tro _{rircumfudijfe} memorant HERODOTUS /) & DIODO¬ RUS SICULUS _{1»), quod de Succino explicandum} ur-get e) L. xxxx. c, 10. i) Dipnof. L» 11, c. 29. 0 Thalia, b) L. xxxv. g. 15:. k) Plinxus xv: 7; xi.x : f. m) L. xv.

De

_primoråiis

_Chemie.

21

get GESNERUS »). Qiiod de lampadibus

inexflingvi-bilibus _{narratur, fi} non fabulis adnumerandum, teile ara-bico _{aucFore, filis amianthi & rivulis bituminis, quibus}

ha* _{regiones abundant, prceftitum videtur.}

Locum indicat DIODORUS, _{magnis abundanrem}

auri-fodinis, ubi aliquot myriades hominum, compedibus

jun£lo-rum Iaborarunr,inThebaidevero aurarias aerariasque

offici-nas laudat _{c). Notatuperquam digna eft defcriptio Sc}

ope-rationum, Sc minerae in confiniis Arabiae , quam

remotis-fimis _{temporibus a regibus inventam dicit. Nigrum} fo-lum albas habuit marmoris venas: minera urendo _fragilis reddita _{efFringebatur, in minora fruftula dividebatur, in} molis _{pulverabatur, in piano inclinato lotione terreftre}

feparabatur, tandem refiduum additis plumbi, falis,

ftan-ni Sc furfuris determinatis _{dofibus, in crucibulis} occlu-fis per $ ny&emera igni expofitum , obryzum praebuit

aurum fine ullis fcoriis. Videmus _{igitur heic varia}

arti-tincia, quae etiamnum in fubfidiurh vocantnr.

Anubin in _{urgenteis vafis pinxevunt, non caelaruntp),}

Sc memoria? _prodit

_HELIODÖRUS

_CHARICLEAS

(fi-liae _{prophetae -/Egyptii) ad pedus fuiffe Jerpentes aureos,}

celore _caralecs, aurum enim arte _{denigrabatur, ut} afperi-tatem Sc varietatem _{fqvamae nigrum fulvo mixtum,} ex-hiberet _{g), unde patere videtur Encaufticen metallicam}

iis _{temporibus non fuiffe ignoram. Vitrum nigerrimi}

coloris, aliquando Sc translucidi, obßdiannm di£tum ad

fi-militudinem _{ejus, quod invenir OBSIDIUS in ^thiopia,} confecerunt _{r). Calices auro nobiliores} , infigne

artifi-dum _{hyalurgicum produnt, de quibus ADRIANUS Im¬}

perator, Alexandrise degens, ita fcribit SERVIANO

con-fuli, calices tibi _Allajfontes verficolores transmifi, quos

C ₃

mi-») Att. Goetting tom. 11.

p) Piinius L. xxxm: 9.

r) Plinjus xxxvi: 26,

o) Lib. in.

22 De

fri

_mor

diis

Chemitf.

mihi Sacerdos templi obtulit, tibi Sc Sorori mene fpecia-, liter dedicatos, quos tu velim feflis diebus conviviis ad-hibeas _{s). His addantur} , quae de vitro fmaragdos menti•

ente _{aptid eos exllant teftimonia. PLINIUS}

jfuo

_tempo¬

re in labyrintho _aegyptiaco Colosjeum Serapin

Smarugdi-num, IX cubitorum, i'uperftitem memorat, Sc

THEO-PHRASTUS obelifcum in delubro Jovis e IV

Smarag-dis, XL cubitorum longitudine, Sc latitudine

inpartelV,

in _{parte duorum t). Haec aegyptios Smaragdos feliciter} imitatos fuilFe evincere videhtur, nam tantae rholis nati-vi nati-vix ac ne vix _quidem reperiuntur. Cyanus acgypria

parabatur arte, tefte

THEOPHRASTO,

& in gloriain

Regis cujusdam adfcribitur, qui eam primus tinxit u) :

num cobalto? Fiebat etiam, ut afferit PLINIUS, toturn ruhens vitrum non transluccns , haematinon tappellatum,

Sc _{album, Sc murrbinum,} aur hyacinthos faphirosque

imi-tatum & omnibus aliis coloribus _x), immo _{gemmas Ve¬} ras a faliis _{aegre difcerni adfirmat j).}

Praeter vina in _{iEgypto prseparata^ potum etiam ex} hordeo confecerunt, odoris Sc faporis jucunditate vino

non mulrum cedentem, _quem zytbum vocabant Sc ab

O-SIRIDE inventum _{perhibebant a). Eorum acetum ut}

o-ptimum extollitur a CHRYSIPPO apud

ATHENiE-UM, Sc tantae fuit afperitatis, ut maximum

CLEOPA-TRiE unionem in tabem fubito refolveret a).

In Chromaticis _{egregia ediderunt fpecimina. Minium}

nativum _{noverunt, quaeque refert PLINIUS notatu funt}

digniilima: pingunt, ait, vefles in JEgypto, inter pauca

mirabiIi _{genere, Candida vela paßquam attrivere, illinentes}

non coloribus, Jed colorem_{forbentibusi medicamentis: hoc cum}

fece-tt) De lapidibus 98. y) Libr. xxxvi i 12» a) Plinius ix : 35. s) E libno Phlegontis. t) H, N xxxvn: 5» x) Libr,xxxvi: 26.

De

_{primordiis Chemie.}

fecere, non aPparet in velis /fed in cortinam pigmenti jer»

ventis _{merfa poß mamentum extrahuntur pi&a. Mirumque?}

cum _{fit itnus in cortina colnr, ex illo alius atque' alius fit in}

vefie, accipientis medicamenti qualitate mutatus: nee poßea üblui _{potefi b).. Heic pidtura. panni, bornbyeini haud} ob-feure indicatur»

Allata reftimonia fufficiant. Sint borurn nonnulla minus _{adeurata, fint quaedam jufto etiam ampliora in»} terim tarnen nihil _{impedit r quo minus ex iis}

concluda-mus, _plurimas artes chemicas apudiTgyptios, fi

nonin-ventas, fairem feÜGiter culras fuilfe. lmmo, fi fides

ha-benda _{ZOSIMO, diftillationes non ignoraverunr, varios} enim hifee _{infervientes apparatus & deferibir,. &,}

rudi-ore licet manu

, depingit. De ortu picis ita habet

PLI-NIUS: _{Lignum (reda) concifum furnis undtque ignt extra} circumdato9 fervet i primus fudor aqua modo fiuit canali :

hoc in _{fyria cedriim vocatur, cui tant,7 vir eß ,, ut in}

JE-gypto corpora hominum dejun&orum eo perfufa fervenfur„

Sequens liquorjam crafjior picemfundit c). Sed hoc etiam

de deftillatione _{per defeenfum explicari potelE}

Quomo-do e _{pice oleum obtinearur piernum, alibi deferibir d)r}

vellera nempe dum coquirur fuper halituirr expanduntur

& dein _{exprimunrur. En maxime rudern deftillationeiru} Num %^v(T07roit}(riv calluerint veruftiora rericent

monu-menta. Sunt, qui immenlis ZEgyptiorum opibus diviri-isque hoc innui contendunt* Tot ingentes pyramides %

obelifei, coloffi, horti urbesque penfiles, fepulcra^

laby-rinthi, fyringes fubrerranei, cetera vere herculea ope¬

ra , quae heic olirn reperiebantur, & quorum adhuc pars

reft'at, incredibiles _{poffulaverunr fumptus.}

SESOSTRIS navem cedrinam, auro obdudtam:

cir-culum aureum _{365; cubirorum in fafligio fepulcri OSY*}

MAN-b) L. xxxv: il,

d} L. xv; 7,

24 De

primordiis

Chemice.

MANDUiE eminentem: OSIRIDIS cevo flatuas, immo inteo-ra templa e folido auro memorat DIODORUS

SI-CULUS, quamvis veras hafce relationes fpondere vix

audeamus. Quidquid fit, ftupendae eorum fuerunt

tlivi-tise> Sc nihilo minus HERMETIS tempore nullae fodina?,

quaeque poftea

effra&ae, impcnfarum gravium,

modici

emolumenti Sc laboris fuerunt miferandi, adeo ut non-nulli exiftiment in fodinis tantum colorem praetextumque

thefauris, diflimulationis arte, quaefivifle ^Egyptiorum

Reges. Memphis

templum

Vulcano dicatum

fuifle

nar-rat°HERODOTUS,

narrat quoque DIODORUS, qui addit illi inventionem tribui omnis illius circa ferrum Sc

aes, Sc aurum, & argentum, operationis, omniumque

ceterorum , quae ignis a&ionem recipiunt & omnes

i-gnis

ufus

e).

Immo

fub

nomine

Vulcani

ipfum ignem

coluerunt, quippe qui ex eorum fententia Sc ad corpora generanda, Sc

eadem perficienda maximum

confert

f).

Heic nobiliflimam fuifle Chemiae palaeftram adfeverat

ZO-SYMUS _{Panopolita Sc idem quoque inculcat SYNESIUS.} CEDRENUS laeeulo XI luculentius quaeftionem adfirmat,

ira enim ille habet: FAUNUS, alioquin HERMES dittus^

rS %pv(T8 tvv (ßvaiv

(alii Codices dicunt

rrv

7rolv}(riv)

e£h-gev h

fJtercchXavg).

Aft

haec

omnia,

me

quidem judice

,

ygwoTtolwiv

iEgyptios

in poteftate

habuifle

nondum

pro-bant, nam quotidiana edocemur experientia, induftria

di-tari _{respublicas, quamvis di&am omnino ignorent artem.}

Ceterum _{prifcis temporibus in illa plaga mundi} immen-fae auri nativi divitiae delituerunt, quae vel in proprio territorio erutae, vel e vicinia commerciis armisve

im-portatae, gazam auxerunt.

Peculiaris haec mania _{praefertim afaeculo IV}

univer-fos

e) B bl. Hirt. 1. v; i. x. c, 13. f) Ibid. L, II. c» 2. g) Hill. Comp.

/

De _{priju ordiis}

_Chemie.

25

fos <& _{fingtilos chemiae dicatos corripuit. 'Scilicet auro} du dum omnia erant _{venalia, hinc chemici, qui plures}

corporum cognofcebant adfeftiones, quam

ulli alii,

no-vaque quotidie inter fuas manus progigni videbant

mira-cuia, unanimi quafi confpiratione in id incumbere

coe-perunr, .ut arte cariftimum conficerent

metallum,

lucri

prcecipue cupidine, forte etiam yanitate Sc arrogantia al-lédti, Metallicas fubftantias arte varias induere fpecies

probe fciebant, quidni indolem etiam

perfeftiftimam

ar«

xificiis _{aliquando idoneis fe confecuturos autumarent?} Problema hocce difficile licet _appareret, nemo ta¬

rnen infolubile adhuc evicerat , Sc, ,fi quod res eft,

di-cendum, ne nodris quidem evinci illud potuit

tempori-bus. Non _{igitur fine omni fpe innumeris fere modis ,}

ut metam propofitara attingerent, _tentarunt. Infelici _ta^ men ömme eos in hac defudafte arena manifeftum _{eft, non}

modo , quod fuceflibus caruerint pertinaces licet conatus,

-labores & _{impenfie, fed etiam, quod noxia dufti}

verti-gine cogitariones, a Candida 8c fana pbftofophia omnino

■alienas , fovere coeperint. Speratum lucrum impulit, ut

omne dudium _{perpetuasque curas} huic particulari

pio-blemati foivendo _{impenderent, unde fi quis umquam}

voti _{compos avidi x^aonoinrä potius, quam gnari che¬} mici fine dubio _{promeruiflet titulum. Sordida svaritia,}

&. livida iode oriens invidia, taciturnitatem injunxerunt

ridiculam , & licet vix ulla tenerent myfteria,,magno,

ut _{voeabanr, operi perficiendo idonea , interim tamen}

ar-tern , quam fibivindicabant, defcripturi, omnia

abftxu-fiftimis _{hieroglyphicisque Sc fignis Sc locutionibus}

, adeo

implicabant, ut non tantum nulli facrarium aperiretur ,

feil etiam duriftimo involucro crafla haud ra ro

abfcon-deretur _{ignorantia. Multi hane artem in tabula}

HERME-TIS, alii in aurea HOMER1 catena _{delitefcentem,}

non-jiulli _{majori adhuc fpeeie in aureo Argonautarum}

velie-D re

l5 De

primordiis

Chemie,

re defcriptam credunr. JOHANNES nempe

Antiochen-fis, HERACLIO imperante vivens, &

poft

eum

SVI¬

DAS , exprelfis verbis in hoc vcllere ottoos

$e7 a«

Xfvacv

iqyotae&cti

yeyfocpjutvov

<>utumant.

Prseterea

notum e(t veteres, non tantum pellium nomine libros intellexis-fe, fed eriam PLUTARCHUS teftatur, ducenta librorum

millia , quee AN LONiUS CLEOPATRA

olim donavir,

ATTALORUM Pergami Regum mufeis erepta,

hoedi-nis in _{pellibus f}

_iffe

_{exarata Qua vero via}

_in

_Colchidem

pervenerit magni

operis cognino

nobis

quoque

explicant

arris Mylfe. Scilicet narrat STRABO SESOSTRIN non

tantum ^Erhiopiam, Troglodyticam & Arabiam,

fed

et-iam univerfam Afiam pervafilfe templisque

inftruxiffe />).

Hinc _{antiquiora Chemiae apud Chinenfes}

_veftigia

deri¬

vatet, & ulterius ex HERODOTO, DIODORO

SICU-LO, STRABONE & MARCELLINO, Colchos

exer-citus _{reliquias fuiffe adftruunt. Materiam nempe ma¬} gni operis,

cinnabarim

invenerunt

& ideo heic fedes

fi-gere decreverunt,

pofteaque,

narrante

PLINIQ,

terram

virginem na£ti plurimum argenti & auri elicuerunr, immo

divitiis , cameris, trabibus , columnis & paraftatis aureis

argenteisque

ipfum fuperbum SFSOSTRIN

vicerunt

i).

Novorum vero incolarum Duces, facris dEgyptiorum

in-itiati , a natali folo avulfi paulatim (ilentium, fecreto

chemico debitum, contra mores Sacerdotum _iEgyptiorum

dedidicerunt & in arietis vellere arcanum patefecerunt, cujus garrulitatis eos nimis

fero

poeniruifle condar, dum

flr.eci _{raptores hac alletli expeditionem argonauticam}

fufceperunr. Haec omnia licet pulcre

confpirent,

veri-tatem tarnen _quaerenti effitum STRABONIS obdar;

ille enirn Iberos, Colchis vicinos , alveolis perforatis ac velleribus lanolis, aurum a torrentibus delatum,

excepis-fe,

De

_{primordiir Chemie.}

fe, Sc hinc aurei velleris fabulam _{exftitifle, teftatur.}

E-vanelcit _{igitur, vel fairemvaldefufpe£taredditur fidta artis}

anriquitas. Ceterum quamvis x^vaov wcieiv vel

e^yoc{s-sai vi vocum auri e £üis _{principiis conte£llonem}

iigni-fi.are _{poliit, mulris tarnen in locis nihil aliud indicat}

a-pud Scriptores, quam hujus metalli e fuis mineris eli«

quationcin. Ita etiam in _{lingva latina} Aurifex vocatur , qui ex auro vafa aliamve fupelle&ilem perficit: oleum

facere nihil aliud _{innuit, quam ejusdem expreiiionem,Sc} fic porro. Si fides habenda SVIDiE, faeculo terrio

mul-ta huc _{pertinentia monumenta igne perierunt k). Idem}

ante illum 600 annis memoria: _{prodidit PAULUS}

ORO-SIUS, Sacerdos _{Hifpanus /). Scilicet DIOCLETIANUS}

iEgyptios crudeliter tra&affe narratur, quod adverius

i-pfum rebellaflent, libros eorum de auri _{argentique che««}

mia _{combusfxfle, ne ex ea arte amplius divitias} collige-rent, iisque in pofterum confiii Romanis adverfarentur.

Hujus relationis fidem in medio relinquimus, id vero

adferere _{audemus, quod xr^eict, primo quamlibet de}

cor-poribus cognitionem denotans, poliea auri _argentique

confeftionem _{cceperit fignificare, quae etiam •notfaews,} artis Sacras Sc divinae nomina fortita _{fuit, tandemque} ftulta _{arrogantia Alchemia di£ta, quali kolt ifo%nv}

che-mia, _{Apud JULIUM FIRMICUM MATERNUM, fae¬}

culo IV viventem , primum occurrit vocabulum Alche¬

mia, idque uti notiflimum. Ejus verba _Aftrologicam

in-faniam foventia ita fonant: _{fi fuerit domus Mermrii,} da-bit _{aftronomiam * fi veneris, car.tilenas Utitiam}

; fi Mar-tis, opus armorum inßrumentorum; _{fi Jnvis, divinum} cultum _{Jcientiamque in lege ; ß Saturni, fctentiam}

/liehe-mix _m). Parce _{quoque poftea reperitur usque ad}

ftreu-lum _{IX, tum frequentiflime adhiberi}

coeptum. Interea

D 2

no-k) Lexic. _{lj Hilt. L, vii, c, 16,}

t)e

_primordiis

_Qhemicev

mrafu digrium eft, quod tam in loco

SVIDiE

nuper'ät-]aro, quam in

praecederitibusJOHANNIS

ANTIOCHEN'-SIS & CBÖRENI, non adhibeatur vocäbulum Alchemiae,

fed tantum iHud %yfA?lcts, quorurn tarnen fignificatio he¬

rum au&orum temporibus fuit valde diverfa.

C) Jam inodum confideremus, quo

aptid

JEgyptios

tyadata fuit Jcieutia noftra. PROCLUS

LYCIUS

A£gy-ptios laudat,

quod inv'en-ta

fervent

in

eolumnis »),-

im»

mo quodvis _novum invertrum, _a

communi

Sacérdotum

confedu _{probatum, tempii iapidibus fuific}

_infculprum

,

omiffo Au&oris nomine, adteverant GALENUS o), &

JAMBLtCHUS

p).

Obelifcorum

antea memoratorum

(mom. #), tefte

PLTNIO, alterum

SESOSTRIS

confici

julfit, alteivim

Rex

SEMNESERT, cujus

sevo

PYTHA-GORAS _{Tp-gyptum vihtavif, quod baud obfeure innuit}

arcanorum incremenrum fucceffivum Pratterea DIODO¬

RUS Sacerdotes fecretiora quaedam fcripta habuifle

indi-catv), _{quae ex} CLEMENTE ALEXANDRINO

HER-METIS fuifle videntur r). Eorum quoque meminit

PLU-TARGHUS rC longeqtie antea SANCHUNIATON Phoenicius. Ultimos, fi fides h'abendä PORPHYRIO,

veritatis fuit amantifUmus. Iden-i PHILON1 BIBLIO vir

mulrae öc efudirionis, & curiofitatis audit, qui cum

omni-tim _gentium hiftoriam noffe _cuperet, pra?cipuam in

fcri-tis TAAUTl _{perverftigandis diligenriäm ädhibuit,} quum

intelligeret, ömnium , qui

fub

fole fünf,

principem

lit-teras invenifle & librorum fcriptiönem eoepifle.

HER-METIS librum de _{origine mundi citat}

_PHILO

_f).

JAM-BLICUS illi 36529 libros tribuit, qui fine dubio pro

mö-re

«) Comin. i in Timsutn.

o) T., i. contra J\!.; De fimpl. tried. fiic. L. ji\ f) De myfieiiis iEgypr» q) I.. 11. c. 4,

r) Sirom. i. s) De Iside,