Dissertatio chemica de terra asbestina, quam venia ampl. fac. phil., præside mag. Torb. Bergman ... publice ventilandam sistit Carolus Gust. Robsahm, Vermelandus. In auditorio Gust. majori die 10 julii, anno 1782

DISSERTATIO CHEMICA

TERRA

ASBESTINA,

quam

VENIA AMPL. FAC. PHIL.,

PR&SIDE

ALa

TORB.

_BERGMAN,

Chemie Prof. Reg. et _{Ord., ne c} non Equite aurato

Reg. Ord. de Wasa ,

publice ventilandam sistit

CAROLUS GUST.

_ROBSAHM,

vermelandus.

IN AUDITORIO GUST. MAJORI

die io julii, anno 1782.

*■' ■■ 1 1nu ■ -.i. « »i1 1. i.

U PS A L

i'JE

,

14 De _{Analyß Lithomarvce.}

Å

MONSIEUR le DIRECTEUR

PIERRE

SÜTHER,

grlH MONSIEUR, je vous en _fuplie tres humblement,

la _{libevtc, je me prend de vous confacrer cette}

Differ-tation, comme un temoignage quoique _{trop infuffifant du}

re-fpet avec lequel f ai P bonneur de reßer pendant tonte via

vk,

MONSIEUR

VOTRE

Tres humble & _{trés obeiiTant Serviteitr} CHARLES G. ROBSAHM.

DE

TERRA

ASRESTINA.

Nott _{fojfunt ocali titituratn ttofcere verum.}

Lucretiits.

§. I. Snftituti ratio.

In

Cronstedt

fua

Mineralogia

, quarum

novem

ignorabat

enumerat terras

decompofitionem, Sc

D:nus

eam ob caufiam fimplices Sc primitivas

cenfebat,

Ana-lyfis

poftea

harum plures

re vera

compofitas

efle

mon-ftravit, Gvanattcam nerppe, Mtcaceam^

Xeolitbicam Sc

FIuq-ratam, Magnefiacnm autem e terrarum

clafle

omuino

excludendam, Sc ad metalla relegandam. De Asbeftina

ha&enus non nifi vagam habuimus cognitionem. Scilicet

nonnullas varietates _egregie

_menftruis

_in

_fimpliciora

re-duci _{potuerunt principia,}

_alias

_{autem, quae}

_{alias puriffimae}

apparent, illorum vim

eludere

vifae funt.

Ut igitur,

quid in hac re fit

fentiendum,

pateat,

multa inftituimus

experimenta Sc in

fequentibus

adferenda

quidquam

foe-neratura lucis fperamus.

Criteria , quibus

Asbeftinse

diverfitatem

adftruit

D:nus Cronstedt, funt feptem. 1:0 purse

valde

diffici-lis _{fufioj i:do filorum}

flexibilitas";

_3:tio

obfcura Sc

inae-qualis fuperficies; 4:to

fragilitas

ignitione

adquifitaj

j:to

duriries ex acie fcintillis eliciendis infufficiens-3 6:to nulla in acidis _{folubilitas; Sc} 7:1110 facilis cum

borace

fufio.

Quid valeant haec

ab

externa

indole

fere

defumta

omnia,

mox videbimus.

De Anafofi Lithomarora.

4

De

Terra

As

b

eflina.

§. IL

De Asbefto Tarentaifcnfi.

A) Hic in comiratu Subaudiae, qui Tarentaije audit,

reperitur. Qua excernum habitum colore inftru&us

ni-veo, in fila molliflima, admodum _{longa, nitida &}

opa-ca dividLpoteft.

B) In igne fequenti modo fe habet.

Exp. i. Diutina calcinatione _{ponderis vix aliquot}

centefimas amittit. Vehementi _{igne liquefcit Sc fub}

re-frigeratione in mafTam filamentofam concrefcit, Ted hacc

diurius tom vitrum _{praebet virefcens, crucibulum facile}

penetrans.

Exp, 2. Fili extremum _{ope tubi ferruminatorii flam¬}

mte expofitum funditur, _{globulum porrigens}

opacum Sc

diutino _{igne fufcefcens: borace folvitur, itemque fale}

microcofmico: alkaliminerali cum eßfervefcentia _fufcipitur.

•

C) In vienilruis pulvis adeo fubtilis ut mecbanice vix

ulterius dividi _{queat, admodum parce folvitur.}

Exp. _{3. 100 librae docimafticae cum 1000 aquae regis}

lente co&ae, donec liquoris parum reftaret. Menftruum

non niti 12 libras fufcepit _{& refiduum infolutum priftina}

indole _{gaudere videbatur. Liquor alkali fixo praecipitatus}

dedit _{pauxillum terrae ponderofk fimile, quidquam terrae}

calcareae Sc _{reliquum magnefia conftabat»}

Exp. _{4. 100cum 800 acidi virriolici concentrati 4}

tan-tum liüras _{extraxit, quae calcareo Sc magnefia conftabant.}

Exp. _{Quum filiceum copiofum folutionem impe«}

diat, 100 librae cum 400 alkali tartari _per 2 horas ignitae

fuerunt, non tarnen ita, ut mafla funderetur. Hac fa&a

operanone acidum vitrioli 12 extrahebat, fed refidui in

doles fere eadem manebar. Vidimus _{igitur terrae}

De Terra

_Asbeßina.

rofae vitriolatae _{prasfertim deberi partinaciam,rqua}

decom-pofirioni refiftit. Methodum ideo

fequentem

adhibuimus

ad _{feparandas terras primitivas, quae heic omnes}

_infunt.

Exp. 6. Libr^ ioo cum 100 alkali tarrari & 100 pul-veris carbonacei bene commixtse, per 2 horas ignitae,

& cum icoo _{aquae regis diu co&ae,} folutionem

comple-tam dederunt.

Residuum non folutum perlucebat inftap

gelatinsey

colligebatur, aqua deftillata

fervida

probe

eluebatur Sc

denique exficcatum pondere

efEciebar

64

i

quod

al¬

bum & _{opacum nullo menftruo acido}

_mutabatur,

exce-pto fluorifico, fed dimidio

alkali

tartari

pondere

cum

ef-fervefcentia in crucibulo fundebatur, Sc genuinum

exhi-bebat vitrum.

Liquor clarus Sc vaporando in exiguum

eoarftatus

fpatium, acido vitriolico inftillato

demifit

pulveris

albi

6, quse fpathum ponderofum erant.

Vaporando ulterius fecernebantur calcis vitriolatae

12 _{librse, quarum calcareum aeratum} 6,9

efficit.

Ope alkali _{phlogifticati 7 casrulei}

_Berolinenfis

dejicie-bantur,quse ferro calcinator, 2

librarum

circiter

relpondenr»

Residuus _{liquor ope alkali}

_{fixi aerati}

_dedit

₁₈₅ magneliae aeratae.

Probe

notetur oportet,

quod

aqua a praecipitato ope fil tri

feparara,

per

horulam

ebulliat, haec

enim _{femper magnefiae, Sc}

_interdum

_calcis

_portionem

acido aereo folutam tenet. Menftruo volatili fugato ci-tius calx decidit aerata} fed magnefia

ad exficcationem

usque lente

fecernitur.

Sedimentum

magnefiam

fblam

continens, acido vitrioli folutam, ad ficcum

exficcatum

Sc _{denique per horae}

_quadrantem

_ignitum

_aqua

_nihilo

minus totum folvitur: fi aluminis quidquam infit, idem

uftum _{reftat, exceflii acidi fpoliatum:}

_fi

_gypfum,

_id

De Analv/i _Lithomaro-te

6 _{De Terra}

_Asbeftina.

que remanet, _{nifi copiofa adfundatur aqua. Ad}

_detegen»

dam _{argillam alias praeftat folutionis ferro fpoliatae}

praeci-pitatio ope magnefise aeratae, alibi explicata a). Hsec

methodus admodum eft _{commoda, nam fi magnefiae} ni-mium _{additur, hoc in fundo reftat ponderofius &}

al-bidius, adeo ut alumen exa&e faruratum levius & ob. fcurius facile lavando _{feparari poflit. In noftro cafu}

ar-gilla» 3, $ adefle reperiebatur.

Hunc in _{fequentibus adhibuimus modum.}

§. in.

De Asbefto Svartvikenfi.

Ad Svartvik in _{paroecia SverdfioDalekarliae plures}

oc-currunt notabiies _{varietates, quarum duas confiderabimus.}

A) Prima eft alba, in fubtiliffima fila flexilia

divifibi-lis. Immixri _{reperiuntur fafcituli duriores, &}

ferrugino-fi, quos tarnen feparavimus tamquam impuriores &

mar-tiali _{magis oneratos.}

Cronstedt Min. _{§. 105: 2.}

B) Habitus in igne.

Exp. 7. In crucibulopaullumalbidior fit calcinatione:

fortiore aeftu in maflam martiali tin£lam abit.

Exp. 8. Flamme, ope tubi ferruminatorii, expofitus,

tam _{folus, quam alkali, fale microcofmico vel borace}

mixtus, fimiliter fe _gerit, ac Tarentaifenfis, evidentiora

tarnen ferri _{veftigia fe monftrant.}

C) Exp. 9.Analyfin fere modoantea defcripto (Exp. 6.) inftituta fuit, quas pro cenrenario dedit terra ponderofa ni¬

hil, calcarei aerati 13, 9, magneßa aerata 17, «, argiüacei2, 7,

filicei 64 & ferri calcinati 2, 9.

§•IV.

*

De Terra

_Asbeßina.

7 §. IV.

De Asbefto Svartviken!! Steatitiforme.

A) Altera Svartvikenfis varietas heic

confideranda,

quafi medium efficit inter modo deferiptum

asbeftum &

fteatitem, _qui ibidem quoque occurrit. Scilicet

hunc

imi-tatur colore viridi, pallidiore tarnen; fuperficie

glabra

&

nitida; nec non rafura ungue facile peragenda, albumque

porrigente pulverem; difFert autem

maffa

longitudinali-ter Sc _{parallele ftriata, immo in tenuisfima fila}

_albida

di-vidi _{poteft, probe antea coalita, adeo ut}

_junfturae

plerum-que omnino difpareant.

B) Exp. io. Candefcendo in crucibulo albefcit Sc induratur.

Exp. ii. Flammae _ope tubi ferruminatorii expofitus fe omnino habet, ut _prascedens.

Exp. i2. Per analyfin, eodem modo _ac

praecedentcs

tra&atus, centenarius dedir, terra ponderofa nihil, calcarei 7,7) magnefia aérata 13 , 6; argilla 2, 7,filicei 74 of

ferri

calcinati 2.

§. v.

De Steatite Svartviken!!.

A) Quum Steatites ad Svartvik obvius in pluribus,

Asbeftis ibidem _{repertis, congruat, haud}

_{inutile duximus}

ejusdem analyfi determinare quousque fe extendat haec

adfinitas.

Scilicet hic Steatites viridis eft Sc _{fuperficie gaudet}

lubrica _{atque nitida: maflam efficit compa&am, hic illic}

fifluris tantum _{irregularibus Sc plerumque}

_latentibus,

in-terruptam. Durities igne rafilis: pulvis fit albus.

Cronstedt Min. _{§. 81: 2, ß.}

De Anahß Lithomaro-^e.

8 De Terra

_Asbeßhia.

B) Ex?. 13. Fruftulum lamellare 35:5 librarum pofl:

candefcenriam duarum horarum in crucibulo Sc debitam

refrigerationem, non nifi 333 libris sequivalere

reperie-batur, adeo ut 22 faltim hac _{operatione abierint^quae}

non tantum omni acido aéreo inhaerenti _refpondent,

fed etiam _{plurium librarum humiditati.}

Totum _{albebat, & licet paullum durius quam antea,}

étia^inum igne radi poterat.

Plurium horarum candefcentia e flavo _pauxillum Fu-fcefcit Sc duririem _{adquirit fcintillis e filice eliciendis} fuf-ficientem. Si _{igitur frufta folida juftae magnitudinis Sc} fine rimis occulcis haberi _{poffent, arti ftatuariae vix} me-lior offerri _{pofiet materia, faltim capitibus 8c fimulacris}

minoribus celandis maxime idonea. Culter _{namque val¬}

de obfoletus celaturge fufficerec, Sc figura completa deia prudenter^candefcendo ita induraretur, ut edacis tempo¬

ris _{vim quam diutiflime eluderet.}

Non nifi vchementilfimo _{igne ulla provocantur for}

fionis _figna.

Exp. _{14. SteatitjE pulvis in appararu pnevmatico}

i-gne tortus acidum aereum eru&at, 6 circiter libras e centenario.

Exp. _{15. Flamma, ope tubi ferruminatoriiapplicata, ab}

befeit, fed non funditur: fale fodae _{fufeipitur cum}

effer-vefeentia; borace _folvitur, non autem fale microcofmico.

C) Exp. 16. Optime pulverati librae 100 deco£tas

fu-erunt in aqua _{Regis 1200. Solurioni filtratae Sc vaporando}

coar&atae inftillabatur acidum _{vitrioli, fed nulla eveniebat}

turbatio, nec quidquam gypli ulteriori coar&atione depone'

batur. Ut nihil redaret in volutum liliceo, tantum

addeba-tur acidi vitriolici, _{quantum ad terras folubiles}

fufeipien-das _{fufficiebat,immo ultra, Sc ad ficcum usque vaporabatur.}

De Terra

_Asbeftina.

9

Aqua defcillara elixabatur 8c refiduum

filiceum

§0

ae-quivalens nihilo minus fefiabat.

Liquor alkali phlogifiiearb derurbatus

cserulei

Beto-linenfis exhibebat 4, qute ferri calcinati o 9> refpondent. Residuus fikratus _{magnefiam continebat,}

_Ted

_uc

confta-ret, num quidqiiäm adeflet argillacei5

opemagnefiae

aeratae

praecipiratio

infiituebatur,

qua

etiam 4decidebant3

& quidem

maxima pars anrequam omnis exceflus acidi

plene deletus

eller. Sedimentum acido vitrioli exacte faturatum erat, 8c,

recuperaro ncceflario exceflu, dedit genuinum

alumen.

Ex _{allatisvelicitur, quod centenarius contirieat terra} ponderoja o, cniearei o,

magnefia

aerata 17,/,

argiüacei

2, filicei 80 8c ferri calcinati 0,9.

§• VI.

De Asbefto Baftnaefenfi.

A) In fodina

Baflnds

di&a

ad

Riddarhytfan

Asbe-kus occurric e grifeo

virefeens, cujus

fila funt

fubtilifli-ma, molliflima 8c valde fragilia, a D:no Cronstedt

me-morarus in _{§. ioj : A, 2,} cui pyrites _{cupreus ramquam}

matrici _{fa?pe inhasret.}

B) Exp. 17. In crucibulo igne tortus

fe habet uti

Asbeftus in _{genere folet.}

Exp, 18. Nec flamma ope tubi ferruminatorii

pecu-liaria _{provocantur phaenomena.}

C) Exp. 19. Analyfis

inftituta

exhibuit

e

centenario

terra _{ponderofa o, calcarei aerati 6,}

magnefia

_{aerata i6} f,}

argiüacei 6 ,filicei 67, 8c ferri

calcinati

43 a.

§. VII.

De Asbefto Coriafenfi.

A) Hic ad Corias Afturiae invenitur,

Tarentaifenfi

valde _{fimilis, albus, mollis & in} fila lubtiliffima

divifibilis.

Cronstedt Min. _{§. 105: 1.}

B) Exp. 20 och 21. Habitus in

crucibulo 8c in

carr

bone asbeftis confvetus.

CRON-De Ancthfi _Lithomarpce.

io _De Terra

_Asbeßina*

C) Exp. 22. Analyfis porrigit _{terrae pondernfae o,}

ealcarci aératt _{ios.s, magneßaeaeratae 12> 9, argiüacei}

3> 3,

ßücei 72 & ferri calcinati 1,3.

§ VIII.

De Äsbefto CretenfL

^4) Hic e infula allatus, albus eft & acerofus,

hoc eft, fila funt abrupta, brevia> inftar palearum

im-bricatim applicata.

Cronstedt Min. _{§, 106.}

B) Exp. 23 Sc 24. Habitus in igne confvetus.

O Exp. 25. _Analyfi obrinetur terrae _ponderofae o,

cnlcarei aératt 14, 3, magneßae aeiatae 28,8, _argiüacei i*

filicei 53, 9,

Sc ferri

calcinati 2.

§. IX.

De Asbefto

_{Sahlbergenfi,}

_qui

_vulgo

fuber montanum audit.

A) Hic, in argenti fodina ad Sablberg ortus, eft al¬

bus, inftar fuberis compa£tus & elafticus , filis varie

ir-retitis contextus.

ß) Exp. 26 Sc 27. Habitus in _{igne confvetus, hoc}

tarnen notari oportet, _{quod flamma, ope tubi}

ferrumina-torii rite tortus, _{globulum praebeat perlucidum, quod alias}

rariffime Asbeftis convenit.

Cronstedt Min. _{§. 104: 1, a.}

C) Exp. 28. Fa&a analyfi e centenario adquirunfur

terrae _{ponderofae o, cnlcarei aératt -10, magneßae aeratae 22,}

argiüacei 2,8,filicei 62, Sc ferri calcinati 3 , a.

§• x.

De Asbefto

_{Sahlbergenfi*}

_qui

_vulgo

Co-rium montanum

_appellatur.

A) Pr^ecedenti fimilis variationi differt tantum

mas-fä lamellari Sc laxioris _compagis.

Cron-De Terra

_Asbejiina.

il

Cronstedt Min. 5. _{103 : 1.}

B) Exp. 29 & 30. Habitu in igne

pra^cedenti

con-gruit perfe&e.

C) Exp. 31. Analyfi inftirata centenarius

dedit

ter»

res _{pnnderofa o,} calcarei _{aerati 12, 7,}

magneß.e

_{aeratfi 26, i,}

argillacei 2, filicei 56, i, &

fem calcinati

3. §. XI.

De Asbefto

_Graengenfi

_fafciculato.

A) In paroecia Dalekarliae, qacc Grjenge audit,

hic

inventus eft, conftans fibris grifeis parallelis, rigidiufeu*

Iis, obfcurisj in fafciculos colle&is : Hi aurem fafciculi

non inter fe fitum fervant parallelum, Ted varie ad fe

invicem inclinati _{compinguntur.}

Cronstedt Min. _{§. 106.}

B) Exp. 32 & 33. In igne

habitus

confvetus.

C) Exp. 34. Ope

analyfeos

in centenario

reperiun-tur terra: _{ponderofie o,} calcarei aerati _12,«,

magnefiee

ac-ratee _{16, argillasei 1,3, filicei 63, 9}

&

ferri calcinati

_6.

§. XII.

De Asbefto

_{Pehrsbergenfi.}

A) Ad Pebrsberg in

Vermelandia

occurrit

Asbeftus

fufeefeens, filis parallelis rigidis, quae vix feparari

pos-funt, nec in fubtiliora facile dividi.

Cronstedt Min. _{§. 105.}

B) Exp. 35 6c 36. Flamma

albefcit

& in

fcoriam albam

abit, quod mirari decet , quum ultra ttö% ferri contineat.

C) Exp. 37. Analyfis porrigit terra

ponderofie

o»

calcarei aerati 12, magneßce aerata 13, 7, argillacei i,?->

filicei 62 & ferri calcinati 10, 6. §. XIII.

De Schoerlo fibrofo

_Graengenfi.

A) Quum Schoerli

fibrofi faepejad Asbeftos

adeo

prope

acce-» A T)/> _{AnahB TAthnmaro-^e.}

12 De Terra

_Asbeflina,

accedant, ut externis criteriis haud raro _dignofci

queant, non _{pigebit heic qua compofitioncm unam alte«}

ramve _{varietatem examinare}

, quae ftne arabiguitate

fe-cundum externum habitum ad Schoerlos refeiri debenf.

In _{paroecia Green}

ge talis ©ccurrit, ex albo virefcens _,

fi-lis conftans _{gracilibus , parallelis, perlucidis}

, inftar vitri

fragilibus, alioquin Asbefto Baftnsefenfi dudum _defcripto

(§. VI), perquam fimilis.

C'ronstedt Min. _{§. 74: a.}

B) Exp. 38. In crucibulo ope _{ignis in fcoriam abity}

Exp. _{39. Flammte, ope tubi ferruminatorii,}

expofi-tus , cum ebullitione funditur in fcoriam : borace _folvitur,

item fale _{microcofmico, fed tardius, & alkali minerali} cum effervefcentia _fufcipitur.

C) Exp. 40. Analylis e centenario extricavit terr<z

pondero[de o , catcarei aerati 6, magnefla aeratce _12,7,

ar-giiiucei 2, filicei 7 2 &. fcrri calcmuti 7, 3.

§. XIV.

De Schoerlo fibrofo Zillerthalenfi.

A) lN-Tyrolia ad Zilhrthal Schoerlus _reperitur

pul-cher, viridis, fibris conftans _prifmaticis , fragilibus, _per¬

lucidis,.non perfekte parallelis, fed in plures fafciculos

varie _{connexos, qui filts e totidem punétis}

divergunr,

Fruftula _{prifmatum vitrum fecant.}

Cronstedt Min. _§. 74: b.

B) Exp. 41 & 42. Tam in crucibulo, _{quam ope}

tu-bi ferruminatorii _{igne expofitus confvetam Schoerli in®}

dolem monftrar.

C) Exp. 43. _Analyfi e centenario eliciuntur tcrres ponderofce o , calcarei aevati._9,3, magnefla _{aeratee 20, ar*} gilJacei 2,7, filici 64 & ferri cakinatt _4.

Heic forte non erit inutiIis _{paullo amplior defcriptio}

methgdi, qua analyfes facta: tunt. _{Singuli lapides}

exa-mipandi in fubtiliffimos pulveres piimuni fuerunt reda£ti9

De Terra

_Asbeftina.

₁₃

ponderati, cum alkali fixo vegerabili & pulvere

carbo-naceo _{probe commixtae, dein per 2 horas in crucibulo}

reclo _{ignitione praeparatee, randemque, ablaro operculo,}

eo _{usque calcinati}

, ut omne carbonaceum plene

dephlo-gifticaretur. Solus Steatires in §. V hanc torturam

evi-tavit, quum directe folubilem alia experimenta antea

mon-ftraverint. Alkali tartari _{depuratum adhibirum fuir. Nec}

quidquam peregrini e carbonaceo timendum exiftimamus,

quippe quod idem fuit in omnibus rentaminibus, tam qua quantitarem, quam qua qualitatem. Ceterum cente-narius _{hujus carbonacéi in igne non nifi libram} cine-ris _{reliquit. Pulveres quidem omnes poft calcinationem}

praeparantem plus minus caerulefcebant vel virefcebant;

hifce _{parcius adfufa aqua cito viridem vel etiam laete ru¬}

brum induebat colorem , qui inftillato acido rubefcebat

i-nitio , fi antea viridis; Ii autem ruber, hic initio

exalta-batur, dein flavefcendo fenfim debilitatus tandem

evane-fcebat. Haec omnia _{phaenomena e magnefii calcinati por«}

tiuncula, qute fere _{femper carbonaceo inhoeret, funt}

de-rivanda, uti alibi _{explicatum reperitur d)t}

Pulvis _{praeparatus in}

aqua regis decochis fuit,

do-nec omne folubile erat _{laxaturn. Siliceum reftans}

colli-gebatur in filtro & fervida lavabatur. Solutioni, in

an-guftum volumen vaporando coar&atse , inftillabantur aci¬

di vitriolici fcrtis _{aliquot guttulae, 8t, fi poft horae}

qua-drantem nihil terrae _{ponderofte prodebatur, calcareo}

inhae-renri certe fiufficiens _{porrio ejusdem acidi addebatur,}

adeo

ut leniter _{vaporando gypfum fecerneretur,}

faltim qua ma-ximam _{partem. Hoc colle&o, folutio alkali}

aérato

detur-bata, in filtro _{colligebatur: prsecipitato loto 8t adhuc}

humi-do acidum vitrioli _{fenfim additum fuit, donec nihil reftitit,}

nifi forte _{gypfi portiuncula,}

quse interdum praecedentem

feparationem eludit. _{Aqua praecipitationis}> ope acidi ae«

rei folutam _{magnefiam, ebulliendo demittit,}

&, fi quid

• B

2 _reftat

T)e Anafofi _TJthomarPce.

14

De Terra

Asbeßina.

reftat calcis aeratas, facile tum acido vitriolico

fecernen-dum. Memoratam _{praecipitationem Sc fubfequentem in}

acido vitriolico folutionem utilem invenimus, ut aqua

regis jam melius abigeretur & aluminofum fuo ordine

dejiceretur. Itaque nova folutio, acido virrioli fa£ta,

primum alkali phlogifticato ed: prascipitanda, &, casruleo

Berolinenfi colle£to, ope magnefise aetatae aluminofum e

claro _{liquore refiduo dejiciendum.}

'

§. XV.

Corollaria.

Ut _{comparatio eo fiat commodior heic cujuslibet}

ex-ploratarum variationum contentenra in centenario

fimul-taneo _{confpe£lui exponemus.}

Terr. _f. vitr. Cu/c. Mavn, Arv Sil. Ferr. enl.

Steatites O 0 _{OjO 17} i_{j 2, 03 80,0 O, 9} §. V.

Asb. Steatitif.O 0 _{7)7 13 61 2^73 74)° 2, 0} §. III.

— Svartvik. O 0 9 17 23 2,73 64,0 2, 2 §. IV. — Coriaf. _O 0 _{10, f} 12 _{9; 3) 33 72,0 U} 3 §. VII. — Cretenf. _O 0 _{14) 3} 28 _{83 1,03 53)9 2,} 0 §. VIII. — Corium _O 0 _12,7 26 _{13 2,03} 56,2 _{3) 0} §. X. — Suber _O ö 10,0 22 03 2,83 62,0 3) 2 §. IX. —- Baftnasf, _O 0 6, ₀ 16 _«3 6,03 67,0 4) ₂ §. VI. .— Graeng. O 0 _{12, 8} 16 _{03 I, 33} 63,9 6, ₀ §. XI. — Pehrsb. _{O 0}

I2,0 13 73 1)73 62,0 IO, 6 §. XII. Am. Tarent. 6 0 _{6, 9 18 63 3)53 64? 0 J) 2} §. II.

Sch. _Grasng. 0 0 _{6, 0} 12 _{73 2,03 72,0 7) 3} §. XIII.

— Zillert. ₀ 0

9) 3 20 _{03 2,73 64,0 4, 0} §. XIV. Hiscb _{penfitatis elucet:}

A) Nullam effe terram _peculiarem Sc fimplicem,

quae jure

Asbeftina

vocari debet. Singulae enim

varieta-tes, _präster pauxillum ferri, nota _{continery principia,} quatuor nempe terras primitivas, calcaream , magnefiam,

argillam Sc filiceam, inter quas fecunda, etfi filiceae copia multum _{cedat, indolem tarnen Sc genus determinat.}

Sei-De Terra

_Asbtßina.

licet in _{Sciagraphia regni}

_mineralis,

_fecundum

principia

proxima

digefti,

in

determinandis

generibus

compofito-rum, non femper uberrimum ingrediens

relpiciendum

es-fe, evincitur, & in noftro

cafu

nullus

certe ex

indole

la-pidis mollis,

fibrofi &

flexilis,

filicei

abundantiam

di-fcernerer.

B) Inter novem, omnium

Mineralogorum

confendi,

Asbefti nomine _{diftinguendos,}

_{qui heic}

_chemico

examini

fuerunt _{fubjecti,filiceum}

_maximam

_efficit

_{parrem : eo}

nullus

infra dimidium defcendit, nullus autem tres quartas

trans-greditur.

Magnefia

qua

copiam

fecundum

occupat

locum

:

infimus limes 12, 7, & fupremus 28, 8

centelimis

nota-tur. Tum calx aerata, cujus quantitas inrer 6

&

14, 3

vagatur. Arqillaceum exiguam

facit

portionem

1-6

cen-tefimarum. Femwi 'm omnibus adeft calcinatum, inter o, 9

8c iQ, 6 librarum, Itaque differentia

fpecifica ita

forman-da viderur:

Magnesia _{(Asbeftus) filiceo,}

_{—,calcareo &}

argillaceö

compofira,

martialique inquinata.

Metallicum

quidem

in

terris _{peregrinum eft, quum autem}

_ferrum

rariftime

de-fideretur , etiam in Ulis> qua; puriftimse apparent,

inftar

inquinamenti memoretur oportet.

Lineola

locum

magne-fice, qua copiam, indicat, nam

materiae

ingredientes,

fe¬

cundum _{copiam enumeratae,}

_differentias

fpecificas

_re

vera illuftrant.

C) Quod ad aclfinit.nes Asbefti attinet, Tareritaifenfis adeo prope

ad genuinos accedit,ut dabitaripoflet, numjure feparetur. Eadem funt

principia, idemeornmordo, fed quintumfimul

ineft,

terra nempe

pon-derofa vitriolata, non, ut videtur, cafu e vicinia admixta, nam etiam armatisoculis delituit, fed intime & ubique reliquis adnexa. Novam

igi-tur ingenere Magnefiae conftituit fpeciem, cui nomentriviale

Amianthus

forteconvenit, quumhocaliasfupprfluumfit. Endifferentiamfpecificam:

Magnesia (Amianthus) filiceo,—, calcareo,terrapond. vitriolata

& _{argillacer ompofita, martialique inquinata.} Qui in loco

natali

magnas hujus materise quan.titates confiderare pofiunt, rimentur opor¬ tet, num terrae ponderofae vitriolatae quidquam mechanice immixtum

reperiatur. Si talis eflet unio vixmenftruis tantum

refifterent princi¬

De Analvfi _{Lithomaro-ce^}

16 De Terra _Asbeßina.

pia reliqua, quantum teftatur experientia. Alioquin perquam notabiüs

eft _{progrefho a Steatite per Asbeftum Steatitiformem ad Asbeftum}

molliffimum in_{§. §. III-V defcripta. Primus fola abfentia calcarei}

dif-fert, quod ejus in formanda textura fibrofa haudexiguam eile vim

in-nuere videtur. Ab alio latere cum Schoerlo fibrofo noü tantum adfi-nitas _{confpicitur haud obfcura, fed analylis convenientiam demonftrat}

fpecificam. Hoc quidem non dum certo de omni Schoerlo fibrofo

ad-firmari _{poteft, quum duae tantum varietates haftenus fuerint exploratse,}

fed _{quod etiam de reliquis idem valeat, valde probabilis eft conje&ura,}

Itaquk experimentis allatis congruenter corrigi debet differential fpecifica in Sciagraphia regni mineralis data. Eo enim tempore, quo

haec confcripta fuit, nullius asbefti perfecta analylis fadta erat & ejus

non liili duo cognita principia. Quum _{autem undecim varietates, inter}

quasprincipales quahabitumexternum occurrunt, etiam qua

compofitio-nem conveniant, difterentiam asbefti _{fpecificam jarn ftabilitam fperamus»}

C) Asbestorum Vfus hadtenus nullus vel parum notabiiis fuit.

Olim quidem e varietatibus molliilimis tela contexta cineribus

mortu-orum, fub combuftione fervandis, admoduni idoueareperiebatur, quum igni, in hac operatione necelfario, refiftat. Sed, abolito

hoemore,u-tilitas etiam ceflavit. Indufia e tali tela vivis forent deterrima ob

conti-nuam & vix tolerandam irritationem e _{ruptis Ulis. Papyrus asbeftina}

fragilis & abforbens eft, adeoque fcriptiohi parum apta 6c hafténus

tantum inftar miraculi _{phyfici refpieienda.}

ElltchniA _{perpetua ex idoneo asbefto formari poftunt, quae} flamma non _{confumuntur, fed non ideo perpetuo inferviunt, nifi}

deter-minatis _{intervallis purgentur. Scilicet oleofum, quo nutrienda eft flam¬}

ma, reliduum carbonaceum in apice deponit, &, hoc ad certam excre-fcens moleha, flammam fuffocat.■ Ceterum pleraeque varietates, quarum

fila fatis laxa funt, ad pinguedinem elevandam, in fupremo extremo aeftu flammse _{colliquefcunt & nutrimenti adfluxum impediunt.}

Quod Chinenfes lacinias, imis manicae lintese adfigendas, fub no¬

mine _{gallico matichettes probe cognitas, variaque opera denticulata,}

qu^fpetfar fuecis audiunt, ex asbefto fabricent, a pluribus refertur. Hae

6c citiftime, & commodiflime, fola nempe ignitione, poflent purgari.

Sed _{exemplar ad Colleftionem mineralium Academicam paucis ab hinc} annis miffum, examen non fuftinuit,non enim aliud fuit,.quam tela

te-nera& reticulata e.regno vegetabili, ideoque igne facillime deftruenda.

Prseterea talia forte confici _pofle ornamenta non praefradti negamus,

fed materise _rigiditas, seque ac fragilitas, nec commodum, nec