D . D . - i l O B S E R V A T I O N E S S E L E C T Æ
H I S T O R I A M S V E C A N A M
I L L U S T R A N T E S ,
Q U A R U M P A R T E M IIT.
CONS. A M P L . ORD. P H IL O S. UPS.
PRÆSIDE
AU. ERICO FA N T ,
H I S T O R . P R O F . ’ R E G . E T O R D .
S. R. S. M.
P U B L I C O E X A M I N I S U B J I C I T
ANDREAS IHRSTADIUS,
D A L E K A R L U S .
r
IN A U D IT. GUST. MAJ. D. X MAJ. ANNO MDCCLXXXVI.
Ho r i s A. M. So l i t i s.
u [P[S a l i:æ ,
a p u d J o h. E d m a n, d i r e c t, e t r e g. a c a d. t y p o g r.
OBSERVATIONES SE L E C T Æ , H I S T O R I A M S V E C A N A M I L L U
S T R A N T E S . P. III.
r ucem fixere Hifloricis, quæ de Veftro G o t h i a , Sve- ciæ pr ovinci a, tradit Sturlefovius a), illam fcilicet cum W e r m e l a n d i a , M a r c k ia & adjacentibus te rr i s, tantae u t r i n q u e capacitatis fui fle, ut, qui his praeeflet, Epifcopus mi llenas cen tu mque ecclefias moderandas haberet. Qui o p t i m e locum hunc explicuit Cei. Rabenius b ) , calculos f u b d u c e n d o , dioecefin Skarenfem , hodiernas G o r h o b u r - g e n f e m & Carolftadienfem tum temporis co m ple xam , ecclefias n u m e r o a Stnrle/onio allato triente pauciores fuo a m bi t u compre hen di fle probavit. Ad hoc v ero ulterius c o n f i r m a n d u m adferre juvat obfervatiunculam ex volu
m i n e A i t o r u m h i f t o r ico ru m, Afleflori Dicecefeos June- copenfis Car. Job. Lundio, Mag ni Juris Confulti Car. Lun- d ii p a r e n t i , an. 1629 p r o p r i o ; jam vero in collectioni
bus Præfidis fervato.
Numerus \Ecclefiarum terree Eesgotbiœ : Talet p a Kyrkor- ne i K eft er got bland.
ïn Vasbo funt ecclefiæ q u inq uaginta tres. Tn Valla funt 12. In Sk ar un gs h er ed t 23. In Ka- k i n n 15. G u d e m s h. 27. W a f l o r p s h er edt 47. R e d vågs h. 24. Vilka he re dt 12. Fr öki nd s h. 7. Ä å s
IV. N u m erus ecclefiarum in Veftro-Gothia.
C h.
fl) Hiftorin S. O L A V 1 Cap. 7 6 .
h) De Antiquis Velho-Goth« Legiferis p. IO.
h. 17. M o h. 13. In Kind 39. Ecclefiæ in G å f u m 23.
K y n n d a herede 285 qualin 27. Als b er ed t 4. ß r e k n a h e r e d t
i j. W i f t e h e r ed t ro. In Afii her edt 12. Vinia h e r e d t 10. Flenie her edt 5. Lacka h. 8- K o l m n g s h. 24. In Vettu h. 5. Alin 10. Sjudal 4. A f k i n g 5.
I n Hif inge 2 ecclefiæ. Summa 595 ecclefiæ, Numerus eccleßarum in Vcvmelanåia Dual.
I n J uthe h e r e d t 7 ecclefiæ. Gillbergi h. 7. S un ds h. 3. N å s h. 4. Slåttbo h. 4 & adhuc o£lo ruftici d e W e r m l a n d s f k o g h in Gillberge h. F r e k n e h. 4. E i m e h. 3, adhuc duæ ecclefiæ di£tæ rudir öo. Eks h. 4. F r i k s - dal 4. Våfe h. 5. Vif num 3. N o r d a l 9. N o r m a r k u m 9.
D u b b o h er ed t 8 ecclefiæ.
V. Privilegia Clerici Ordinis in Svecia.
I n Comitiis Stockholmienfibus an. 1624 R. G U S T A - V U M A D O L P H U M ideam Confiftorii fic di£ti G e n e ralis Cl er icor um or dini pr op o fu if le , quam tamen S eni o
res patriæ Epifcopi d ecl i nar un t, cum Afifeflbres ex Poli
tico o r di ne fimul haberet a d m i f t o s , res eft ex Baazio c) n o t i f t i m a , qui etjam inftru&ionem ejusmodi Confiftorio deftinatam in ext enf o adfert. H æ c propofitio in c o m i tiis 1625 renovat a & ab Ar chiepi fcopo reje&a eft. A n n o v e r o 1636 i ter um mot a fuit de Confiftorio G e n er al i q u æ f t i o , quin & privati ci rcumferebantur difeurfus de fubtrahendis decimis fuftentationi Cl er icor um pamae,* ut v iv e r e n t ipfi ftipendiis aere folvendis d). Aliam quoque eausfam addit vetus annotatio in Bibliotheca Mals aker enfi a nob. Lagerbring allata e). A r 1635 var my cbet o m ta lt,
at
f ) Invent. EccleC Svio-Goth. p, 7 4 2 , d) Bnnzius 1. c. p. 8 0 8 .
t ) Praef, ad E ncyclop, Svec. p. 8-
at u ti Skolorne fkuUe utvaljas de gamle ocb olårde djeknar - v e , hvilke den tiden funnas hopetals, ja gråfkåggote, fom f i r Kneckte-fkrifning /lull flydde opp ifråu JVafler-Göthland>
Sm ålandt IVårmeland ocb Nenke^ ocb fkrifvas ut til Knecktar.
Häremot upfatte fig Bifkopen i Weflerås fal. Doål. Job. Rud- beckius Ef c. Scilicet his rationibus jun£tim fumtis com mo tus Rudbeckius librum edidit Arofiæ an. 1636 4:0, Tub p r o l i x o titulo: Privilegia Dociorum , M agißrorum, Bacca- laure or um , Studioforum Ef Scholarium ovmium See. f ) no
ti (fimum fimulque, ob fecutam mox prohibitionem, ra- rilfimum. Periculofæ opus plenum aleæ teftantur verba R e g n i Senatoris Job. Skytte a Palmflôldio allata : H. J o - ban Skytte boll fôre, at intet farligare Scriptum bar i Sve
rige va rit publiceradt pa 100 å r , an âet Ep. A ro f publi
cerade om Praßcrfkapets P rivilegier, deruti ban omkull/lår några balkar uti Lagen, ß r bigående Weflerås Recefs, alle~
gerar de privilegia , g. Konung G U ST A F bade g ifvit Bifkop Brafk 1523, fh r ß ban kom til regementet, fôrràn Han blef krönt ocb medan ån Påfvedömet v a r , fågandes at några balkar i Lagboken voro caflerade quoad ßatum regiminis g).
A d causfam hujuslibri dicendam Rudbeckius an. 1636 co*
r a m Senatu regni peremtorie citabatur, ex cujus proto- collo cum excerpta fida b. Magni v. Celje manu exarata ad nos pe rv en e rin t, in memorabilis rei illuftrationem pauca adferre animus eft. Co nvocati fimul Srockholmi- am erant Epifcopi arque ex Clero patriæ potiores. Ac- cufabatur Rudbeckius d. 2 Jun. a R. S. Job. S kytte, qui Laur. Olai W allium , Profi Upfal. Epifcoporum inter
p r e t e m futurum voluit. E r a t quippe ille, una cum Conci onatore Aulico Johanne M attbice atque Pafi. June-
C 2 cop.
f ) In teg ru m videfis in D ijf. Alnnndri H ifto ria L ib rorum P rohib.
P«g. 10.
g ) H iftor. L itt, Grate, in Srec. Part. I. p, 42,
cop. Joan. Baazio, Rudbeckio inimicus, & Confuforii G e neralis Patronus , idque mo ne n te R. S. Petro Brahe p r o - p t e r e a , quod Epifcopi ipfi libenter fieri vellent. F a v e bat Rudbeckio Brahe ancepsque ducebat epifcopos o f f e n d e re > in p rimis Arofienfem , ex cujus ore totus p e n d e b a t Clerus, p ræf er ti m eo r er u m ftatu. N e q ue multum ad propofita b. m. Regis fe adtendere profitebatur, ty fåfom i(. Rf. var en heroifk H erre, (à var han ock en Potentat a f dct humeur, at ban t i l at dampa andra ocb at bans rnagt fkulle blifva ft hr r e , kaftade banden uti andras P rivilegier.
Epifcopus Strengnefenfis Laur. Paulinus Gotbus cum R ud
beckio confentiebat. Reliqui Senatoris ei infenfi, B aazi- u m , qui capitulum W e x i o n e n f e officio fe privare voluiffe c o n q u e r e b a t u r , p r o p t e r e a tue ndu m v o l u e r u n t , q u o d p r o jure regio f emper militaverat. Ve rba in hoc inter
regno , quæ habebat liber, atque allegatum decretum co mitiale Sudercopenfe ante ducentos annos fa&um m a x i me illos movebat. N o n d u m pera£ta caus fa, cum in p a t ri am redux Regni Cancellarius A xelius Oxenftierna d.
14 Jul. eidem fefe immifeeret ea animi v e he m en ti a , quæ gr avitatem rei fatis prodidit. Verb a aliquot ejus f o r m a lia adferemus : Om fal. Kon. lefde, upbrdnde ban boken.
Hade det varit en Scbolœfux, foin detta g jo r d t , bade man kunnat fttyka buden a f bonom kfc. Och bafver B/fpen en fior flång a f S. Peders kjortel. 1 fina jrxfationer på Bone- dags patent erne, ex agger ar ban alt in odium regiminis , ibågkommande odiofifpme om pdlagorne, font alt later ß g ljufligt böra i gemene mans bron. Om J vifte a f Statu rerum , fom den år mig en god del bekant, då fkulle ingen a f Eder ånfka, at fitta v id detta boidet. Bifper ne draga Civilfaker frå n Rådftugu ti l C apitlet, fedan de åro anhän
gige vordne i Rådftugu. Arofienfis år en fådan Jårvare ocb bfverdyflar Eder f å , at J icke tor en lyfta up munnen mot bonom. Han år AuSlor omnis diffidii i detta årende om
Con-
Confiflorio. Han år en man a f qunliteter , en dr i f vande, en p e r tin a x , fom fö rr fia ll låta hr Anna f i g , /77/ <6/777 gifvcr vifa %
Vol ui t quidem initio Cancellarius munere Epifcopum ab
r o g a r e j v erum mox ob ordinis rever ent iam , quem tri
b u n u m plebis falutabat, in mitiora delapfus deprecatio*
n e m arque omnium libri exemplorum fequeftrarionem Se
natui fvafit. In depr ecatione, quam mox fecerat Rud- beckius, non ultra XVI exemplaria huc ufque diiïipata m e m o r a t , unde ad eximiam libri raritatem concludere licet b ) , quorum VIII regni Senatoribus, IV Epifcopis atque III vel IV T y p o g r a p h o celTerant. Merita fua t a n g e ns anno ætatis XXI , ab Elia Huttero commendato, Sibi a Senatu Norimbergenfi Profeflorium munus obla
t u m r ef l a tur, quod etiam in Collegio Herbipolenfi , m u
taris facris, adipifci p o t u e r a t , cum fratre per hanc u r b e m profifcens. Jam XXX V II annis patriae infervierat, q uo r u m binos impenderat Bibliis Svecanis, Summariis, rationibus chronologicis &c. explicandis, folius opera adjutus Do£t. Jobanms Botbvidi in Levitico & Dc£l. Joan.
Can. Lenaii in Aftis Apoflolicis & fine. Hoc labore no-
£tes c on fumere necelfum habuit vifumque debilitare, neque nifi Corre&oris falarium propterea adeptus. M an
dato regi o Efthoniam profe&us feptem hebdomadas Sy
nodis & vifitationibus infumfir & viatico tantum conceflo comites propriis impenfis fuflinuit. Juflu regis fine mer- cede ftudia filii naturalis Gufiavi Guftaffon Hôrningsholmiæ i n f p e x i t , unde cum uxore & liberis paupertate jam p r e mebatur. Multa quoque in munere Arofiæ obeundo mo- lefla pertulit. Hati bofver i 17 år vid f i t t arbete lidit flo
ra in jn rier, icke allena fl fS r fin perfon ; utan ock Prafter ocb djeknar. Någre b a f v a /kallt mig på torget ocb på landet, Jom fkeäde få r en kort tid Jedan i Brunnbåck ocb Peder Kru-
C 3 fe
b) Bina tamen in Bibliotheca K. hujus Academiae fervantur..
fe 110 g f amt vet. P å mina âgor bnfva de g jo r t mig f o r t inpafs. 'Jag bafver ofta befvårat mig fo r H. d x e l B a n e r, dåvarande Ståthållare i R e f e r a s , fom ock g a f m ig det v i t t - nesblrd, at ja g var enfaldigare cm ja g borde mot f i k a p e r - Joner i fV eferås Stad. Mine t j en are bl e f v o kaflade i fa n -
g e lfe , på land svågen bfverfallne, flagne och körde ur vågen.
P å djeknarne haj va de begått injurier, den oßyldige ta g it och fa tt in i Stadsboden. De hafva fo r m a t m itt hus. J a g hafver alt t å l t , til des min Svåger år kommen i kr akel m ed en oårlig granne, om et qvintin pårlor, hvilken j a g Jom en rede lig P r a f man ta g it i fb rfva r c.
In Comitiis Srockholmienfibus 1647 fpes Privilegio«
r um data fuit Clerico o r d i n i , ut fedarenrur co n tr a cl i en
tem Reginæ E p i k o p u m S tr en gn ef e nf em motae c o n t r o - verfiæ; fed in fequentibus demu m d. 28 N o v . 1650 ex- fecutioni da t a, in quibus vehemenriores co nt ra pr ivi l e
gia Nobili um animorum motus. E x e m p l u m illorum in colleCtionibus Præfidis fervarum & p r o p r i a manu Epi- f copi Arofienfis Olai Laurelii co rr ect um p r o b a t , fedulam ejus in juribus Ordinis Sui ftabiliendis fuifle curam. N e - que defatigatam illam p of tea, cum an. 1655 e o r u m c o n firmatio a C A R O L O G U S T A V O imperii habenas ca- pesfente d ef id er ar et ur , documento, funt litteræ Auîæ C a n cellarii Nicolai Tungel d. 1 Jul. h. a. Srockholmiæ ad Laurelium datæ, quas ex originali in collectionibus P r æ fidis fervato edere lubet :
W yrdige och Hbglårde Herr Bifkop , Hbgtarade fynnerlige gode W ån.
Confirmationen på Pråfterfiapets P rivilegier, fom Eders JVyrdigbet få mycket fig om bemödat bafver på denna R iks
dag at årbålla ocb f å med fig härifrån , fick j a g f ö r f i går
a f Kofigl. M aj:t eburitvål tr ö g t, underfkrefven. Och oanfedt
j a g lat den genaß fôvfegla , och befalte Canzlißen Matthias I/rom an, at pâ flunden bår a til Ed. W yrd, och i des egna bander lejverera, emedan ingen annan, utan Eders W yrd.
allena, fig fa högt bafver bekymrat och låtit fig vara myc
ket angeldgit, dem fa f j e lf hos Kongl. M :t fom ock eljcfi igenom mig at ut vår ka ; Men efter bem. Canzlifi bafver emot m in vilja och honom a f mig gifna ordres, a f hvad handel fe kan j a g icke v e ta , burit confirmatloneu in originali til D :num Archiepifcopum; ty bafver ja g intet underlåta kun
nat , Ed. W yrd. bårom at fôrflàndiga och snig får denna a f Canzhflen begångna faute undfkylla. J a g fånder fårdenfkull bår innelyckt Ed. W yrd. en vidimerad copia a f berörde Con
firm ation til banda ocb glåder mig f j e l f deråfver, at ja g ined min ringa cooperation bafver kunnat barutinnan betjä
na det W yrdiga Ståndet. Der Gud fpar lifstiden ocb jag u ti något annat ocb vigtigare kan vara Pråfierfkapet i ge
men ocb Ed. Wyrd. in particulari til någon angenåm ocb be b age lig åretjenfl, finnes ja g altid dert il bevågen Ef c. Ipfa quoque Confirmationis formula fatis teftatur, non adeo hi
berne animo a glor. mem. Rege hoc tempore fuifi'e datam.
VI. L itte r a D06I. M artini Liitheri ad Reg*
G U S T A V UM /.
Glor. M e m . Regem G U S T A V U M I cum binis re
purgandae religionis in G er ma n ia antefignanis D. M arti
no Lutbero Sc Philippo Melancbtone commercium epiftola- re inftituifle, noriffimum e i t ; dolendum v e r o , oppido pauca ejusdem ætatem tuliffe veftigia. Ex litteris Lutbe- r i ad R eg em duas tantum editas novimus ; alteras datas F er ia fexra po.fl Quafimodogeniti 1539, quibus Georgi- uni Norman & Micba'èlem Agricolam , in Sveciam profici- fcentesj c o m mendat ij ; alteras Ofterabend 1544 de Con-
ra-
f y t & b Bevis til Bifkops C hion» p,
§4.
rado Peutinger Cancellario ejusque deferta ux or e Catha
rina Unwerdin k ) , illas quidem L a ti na s , has G e r ma ni c as . Phil. Melancbtonis etjam epiftolam co mmendat iti am p r o Normanno & Agricola refiduam ha be mu s, daram W i t t e - b e r g æ , 12 Maji 1 5 3 9 / ) , quin & binas alias, a l t e i a m 1 5 5 1 , an. 1554 alteram dat am //;). U n i c u m f o l u m m o d o epiftolium Regis ad Luth er u m , videlicet d. 1 6 Aug. 1540 S tockhol miæ datum Germani ce »), qu an tum quidem no»
bis conflat, typis exfcri ptum eft. Major is igitur p o n d e r i s , quæ adhuc r eperi ri potueri nt hujus commer ci i f r a g m e n t a , quin judicaturi lint harum r e r u m curiofi, n o n dubito ; q u amob re m Lutberi unam , in colle£tionibus P r æ - lidis f u p e r l t i t e m , licet memorabiliora no n c o n t i n e a t , e x hibebimus.
G. U. F. 0), und mein arm Pr. r?r. p) Grosfmechtigßer Gnddigfter Herr König. JVie 1voll ich nicht fonderliches hatte E. K. M :tt zu f*hreiben , doch weil gegenwut tiger J o hannes wedde mein fc b rift an E . K. M :tt b e g e rd t, bab Ich nicht wtßen ihm zu we g e r n , undt bitte E. K. M :tt wolte genandten Johannes gnadiclich ihr lasfen befohlen fein. Neue zeitung find mehr und grnsfer he y u n s, den man fchreiben kan. Der durch lie^t an Mehrern in Ungern m it grosjer m acht, und zu Ofen bey X V I taufend unfern Volk erfcbla- gen. Alles das koftlicbe Gefchiits M axim iliani im Ofier- reich m it viel hundert tonnen pulfvers verlohren und grofs gu t. Man a chtet, es zey der Pfaffen und hoben beubter verretern. Gott erbarms und belffe uns und vergebe uns
un
ii) A fta L itt. Svec. V . I. p. 5 9 5 .
I) Difp. de ln ftitu t. juvent, pubi. Part. I. p . 18 n o t,
w ) Illn édita eft in Ctlß'i M onuni. Palm fk. p. 1 9 , l)*c in A£b's Lit*
te ia r. Svecifc V ol. I . p a g . 1 1 7 ,
«) s P 'g eJ > !• c- P9g» 8f.
0 ) G nade und Friede. p ) Pater n o fter.
