D ISSER T A T IO
H I S T O R I A M
PROGRESSUUM INGENII H U M A N I AD MONOTHEISM UM
» S I S T E N S ,
r —,7r ^ . ^ s£ jjP ! ■ ' ■
Q U A M ,
C O N S E N S U A M P L I S S . F A C . P H I L . U P S .
P R Æ S I D E
D o c t . ERICO M
H I S T . P R O F . R E G . E T O R D , S O C . R E G . S C I E N T . U P S . E T A CA D . R E G . J L I T T . H U M . H I S T . E T A N T I Q U I T , S T O C K H . M E MB R O ,
P U B L I C O E X A M I N I S U B M I T T I T
O L A r U S W E S T M A N ,
B O T H N I E N S I S ,
I N A U D I T . G U S T . M A J . D. V I I I J U N I I M D CC CIU , H. A . M. S.
Se c t i o I:o r.
* .It »
U P S A L I Æ ,
T r P I S E D M A J S l A N I S ,
S A C R Æ R E G I Æ M A J E S T A T I A S A C R I S O R D I N A R I O ,
E C O L E S . A D O L P H . F R E D E R . H O L M . P A S T O R I , C O N S I S T O R I I U R B I C I A S S E S S O R I , M A X I M E R E V E R E N D O E T C E LE BE RR IMO,
D O M I N O M A G I S T R O
PET. SAM. DRTSÊN,
PATRONO OPTIMO
Cum filio s Tuos meis curis commijfos voluifii, , fidem mihi h a b u ifii, qua nulla major. M e u m f u i t , efi atqus e r it, me p n z - fia r e dignum benevolentia, amore &* fa m ilia rita te, qua me coni• p le ai eris. Neqne vero id fa lis habuit eximia & ßngularis T ua v o lu n ta s, fe d etiam u t duceni S f aufforem veri f i udi orum adfpe- bfus, quibus me dicavi, T e venera rer, effecit. M e laudes T u a s praedicare non decet. P e r Te quippe cognitus alienas non defideras.
S A C R U M
voluk ac
M A X I M E R E V E R E N D O E T C E L E B E RR I M O D O M I N O M A G I S T R O
HEN. HASSEL
S . S . T H E O L O G I Æ D O C T O R I ,
E C C L E S I Æ S O L E F T E Å I P S I Q U E A N NE X I S P A S T O R I t D I S T R . A D J A C . P R Æ P O S I T O ,
PATRONO OPTIMO
M e adhuc p u e r u m, filiorum T u o ru m non dicam praecepto - r e m, fed contubernalem ajjumere T ib i vijiim efi : v e l potius me quartum in numero eorum connumerare. P arentis fcilicet fa n S ti m ihi voluifii ejfe loco. Im m o rta li fa n fla q u e m em oria eßcacem T u a m liber alit at e m, pietatem amoremque paternum t in venerabun
da t qua filiu m decet, mente fe m p e r retinebo.
S A C R U M
debuit A U C T O R .
e n k e -f r u k ,
h ô g â d l a f r u
ELIS AB. CATHAR.
F Ö D D G R A N L U N D ,
M I N H U L D A S T E M O R î
Icke är v ä i jag d tn ende f o n, hvars lott det icke ens btef, a t i minnet återkalla ß n F a r — M en kanjke är j a g den ende, fo m fo r att har at tacka en M o r, hvilken lyckan nekade a tt. E n fa m g a f N i mig n p fo ftra n — känßa f o r d ygd — anda f o r p liktern a s b u d , och — til defs fla d g a — undervisning. B illig ä r d'en *onfkan, lju ft och heligt det bemödande, b h jg fa m t vå g a d den fo rh o p p n in g, at en g ä n g vara E r fr u k te n f u r E d ra modor !
O L O F W E 3 T M A K .
H I S T O R I A
P R O G R E S S U U M IN G E N II H U M A N I a j d M O N O T H E I S M U M .
Ardua res eft , vetuflis n o vita tem d a re , novis a tr c lo r ita tim , o b jo le tii n ito r e m , obfcuris lu cem , fa fi i d it i s g r a t i a m , dubiis f i d e m , omnibus vero n a tu ra m & n a tu ra f u « omnia. Ita q u e etiam non a ffc c u tis , voluifi'e abun
de pulcrum, & magnificum e fl. P t l N .
P r oo e m i n m.
i inis ni icialicujus r e i, qutc n o n foiu tn m ortuum in flru m entum e f l , iJli ip fi in fit, n ecclfe efl. Si h o m in e m , q u alem c o g n o fc i- m u s , fecundum le g e s , quæ in co definita: fu n t, con fid eram u s:
n il fu b lim iu s ac H um anitatem in h o m in e fentiinus. Finis igitu r naturæ humana; aperte efl H u m an itas Ad hunc fco p u m c o n fe - q u e n d u m , r a tio , lib erta s, focietas <Sc religio ipfi datae funt. Ita
que h om in ib u s o m n in o pofTclTionern d ie jutis atque vias, fui fco- p i con feq uend i fine dubio efl. D ivin itas illis n u lla re manus c o n flr in x it, nili te m p o r e , lo c o atque infitis viribu s. L o n g e &
m u ltu m fcilicet a tem pore & lo c o pendet cu ltura h om in u m . Jam in tem porum progreffu e il progrelfus gen eris hum ani.
Ip fu m q u e genus hum anum n on m in u s , ac q u em vis fingularem h o m in em fuam juvenilem , im o p u erilem vixiffe astatem , n o n fo iu m h ijlo .ia d o c e t, fed om nis gradus cultnræ , quem ad fuam m etam facit h o m o . Quo altius fc ilic e t in h i/lo ria in regredim u r, ab u ltim a antiquitate rep eten tes, h o c m agis p erfvad em u r, ut irrc- p erfed '.e, parvæ ac leves fuerint ea; cogn ition es atque exp erien tia:, quas antiquiora focu la ferioribus tradere p o tu erin t. P uderet fc ilic e t, ut apud C ei. Eberhardum ( a ) e f l, q uem vis attentum in- v efliS “t o r e m , illu d u t fum m um fupram undanæ fcienti»; fa flig iu m præ dicai'e, quod n on nili p rim os m odicos germ in an tis in te l- le d u s hum ani gradus ofien dit. Sub infantia n oftri g e n e r is, cultus anim i in extrem um m ancus fuit. In ep tu m enim e f l , ut m on et Briiekerus f i ) , earum fcien tiaru m c o g n itio n e m p rim is h o m in ib u s vin d ica re, quæ m ultoru m focu loru m m ed ita tio n e & cx~
A 3 p e
ra) Gefch, d. Philof. Vorrede. — (b) Inftit. Hid, Philof. s ed. p» 17,
p erien tia dem um enafæ fu n t, & ignorantiam atque admirationem o m n e s matrem habuere.
Prima & ultima P h ilo fo p h ia Temper R elig io fuit. Jam v ero , fi in hifioria cultus & inform ationis intelle&us hum ani, usque ad prima ejus conam ina certam , fuæ ætati confcntaneam , cultu
ram religiofam con feq uend i, regredi velim us: fane quidem incerta
& obfcura fuberunt vefiigia. Incredibile tam en f o r e t , fi hifioria n o n d o ceret, quae ardua intelUSius humanus aufus f i t , quasque fiu d ia ad D ivinitatem n on foiu m invefiigandam , fed etiam ordi
n and o im itandam adhibuerit. O m n ia, quas hac re continentur ten tam in a, ipfius m ajefiatem , certam quandam divinam virtutem
& dignitatem tefiantur, vel u b i erraret aut tantum fomniare poflef.
In fipientiam fcilicet apparere op ortuit, ut fapientia eam vinceret.
R a tio & via disquifitionis.
Jam cu m in eo verfam u r, ut itinera, quibus hom o ad M o- n oth eism u m pervenit, ofien dam us; minime in fingula defeendere p la c u it, & in lingularum gentium de D eorum natura opiniones in q u ir e r e , quje quondam artium atque difciplinarum cultura in claruerunt. Sed lon ge aliam viam fequi vifuni efl. M entis hu- m anæ m iverfce progrelTus perfecuti fumus. Praseunte n im irum varia Jecfiionc feriptorum h u c pertinentium com perim us, om ni particularium diferepantia pofita, gentes antiquas in cultu religiofo in ter fe tamen perfim iles fuifle : vel quod adhuc earum cultura lo c is dem idis & inferioribus fuerit ; ubi m ens humana fui fim ilior e f i , quam in cultura lo n giu sprogrelfa. O m nino quidem eadem erat natura atque in d o le s, idem m om entum ac cauffa, eœdem anim i d o te s , quae lente tantum ac tarde evigilarun t, & fe explicarunt.
A c fim i lis infiitutio fim ilem etiam in inform atione viam fecuta f i t , neceile efi. His p e r p e n fis, religiofam rationis omnino (n e c fin gu larum gentium ) culturam definire fiatuimus.
Fetichismus.
U nde vero orta prim a h om inis religiofa cultura? Probabili
ter e c o n tem p la tio n enaturæ procedit. N ecefie enim e fi, ut Natu
r a ,
r a , ejus vici/ïîtudines fpatiorum a n n i, ac Phaenom ena fæpe m ira
b ilia , in h om in em prim a fua aetate extrem am fe c e r in t im prefEo*
nem. N a m vires ejus in te lle d u a le s infirm iores e r a n t , quam ut reditum viciffirudinum anni co m p u ta re poffet: c o n tin u o q uod qu e ver n o v u m fuerit v ifu m , quod n o v o r tu p o r e / n o v a ad m iratione denuo afficerer. Q uod tonitrus &. fu lm in a , im b e r , g r a n d o , in undationes aquarum , tem pefh ites, terrae m o tu s, m o rb i aliaque his fim ilia phaenomena (c ) illi m etum ac terrorem in jic e r e n t, & ad fuperiores invifibiles vires & eflenfias ducerent, v id etu r effe via naturr a p tifîîm a, quam in r e lig io fo fuo cultu fequi p o ffet. Q u am vis obfcura lu c e , tamen caufTas rerum invefligabat. Prima igitu r cauffi notitiae D eorum fuit m e tu s, admiratio atque ignorantia ( i ) . Quod haud in fe llig eb a t, cujus caufTam non p erfp icieb a t, id ad o cc u lta , haud a d fp ed h b ilia , ign ota fuperiora entia transtulit. Quæ entia p rim o pofuit in natura rerum m a teriali, F e tifc h is, e. g. lu
c i s , arb oribu s, fo n tib u s , an im alibus & c. U nd e ex flitit P o ly- th iis m u r, atque prim us cultus PuUjtheißicus F e tic h ism u s, cultus Naturae, q u i, ut praeclare feriptum efl ab H e r d e r o( e ) , fa c ra o- mniùm antiquitatis populorum conßituit. jam in terim h oc pri
m um in religion e periculum fuit. U t prim um igitur h o m o in te lle d u quam levi/fim e uti d id icer a t, h. e. cum p rim um m un
dum a lite r , ac p ro m ore anim alis refp exit, in v ifib iiia , potentiora en tia, quæ libi luccurrant aut n o c e a n t, opinari n ece fle habuit.
Principium hujus inveßigätionis.
Sed priusquam ulterius h ic p rogred iam u r, th efin m axim i in hac- (c) Certe carus, qui horrorem in jecerunt, majorem incitabant admira
tionem , quam qui de!( elatione implerunt.
id ) F acile quidem per fe intelligitur, ut certa qutedam interior facul
tas D e u m poftulandi homini ante i’ .fit, quam aliqua exteriori cauffi ad eum cognofcendum 'permoveri pofiit. Quare problema noftrum al
latum nil aliud fp e é U t, uifi ut h o m o , cum reflexione u titu r , interiua ab exte riori, fubje&um ab ob jefto difeernat. Cunj e r g o quæritur, quid exte rius interioris illius facultatis explicati onem efficiat, re- fponfum dat propofitio allata.
ie) Ideen zur Philof. d. G&fchich. d. Menfchh, zw eyt. T h . p, 153,
c» jbM sat . ...
o - xk
|%ac re m o m e n ti pro p rin cip io ac fun dam en to interponere iibef.
V i a , qua m en s hum ana ad fuam culturam p ro g red itu r, ea le g e a d ftr id a e f t , ut tantum m odo per vitam focialem ad m oralitatem in fo r m a r i, ac eo tantum gradu in religiofa m aturitate p rofiferc p o f îi t , quo fit m orali ter m e lio r , exercendis & in lo c ieta te ex p li
can d is m oralibus fuis d otib u s ac facultatibus. Jam p orro h o m o e x infim is gradibus focialis con ftitu tion is ( e vita fa m ilia r i) cer
tu m quendam cultum in civitatem ad d u cit, qui tamen h ic dem um em endatur ac reform atur. Civile? nim irum relationes eum ad m a jorem fu aru m m oralium facu ltatu m exercitationem a d ftrin gu n t,
& liberiori harum facu ltatu m explicationi n eceflario quoque cer
tus relativus p ro fed u s in r e lig io f . cultura c o n ju n d u s eft. H in c exp lica re porfum us em p iricu m illud f a d u m , quod h ifio ria nobis p r o d it, quod nempe qucevis religio antiqua cum C ivili cujus que p o p u li conßitutione cohœj'erit, atque ideo P oliticum ac religiofum commodum in hifloria antiqui ffimarum g en tiu m arStisßmo vinculo conjungunt f i t ( f ) . T e flim o n ia hujus thefeos funt religion es Æ - g y p t io r u m , Aranueorum , Perfarum alioru m q u e, quæ tota; c o m m o d o p o litico fundatæ erant.
D ii Familiares.
U t igitu r e vita fa m iliari om nis civilis co n ftitu tio , fic etiam re lig io fa p ro ced it. Et q uem ad m od um fin gu laris h o m o f u u m F e - tifch u m h a b e t, fle tota fa m ilia fuum n an cifcitu r, qui om nib us fingularibus fuperior eft. U n d e D ii Familiares. H eic prim a I- dea D e i Sum m i p ullulat. Qua; tamen adhuc in hac p erio d o m o
d ico ( f ) Ille nexus utriusque c o m m o d i apud fere nullam gen tem evidentior
e f t , quam Ifraëlitarum ; quippe quem ipfum eoru m Numen conftitue- rit. Nimirum Jehovah ipfe per fuum miniftrum Mofen illis legem ac religionem dedit. Perfonam regis ipfe voluit gerere. Suo miniftro JVlofl d ix i t , ut populo an nuncia ret; (holen vara mig ett P re /le r- l i g i t konungsrike , Exod. 3 2 : 14. — Pontifex Maximus & tota gens L e v i , ex qua Sacerdotes ac Levitae fuw.ti fu e r e , magnas imperii fo- fethic i gerendi habebat partes. Sofetha Sam uel e. gr. iimul fuit P o n tife x ac Propheta.
d ico in ced it gradu. N im iru m fen fim ac pauJJatim , nec a n te , quam fub vita c i v ili, ceteras fu p erio res effen tias, (quarum eflfe- d io n i atque iniluxui m u tation es orb is fenfuaJis trib u it h o m o ) , fu m m æ tanquam m in iflros fu b jicit, q u oru m opera ad fuas res g e rendas utitur. — Lar Fam iliaris fub im agin e P atrisfam ilias c o n cip itu r, & diverfam præ fe fert f pe c ie m , prout fa m iliæ vitam a - guiit p ifcatoriam , venatoriam aut nom ad icam . S u b quacunque tamen fp ecie fuperioribus fuis naturis hum auos u f u s f g j , afF ed u s, form as atque exteriores rationes ad du nt m ortales. F orm am fub- lim io r e m , quam noflram n e fc im u s, & quod ho m in e s m o v e b it, id ut hum anum cogitetu r ac p ercip ia tu r, necelfe e /1. Intim a
cum h om in ib us & m u tationib us, quae in terra e v e n iu n t, con jun - d io n e utuntur. S cilicet D ii fecu n d u m opinionem aevi, quod d e- Icrib im us, agere atque facere n on p o te ra n t, nifi co r a m adelfent.
In terra verfantur, & hom inibus fam iliariores fiu n t, c u m iis c o n - ju n d ifiim e vivunt. CaulTam eorum d efen d u n t, & p r o ea pugnant, ut A thene U ly f iis , A phrodite D io me d is , & c.(h ) M u lta a u x ilia , b en eficia, lib eration es, haud a lite r, quam a D iis praed itas, ex p li
care poteran t. A tque eorum gratia pari m od o o btin e tu r , q uo ad gratiam hom in um p erv e n itu r, nem p e doni* & m u n er ib u s( t ) . Quin im o h om in es in num ero eoru m excipi p o liu n t , & in h ac p eriodo præcipue Heroes^, qui fa miliis nomadicis praeerant. M e m ineris B. L. M y th o lo g ia r u m o m niu m g en tiu m , praecipue grae-
B ca-
(g) Sic Zevs cum fua aula in faftigio Olympi habitat, & Ambrolia ac N eftare alitur.
(/t) Minimis etiam rebus prava religio inferit D eos. Lîv»
(*) Huc redeunt praeclara Celeberrimi Meineri verba: "quis quæfo po-
"pulus nominari poteft, qui non in illa fuiffet op in io n e, D eos fuos
"blandis appellationibus, abje&is precum adulationibus, humilibusque
"corporis flexionibus titillari, eosdem praeterea donis ac facrificiis
"vel leniri vel corrumpi, hominumque inftar pretiofis veftibus ce-
"teroque ornatu, nec non vocum ac fidium cantibus; pomparum
"dierumque feftorum celebritate, magnificis d om iciliis, longa mini-
” ftrorum turba, delicatis, denique cibis ac potionibus oble& ari?"
Vide fis , Hiftoriam doftrinæ de vero D eo P. I, pag, 18. 19.
carum . H ic F etichism us etiam pro eu jusque gentis Climate (A);
In d iv id u o G enio atque proprio Charadere m odificatur; ad quam fo rm a m D ii quoque finguntur. Num ina antiquorum Svecorum fu n t faeva & ru d ia , in m odu m eorum Clim atis & charaderis N a
tio n is. F ortitu d o perfonalis efi eorum praecipua virtus. Credunt q u oq ue honorari fuos D e o s , fi eandem ip fis, fed majori gradu q v a m U bi, tribuant laudem ( l ) . V erbo: D ii fub hac retate ha
b en t om nes proprietates, afF edus(m ) & habitus h o m in u m ,m od o m ajori g rad u , & vindicatione confiantioris frudus. Jam item in fingularibus fa m iliis, ubi certas morales hom inis virtutes ufu &
e d u c a tio n e , om nino vita fociali jam evolutae fint, propius quo
q u e explicatur F etich ism u s, qui hoc aevo fpeciem praebet delcri- p t a m , quae etiam fub fequenti periodo partim obtinet.
(Jfe) Dii Indorum, ut eft apud Baldeum Herderianum 1. c. pag. 153, in lacubus facchari lavant. E orum Deae in calyce florum odororum ad cifternas refrigeratorias habitant. Paucis : Mythologia cujusque gen
ti* eft imago præcipui iftius m odi, quo naturam refpiciebat, præfirtim fi pro fuo climate & genio in ipfa plus mali bonive animadvertit:
quoque unum ex altero explicavit. Itaque philofophicum eft men
tis humanae conamen, qvæ antequam evigilat, fomniat & libenter . in fua infantia manet.
(/) Tpfe poft mortem ftatus hoc sevo eundem ducit colorem. Frui, perpetuo frui, quod fenfualis & rudis naturae filius extremam fibi pro
ponit metam, illum in Valhalla rnanet.
( m ) Tra, od iu m , faftus, fiudium partium, proprii commodi, fraus &
infidelitas, omnesque abj< d io r e s animi commotiones, quæ apud fe
r o s & immanes prorumpunt, & in quibus adhuc fubobfcura nobilio
ru m fenfuum (amoris, grati animi, obfervantiæ) mica illueefeit. ap
parent quoque in illorum de Diis opinionibus. Qui ea laborant levitate tenuitate, ut fnffimentis & vaporibus facrorum, naribus fuffitis, fub ira fervidiffima fe placatos atque expiatos exferant. — Munera9 crede mihi, placant hominesque Deosque. Ovid.
