DISSERTATIO PHILOSOPHICA DE

lö<

D. D.

DISSERTATIO PHILOSOPHICA DE

DIFFER ENTIA

INTER

IMMENSITATEM ET OMNI-

PRjESENTIAM DEI.

Quam:

VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. VPSAL.

PRjESIDE

Doct. P E TR 0 NICOLAO

CHRISTIERWN,

LOG. ET METAPH.

PROFESS.

PRO GRADU

PUBLICE EXHIBET

Athanafius Laurentii Wetter,

S M O L A N D US.

IN

AUDIT. GU ST. MAJ. D. 8 JUNII, 178 2,

-psALU^

Apud JOHAN. EDMAN, Direct. et Rlg, Acad. Typogr.

\

In ovtmkis, _qua agis, prafentern adeße crede Deum.

PUBL. SYRUS.

Magnituiinis Dei nulla efl Pcrvcfligatio.

§. l.

Attributa logis explicari folenc, ^{Dei vario modo a} Nonnulli Philofophis iplam ac Theo- Dei

edentiam ab attributis diverfam tradunt; alii autem attributa edentiam quafi conftituere docent, vel poti-

us idem plane efle atque edentiam; unde etiam eden-

tiales vocari contendunt perfe&iones; cui fententias

favet canon veterum: quidquid efl in Üeo, idem efl

ac

ipfe Deu<. Oritur ^vero hasc diverfa tra&andi ra¬

tio a diflimili notione attributi generatim fpe&ati. Si

enim per attributum intelligitur quodvis rei ciijusdäm praedicatum, facile patet ipfas rei partes edentiam

conftituentes, attributorum nomine venire, liquidem

de ^re qualibet dici poteft, quod his abfolvatur parti¬

bus

feu

quod hane habeat edentiam. Sed de ^ta¬

rnen non obtinetur

ut attributa generatim idem (int

atque edentia. Nam a&iones quoque, padiones &

relationes _rerum, de ipds praedicantur, quas tarnen communi loquentium & feribentium ufu ^non attribu¬

torum Ted accidentium potius gerunt nomen. Alii ve¬

ro ftri£tiorem adoptant attributi notionem, ut nonv

quodvis fignificet rei praedicatum, Ted vim tantum

aut aptitudinem rei ad agendum, aut a&iones alienas quomodocumque reeipiendas. Hoc vero fenfu attri-

A ² butum

4 Dl Differentia inter Immenfitatem

butum neque cdentiam rei conftituit, quamvis eidem

conftanter infit, _neque ipfas rei mutationes ac rela-

tiones complellitur. Haec atiri ibntorum notio gene¬

ralis ad Deum adplicata, logomachiam philofophanti-

um hac in quaeftione facile exterminat. Etenim at- tributa latiori fignificatione fumta effentiam, non ve-

ro folam condnent, ^nam & a&iones & reladones de

Deo praedicantur

quae effentiam utique ^non confti-

tuunq ftri&ius auteni accepta vires notanc opdmas &

maximas efficiendi, qux imperfcrutabili Dei efTendar

competunt, & per admirandas ejus operadones fefe exferunr, _atquea nobis cognofcuntun Sed infinitam

tarnen Dei naturam illa non conftituunty quatenus hxc fubftantia eil infinite perfe&a, non vero perfe-

ftionum quafi congeries. Ut igitur latiori illo fenfu

attributorum multiplicatur numerus i ita ftri&iori fi- gnificatii multa Dei funt praedicata ^tum adfirmativa tum

negativa, quae attributorum confiderationem non in- grediuntur. Cum' vero Deus, ut ens fummnm &

perfe£tiffimumj a limitato noftro intelle&u, qua effen-

tiam comprehendi nequeat, variae ejus proprietates &

a&iones feorfTm confiderantur, &, quatenus aliquam

inter fe convenientiam habere _cernuntury hand ^raro confundi folenn Sie immenfitas & omnipraefentia Dei

notionem habent divedam, licet in ^eo conveniant, quod in utraque infit fingiilaris quaedam amplitudo

quam mente concipere atque ita verbis exprimere

nemo valet. Hinc fpecimen alternm Academicum e-

diturus, breviffimas de difcrimine earum pro modu-

lo ingenii ^» in medium, proferam meditationes, ^quas

mitiorii

&r Omniprcefentiam Dei.

rnitiori tuo B* L. fubmitto judicio, fimulque rogo, velis conatus meos in meliorcm interpretari partem.

§. IL

Not i o immenßtatis indagatur.

ImmenfTtas Dei latius fumta, qnando omnem ne- gat natura & perfe&ionis divinae perveftigationem,

ab iniinitate non eft diverfaj Ii vero ftri&iori eadem

explicatur fenfu

^ut Deum magnitudinis extenfivae

menfuram nullam admittere denotet, ab infinitate quodammodo differt* Infinitas enim, qnando negati-

ve definitur per abfentiam limitum

eft adfefrio at¬

tributorum generalis, quae ad omnes Dei perfe&iones

re£fce adplicatur. Tum enim infinita ipft duratio fen aeternitas, & infinita in perfiftendo & agendo conftan- tia, feu immutabilitas, pariter atque bonitas, juftitia

& potcntia illimitata vere tribuitur. Pofitivo autem

fenfu effentia Dei infinita dicitur, _{quum omnes} fi-

mul perfe&iones, majeftati divinae convenientcs, Sc quidem fine ullis limitibus continet, quo nomine in¬

finitas

_non perfe£tio -eft Angularis, fed omnium _po- tius perfe&ionum (Tmultanea pofleftio. Quando au¬

tem in confideranda effentia divina, limites a natura Dei remc-vendos fpeeiatim enumeramus, variae inde

oriuntur denominationes, quse re ipfa in nottone illa negativa infinitatis continentun Sic quando infinitas

natura divinae extenfioncm _removet, immenfitatis ftri-

£tim fumtae adeft notio. Metiri enim proprie nihil

aliud eft quam explorare quoties ^una magnitudo in

altera ejusdem generis contineatur, quarum minor

A ₅ magni-

6 De Differentia inter Immenfitatem

tudo menfura dicitur, major menfurandum. Menfu¬

ra autem & menfurandum homogenea effe debent,

'Certamque habere & determinatam quantitatem feil

extenfionem longitudinis ^, latitudinis & profunditatis,

atque ideo corpora tantum talem admittunt confide-

rationem. In fermone communi id immenfum adpel-

lare folemus, cujus menfuram ignoramus, quemad-

modum etiam id infinitiim communiter vocamus, cui

dete-rminati non funt fines feu limites, quamvis eos- dem per fe non refpuat: fic lineam in infinitum pro-

trahere dicuntur mathernatici, quando n©n determi¬

natus quousquelongitudo ejus fefe extendere debeat;

& infinite obftri&us dicitur grati hominis animus, quando magnitudinem adfectus determinare nequit.

Sic _vero, praeter Deum, multa nobis erunt immenfa

& infinita, cum operum divinorum adxquata cogni-

tio, in noftram non cadat intelligentiam infirmam &

limitibus ar£tiffimis circumfcriptam. Deum autem quan¬

do immenfum _{vocamus, onmes} ab eo menfurx fpe-

cies _removemus, riullamque effentias ac perfe£tioni-

bus divinis tribuimus limitationem. Neque enim in

natura Dei reperitur multitudo partium a fe invicem

diftin£tarum

quae compofitionem involveret, neque in fummis ejus virtutibus ulli dantur gradus, quibus

limitentur. Sequituradeo hinc Deum nullis limitibus

extenfionis poffe circumfcribi, fed ut inträ ^eum fint

omnia, quaecumque ab ^eo diverfa funt, ipfumque a nullis rebus contineri, fed continere omnia, & effe comprehenfionem omnium, fupergredientem omnia ^, fuper omnia eminentem; unde perfe&iffimo modo ex-

fiftit,

gf Omniprccfintiam Bei ⁷

fiftit, ut ncc certo loco inclufus, nec ab ullo loco ex-

clufus cogitari poflit, neque ulla res cogitari unquam

potuerit, quam non producere & mutare, inque fi-

nes optimos adplicare ipfe valeat.

% ^IIL

Omniprrffenua explicatur.

Omniprafentia Dei in eo confiftit, quod Deus

rebus, quae exfiftunt, omnibus ubique vere prsefens fit,

neque adeo locum iam hunc jam illum occupet. Haec

igitur non modo fcientiam & operationem Dei invol-

vit, fed effentiam quoque ipfam ubique adefie adfe-

rij. Deus enim ab omnibus rebus ^a fe conditis rea¬

liter diftin&us, his tarnen ica efi: praefens, ut opera-

tione fua illas contineat ac fuftentet, & fingulas ea-

rum mutationes ad fummam gloriae fux manifeftanda?

metam dirigat. Fit enim haec operatio, non quafi

Deus certo quodam loco refidcns, legibus aut aliis

fubfidiis, in rebus a fe remotis ac difiitis efTefhim pro-

duceret, fed ^natura Dei ubique praefens omnia vi¬

det, & praefenti velut dextra fuftinet atque gubernat*

Sic vero non per expanfionem Deus eft omnipraefens,

quafi pars efientiae divinae circa quamcumque partern

rerum contingentium praefens föret, vel quafi Deus,

fummi inftar vel diffufi corporis, multa moventismi-

nora corpora, adefiet, quemadmodum v. gr. aér, qui

omnia circumdat & _penetrat. Hane enim omniprae-

fentiac ideam, notio extenfi ingreditur, quam ad De-

nm non adplicari pofie nuper oftendimus. Facile i-

gitur hinc patet, omnipraefentiam Dei refte definiri

poffe-

Ef Omniprajentiam Bei

pofie, per intimam fubftantix divinx apad creaturas

propinquitatem, qua res univerfasac fingulas non mo¬

do diftinfifciftime cognofcit, (ed etiam vera actione iu- ftentat ac dirigit, quod utique prxftare ^non pofiet,

nifi potentiam

bonitatem ac fapientiam haberet im-

inenfam. Ab hac igitur omniprxfentia Dei, omnes

removere debemus imperfe&iones, ita ut creatis rebus

prxfens fit, fine inclufione in loco aut in hoc univer- fo, item fine extenfione, feu incircumfcriptibiliter &

illocaliter ut Scholaftici loquuntur, fine fui multiplica*

tione, fine divifione (eu impartibiliter, & fine ullo ^a- lio modo, qui ^a quantitate profluit, v. gr. ut major

fit in re majori & minor ⁱⁿ minori, fine permixtip-

ne aut colligatione a ).

§. IV.

Immenßtas Ef omniprce/entia Dei a Je

invicem differunt.

Sic breviter immenfitatis & omniprxfentix notio-

nibus expofids, proximum eft, ^ut ipfa earundem dif-

ferentia explicetur. Immenfitas efi: abfoluta quxdam

& interna affe&io, vi cujus Deus nulla extenfione ^aut magnitudine menfurari, ^nec finita intelligentia compre- hendi poteft; omniprxfentia autem ad hunc mundum a£tualem & res creatas refertur, _atque fic prxter im-

menfas in Deo vires, realem _quoque operationem invol-

vit. Si enim res creatx nullx adefient, Deus his prxfens

dici nequiret, neque omniprxfens, quum nullus mundus

J"

n) Conf. Reufchii Syft. metaph. §. 10 et te.

De Differentia inter Ith wen fit at em ß

nullaque nec corpora nec fpiritualis fubftantia exfifte-

ret, quibus praefentia ejus foret neceflaria. Omnipraefen-

tia igitur attributa Dei abfoluta & immenfa fupponit, fed

quae non nifi in fuis effe&ibus fefe exferere poßunt. De-

us enim antequam res ullas ad exfiftentiam produceret,

immenfis ac infinitis gaudebat perfe&ionibus, _{quae per}

creationem-& gubernationem mundi nullam fubierunt mutationem, nec ullum confecutae funt incrementum.

Immenfitas Deo (Impliciter & ab aeterno competit: omni- praefentia autem refpe&um habet ad res creatas exfi- ftentes, _atque his demum ortis locum habuit, & (i ces- farent umquam, ipfa quoque defineret. Deo quidem

akterna vis ineft, _{quae res nunquam non creare,} & cre¬

atas fua praefentia benefica fuftentare ^ac dirigere po-

tuiflet, fi hoc liberrimae ejus placuiflet voluntati: fed

a£tualis tarnen omniprsefentia ante mundum conditum concipi omnino nequit. Omnia certe attributa divina, quae infinitam agendi vim continent, attionibus tandem

& operibus fefe produnt, neque aliteranobis cogno- Ici poffunt, quam ubi cognitione quadam Dei unde-

cunque illuftrati, ad opera ejus praeclara, velut totidem

infinitae bonitatis ac potentiae divinae veftigia attendimus,

atque ita ad majeftatem creatoris benigniillmi ac juftis- {imi, maxima cum voluptate ulterius agnofcendam ac celebrandam excitamur.

§. V.

Ut immnfam Dei natur am, ita omniprafentia quo¬

que divina modum fubmiffe admirari, non te-

mer aria curioßtate rimari, quifque debet.

In demonftratione attributorum divinorum fubti-

B liori

19 & Omnipr cefeilt iam De?.

liori, inquc modo praefertim omnipraelentke divinae in- dagando, ad miferandum atheorum ^errorem refutan-

dum, multi eruditorum lunt verfati. Atque horum qui-

dem intentio maxime probanda eft, fed arduam nimis

& periculofam ingrediuntnr viam, quae ad {peratum vix

ac ne vix quidem perducit exitum. Attributorum e- nim divinorum cognitionem fan&ior nobis revelatio ^o- ptime fubminiftrat, & intimus praefentiae divinae fenfus

confirmat: modum vero agendi fingularem percipere

non poflumus

neque adeo ^cum aliis communicare.

Mens noftra finita eft, nec multa fimul, nedum oriinia

perfpicit. Dei autem natura infinita eft, atque in Omni¬

bus fuis judiciis & viis incomprehenfibilis, ut ratio huma¬

na, nonnifi obficurioris capax cognitionis, & quafi cre-

pufculum tantum fapientiae, ad fulgorem tanti fplendo-

ris, in hac infirmitate plane caecutiat. A nobis itaque nihil

ulterius requiritur, nifi ut tales attributorum, operum &

beneficiorum Dei nobis formemus conceptus, qui ad iplum fincera pietate colendum, & felicitatem, quam nobis benignifiime deftinavit, perpetuo degufhmdam obfequio nos accendere poffnnt. Omnipraefentiam ^ve¬

ro Dei ubicumque locorum verfamur, & in omnibus

a&ionibus noftris in memoriam revocare debemus, ut nihil omnino fufcipiamus, quod optimo & lanfiliffimo generis noftri parenti, difpliceat, juftamque ejus repre- henfionem nobis attrahat; & illis femper occupari nego-

tiis, quae ipfi, falutis ^nofirae percupido, fint gratitfima, at¬

que in omnibus fimul periculis & adverfis cafibus, pra*- fentiffimam ejus opem conftanti exfpe&are fiducia. Sic o

nim Dei ubique prsefentis, immenfam nobis in hac &

futura vita celebrare licebit gratiam.