DISSERTATIO PHILOSOPHICA,

k

D. D.

DISSERTATIO PHILOSOPHICA,

DE

USU ^AC. PMlSTANTIA

CUJUS

'

PARTEM PRIMA M,

VENIA AMPLISS. _ORDINIS PHILOS. IN REG.

ACAD. UPS.

PRyESIDE,

D:no Mag.

DUR M O,

Physices PROFESS. Reg. et Ord. nec noSt

Reg. Acad. Scient. Holm. MEMBRO.

IN AUDITORIO CAROL. MA J. D. XII MARTIL

ANNI MDCCLXIIL

PRO GRADU

PUBLICOBONORUMEXMM1NIMODESTE OFFERT

ALUMNUS VICTORINIANUS

ANDREAS J. LUND BORG,

FESTRO-GOTHUS.

U P S A L I iE.

rf _ir-

D x/r

,

(.

'

■

'S:.® R:® Maj:tis

MAGN/E FiDEI VIRO,

PERILLUSTRI AC GENEROSISSIMQ

Domino ADAMO

OTTONI

LAGERBERG,

GUBERNATORI PER PROVINCIAM

SCARABURGENSEM PRtECELLENTISSIMO ,

EQUITI DF. STELLA POLARI SPLENDIDISSIMO,

MTCRNATI OPTIMO,

OPUSCULUM HOCCE

s a c r u m

DEBUIT

AUCTOR.

■

mnes in ter artes & fcientias, qua?

Per rationis duclum cogno-

16/ *% fcuntur, fl qua? digna eft, qua? ce-

jjf % lebretur & cfifcatur, Phyficam u-

31 P tiqueomne ferre punktum, m-uiti

Il /I ^mum validiifimis evicerunt ar-

^PéÉjiffer .4g SlimentÄs» Contendünt, & id qui-

dem fummo jure, ^non folum in illius eultores fingularem ^manars juciinditatém ^ac voluptatem, verum etjam in totum geT

nus humanuni, maximos & ampMimos redundare tifus;

itaquidem, ut hane fcientiam facile principem, excel- lentiflimam,& cuivis fere homini fcitu maxime neceflari-

am falutent-, praedicent & demonftrent. ifla Licetaplu-

ribus adeö fint expofita, & ad liquidum perduda, ut ni¬

hil iieic, nifi crambem bis, immo fa?pius, codam ^reco-

quere velis, ulterius adferri pofle videatur, ^tarnen

fvavitate & excellentia nobiliflimi hujus argumenti alle¬

dus, meas quoque qualescunque vires experiri conftitui,

& fpeciminis Academici loco quaedam in medium profer-

re, qua? quoque conducere poterunt ad oftendendarr», &

A juni-

D. D,

& ).a ( &

Juniorum (altem aqimis inflillandam Prxftantiam acU-

fum Philofophité Naturalis, certi/firna fpe fretus C. L.

benignam mihi daturum veniam, ü vel in magnis voluis-

fe, (atis fore putaverim.

§. IL

Quum in hoc theatrum certe introducli fumus, ut, quantura in nobis, fummi Numinis gloriarrr, noftram

aliorumque felicitatem promoveamus, qua^vis (cientia

magis*Vel minus prteceuere eft dicenda, prout hifce hni-

bus obtinendis, magis vel minns infervire potefh Adeo-

que partibus noftris rite heic defuncluris oftendendum

eft, nos, impigro Phyfices ftudio, feu debita rerum na-

turalium confideratione & indagatione, in officiis hifce

noftris exfequendis eo progredi pofle, quo viribus huma-

nis unquam pervenire datur.. Hunc in finem figiilatim

contueri juvat, _quam fit neceffarium hoc (Indium in ils cognofcendis & efficiendis, quseDEO, nobismet ipfis &

aliis debeamus, licet non dirhtendum, htecce adeo fibi

invicem eile permixta, ut vixfeparari poile videantur, quod ^{nec ut} a&u fiat volumus.

Naturam dum intuemur , tanquam fpeculum Per-

fe flionum Di vinarum fplendidifllmum, vaflillimus no-

bis aneritur liberlpfius DEI digito exaratus, & cuilibct

homini leftu propofitus, licet vel uni in ipfo linear rite expHcanda?, nu Har unquam fufficiant vires humana?, ei

tarnen pro modulo noftro evolvendo & fcrutando,quam

maxime fumus obftrifti, quia ipfe homo ortus eft ad ^mun-

dum contemplandum, a) &r ineft in explicatione ^natura in- fatiabilis quadam e cognofcendis rebus voluptas, in qua una bonefte acliberaiiter pojfumusvivere. b) Itaque expaucifti-

mis hujus libri locis breviter colle&is ^, conabi-

mur indicare, quomodo hinc Entis Supremi Exiftentiar,

Summi Intelieftus, Potentin, Sapientise, Bonitatis, &c.

non folym certiores reddi, fed 5c ad cultum Ipfi ^> o-

nium

& > 3 ( sK

ninium rerum Moderatori Sapientiffimo & Optimo, prse- flandum, quam vehementiffime & poiTimus & debea-

mus inflammari. Ante omnia vero Philo lophorum illo-

rum gratiffimi agnofcamus fludium & operam, qui ex

rerum naturalium conftitutione, _atque totius univerfi,

a?que ac cujuslibet ipfius partis, ftruSura, convenientia

& fine, DEI exiftentiam & infinitas perfeciiones ^demon-

flrare & hominibus inculcare funt annifi. Horum maxi¬

mum numerum confpicere licet in DERHAMI Aftro Theologiaa J. A.FABRICIO inlingvam Germanicam ver-

fa,&Hamburgi 1732 excufa. Plures horum praclare certe

res fuas geflerunt, & nobis adeo quidem otium fecerunt,

ut quod addi poffit, nihil omnino fuperefle videatur, neque id nobis nunc lumimus, cum breviffime heic age-

re lit propofitum.

a) Cic: de Nat: Deor. II. 14. b.) ld.de Fin. IF. j*.

§. III.

Satis quidem conflat debitam naturae contcmplatio-

nem duobus abfolvi a&ibus; autenim, fenfibus externis adtendimus ad res nobis obvias, & lilas notamus, illa- rumque mutationes; aut inquirimus in rationes & caus- las harum mutationum; ille conftituit, Hifloriam, hic Pbi¬

lo fophlam Natura feu Pbyficam. Quod ad priorem adti-

net, non quidem illa proprie eft noftri inftituti, nemi¬

nem tarnen fperamus nobis vitio verfurum, fl heic ge-

neraliflfime, & velut in tranfcurfu, adfpkiamus naturam ^,

qualemfe nobis (iftit, & inde quas pro virili poterimus, Icopo noftro infervientes, deducamus conclufiones.

Oculis furlum verfis ^omnium primus occurit Ocu~

lus ille Mundi, 5b/, aflrorum tenens principatum, fons

caloris & lucis, circa _quem, fere immotum, totum hoc-

ce planetarium fyftema movetur. Tantillus licet nobis videatur, ob maximam fcilicet diftantiam 12000000 ni-

rairum mill. Sveth. ad minimum, tamen millies millies

*

A 2 qaa-

) 4 (

major eil n oft ra te. ra, diametrum habens circker 120000 mill. Svec. Lucidißimum qvamvis üt iidus, maculis ta¬

rnen non ciedituitur; _qirx klenti dem in fu-perficie ejus ad-

parent, eo cum ord ine, ut inde conilixérit, iiluni circiter

tempore 25 dierum 15 horarum moveri circa axem, qui

cum ecliptica facit angulum 7,0 /. 1 Néque omnino quie-

fcit ^centrum ipfius, fed provario Planetarum fitu ^, in ^o-

mnes partes paullulum moyetur circa centrum gravi tat is fyflematis., a quo ferme integra diametro diflare poteft.

Solem circumdant fex Planette Primarii, quorum

ipii proximus eil Mer cur ins , diametri 4 ;o mill.: Svj hk

ad diftantiam _5000000 milj. Sveth. tempore 88 prope dierum, circa Solem curfum fuum conficit, in piano in- clinante ad planum ecliptica angulo 70.

Hnic proximus ^a Sole efl Venus, cujus diameter eil

circiter 1300 mill.; diflat ^a Sole xoooocoo milk Periodum

abfolvit _tempore 224-f fere dierum. Angulusinclinationis planiipfius efl 3°,, /-}. Volvitur 23 diebus 20 min. circa a-

xem in angulo ^T £ ad planum orbital.

Hunc infequitur Terra, cujus diameter efl fere 1200 miil.Movetur circa axem tempore 23 hor. ^f unde qui-

vis fub aequatore locus tempore unius min. fecundi ^move- turperfpatium 261 pertic. Inclinatio ^axeos ad eclipticam

efl z° \ circiter. Hocce ^motu, nobis, ejusinhabitatoribus,

exiflunt viciditudines dierum &nodlium,& ex inclinatio-

ne, illarum-insequalitas. Tempus ejus periodicum efl 365 d.

6 h.9 m. &adeo uno min. fecundo progreditur ejus centrum 14900 pert. Hinc commutationes temporum quadripartita?.

Poflterram obfervatur Mars, maculis etjam diflin-

clus , unde concluditur ipfius motum circa axem peragi

uno die ₄₀ min. Diameter ejus efl 740 mill. &indiflan-

tia a Sole _20500000, orbitam conficit 686 d. 23-lh. in pia¬

no inclinationis i°, <Q', <4".

Tandem, incedit Jupiter maximus £0 ciorum, 'dia¬

metro

5K ) 5 ( YÅ

metro* 13 62 5 mill. in diftantia 70500000 a Sole. Brevitas

dierum in ipfo ^, nimirum 9 h. 56 m. compenfatur longi-

oribus annis, quorum quivis pene arqualis eft 12 noftris.

Agmen denique claudit Saturnus, qui [minor quidem Jove, nam diametro gaudetr 11311 mill. ^eo ta¬

rnen magis diftataSole, 12950000o fcilicet mill, atquepe- riodum abfolvit circiter 30 annis. Omnes hi difFerunt den-

fitate, pro diverfa a Sole difiantia, nimirum propiores flint denfiores, ^nam fl terra locareturin orbe Satnrni, aqua o- mnis rigefcereqfivero in orbe Mercurii, invapores abiret, Quidam infuper horum, ^non adparent foli, fed fiipati fatellitio unius, vel plurium Planetarum Secunda-

riorum. Hujufcemodi gaudet Tellus uno, nimirum Lu¬

va _, qua? a terra abeft 36000 min. circa iilam movetur tempore 27d. 7b. 43 min. ^attamen in longiori itinere co- mitatur. Neque adeo efi parva, ut nobis videtur, ^ete*

nim diameter ejus excedit 323 mill. Forma nobis adparet

maxime varia, interdum plena efi:, interdum dimidia ^,

interdum magis, vel minus falcata, interdum omnino

non videtur, interdum paulifper deficit, pro diverfo

ejus fitu, refpewlu Solis & oculi noflri. Dubio caret in fuper-

ficie ipfius multas efie ina^qualitates, forfan montes, caver- nas, maria, fylvas &id genus alia; fl infuper gaudeat atmo-

fphtrra, ut quibusdam placet, admodum telluri eft fimilis.

Jupiter quatuor circumdatur erronibus, qui regulä¬

res peragunt motus in fuis orbitis. Et licet cculis nudis fe omnino fubducant, maximo tarnen nobis fuere

ufui, & certe poft hac ^erupt.

Saturnus fuperbit comitatu quinque fatellitum, qui

quoque determinatis feruntur motibus ^j cingitur infuper Annulolato, circulari, valde tenui, a Sole illuflrato &

Saturni cörpori nufquam adhserente ^, quique variam

pra fe fert fpeciem, optime definiendam ^ex fitu ipfius refpe&u Solis "Jk Telluris»

A 3 Circa

JK ) g ( SK

Circa Solem etjam movetur aliud _genus Planetarum.

Quurn rarius hi nobis adparent, illorum numerus nos lä¬

tet, motus quoque ferius innotuerunt." £x obfervatio-

nibus vero,& calculis, circa quosdam feliciter inditutis, fa-

tis condat, quod etjam hi Cometa fint interAkerni opera Creatoris. Unus quater ed obfervatus, nimirum annisi^i,

1607, 1682, 1719, quiitaque fax orbitalpercurrendte im- pendit ^annos 75circiter. Aliusadparuitannis 1680 & 1681,

quicurfumconficereputatur annis575. Axis maximus ine- jus orbita elliptica fere edasqualis 1383 didantiis teil uris a

Sole; cumdie 8- Dec. 1680 verfabatur inperihelio;erat di-

ftantia Comettea Sole, ad didantiam tellurisaSole ut 6 ad

1000, & calor Solis ad Cometam tunc erat ad calorem Solis tedivi apud nos, ut 28000 ad ^1, adeoque calor, quem terra arida Cometae ex radiis Solaribus concipere poflet ²⁰⁰⁰ qua*

fl vicibus major, quam calor ferri candentis. En ingentem

mutationem caloris & frigoris, quam Cometa hic patitur.

In eo itaque hi fimiles funt re lig uis Planetis, quod

corpora fint folida, compada& durabilia, atque circa So¬

lem defcribant orbitas ellipticas, maxime quamvis excen-

tricas, quin & ^omne fuum lumen a Sole mutuentur. Non

vero, ut alii, moventur omnes ab Oriente ad occiden-

tem, fed quidamab occidente ad orientem. Anguli etjam inclinationis planorum ad eclipticam funt intequales, &

qulbusdam permagni, aliorum Planetarum exidentibus

fere sequallbus, nec adeo magnis. Plurimi horum indru-

<di funt cauda quadamfulgente,alii longiori, alii brevio- ri, & interdum quoque maxime mutabilis figurax

Sydema hoc nodrum Planetarium ambit ineffabilis multitudo dellaruin non errantium & propria luce ruti- lantium. Quia eundem inter fe fitum fervant, dicun-

tur Fixa, motus enim, quibus obnoxitevidentur, ^non

nid adpa rentes efie, fatls ed demondratum. Utrum ina>

qualitas magnitudinis ipfarum, an didantia? a nobis, dt

caudä

•K ( 7 ( &

caufia diverfi iftarum fplendoris, non facile dixero, hoc

autem adfeverare aufim, quod diftantia quarundam ^{a no-} bis, centies miliies major eft,quam diftantia Solis, feu quam

I200O0OCOOC0O mill. Svec. Quo fpcQaculo, nihilpotefl ad-

mir abilins ejfe , nihil fuhrins a\

a) Cic de Nät.. Decr II. 49

§. IV.

Si oculos corporis, & mentis, convertamus ad ter- ram, noflrum dimiciiium , nobis obveniunt, quac certe

non minori adtentione, & admfratione digna funt. Fi-

guram ipnus ^, quemadmodum reliquorum Planetarum,

animadvertimns non fphtericam ^, led lphceroiclicam.

Maximam ejus partem aquis tectam confpicimus, qua?

iisdem,ac alia _corpora aufcultant legibus Mechanicis, plu-

rima tarnen fibi, & aliis fiuidis peculiaria prtebent phte-

nomena; hinc flatis temporibus attolluntur & fubfidunt maria; hinc varia? difpolitiones & viciflitudines lacuum ^, fontium, fiuviorum &c. Terra, interdum tremet, ut dehifcere videatur, interdum ardent rrfontes, & evomunt

ign.es ^y cineres, arenas, lapides &c.Circumdatur cortice quodam aereo, ieu Atmofpliasra,tanquam ccmmuni recep- taculo cmnium ex omnibus corporibus prodeuntium

exhaiationum & vaporum; in qua plurima non minus u- tilia & jucundar, quam mirabilia feie nobis oflerunt phas-

ncmena. Horum fere praTanti/Tima funt ^, & nunquarrt fatis admiranda, Arcus ille coeleflis vividifTimis fuperbiens

coloribus, Lumen Boreale fimul ac Zodiacale.

Dum intericra ipfius fcru'aris, alia habebis maxima admirationis argumenta,jnvenies ibi varii generis terras,

argillas, arenas, faxa, lapides, metalla, & plura, quo-

rum magnam copiam detegunt, defcribunt, & inveftigant Mineralogi, qua^que omnia hominum ufibus, ^commo- dis& voluptatibus mirabiliter inferviunt.

Keque hujus eft loci adcuratius recenfere, & in

naeT*

J 8 ( <'A

\

J

medium proferre numero fere infinitäs, qu# quotidie vi-

vunt, generantur, crefcunt, decrefcunt & moriuntur lierbas, arbores & animalia, quorum certe excellentifli-

mum efl; hoaio ipfé, in cujus gratiam a!ia omnina videa¬

tur facta. Quot plantte, tot (unt machina: artiiicioiidim:^

quarum ne unicam quidem ^omnes omnium peritiflimi

(eculorurn artifices imitando valuerint conficere. Quct

animalia & homines, tot funt machina: longepra:ftantiflI-

ma:, quarum qutevis, immo cujusvis quadibet pars 0111-

nem eiudit perfpicaciam hnmanam.

Immo vero inexhaufti funt Natur# thefauri. Mi-

crofcopium adhibe examinandis objefiis minutifftmis, &

nova1 invenies miracula. In minutidima guttula obfer-

vavit DERHAMUS piura,quam centena animalia. FRÄN-

CISCUS TERTIUSDE LANIS permicrofcopium, quod

27000000 viribus majorem exhibetobjerii magnitudinem, itepius vidit vermiculum, ^uno tritici granö nudis oculis vifo, non majorem, 20 tarnen & 24 pedibus inftructum,

unde coliigitur, in fpatio, quod. unum tritici granum occupat, 27000000 ejusmodi animalcula contineri pofle, qua:capite, corde, ventre, inteftinis «Screiiquis membris

inftrufta fint oportet, qua: fingula fuisdeftinata funt fun- ctionibus,fuisque iternm eonftant partibus, fluidis & poris.

Qucevis guttula aqiia:, & plurium fluidorum ^aut fta- tim, aut (ilibero aéri quibusdam ^exponatur diebus, ple¬

na deprehenditur corporibus viventibus, prarfertim (i aqua: immifceantur femina alicujus vegetabilis; cujusmo- di plurima nobis offerunt microfcopicarum obverfatio-

num colleriores.

Sedquis enumerare valet tot tantaque objeria, natu¬

ra: dudum deteria, minimam licet eorum partem, _qua:

ignoramus? Talpa tamen certe eft ctecior, qui non heic certiflima cernit veftigia Creatoris Ejusque Po¬

tentin, 6c plurium maximorum adtributorum, qua: o-

mnia

/

V" *, t ~\9*

^ J 9 K t A

\ ' *

mnia folide, & fumma cum ev iden tia , in qüantüm huma¬

na: imbeciiiitati illaadlequi licet, funt expalita, & ad vivum depicla.

§. V,

Si ulterius paulo progrediamur*, in.hifce non folum confirmabimur, ied & nova eaque maxima Magnitudinis

Divinas deprebendimus _argumenta; nimirum imraenfs

liuic rerum univerfitati Summus Opifcx, quando Jpfi pla- cebat, dedit non tantum ei^/lentiam, verum etjam, un- de inComprehenfibiUs Ejus Sapientia & Bonitas inprimis effulgent, Ulis proprietatibus & viribus materiam fingu- lasqueejus partes induit, ipfique Leges conftituit, quibus

in omnibus fuis motibus & mutationibus obfecundaret, quibus etjam fanctiflimis finibus, creatione hojus mun¬

di intentis, optime inferviret.

Dolendum quidem efl, quodiniapienti/limam hane mundihujus materialis oeconomiam vix minimum intro-

fpicere liceat, tarnen ex pauciffimis, quarum aliqualem Cognitionen! nobis ioduliit Benignillimus Parens fortil-

fimi prorumpunt radii Sapientias & Bonitatis Di vinas, qui,

licet omnem oculorum aciem perflringere videantur, certiffima tarnen prarbenö infinite fute originis indicia.

Quis fine ftuporc, penitiori adhibito fcrutinio phas-

nomenorum naturalium, animadvertere poteft fingularem operationum fimplicitatem? Sic deprebendimus, quot- quot in hoc mundo cernuntur, faltem, qui noftrasfubje-

aifunt expticationi, motus & actiones corporum in fein- vicem, unice peragi ^ex Impenetrabilitate materia:, ejus-

quelnertia, unde deducuntur primasLeges motus&a:qui-

Iibrii _corporum; cernimus omnia mundi coroora totalia

uni parere legi gravitationis, eique fimpliciilimse, q lod

nimirum vis centripetafit reciproceproportionalis ^qua ira-

to diftantiarum a centro; qua Planetas primarii & Co ^ne-

tas feruntür circa Solem _, & fecundarii limul circa prima-

B li@Sf

& ) xo( &

rios, quin &gravitafem hane in corpus quodvis totum es- ie proportionalem quantitati materia?, adeoque oriri 5c

cornponi ex gravkate partium fingularum in le invicem.

Huic quoque tribuendi funt maximi ilti, &,fi quialii,

nairabiies Fluxus & Refiuxus maris.

Ita quoque in phtenomenis corporum partiaüum, na¬

tura quaU delectatur fimpliciflimo,.& femper agit via bre-

viffima. ' Cumcorpora dura,vel elaflica directe collidun- tur, quantitas avkionis eft minima; in percuffione cor¬

porum excentrica, e g. cum iinea recFa quiefcens pluri-

bus corporibus onerata, normaliter alicubi percutitur,

centrum fpontaneum rotationis, ad eum femper fe com-

ponit locum, ut ex ejus diftantia a puncto percuflo oria-

tur mafla in eodem puncto vi motrici opponenda,. qute fit minima. In refraftione luminis, &in reflexione ut

plurimum, ^{movetur lumen} per viam bre villi ma m..

§. VL

Q uemadmodum intimam natu ram & con flitutionerrr

Suorum operum, in prarfenti rernm ftatu, nobis detege-

re Summo non placuit Auftori ^, ita _quoque propiores

iftorum fines, quamaximampartem ignoramus, tet tarnen

tantosque aperire dignatus eft, ut nobis abunde fufficere pcilint Sapientiae Iplius agnofcendte, Immenfi regiminis

& in nos dominir, quin & fumma? noftra? dependentite.

Ita rrffTis a'iis, vel leviore adtentione facta ad motus Pla¬

nette, quem inhabitamus, ad fitum ipfitis axeos, & di- ftantiam a Sole, _{patet, tot tantasque} utilitates, & prtero-

gativas exinde in omnes ejus incolas redundare, ^ut vel hinc conflet, hane telluris conftitutionem produci non

pGtuiHe, fine confilio,& potentia Entis alicujus Sapientif- limi, & Optimi Quid Ii ulterius progrediendo, pro mo- dulo tenuitatis noftr e examinaverimus globum hunc ter- raqueum, & innumerabilia ferecorpora, majora & mi*

aora, quaein ipfo exiftunt, &continuis, finibus tamen

* ta-

& ) ii ( JK

fuis infervientibus, obnoxia funt mutationibus, nnrrv

ne totidem ubique fparfa funt evidentiflinsa Majefta-

tis maxima; documenta ? Mentis & corporis ocuiis in- ftrujäus miferrimefane csecutit, qui non aniraadverterit ifia omnia hominis caufla talia eile _creata, & fuftentäta,

eum pra;cipue in finem, ut hifce manu quafi duceretur

ad Ipfum Creatorem, veram omnis feiicitatis,& adeo hu¬

mana;, fcaturiginem. Quam certemira eft adüo inter Ma«

gnetem & ferrum ^, cujus natura licet incognlta, Magnetis

tarnen adminiculo _per medios maris fiucdus seque tutos

dirigere valemus curfus, ^ac in viis nobis familiarilTimis.

Vis electrica; efFe^us fentientes, quam attonitine percel- limur, pixecipuecum conjeclura; fit locus, horrenda to- nitruum, & perutiiia aurora; borealisphamonnena hanc e-

andem agnofcere cauflam. Forfan majorem operationum

naturalium htec fibi vindicat partem; Veniet tempus, qua

iß a, qua nunc latent, in lucem dies ^ex trä hat, Imgiorit

avi diligentia, a)

a) Sen. Quaß. Nat. VII. 2j.

§. VII.

Quis fine fumma admiratione intueri poted: ^non fo-

lum ftrudluram, fed & oeconomiam, motus & inftia- ftus, tarn hominis, quam viventium omnium animato- rum,'5<: inanimatorum. In venerabundum ne ftuporem conjiciatur Geometra, confideransquanta cum induftria,

quantaque cumadcuratione artem exerceant architecloni-

cam bruta quoque animantia, innidis & opificiis fuis con- flruendis, pra;cipue autem apicula; in conficiendis cellu-

lis fuis hexagonalibus, nimirum, ut minima cera; quan- titate, capaciffimam obtineant figuram, firmillimam fi- mul,& pulcherrimam, Admirandam perpendentes ob- flupefcamus machinationem corporum animalium, qua, per regulas Mechanicas & Hydrofiaticas, quod^is in fuo

elemento commodifllme vivit, movetur & opera fua

v'b Bs ^ex-

"> ^y 12 ( ^\ V? s<t\

exlequitur^ ftupendo fane attificio , ope VcCicx ^aere ple¬

na*, cauda; & pinnarum,ftationes quasvisj&rrnctus _quam

velociflimos péragunt pifces, in me'dio, ^aere licet lon- ge denftori; quem admodum ^{non certe} _{minori, aves,}

oflium beneficio, mufculis ad inftar vectium motorum,

alarum & cauda;, vel lefe tenent in quiete, vel pro ar- bitrio moventur. Myriades animalium, _qua? illis in lo-

cis degunt & temporibus, qulbuslumine deftituuntur So- Iis & ftellarum, phofphoris ^{tarnen fruuntur} naturalibus.

Hifce, & infinitis aliis alma; Natura; operibus, obfervan- dis, examinandis & perfcrutandis occupatnr, fimnl &

deleclatur Phyficus, qüorum, fi non pervidere poteft, aliquem neceüario ^non folum eile Audorem, Ted & il- lum Summa; omnino efie Intelligentia; & Potentin, trun-

cus certe eft & ftipes, maxime mdignus, qui Divinis hif-

ce fruatur donis. Quid, quod ulterius progrediendo,

<&: oblervando partium omnium, maximarum, mini¬

marum, fines, ulus & conferyationem,quin & harmcr-

niam & nexum phtenomenorum prorfus mirabilem ^, at- que captum omnem humanum longiffime fuperantem, Sapientiam _utique deprehendet, & adorabitfummam, Bo¬

nitäten! & Providentiam, ut incomprehenfibi'em, ita ex-

adtiitimam. Hinc denique neceüe elf agnofcat, & vene- 2'etur abfolutum _{Creatoris in ceeaturas} Dominium , quin

& ipfarum,& fuam a Creatore dependentiam, _atque hn-

milietur fub potent i mann DEl _a). In hocce pio propofi-

to folum mirum fanientiorum quantum confirmatur, ^e gentilibus, &excitatur PLATONIS\ exemplo EPICTE- non

TI, CICERONIS, SENEGAL, GALENI ^See: BELM etfi

non vid emus _^ tarnen agnofcimus ex operibus Ejus b). Qua

{res materiales) contuens artimus, aeeipit Cognitionen! DEI^

ex qua oritier Pietas, cui conjun&a efi jfuftitia reliquxque

Ertutes, e • quibus vita be ata exiflit c); Sed etjam 10BIy

&ÄVIDIS\ PAULI aliorumque Hagiographorum, _{qnin &}

& ) i3 ( SS

Ipfius SERF'ATÖRIS generis htwnani, qui argumenti's a?

creatione, ordine, ornatu & fuftentatione mundi defum- tis, tam, ad pervicaciam gentium expugnandam ^utuntur,

quam iisdem, ad verum & debitum Maximi Creatoris cultum, fegneS & foninalentos hominesquam (kpiffime

& efficaciilime excitant3 fümulant, _{urgent d).}

Itaque O Infinita Potentia, iEterna Sapientia, In- efFabilis Bonitas, fac ita heic, West _per fpeculum ³ _per ozni^ma c)> .contemplemur in openbus fummas Tuas &

adorandas Perfecüones3 ut illic ^{cor am} cement es, illis in

refernum frui liceat, immenfam Tuam Majeflatem fine fine celebraturi, in beatiflimoSan&orum choro, & cum

viginti quatuor Senioribus, qui Coronas fuas ante thro-

num Tuum dejicientes prociciunt & exclamant.* Domwey

Ta es dignus accipere glor ^{i am,} honorem & virtutem ^y quia creavifii omnia ^, per volmtatem

Tnam exiftunt J).

a) I Petr. V. 6. h) Cic. Tnfc. Qiiceft. I. 29. c) Id.

de. Nat. Deor. II. 61. d) Job. XII. 7 g. ß. Pfalm.

XIX. 2. 3. Efai. XL. 26. AB. XIV. _n. XVII. 24.

23. Rom. I. 20. Math. VI. 28. c) I. Cor. XIII. ^12.

' f) -djioc. ir. 11..

/

4

MIN KARE BROR.

TYå Du år i begrep, ^at förvårfva den heder,

fom _{blir lon} förofpard moda, få tillåt mig,

hvars finne Du förbundet Dig ^genom flera dyg¬

der, oka deras antal, hvilka glådja fig öfver Din lycka. Jag låmnar åt andra, hvilka hvarken _ge¬

nom vån/kap, eller blodsband åro med Dig for- enade, at gifva Dig det beröm, fom Dina _egen-

Ikaper fortjent; ^men var öfvertygad om, at jag fö-

ker företrädet ibland dem, fom för Dit val fån- da hickningar till Allmakten.

G, B*