DISSERTATIO PHILOSOPHICA DE

? ⁵

D. D.

DISSERTATIO PHILOSOPHICA DE

USU RATIONIS

IN

INTERPRETANDA

SCRIPTURA SACRA,

QUAM,

VENIA AMPLISS. ORD IN. PH1L0S. VPSAL-

PRjESIDE

doct. petro nicolao

christiernin,

lOG. ET METAPHYS. PROFESS. REG. ET ORD.

PRO GRADU

PUBLICE EXAMINANDAM SISTIT

C ARO LUS ÅSTRÖM,

IEMTLANDUS^

IN AU DIT. GUST. MAJ. D XVII APRIL MDCCLXXXII.

H. A. M. S,

UPSALI£,

apud JOHAN EDMAN, direct, et reg. acad. typogk,

SACRAM REGJAM MAJESTATEM MAGNjE FIDEI VIRO,

PROVINCIARUM PER NoRRLANDIAM OceiDENTALEM

GUBERNATORI,

EQUiTI Aurato de Stella Polari,

Perillustrl et Generosissimo

B A R O N I,

Domino CAROLO

B U N G E,

MjECENATI MAX1MO

SACRUM.

■V. >

A

SACRM REGLE MAJESTATIS MAGNIE F1DEI VIRO,

S» Theol. DOCTOR1 Celebratissimo,

Dioeces. Hernos. EPISCOPO Eminentissimo,

Consistorii PR/ESIDI Gravissimo,

Gymnasii Scholarumque EPHORO

adcuratissmo,

REVERENDISSIMO DOMINO,

lim ER ICO

HESSELGREN,

M^CENATI SUMMO

SACRUM,

VIRO

ADMODUM REVERENDO ac PR^CLARISSTMO,

DOMINO

MAG. ER. HARTZELL,

EcCLEUE, QüiE NOMEN G ER IT St OYa ScHEDVIE

in Dalekarlia

PASTORI et PRiEPOSITO Dignissimo,

PATRONO /ETATEM COLENDO.

Qicuti mola [alfa litant, qui non habent t hur a i it a

ferena fronte fufcipias quecjo, vir Admodum Re-

verende, hoc rnunufculum, tamquatn Interpretern gratijfimi mei animi, quo Tibi ob beneficia nberri-

ma devinclum ^me fentio if cum omnigena profpe-

ritatis voto teflatum volui> fumma animi veneratio-

ne permanfurum me ad einer es usque

ADMODUM REVERENDI NOMINI TUI

€ult o rem humillimum

, , ,,

C A RO I. ÅsTRÖMo

Fontem _obvias ^& _& ^objeck exfiftentes, cogitationtim ipfa natura noftrarum, conftituit. res

Quum vero experientia cujuslibet hominis propria

fit modus cognoicendi, qui ad res pauciftimas fe

extendit, admodum neceftarius eft alter modus co-

gnofcendae veritatis ab au&oritate teftium , fide di-

gnorum, qui res nobis narrant, quarum nullam ipfi

habemus experientiam. Hsec veritas dicitur fidei

vel traditionis. refpe&u ad eum habico, cui nar-

rata eft, & ^a veriratibus, quas experientiae propriae

& rationis duftu nöbis comparamus, facile diftin- gvitur, quod ipfum exprimit D. Augustinus dum

ita inquit: quod fcimus debe?nns rationi, quod cre- dimus auäoritati. Quum vero duplex (it auftori-

tas, alia nempe Dei, alia hominum: fidei doas fpe-

cies habemus, Divin am & humanam. Fides humana

erroribus faepe obnoxia eft ; quia facile fieri poteft,

ut decipiantur & aliquid affirment fibique perfvade»

ant, quod nusquam re vera fafftum eft. Deus vero

quoniam nec falli, rec fallere poteft, idcirco in fi-

dem Divinam ^eoror _numquam cadit. Quam ob rem ubi certis atque immotis argumencis conftet,aDeo aliquid dictum efte, huic tuto adquiefcamus atque in

de nos erudiri patiamur. Cum ^tarnen de qualibet re

A S fin-

6 De Ufa Rationis

finguli non immediate doceamnr, Dens rationem,

adeoaptam veritau cognolcendae faculcatem, nobis

tribuit, uc ejus minifterio in rerum & teftimoniorum

contemplatione & fcrutinio utamur. Etenim in ^re¬

rum cognicione nihil prorfus proficeremus fine ra¬

tionis ufu; tum in veritatibus, quae proprio ftudio

enucleantur, tum in illis, quas Deus per verba alio-

rum manifeftat. Quamvis enim non nifi ^per re-

velaüionem nobis patefa&ae fint*, nihil tarnen de iis

cognofcere ac perfpicere poiTemus, (i ufu rationis

penitus deftitueremur. Eft revelatio a£tus, per quem

Dens veritates quasdam homini immediate cognitas

reddit; fed fyflematice Jumta ipfas veritates, a Deo

hominibus immediate patefa&as denotat, quo etiam

fenfu Sacram fcripturam jure adpellamus Divinam

revelationem, quum veritates contineat & propo-

nat, quae Sacris fcriptoribus ^per immediatam Dei

operationem innotuerunt. Sed ratio Divinitus col-

luftrata, non modo revelatas veritates ex revelatio-

ne intelligit, verum etiam fuis non numquam viri¬

bus adfequitur varias veritates, quia monuic revela¬

tio, non eas adfecuturn, nift revelatio praeiviffet.

Quemadmodum itaque eas veritates, quae Divinitus,

omniurn, inter nos confenfu revelatae funt, rite percipere ac cognofcere maximi eft momenti; ita

qualis, quantusque fit rationis ufus in interpretanda

Scriptura Sacra, id operae pretium duxi, quod

commentatione hacce Academica, quantum fieri poteft diftin&e enodacequc expenderetur,

$. IL

in Interpretanda Scriptura Sacra. 7

§- n.

De ration ;s _, fibi reliehe, indole 13 cancellis.

Antequam vero ad inftitutum prop'us accedimus, paucis difpiciendum eft, quomodo ad certam veri-

tatis cognitionem pervenire poffimus. Habet enim

ratio fuos quaü cancellos, quos ni cognofcat &

probe obfervet, fuum munus in rebus contemplan-

dis feliciter obire ^non poterit. Qu« igitur optime

fuimus experti, de iis convenientiffime ratiocina-

mur, & _quo magis ^nos deficit rerum experientia,

eo minus de iis re&e judicare aiiorumque narratio-

nes intelligere valemus, Hinc quum conftet, innu-

merabilia efie, quas fenfuum nofirorum fugiant aciem,

& multa ^a nobis ^non nifi obfeure pereipi: fatis in-

(imul _patet, rationi limites poni, definente vel in-

termifio fenfuum ufu. Ipfae animi vires limitatas

idem commonftrant: Opus efi: nobis fucceffiva re¬

rum penfitatione. Prxterita nobis confideranda func

feorfim a prxfentibus; praefentia ^a praeteritis & fu-

turis. Quasdam rerum proprietates contueamur, oportet (eparatim a reliquis 5 praefertim quum c-

mnes diftin&e uno contemplari intuitu nequeamus, Ut itaque ratio fuo rite fungatur munere, duo pr«- eipue notanda funt; primum, ut res obfervando fen-

fibus cbjechs, (ufficientes earüm adquiramus no- tiones 5 & quamvis ideae fuis prototypis numquam

adaequate refpondeant, de eo tarnen, quod ^per con- ftantes & adeuratas obfervationes _{firmatur, tuto ra-} tiocinamur, quousque fenfus & pereeptiones apud

homi-

5 De U/u Rationis

homines maneant uniformes & communes, Deinde

in fenfationum comparatione, & quando de latente

rerum nexu Judicium ferri debet, nihil aeque vi-

tandum eft, quam praecipicantia, atque omni cura

videndum, ne experientia; repugnent, fed fen'u

communi comprobentur rationis praeiumtiones &

conclufiones.

Ad indoiem vero rationis humanas reQius per-

fpiciendam , obfervandum eft, quod ratio partim

denotec facultatem meditandi & ratiocinandi natu¬

ralem; partim habitum animas reprasfentandi, com- parandi & adplicandi ideas abftra&as, propria Sc

aliena experientia ac meditatione adquifttas. Hase

vel concretive fpe&atur, prout (mgulis hominibus

ineft, vel abßraäive prout omnibus communis« Pri¬

ori refpe&n in (inguiis fubje&is varia, inconftans

multisque opinionibus ftipata eft, praefertim in ra-

tiociniis de rebus immaterialibus, Divinis & a fen-

fibus externis remotis, quod omnium feculorum

hiftoria Sc experientia fatis fuperque docuir. Nemo

enim hominuni eft infallibilis, nemo ab erroribus immunis, quam primum ultra fenfum & experien-

tiam ^communem ratiocinando progreditur. Pofte-

riori autem refpe&u ratio eft facultas, vel vis ho-

minum naturalis, qua ex mutationibus, fenfibus ^ex¬

ternis & interno obviis, ^non folum ideas unifor¬

mes Sc communes percipere, verum etiam ex iis

notiones intelle&uales Sc abftraclas formare, fepa«

rare vel conne&ere, easque rebus in natura exfi- ftentibus, convenienti modo adplicare poteft. Et

hinc

in Interpretanda Scriptum Sacra. ⁹

hinc originern habent propofitiones quaedam Sr ^re- gulae cogitandi univerfales, ab omnibus agnits, quae

principia rationis five ratiocinstionis ^vocantur, & ra- tionem objeffive fumcam conftituere dicuntur. Hinc quoque inteliigicur, quousque feie extendat rationis

ufus. Scilicet Rationi pervium eß, quod vei per

experientiam, vel per comparationem cum claris

fenfationibus & meditationibus antecedentibus intel-

ligitur. Qnx vero nec obfervavimus umquam,nec

cum antea obfervatis (imilitudinem referre animad- vertimus, Supra ratione?n efle dicuntur. Ratio vo-

catur Jana, certa & re£ia> quatenus judicia difcur-

fiva nituntur fenfationibus hominum uniformibus &

ab xis confirmantur. At incerta & erronea eft,

quae ex pecuiiaribus opinionibus & fortuitis idea-

rum confociationibus in ratiocinando progreditur,

vel praeter experientiam, fuas excogitat conjecfcuras.

Quemadmodum ^autern homines ^non eandem ubi-

que rerum experientiam habent, ^nec aequali in me- ditando dexteritate pr&'diti funt, ita difpar apud di-

verfos reperitur rationis ufus. Hinc quod unius ra- tionem fuperat, alter comprehendit, quod in primis

annis concipi nequit, accedente maturiori exercita-

tione facile inteliigicur, & quod unus vero fimile judicat, ab akero ^ut falfum vel fiftum kepe rejici-

tur. Supra omnem vero rationem humanam pofita

funt ea omnia, _{quae a} legibus & veriratibus natu*

ralibus defle&unt, adeo ut eorum indolem & cum

hifce connexionem ^nemo detegere valeat mortalium}

De bis icaque nihil judicare poteft ratio (ibi reii&a.

i B ~ Dari

10 De Ufa Rationis

Dari autem fupernaturales veritates eo luhentius con- cedit, quo fuas vires agnofcit cenuiores, & quo faci-

lius videt, nullis limitibus circumfcriptam eße fummi

rerum conditoris fapientiarn & potentiam. Sin pro

veris calia venditentur, qus cum claris fenlationi-

bus communibus, incer (e comparatis pugnant, fine

erroris formidine iis adfcnfum denegat & ceu ra-

tiom contraria reiicir»

Rationis vero u(um mirum in mod ^um amplifi-

eant certs nots,quibus noftra cogicata fignare licet.

Inter hsc bgna eminent litterse & voces, quibus in-

ter le aliter aiiterque jun&is, ore prolatis, -aut Char¬

ts commidis, homines fui animi feni'a iibi invicem

communicanr. Hoc enim ccgitata exprimendi ar- tificio, diverfas & abftra&as rerum proprietates vi-

vidius & dillinöies nobis fiftere licet, quoties ver- ba, eas defignantia legimus vel audimus. Secus

ides univerfales St abltra&s difficulter conciperen-

tur, & concepts memoria facile exciderenr. Hsc

itaque figna memori« fuccurrunt, attentionem fub-

!evant,atque adeo ratiocinandi facultatem expedi-

tiorem & ampliorem reddunt. Sed inprimis arte

fcribendi cognitionis humans incrementis in genere optime conluitum eft, quum per eam ab oblivione

liberentur habits obfervationes sque ac ratiocinia.

Sic ubi ^unus defiit, incipiet alter, inchoatumque ab

eo alii continuabunc opus; fic crefcet humana ^co»

gnitio , velut occuito arbor svo, & ratio, fuo rite

fun&a munere, ad majorem perfectionem felici ad«

fcendet aufu» Aliorum yero fcripta, prslertirn an-

t tiqui-

in Interpretanda Script ur a Sacra. u tiquiora intelietrtu difficilia fieri fdent. Habent di-

verfas ^cates mores, iaquendi rationes, leges ditfimi-

les & inrtituta propria; diverb fuere hominum quo-

vis feeuio in ftudiis Sc meditationibus progreftus.

Hinc difpar etiam fuic lingvarum habitus, adeo ut

eidem vocabulo eaedem ^non (emper refpondeant ^no~

tiones. Scientia itaque Hermetieutica, qua? in ver-

bis & phrafibus oblcuris explicandis verfatur, ^eo

fubinde difficilior ert, _quo pauciora in rextu feri-

ptorum & fuüftrata materia habentur fenfus inda-

gandi fubfidia. Rationis erit hsc adhibere, & qui«

dem ita, ut per ea fenfurn verborum & nexum cogitationum feriptoris latentem inquirat enodetque.

Heic vero iisdem circumfcribitur limitibus atque

in rerum nexu proprio marte ferutando. Nam

quemadmodum ^, deficiente experientia, nihil profi-

cit; ita heic verborum fignincatu latente, nec ab

au&ote _per fubftratam materiam fatis determinato,

vix quidpiam certo interprecari poterit. Ut itaque

in interpretando ad certitudinem, quantum fieri pot-

ert, perveniac ratio, ad cautelas ^certas 8z experien¬

tia ftabilitas, iedulo adtendere debemus.

5. HI.

Primus rationis nfiis eß in revelatione Divina in-

daganda et vindicanda.

Qui ar&isfimos rationis humanas cancellos fe-

cum reputat, et ad diferepantes gentium opiniones

de modo Deum colendi, deque ftatu poft mortem

B 2 fu*

12 De VJu Ratiöriis

i

futtiro, animum advertit, procul dubio infelicifti-

me de nobis a£tum fuifle intelliget, nili Divinae ^re-

veJationis phosphorus in falutis noftras negotio ad-

fulfiflet. Quam ob ^rem hinc maxime probabili

conie&urn adfequimur, Deum optimum nobis in re

tanti momenti auxilium haud denegsfte. Brevicer itaque jam videbimus, quid valeat ratio in adftru-

enda Divina S. facrae origine. Eft enim quafi lapis

lydius omnium religionum, ornniumque revelatio-

num, quas a Deo profettaj dicuncur, ^et explorabit

quasnam revelatio veritates tradat, Deo digniftirnas.

£a ftne dubio revelatio prx ceteris fufpicienda eft,

quas veritates maxirne fublimes, clare ^et ftne con-

tradiöionis vitio exponit, quas prsecepta moralia ita tradit, ut cum naturali fenfu jufti et injufti num- quam pugnent, verum eum acutiorem reddant,

quseque ofticia Deo ^, nobismet ipfts atque ahis pras-

ftanda ita inculcat, ut cum iis, tum unius cujusque

hominis ftlicitas, ^tum etiam foeietatis humanas Ta¬

lus indivulfo nexu cohasreant. Si pariter ad crite-

ria externa et in primis miracula refpexerimus, qui-

bus religionum ftatores fuis do&rinis fidem au&ori-

tatemque conciliare voluerunc, låds patet, nullam

revelationem tot, tamque magnificis flipatam effe fignis atque portentis, acea, qute in S. litteris con- tinetur. In eo vero totius rei cardo vertitur ut de

veritate horum miraculorum hiftorica, idoneis con- ftét rationibus ; adfunt vero hae profe&o fufficien-

tiflimas. Nam ut taceam confenfum fcriptorum,

Taciti, Jnftmi et Joftfhi, ea fuit ipforum ®SC7IV£V~OOV

vi»

in Interpretanda Scriptum Sacra. 13 virorum conditio, ^ut fallere nec voluerint, _necpo-

tuerint. Hi nempe tanto minus decipere voluerunt,

quo certius ek, mukös ex iliis tekimonium de Chri- fto ejusque miraculis fuo fangvine obfignaRe ; non enim credibiie ek, plures hac mercede mentiri co-ncordidime voluifle _{, ut omnem} apud fuos exiki-

mationem omniaque vitae commoda amitterent, vi- taeque difcrimen adirent; nec potuerunc fallere prae.

fertim quum eornm mendacium a coaetaneis ^et ini-

micis (ine dubio mox redargui et manifekari po- tui(Tet. De ^cetero ecjam ^eorum _plerique fuerunt, quo ipfo errorem facile vitarunt in tra- ditionibus folicum, qux plurium ja&antur vocibus.

Rem totam uno exemplo illukrare conabimur. War¬

rant Sacri fcriptores, Tolem moriente Chriko (u*

am amififte lucem. Quis vero ek, qui fidem huic

adfertioni non habendem judicet, quum in omnium confpeOra ipfum phsenomenon comigerit, de quo prsterea profani fcriptores memoris prodiderunt>

quibus ne unus quidem ex revelatas veritatis hoki-

bus contradicere aufus ek. Akronomi autem fuos

eo ufque fubducere valent calculos ^{, ut certo} adfe-

verent, eo tempore ^, ibi locorum, juxta confveturn

naturs ordinem , nullam obtigifle folis eclipfin. Pa-

tet itaque fupernaturalibus faftam eke causks; qua?,

quoniam non nifi ab ipfo ^naturs moderatore pro- fieifei poßint, ita ipfam quoque revelationem, hoc

miraculo conkrmatam _acque obfignatam a Deo ör¬

tum trahere nulii dubifamus. Idem, kmili fere ra-

tion'e, adkruitur maximo roiraculo refurreftionis

B 3 Chri.

i4 De UJu Rationis

Chrifti a mortuis, tot oculatorum et cordatorum

teftimoniis comprobato et extra dubium pofito. Si

deinde libros Canonicos vel mediocri adtentione le-

gimus ^, eos Divinos efle mox verodmile evadit,

qiiia fublinies Dei et adtributorum ac operum ejus

tradunt deicriptiones, Dei majeftatem fummam ubi-

que fpirant, ad Ejus gloriam oronia referunt ^et

omnes alios libros, quod ad res Divinas et teer¬

nas adeinet, longiffimo intervaüo poft fe relinquunr.

Unde ratio quoqne alias et huic contrarias revehtio*

nes, quoties pro Divinis venditantur, facile refpuir.

§- iv.

Eß quoque rationis minifterium in S. ßriptura Jen•

Ju, fecundum regulas Hermeneuticas rite inda-

gando ^, max im ^{oper e} utile et neceJJ'arium.

Nimirurn ficuti voces figna func, per quae ho*

mines cogitata cum aliis praeeipue communicare (o-

lent; ita neceflum eil, ut easdem omnino cum vo- eibus conjunganc notiones, ut eo certius fe mutuo

intelliganc. Åliorum itaque interpretatorus verba,

id ubi injun&um habet officii, ut, quales cogita-

tiones auebor _per voces declarare voiuerit, inda-

get, planumque faciat. Quemadmodum vero non

eft dubium, quin a legentibus intelligi voiuerit:

ita non potuit non verba in eo adhibere fignifica-

tu, qui apud eos in ufu fuic, inter quos et quibus fcripfit« Hinc ufus loquendi eft optima interpretan-

di norma. In linguis mortuisille cognofci ^{non poc-}

eft,

in Interpretanda Scriptum Sacra,

eft, nifi a feripeis, quas confe&a funt3 dum hae lingvx adhuc ⁱⁿ ufu eflent. In iibris igitur vetuftis expiieandis ante ornnia requiruntur; linguarum ori- ginajium et adfinium cognicio, dialeQ-orum aeque

ac idiotifmorum peritia ^, antiquitatum hiftoria, io-

cor.um celebrium notitia, aliaque id ^genus fubfidia,

(ine quibus vix uila ad antiquds libros inteliigen-

dos patec via. Sed hxc tarnen per fe tantum fuf-

ficiunt ad verborum (ignificarum in notiori lingva

inveniendum, non ad veram rerum commemorata- rum intelligenciam. Interpres enim adeuratus prs-

terea exercitacus efTe debet in meditando, abftra- hendo , riifcerncndo, comparando et concludendo,

ut ex materia fubftrata, fententiam loquentis vel

feribentis exa&e adfequi et exponere queat. Ser-

mones unius argumenti, longius dedu&i, non sque bene ab eo intelliguntur ^, qui eorum particu-

lam intuetur , quam ab iis ^, qui ad totam feriem et

nexum inter antecedentia ^et confequentia adeendunt.

Haec igitur regula, non minus utilis, quam nota,

diligenter obfervari meretur. Generatirn uno loco

breviierque difta proiixius alibi explanantur ^, figu¬

rata et obicuriores loquendi forms ab aliis clario-

ribus illufirantur. Hinc _quoque loca paraliela in- fpicienda atque inter le comparanda fünf. Adten-

datur porro ad cauffarn impellentem et occafionem

di&orum. Difpiciatur tum a quo di&a, ^tum ad

quem direfta ^, cuique fini inferviat oratio. Ecjarn

habeatur ratio flili et argumenti ^, cujus diverta ge¬

nera diverfarn, in multis, habent interpretandi me-

tho-

i6 De Ufu Ratienis.

thodunn In rebus pra&icis tales rerum et a&io-

num notiones formare convenit ^, quales ipfa praxis

infinuat. Hsc omnia in lcriptis humanis legendis

et inteliigendis e. g. Platonis, Senecse ^et Ariftote-

les oblervanda funt \ neque alias habcmus faculta-

tes et regulas ad ienfum Icriptorum facrorum eru-

endum. Nimirum quoniam Deo placuit per ver-

ba, in Sacro Codice confignaia , fuam voluntatem

fuamque fapientiam hominibus manifeftare, non du*

bitari poreft, quin noflrarurn fit partium, iis uti

adminiculis, quibus verborum fenfum ac fignifica-

tum adfequi Jicer. Sed fieri hoc non potefi:, nifi

ad ipfam S. fcripturam adtendamus; afque adeo

ratio adhibenda eit, quippe quce fola verborum ne-

xum indagat atque ex eo concludit, qualis fit fen-

fus cum iis jungendus. In di£tis iftius modi, quo«

rum per naturam aiiquam habemus cognitionem , haud male inde ratiocinamur; unde etiam in S.

facra ad notiones omnibus hominibus communes provocare non infrequens efh Sic locus Ef. 49.

v. 15. tamquarn notum fupponit, quam benevolo

animi aufe&u parentes fuos liberos comple&i foie-

anr. Hoc itaque difrum rite intelligi non poterit,

nifi ad paternae caritatis vim et ardorem adtendi-

mus. In articulis vero , qui fidem unice refpiciunt,

quoniam nihil cernit ratio, de eorum indole nihil

ftatuit, ultra id, quod S. litterse innuunt. Horum

quidem locorum alii clariores funt, obfcuriores alii;

itaque loca et verba obfcuriora a clarioribus funt

illullranda. Quum vero fulei negotia , praelertim

quae

in Interpretanda Scriptura Saera ⁷¹

quae ad noftram converfionem atquc falutcm obti-

nendam propius accedunt, ita (int comparata , ut verbis propriis et communiter notis plene explicari

non poffint, facri (criptores, ut in re abftrufa huic

claritatis defe&ui medela pararetur, per circumlo-

cutiones, fimilitudines ^et exempla foliti funt pro- ponere ea, quae paucis, iisque dire&is verbis ex¬

plicari nequeunt. Ideo etiam in rebus, praefertim pra£ticis, augetur rationis ufus apud eos, qui ad

meliorem converfi funt frugem. Qui gratiae Divi-

nae operationes frequentius fenfit, atque ad eas refle&ic, de eorum cauffa et efFe&u analogice ratioci-

nari poteft. Nonne verba Chrifti de regeneratione

longe melius intelligit, qui ipfe regenitus eft, qui-

que debicos ^, per Dei gratiam, in vitae fan&imonia

fecit progreffus, quam qui tantae vivit felicitatis ex- pers ? Etenim ille, confiderando mutationes ^, quas apud le expertus eft, easque cum verbo revelato

conferendo, magnum prorfus lumen naaeifeitur.

Nihilo tarnen minus in rationis u(u et adplicatione,

etiamfi bominem maxime pium fpe&averis, fem-

per aliquis manet defe&us haud exiguus. Fit fae-

pe, ut verba defint idonea, quibus fenfus, ^JSp.

San&o inteneus ^et experientia fpirituali notus, ex¬

plicari iraperitis poffit. Unde ötiam Paulus, fe res ineffabiles expertum fuifle teftatur, ^et fubinde fe

humano more loqui faxetur.

Quoties Scriptura ioquentes de obje&is praefen-

tibus inducit, non alias fupponic notiones, quam

quae a rebus, fenfibqs loquentium et audientium

^ C ob-

i$ De U/u Rntionis

obVdrfåtis y ékcitari in animis eorum potuerunt. Sid quarido Jofua ante oculos Ifraelis haec verba, Jo•

fu* 10. 12. dixifle fertur: Sol in Gibbone Jubfijte ^,

et luna in valle. Ajalonis, non aliud intendere po- tuit, quam ut fol refpe&u ipfius et rcgionis cir-

cu*nje£tae, eundem rétinefet fitum et altitudinem

fupra horizontem, ^quam eo momento obfervabar.

Neutiquam ^vero indolem Syftematis planetarii, his

verbis explicare voluit. Pari modo, quando San-

öiffimus Salvator, Sacram coenam in mortis fuae

memoriam inftituifle legitur, a circumftantiis prae- fentibus fåcile pätet, quod neque ipfe, neque di- fcipuli ejus de cofnmutatione panis fraåi in corpus»

pro iis exhibendum, et calicis benedi&i in fangvi-

ffiem ejus pro iis effhndendum, cogitare potuerint»

pfout ménténi dt' verba ipfius inepte interpretantur

Pontificii. Quando fubjettum clare et fufficienter

indrcatiim éft, nullä alia pracdicato tribui poteft no- fcioquam quse cum illo convenit > et vice verfa ^»

clarä praedicata fubje&i indolem determinant. v. c.

vocabülum fides multas habet fignificationes ; quse-

nam Vero hoc yel illa loco obtineat, ab adnexis pr&Gicatis intelfi£i debet. Ita etkm quando Deo

tribüuntur adfeöus , ex notione Dei aftimandus

eft conceptus, quem cum adfe&ibus jüngere fas

eft. Quum Déus dicitur in tempore decernere, pce- nitentia tangi, irafci, reconciliariuvfyaacMctluv ^y ob

ftöftri intelle&us imbecillitatem, di&a, ésarftet^

funt explicanda. Sic fe gerendö ratio» fi non ubi-

qde rem acu tetigerit, fenfumque ^» ipeciatim a San*

in Interpretanda Scriptura Sacra. tf Öiflimo Dci Spiritu cum unoquoque verbo aut

phrafi intentum, adfecuta fueric, de conceptu ta¬

rnen generali, ex mente Dei cum adfertis conjun- gendo, haud in ineerto manere poterit. Id ipfa

ratio ex indole et conditione rerum, ha&enus com- memoratarum fatis animadvertit. Neque hac inter- pretandi ratione Sacra mifcentur profanis* Non

enim fenfum S. fcriptura pro arbitrio definit ratio,

fed eundem in ipfius Scripturae verbis et propofi-

donibus determinatum reperit, ^repertum enucleat

atque debitas adhibet prudentiaß rcgulas, ea cuique

plana faciendi, quas in S. Sacra omnibus propo-

nuntur, omnium feculorum, aetatis et fortis homi- nibus, quaeque ideo a fingulis omni tempore non seque facile intelligi et explicari pofiunt*

Quaeritur, an ex revelatis veritatibus confe&a-

ria elicere quoque liceat? Breviter refpondemus,

nihil obftare, modo poft adpareat, eadem in aliis

locis adprobari. Nam (i vel non improbarentur ^>

tarnen ultra fcripturam lapere, temeritatis eft* fc*

cillimeque idem valet, ac decipere» Ceterüm ver¬

bo monemus, quod etiasn a di&is inteljigt poteft,

tum in unaquaque materia, feorfim fpe&ata, tum

etiam generatim in S. Codice, ad fcopum di&o»

rum _, tamquam ad facram anchoram efle confugi-

endum. Profe&o & fcrigtura non alium in finem

nobis data eft, quam utexea de falutis noftrae neg-

otio infcrmemur, unde etiam nos ad falutem re

vera inftruere poteft. Qui H/ero in illa occultam

natura indolem, atque id genus alias explicationes,

C 2 ma-

20 De U/u Rationis

magis curiofas, quam utiles, fe viderc putant, nas

Uli lernet ipfi fruftrantur ^, quoniam illum in finem

minime datae lunt Sacrae Pandectae.

§. V.

Rationis noftrae limit es et imbecillitatetn in rebus Di<

vinis ac fupernaturalibus band rite perpendunt, qui

in S* feripturce interpretatione, Jequentes venditant

regulas. Quidquid noflrae philofophiae repugnat, in

Divina revelatione admitti nequit: quidquid au-

tem eidem confentaneum, etiam S. fcri-

pturae effatis ftabilitur.

Hsec interpretandi methodus a communi ex- plfcandi libros ratione prorfus difcrepac: Qui enim

Ariftotelis ^, vel Ciceronis (cripta interpretatur, quid

ipli dixerint et fenferint potiflimum quaerit, non

vero fua placita his au&oribus adfignat* Hoc mo¬

do ratio non tantum fieret Miniftra, fed etiam magiftra fidei, fuique ingcnii commentg quilibet

pro verbo revelato venditaret. Ccelefti autem Iumi-

ne erudiri nequeunt, qui fe adeo fapientes et in-

fallibiles eile putant, ut Deus de fe et fua guber-

natione nihil manifeftare homini poffit, quod ab ipforum placitis recedat. Hinc myfteria Divina

tamquam verbainania vel abfurda fsepe conliderant,

notiones rerum Divinarum non ex claro S* fcriptu-

rae textu eruunc, fed ex fua philolophia in revela-

tionem inferunt; Evidentiffima Divinarum fcriptu-

rarum diEta de redemtione gcneris humani per

mor-

in Interpretanda Script nr a Sacra ²¹

mortem filii Dei in affumta humana natura _* -et de perpetuis damnatorum cruciatibus> aliaque plurima

ioca eo ufque detorquent> ^{ut cum} _ipforum hypo-

thefibus de Divinis adtributis conftare pofle videan*-

tur. Hic rationis abufus circa res Divinitus revela-

tas, eo turpior eft, quum indubiis argumentis ma-

nifeftum fit* nos in rebus naturalibus fepiflime cae«

cutire, nec modum et rationem comprehendere mu-

tux corporum adtra&ionis, vel unionis inter ani-

mam et corpus, aliorumque phaenomenorum com*

plurium, quae fenfibus quotidie obveriantur. Mul-

ta fane de rebus phyflcis et corporibus caeleftibus Chemici, Geographi ^et Aftronomi camquam com*

perta in fuis fcriptis tradunc, quorum indoles ma¬

ximal hominum parti ignota eft, ^{et tarnen} propter-

ea haud rejiciuntur vel contemnenda judicantur;

Quam exilis efiet Deus, quamque ar&is terminis inclufa foret natura univerfa, fi ab anguftiflimis no- (tri intelle&us ac rationis. viribus haec talia et tanta

comprehendi et exaequari pofient?

Summa itaque omnium regularum interpre¬

tanda Sacram fcripturam hsec eft: Quantum fieri poteft, in iisdem ^nos collocemus circumftantiis, at- que illi fuerunt, quibus adferta Divina primitus fu-

ere manifeftata; ideoque eorum lingvam, hiftoriam, opiniones, ^{mores et} confvetudines diligentiffime cognofcere ftudeamus: deinde, ratiocinando inve-

ftigemus ^, quales inde cogitationes primi auditores

et le&ores _pro fua conditione ex verbis revelatio-

nis haurire potuerint, Et quando certißime perfpi-

C ₃ cimus,

22 De Ufu Rationis in Interpretanda Scriptura Sacra.

cimus, quales cogitationes illi ^cum claris et indu-

biis Sacra Scriptura propofitionibus conjunxerint

vel conjungere potuerint, in eo loco; tempore et conditione, in quibus conftituti erant, in ea menre, tamquam genuina revelationis fententia penitus no- bis eft adquiefeendum ^, live noftra et aliorum de

rebus Divinis philoiophi# conformis fit, (ive ab

ea diferepet. Etenim ratio humana ex Scriptura

Sacra informanda eft, non vero Scriptura Sacrae

clara di&amina rationis captui adeommodanda.

Facile _patet, Sacros feriptores (ic feripftfte, fie feri-

bere debuiße, ut eo, quo vivebant tempore, feripea

eoruin a legentibos ^et audientibus poflent intelligi»

Hoc unum eft totius theologiae bafis, hoc unum a falutis et vericatis cupidis inquirendum eft, quid

revelatio dicat ^et doceat. In rebus et fa&is divi- nitus revelatis, nihil magis rationi conveniens eft,

quam fapere fecundum Scripturam, non autem vel

extra, vel fupra vel ^contra Scripturam. Vult De-

us ipfe ^nos inftruere ad falutem, ideoque vu!t, ut Sacras ferutemur Scripturas, noftrumque Judicium ipftus adfertis fubmittamus. Adimpleamus igitur,

quantum per fragilem ^, in his terris ^, conditionem licet, noftras _partes. Adivefcamus ftudio rerum

divinarum , quod poft fata noftrum erit nego¬

tium, noftramque conftituet felicitatem.

S. D. G.

\ V